Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 280/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Piotr Prusinowski
SSN Romualda Spyt
sprawie z wniosku A. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego E.Polska Sp. z o.o. z siedzibą w G.
o podleganie ubezpieczeniu społecznemu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 maja 2016 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 2. i 3. i sprawę przekazuje
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 25 listopada 2014 r., Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego – Sądu Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 13 czerwca 2013 r. w
2
sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przy udziale
zainteresowanego E. POLSKA Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, o
podleganie ubezpieczeniu społecznemu, orzekając, że wnioskodawczyni A. S.
podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym,
chorobowemu i wypadkowemu w okresie od dnia 25 sierpnia 2008 r. do dnia 15
listopada 2010 r. (pkt 2) oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 210 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 3).
W ustalonym stanie faktycznym sprawy, w 2001 r. została utworzona i
wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego, E. POLSKA Spółka z o.o. Wspólnikami
spółki były dwie spółki prawa francuskiego. Przedmiotem działalności spółki było
unieszkodliwianie i zagospodarowywanie odpadów oraz wywóz śmieci i odpadów.
Działalność była prowadzona w G. na terenie dzierżawionym od Gminy G., gdzie
znajdowało się składowisko odpadów. Spółka zatrudniała sześciu pracowników:
operatorów specjalistycznego sprzętu używanego na składowisku, dwie pracownice
administracyjne oraz dwóch dozorców. W dniu 1 listopada 2001 r. została
zatrudniona wnioskodawczyni, która od tego dnia została zgłoszona do
ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. W 2003 r.
wnioskodawczyni zaszła w ciążę i od września 2003 r. nie świadczyła pracy w
związku z niezdolnością do pracy, otrzymując z tego tytułu zasiłek chorobowy
wypłacany przez spółkę do dnia porodu 1 lutego 2004 r. W okresie od dnia 1 lutego
2004 r. do dnia 22 maja 2004 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego i pobierała
zasiłek macierzyński, a od dnia 10 sierpnia 2004 r. do 31 lipca 2005 r. korzystała z
urlopu wychowawczego. W dniu 1 sierpnia 2005 r., będąc już w drugiej ciąży,
wróciła do pracy, a po około 2-3 tygodniach zaprzestała jej świadczenia w związku
z niezdolnością do pracy. Z tego tytułu ponownie pobierała zasiłek chorobowy do
dnia porodu 23 marca 2006 r., a następnie od dnia 23 marca 2006 r. do dnia 26
lipca 2006 r. korzystała z urlopu macierzyńskiego i pobierała zasiłek macierzyński.
Od dnia 6 września 2006 r. do dnia 31 lipca 2008 r. korzystała z urlopu
wychowawczego. W dniach 25 i 26 sierpnia 2008 r. odwołująca, według swojego
oświadczenia, powróciła do pracy i ją świadczyła, a od 27 sierpnia 2008 r. do dnia
porodu w dniu 1 kwietnia 2009 r. korzystała ze zwolnień lekarskich. Z powodu
nieobecności odwołującej w pracy od dnia 1 września 2003 r. do dnia 31 stycznia
3
2008 r. na jej miejsce została zatrudniona A. S. w pełnym wymiarze czasu pracy.
Od początku 2007 r. składowisko w G. było już zapełnione, miasto nie wyraziło
zgody na rozszerzenie jego obszaru, zaś Wojewoda […] - decyzją z dnia 26
czerwca 2007 r. - wyraził zgodę na jego zamknięcie. Pod koniec 2007 r. spółka
zwolniła wszystkich pracowników, z wyjątkiem A. G., który znajdował się w okresie
ochronnym, poprzedzającym przyznanie świadczenia przedemerytalnego oraz
wnioskodawczyni A.S., przebywającą na urlopie wychowawczym. Spółka od 2008 r.
nie prowadziła żadnej działalności w Polsce, występując w dniu 26 czerwca 2008 r.
do Sądu Rejonowego w P. o ogłoszenie upadłości z likwidacją majątku.
Postanowieniem z dnia 7 października 2008 r., V GU …/08, Sądu Rejonowego w P.
wniosek ten został oddalony ponieważ majątek spółki nie wystarczył na
zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego, obejmującego likwidację
majątku dłużnika. Jednocześnie Sąd stwierdził, że spółka od marca 2003 r. nie
spłacała swoich zobowiązań, nie posiadała żadnego majątku nieruchomego, zaś
ruchomości wyceniono na kwotę 1.700 zł. Z tytułu działalności spółka rozliczała się
w Urzędzie Skarbowym w R. Postanowieniem z dnia 30 września 2008 r. Spółka
została wykreślona z VAT-UE. W lipcu 2008 r. wnioskodawczyni powiadomiła
telefonicznie A. S. o planowanym powrocie do pracy po zakończeniu urlopu
wychowawczego. A. S. przekazała tę informację prezesowi we Francji, który chciał,
by wnioskodawczyni skontaktowała się z nim osobiście. Wnioskodawczyni
nawiązała kontakt i otrzymała informację, że spółka nie prowadzi już działalności w
Polsce, w związku z czym nie ma ani potrzeby, ani możliwości dalszego jej
zatrudniania. Trzeba tez nadmienić, że od lipca 2008 r. spółka zaprzestała
składania dokumentów zgłoszeniowych i imiennych raportów miesięcznych za
odwołującą oraz nie uiszczała za nią składek na ubezpieczenie społeczne.
Zaskarżoną decyzją z dnia 20 października 2009 r., organ rentowy, na
podstawie art. 83 ust. 1, art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 19, art. 9 ust. 6, art. 11 ust. 1.,
art. 12 ust. 1 i ust. 2, art. 13 pkt 1 i pkt 13 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121 ze
zm., dalej ustawa systemowa), stwierdził, że wnioskodawczyni - z tytułu zawartej
umowy o pracę z płatnikiem składek E. POLSKA Sp. z o.o. - jako pracownik
podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,
4
chorobowemu i wypadkowemu w okresach od dnia 1 listopada 2001 r. do dnia 31
stycznia 2004 r., od dnia 23 maja 2004 r. do dnia 9 sierpnia 2004 r., od dnia 1
sierpnia 2005 r. do dnia 22 marca 2006 r., od dnia 27 lipca 2006 r. do dnia 5
września 2006 r., jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński polegała
obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w okresach od dnia 1
lutego 2004 r. do dnia 22 maja 2004 r., od dnia 23 marca 2006 r. do dnia 26 lipca
2006 r., jako osoba przebywająca na urlopie wychowawczym podlegała
obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w okresach od dnia 10
sierpnia 2004 r. do dnia 31 lipca 2005 r., od dnia 6 września 2006 r. do dnia 24
sierpnia 2008 r., natomiast nie podlegała jako pracownik obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym w okresie od dnia 25 sierpnia 2008 r. do nadal.
Wnioskodawczyni wytoczyła przeciwko spółce E. kilka procesów, w których
zapadły następujące wyroki:
- wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w P. z dnia 10 lutego 2009 r. w sprawie
IV P …/08, zasądzający od pozwanego E. Polska Sp. z o.o. na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 7.662,21 zł z odsetkami
- wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w P. z dnia 4 grudnia 2012 r. w sprawie
IV P …/12, zasądzający od pozwanego E. Polska Sp. z o.o. na rzecz
wnioskodawczyni kwotę 129,71 zł z odsetkami
- wyrok zaoczny Sądu Rejonowego P. z dnia 28 kwietnia 2011 r. w sprawie
IV P …/10, zobowiązujący pozwanego E. Polska Sp. z o.o. do wydania powódce
świadectwa pracy za okres zatrudnienia od dnia 1 listopada 2001 r. do dnia 15
listopada 2010 r. z zapisem, że powódka pracowała w charakterze asystentki do
spraw administracyjnych w pełnym wymiarze czasu pracy, a umowa została
rozwiązana na podstawie art. 55 § 11
k.p.
- nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w P. z
dnia 8 października 2012 r w sprawie IV Np. …/12, nakazujący zapłacić
pozwanemu E. Polska Sp. z o.o. na rzecz wnioskodawczyni kwotę 6.129,71 zł z
odsetkami
- nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w P. z
dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie IV Np. …/11, nakazujący zapłacić pozwanemu E.
Polska Sp. z o.o. na rzecz wnioskodawczyni kwotę 6.129,71 zł z odsetkami.
5
Wyrokiem z dnia 13 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od tej decyzji organu rentowego, przywołując treść art. 6 ust. 1
pkt 5 i art. 13 ustawy systemowej, z których wynika, że pracownicy podlegają
obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, wypadkowemu i
chorobowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. Za
pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 ustawy
systemowej), odwołując się również do definicji pracownika - art. 2 k.p. i stosunku
pracy - art. 22 k.p. W ocenie Sądu pierwszej instancji zaskarżona decyzja okazała
się prawidłowa. Wprawdzie wnioskodawczyni w terminie 1 miesiąca od
zakończenia urlopu wychowawczego zgłosiła zamiar powrotu do pracy, nie było
jednak podstaw do uwzględnienia odwołania, skoro zainteresowana spółka już od
początku 2008 r. zaprzestała działalności w Polsce, w związku z czym nie było
pracodawcy. Spółka zwolniła wszystkich pracowników już pod koniec 2007 r., a
zatem w dniu 25 sierpnia 2008 r. nie było już miejsca, w którym odwołująca
mogłaby świadczyć pracę.
Rozpatrując apelację wnioskodawczyni, Sąd Apelacyjny ostatecznie podzielił
ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, dokonując jednak
ich odmiennej oceny prawnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego zgromadzone w
sprawie dowody nie przeczą istnieniu stosunku pracy po dniu 24 sierpnia 2008 r.
Sąd odwoławczy zwrócił uwagę, że wnioskodawczyni do dnia 24 sierpnia 2008 r
korzystała z urlopu wychowawczego i z tego tytułu podlegała szczególnej ochronie,
bowiem stosownie do art. 1861
§ 1 k.p. pracodawca nie mógł wypowiedzieć ani
rozwiązać z nią umowy o pracę do dnia zakończenia urlopu. Wyjątkowo
rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę jest dopuszczalne jedynie w razie
ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Z reguły urlop wychowawczy
kończy się z upływem terminu wskazanego we wniosku pracownika o jego
udzielenie, a przedterminowe jego zakończenie może nastąpić z inicjatywy
pracownika, za zgodą pracodawcy. Jeżeli nie dojdzie do takiego uzgodnienia urlop
wychowawczy kończy się po zawiadomieniu pracodawcy przez pracownika o
rezygnacji z urlopu, dokonanym najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego
podjęcia pracy. Z chwilą zakończenia urlopu następuje wznowienie realizacji
stosunku pracy. Po stronie pracownika rodzi się obowiązek stawienia się do pracy
6
w stanie gotowości do jej wykonywania, a po stronie pracodawcy obowiązek
dopuszczenia pracownika do pracy. Odnosząc powyższe rozważania do stanu
faktycznego rozpoznawanej sprawy, Sąd drugiej instancji stwierdził, że do dnia
zakończenia przez odwołującą urlopu wychowawczego jak i po tym dniu spółka
istniała, nie została ogłoszona jej upadłość ani likwidacja. W ocenie Sądu fakt, że
zostało zamknięte składowisko odpadów w G., nie przeczy istnieniu spółki. Spółka
nadal istniała co potwierdza wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym. Poza tym, nie
zwolniono wszystkich pracowników, jak ustalił Sąd Okręgowy. Trwało zatrudnienie
A. G. i trwał stosunek pracy A. S. przebywającej na urlopie wychowawczym. Nie
doszło także do ogłoszenia upadłości spółki. Nie zachodziły również przyczyny
uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę z winy odwołującej. W ocenie Sądu
wnioskodawczyni przed zakończeniem urlopu wychowawczego powiadomiła
pracodawcę o chęci powrotu do pracy, miesiąc przed jego końcem - w lipcu 2008 r.
i stawiła się w pracy po jego zakończeniu. Na potwierdzenie gotowości do pracy na
rozprawie w dniu 9 września 2010 r. złożyła pismo z dnia 25 lipca 2008 r.
adresowane do spółki, w którym informuje o przerwaniu urlopu wychowawczego i
powrocie do pracy wraz z dowodem nadania tego pisma. Pracodawca nie odebrał
powyższej przesyłki (k. 125 a.s.). Zdaniem Sądu nie sposób negować istnienia
gotowości do pracy po stronie wnioskodawczyni, która wykazała zamiar
wykonywania pracy, faktyczną zdolność do świadczenia pracy, uzewnętrzniła
gotowość do wykonywania pracy oraz pozostawała w dyspozycji pracodawcy. W
tych warunkach nie ulega wątpliwości, że odwołująca nie świadczyła pracy z winy
pracodawcy, który nie dysponując dotychczasowym stanowiskiem pracy, powinien
dokonać wypowiedzenia umowy o pracę stosownie do art. 32 § 1 k. p. W
rozpatrywanej sprawie organ rentowy w żaden sposób nie wykazał, czy i kiedy
doszło do rozwiązania umowy o pracę między wnioskodawczynią a zainteresowaną
Spółką, a zamkniecie składowisko odpadów w G., nie oznacza zaprzestania
działalności Spółki w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych (art. 270,
272 k.s.h.).
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik organu
rentowego zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego - art. 6 ust. 1 pkt
1, art. 12 pkt 1, art. 13 pkt 1, art. 8 ust. 1 ustawy systemowej, w związku z art. 2
7
oraz art. 22 k.p. przez błędne zastosowanie i przyjęcie, że niewykonywana umowa
o pracę powoduje obowiązek ubezpieczenia społecznego. W oparciu o te zarzuty
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy
przez oddalenie apelacji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o
wydanie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi do rozpoznania, a w wypadku
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania - o jej oddalenie i zasądzenie od organu
rentowego kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przede wszystkim trzeba przypomnieć, że zgodnie z art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c.,
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i
jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania,
tak jak w rozpatrywanej sprawie, bądź jeżeli taki zarzut okaże się niezasadny.
W ustalonym i przyjętym przez Sądy obu instancji stanie faktycznym sprawy,
nie jest wątpliwe, że wobec zapełnienia składowiska w G., na terenie którego
prowadzona była działalność (miasto nie wyraziło zgody na rozszerzenie jego
obszaru, zaś Wojewoda wyraził zgodę na jego zamknięcie), spółka zaprzestała
wykonywania działalności, polegającej na unieszkodliwianiu i zagospodarowywanie
odpadów - od 2008 r., występując do Sądu Rejonowego w P. o ogłoszenie
upadłości z likwidacją majątku. Oddalając powyższy wniosek, Sąd jednocześnie
ustalił, że spółka już od marca 2003 r. nie spłacała swoich zobowiązań, w istocie
nie posiadała żadnego majątku i została wykreślona w Urzędzie Skarbowym z VAT-
UE. Zostało też ustalone, że wnioskodawczyni – w rozmowie telefonicznej z
prezesem spółki, otrzymała informację, że spółka nie prowadzi działalności w
Polsce, w związku z czym nie ma potrzeby i możliwości dalszego jej zatrudnienia.
W tej sytuacji należało ocenić czy nie doszło, wprawdzie do nieformalnego, ale
8
złożonego wnioskodawczyni oświadczenia woli o rozwiązaniu stosunku pracy. Sąd
drugiej instancji pominął, co trafnie zarzuca skarżący, że oświadczenie woli
pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę, może być wyrażone przez każde
zachowanie, ujawniające wolę w sposób dostateczny, a więc także w sposób
dorozumiany, mimo jego formalnej wadliwości (art. 30 § 3 k.p.). Oświadczenie w
takiej formie (ustnej, w rozmowie telefonicznej) nie powoduje nieważności
dokonanej czynności prawnej, aczkolwiek upoważnia pracownika do wystąpienia
na drogę sądową z odpowiednim roszczeniem przewidzianym przepisami prawa. W
rozmowie tej została także podana przyczyną takiego nieformalnego oświadczenia
woli pracodawcy - zaprzestanie prowadzenia przez niego działalności w Polsce, co
potwierdzają przytoczone wyżej ustalenia stanu faktycznego. Tym samym, zdaniem
Sądu Najwyższego, wnioskodawczyni nie mogła pozostawać w gotowości do pracy,
gdy się uwzględni, że nie istniała faktyczna możliwość świadczenia pracy i łączący
się z tym realny zamiar wykonywania pracy na umówionym stanowisku pracy.
W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, według którego zaprzestanie
działalności gospodarczej może oznaczać rozwiązanie przez pracodawcę stosunku
pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1999 r., I PKN 627/98,
OSNAPiUS 2000 nr 9, poz. 355), zaś faktyczna likwidacja spółki i zaprzestanie jej
działalności jako zakładu pracy wyklucza możliwość powoływania się pracownika
na jego gotowość do pracy (art. 81 § 2 k.p.) – por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
24 października 1997 r., I PKN 280/97 (OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 453).
Okoliczności powyższe nie zostały wzięte pod uwagę, co czyni
uzasadnionym zarzuty skargi kasacyjnej błędnego (przedwczesnego) zastosowanie
prawa do niewłaściwie ocenionego stanu faktycznego i przyjęcia, że
niewykonywana umowa o pracę powoduje obowiązek ubezpieczenia społecznego.
Tym się kierując, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c.
Orzeczenie o kosztach uzasadnia art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.
kc
9