Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 336/15
POSTANOWIENIE
Dnia 4 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Sądej
SSN Andrzej Stępka
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Andrzeja Wieczorka,
w sprawie K. A.
skazanego z art. 284 § 2 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 12 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 4 maja 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 kwietnia 2015 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 9 listopada 2010 r.,
1. oddala kasację,
2. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża
skazanego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 9 listopada 2010 r. uznała
oskarżonych K. A. i W. S. za winnych tego, że w okresie od dnia 18
września 1997 roku do dnia 16 kwietnia 1998 roku w miejscowości H., gmina
K. działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego
zamiaru oraz wspólnie i w porozumieniu ze skazanymi D. K. i R. O. dokonali
przywłaszczenia cukru w łącznej ilości co najmniej 1.620 ton i 350
2
kilogramów o łącznej wartości co najmniej 2.349.507 złotych i 50 groszy,
stanowiącego rezerwy państwowe, powierzonego przez Agencję Rynku
Rolnego Przedsiębiorstwu Handlowo - Usługowemu A. Sp. z o.o. w K., której
K. A. był jedynym udziałowcem i wspólnikiem, a W. S. prezesem
jednoosobowego zarządu i która to spółka na podstawie umowy zawartej z
Agencją Rynku Rolnego w dniu 7 lipca 1997 roku była zobowiązana do
przechowywania zapasów cukru, w ten sposób, iż wydawali magazynierom
pisemne i ustne polecenia (upoważnienia) wydawania cukru z magazynu, a
następnie wprowadzali go do obrotu bez zgody właściciela, czym działali na
szkodę wyżej wskazanej Agencji Rynku Rolnego, to jest popełnienia
przestępstwa z art. 284§2 k.k. w zw. z art. 294§1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i
za to na podstawie art. 294§1 k.k. oraz art. 33§ 1 - 3 k.k. wymierzył
oskarżonemu K. A. karę 5 lat pozbawienia wolności oraz 250 stawek
dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 500 złotych.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego K. A.
zaskarżając go w całości i zarzucił obrazę przepisów postępowania oraz
błąd w ustaleniach fatycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, co mogło
mieć wpływ na jego treść.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji, wyrokiem z dnia 16 kwietnia
2015 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego K. A. zarzucając
obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na treść orzeczenia, a
mianowicie:
I. rażące naruszenie art. 452 § 2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia
30/06/2015 r. w zw. z art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k., polegające na
oddaleniu na rozprawie apelacyjnej w dniu 16/04/2015 r. wniosków obrońcy K. A. o
bezpośrednie przesłuchanie W. S., P. K. i D. K. w postępowaniu odwoławczym
(nota bene wnioskowi temu nie sprzeciwił się oskarżyciel publiczny), wobec
uznania przez Sąd, że wnioski te w sposób oczywisty zmierzają do przedłużenia
postępowania odwoławczego, podczas gdy Sąd odwoławczy nie wykazał w żaden
sposób w uzasadnieniu ww. postanowienia, że taką intencją kierował się obrońca
skazanego, pomimo że był do tego obowiązany, a nadto winien był wskazać, jakie
3
okoliczności, zdaniem Sądu, przemawiają za przyjęciem, że celem wniosku jest
oczywista chęć przedłużenia postępowania. Zdaniem obrońcy wniosek ten nie
zmierzał (i to w oczywisty sposób) do przedłużenia postępowania odwoławczego,
albowiem stanowił konsekwencję zarzutów podniesionych przez poprzedniego
obrońcę skazanego w pkt 6-8 apelacji obrońcy K. A. z dnia 07/03/2011 r. od wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 09/11/2010 r., sygn. akt II K …/08, przy czym
apelacja ta została wywiedziona przez innego obrońcę, aniżeli obecny obrońca K.
A., a wnioski dowodowe zgłoszone na rozprawie apelacyjnej w dniu 16/04/2015 r. w
istocie miały na celu zwrócenie uwagi Sądowi Apelacyjnemu na możliwość
uzupełnienia postępowania dowodowego i realizację zasady prawdy materialnej, do
czego Sąd ten był zobowiązany dążyć z urzędu i w tym celu przeprowadzić ww.
dowody, nawet bez wniosku obrońcy; skutkiem powyższego było wydanie przez
Sąd odwoławczy orzeczenia merytorycznego bez uwzględnienia wszystkich
okoliczności sprawy, pomimo że zgodnie ze wskazaniami Sądu Najwyższego co do
dalszego postępowania, Sąd Apelacyjny zobowiązany był do należytego i realnego
wykorzystania instrumentów procesowych umożliwiających uzupełnienie
postępowania dowodowego przed Sądem odwoławczym (wyrok SN z dnia
24/04/2013 r., sygn. akt V KK 360/12, wydany w następstwie wniesienia pierwszej
kasacji w niniejszej sprawie), a nie tylko wydania formalnego rozstrzygnięcia, a
także do zachowania standardów rzetelnego procesu odwoławczego w rozumieniu
art. 6 ust. 1 EKPC (wyrok SN z dnia 09/10/2014 r,, sygn. akt V KK 144/14, wydany
w następstwie wniesienia drugiej kasacji w niniejszej sprawie);
II. rażące naruszenie art. 452 § 2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia
30/06/2015 r. w zw. z art. 389 § 1 i § 2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia
30/06/2015 r. w zw. z art. 391 § 1-3 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia
30/06/2015 r. w zw. z art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. poprzez niedostrzeżenie
sprzeczności zachodzących w wyjaśnieniach lub zeznaniach W. S., P. K. i D. K. i w
konsekwencji nieprzesłuchanie ww. osób na rozprawie apelacyjnej, a tym samym
zaniechanie wyjaśnienia wymienionych poniżej sprzeczności zachodzących w:
1. wyjaśnieniach złożonych przez W. S. w sprawie rozpoznawanej przez Sąd
Rejonowy w K., sygn. akt II K …/08 oraz w niniejszym postępowaniu, tj. sprawie
rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn. akt II K …/08;
4
2. zeznaniach złożonych przez P. K. w sprawie rozpoznawanej przez Sąd
Rejonowy w K., sygn. akt II K …/08 oraz w niniejszym postępowaniu, tj. sprawie
rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn. akt II K …/08;
3. zeznaniach złożonych przez D. K. w sprawie rozpoznawanej przez Sąd
Okręgowy w K., sygn. akt I C …/09 (XV C …/01) oraz w niniejszym postępowaniu
sprawie rozpoznanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn. akt sygn. akt II K …/08
- podczas gdy sprzeczności te rzeczywiście istnieją. Zdaniem skarżącego Sąd
odwoławczy ograniczył się do wskazania, iż „nie było potrzeby odczytywania
przedmiotowych protokołów wyjaśnień oskarżonego W.S. oraz świadków P. K. i D.
K., gdyż ww. postępowaniach nie wyjaśniali/zeznawali w sposób odmienny" (s. 16
uzasadnienia zaskarżonego wyroku), wspierając to twierdzenie przytoczeniem
wyrywkowo fragmentów tych wyjaśnień/zeznań ww. osób, które miałyby stanowić
potwierdzenie tak założonej tezy. W konsekwencji zdaniem skarżącego niepodjęcie
takiej próby i zaniechanie przeprowadzenia uzupełniającego postępowania
dowodowego spowodowało, że Sąd odwoławczy opierał się na niepełnym materiale
dowodowym, czym naruszył także przepis art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.,
pomimo, że zgodnie ze wskazaniami Sądu Najwyższego co do dalszego
postępowania w sprawie, wyrażonymi w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
24/04/2013 r., sygn. akt V KK 360/12, wydanym na skutek kasacji od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 29/06/2011 r., sygn. akt II AKa …/11, wniesionej przez
obrońcę K. A. w dniu 03/07/2012 r. (pierwsza kasacja w niniejszej sprawie), Sąd
Apelacyjny był obowiązany do konwalidowania niedostatków
pierwszoinstancyjnego rozpoznania sprawy z wykorzystaniem określonych w art.
452 § 2 k.p.k. instrumentów procesowych umożliwiających uzupełnienie
postępowania dowodowego, do których należy zaliczyć także bezpośrednie
przesłuchanie świadków na rozprawie apelacyjnej;
III. rażące naruszenie art. 442 § 1 i § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k., polegające na
niezastosowaniu się przez Sąd odwoławczy do wskazania Sądu Najwyższego co
do dalszego postępowania w sprawie, wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 24/04/2013 r., sygn. akt V KK 360/12, wydanym na skutek kasacji od wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 29/06/2011 r., sygn. akt II AKa …/11, wniesionej przez
obrońcę K. A. w dniu 03/07/2012 r. (pierwsza kasacja w niniejszej sprawie),
5
dotyczącego tego, iż „Sąd Apelacyjny pamiętał będzie także o tym, że rozpoznając
apelację, w której zakwestionowano wyrok Sądu Okręgowego w całości w zakresie
odnoszącym się do oskarżonego K.A., nie jest związany granicami podniesionych
w apelacji zarzutów (art. 434 § 1 in fine k.p.k. a contrario), w związku z czym wyrok
Sądu Okręgowego w K. podlega kontroli odwoławczej także w płaszczyźnie
orzeczonej wobec niego kary”, co w konsekwencji powoduje, że kontrola
odwoławcza przeprowadzona przez Sąd ad quem nie osiągnęła założonego celu,
lecz stanowiła powtórzenie wadliwej kontroli odwoławczej przeprowadzonej
dwukrotnie przez Sąd Apelacyjny (sygn. akt II AKa …/11 oraz sygn. akt II AKa
…/13). Zdaniem skarżącego Sąd odwoławczy ograniczył się przy tym do
zdawkowej konstatacji sprowadzającej się do stwierdzenia, iż podziela
zapatrywanie wyrażone przez Sąd I instancji co do adekwatności kary orzeczonej w
stosunku do K. A., nie poddając jednak tej kwestii wnikliwej analizie, a w
szczególności nie odnosząc się do tego, iż względem K. A. orzeczono kary rażąco
wysokie, tj. bezwzględną karę pozbawienia wolności oraz karę grzywny zbyt
dolegliwą dla oskarżonego, której wysokość nie odpowiada jego dochodom,
możliwościom zarobkowym i warunkom osobistym oraz rodzinnym (czego nota
bene nie zbadano w postępowaniu odwoławczym, a co było uzasadnione z uwagi
na upływ czasu od momentu wydania wyroku przez Sąd I instancji i dwukrotne już
rozpoznawanie sprawy przez Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym), a
nadto nie zbadano okoliczności łagodzących, takich jak właściwości osobiste,
uprzednią niekaralność i znaczny upływ czasu od momentu popełnienia
przypisanych K. A. czynu przeciwko mieniu (w okresie od dnia 18/09/1997 r. do
dnia 16/04/1998 r.) do momentu skazania - od czasu wskazanego w opisie czynu
przypisanego K. A. do momentu wydania przez Sąd Apelacyjny zaskarżonego
wyroku z dnia 16/04/2015 r., sygn. akt II AKa …/14, upłynęło ponad 17 lat, co
podważa orzeczenie kar tak surowych, uwzględniając zasadę trafnej reakcji karnej,
albowiem długotrwałe postępowanie w sprawie samo w sobie stanowi dolegliwość
dla K. A., biorąc pod uwagę zwłaszcza jego wiek i dolegliwości zdrowotne.
W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16
kwietnia 2015 r. i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do ponownego
rozpoznania.
6
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Apelacyjnej
wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o
uwzględnienie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie jest zasadna. Na początku w celu „oczyszczenia przedpola”
trzeba stwierdzić, że zarzuty w pkt I i II pozostają ze sobą w ścisłym powiązaniu i
wzajemnej zależności. Zasadność zarzutu z pkt I zależy bowiem od stwierdzenia
zasadności zarzutu z pkt II. Zachodzi bowiem ścisłe powiązanie pomiędzy potrzebą
przeprowadzenia dowodów z przesłuchania wnioskowanych osób (pkt I) a
koniecznością przeprowadzenia dowodów z dokumentów w postaci protokołów
przesłuchań tych osób (pkt II). Celem bowiem bezpośredniego przesłuchania
byłoby odczytanie tych protokołów. W konsekwencji w przypadku stwierdzenia
braku potrzeby ich ujawnienia, także bezpośrednie przesłuchanie przestaje mieć
znaczenie w sprawie.
Odnośnie do zarzutu z pkt I, to rację ma obrońca zarzucając naruszenie art.
170 § 1 pkt 5 k.p.k. jako przyjętej przez Sąd Apelacyjny podstawy oddalenia
wniosków dowodowych, gdy w uzasadnieniu tego orzeczenia nie zostały wykazane
okoliczności przemawiające za uznaniem, że wniosek dowodowy w sposób
oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania. Jednak oparcie decyzji
procesowej na błędnej podstawie prawnej nie oznacza automatycznie, że sama
decyzja jest błędna. W realiach rozpoznawanej sprawy, choć Sąd Apelacyjny
formalnie naruszył art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k., gdyż nie wykazał, aby zaistniała
wskazana tam podstawa do oddalenia wniosku dowodowego, to merytorycznie
wydał słuszną decyzję. Z pisemnego uzasadnienia wyroku wynika, że w
rzeczywistości podstawą oddalenia wniosku dowodowego było uznanie, że
bezpośrednie przeprowadzenie wnioskowanych dowodów nie ma znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu odwoławczym, gdyż nie zachodzi potrzeba
odczytania protokołów przesłuchań. Tym samym, co zasygnalizowano już na
wstępnie, to wzajemne powiązanie żądanych do przeprowadzenia czynności
dowodowych spowodowało, że oddalenie wniosków dowodowych było zasadne.
Wynikało to z braku potrzeby ujawnienia na rozprawie protokołów przesłuchań.
7
W konsekwencji istotne znaczenie w tej sprawie ma ocena zasadności
zarzutu z pkt II. Na wstępie zauważyć należy, że nieprecyzyjnie w uzasadnieniu
zarzutu kasacyjnego podniesiono, jakoby Sąd Apelacyjny w […] (w kasacji błędnie
określono ten Sąd jako Sąd Apelacyjny w […]) został zobowiązany przez Sąd
Najwyższy do uzupełnienia postępowania dowodowego. W uzasadnieniu wyroku z
dnia 24 kwietnia 2013 r. Sąd Najwyższy w kwestii nieodczytania protokołów
przesłuchania W. S. i P. K. wskazał jedynie, aby w ponownym postępowaniu Sąd
odwoławczy zbadał (podkr. SN) wyjaśnienia oskarżonego S. i świadka K. pod
kątem ich zgodności, względnie rozbieżności i wywiedzenia w uzasadnieniu
orzeczenia, dlaczego zarzut apelacyjny uznany został za niezasadny. Sąd
Apelacyjny to zalecenie wykonał, co wynika z treści pisemnego uzasadnienia
wyroku. Sąd ten zapoznał się z aktami spraw o sygn. II K …/08 i K …/08, a
zwłaszcza z protokołem przesłuchania W. S. w sprawie II K …/08 i podał go
stosowanej analizie. Jednak zdaniem obrońcy nie była to analiza pełna, gdyż w
uzasadnieniu wyroku przytoczone zostały niepełne fragmenty wypowiedzi W. S.
Okoliczność ta nie ma jednak znaczenia dla oceny trafności uznania braku potrzeby
ujawnienia tego dokumentu. Przytoczony w kasacji fragment wypowiedzi W. S.
wcale nie wskazuje, że skazany, jak twierdzi obrońca, nie miał świadomości co do
przestępczej działalności jego współpracowników, i że potwierdza to brak
uczestnictwa w tej działalności. W ocenie Sądu Najwyższego ten fragment
wypowiedzi świadczy tylko o tym, że także inni pracownicy zatrudnieni w spółce A.
prowadzili przestępczą działalność, co zresztą znajduje potwierdzenie w materiale
dowodowym zgormadzonym w tej i innych sprawach. Natomiast kwestia udziału
oskarżonego K. A. w popełnieniu przestępstwa była przedmiotem szczegółowej
analizy materiału dowodowego zgromadzonego przed Sądem pierwszej instancji,
który został poddany wnikliwej ocenie, a następnie był przedmiotem kontroli
odwoławczej przeprowadzonej w tej sprawie aż trzykrotnie. Podsumowując
stwierdzić należy, że wskazany przez obrońcę fragment wypowiedzi W. S., który
stanowi jedynie relację z wypowiedzi innej osoby, tj. L. Ł., nie jest na tyle istotny,
aby w świetle zebranych dowodów wymagał dodatkowego wyjaśnienia, zważywszy
że od czasu przestępstwa minęło ponad 18 lat.
Odnosząc się do kwestii nieodczytania protokołów przesłuchania P. K. w
8
sprawie II K …/08 stwierdzić również należy, że nie zachodziła potrzeba
uzupełnienia postępowania dowodowego. Rację ma Sąd Apelacyjny, gdy odnosząc
się do tego dowodu stwierdził, że jego wartość jest niewielka z uwagi na to, że P. K.
był tylko „zwykłym” pracownikiem firmy A., gdyż nie zajmował żadnego kluczowego
stanowiska ani nie podejmował strategicznych decyzji. Logicznie poprawny jest
wniosek tego Sądu, że wypowiedzi P. K. stanowią jedynie jego powierzchowne
spostrzeżenia i subiektywne odczucia, które nie podlegają obiektywnej weryfikacji.
Tym samym także i w tym zakresie nieprzeprowadzenie dowodu z protokołu
przesłuchania P. K. nie stanowiło uchybienia procesowego. Nie doszło więc do
naruszenia wskazanych w kasacji przepisów.
Natomiast odnośnie do nieprzeprowadzenia dowodu z protokołu zeznań
złożonych przez D. K. w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn.
akt I C …/09 (XV C …/01), to w kasacji skarżący nie wskazał o jaką konkretnie
wypowiedź chodzi, a tym samym nie jest wiadome, czy była ona sprzeczna z
depozycjami D. K. w tej sprawie. Wobec tego zarzut ten, jako nie poparty żadną
argumentacją, jest oczywiście bezzasadny.
Odnośnie do zarzutu z pkt III. Wbrew twierdzeniom skarżącego Sąd
Apelacyjny wykonał wskazanie Sądu Najwyższego w zakresie przeprowadzenia
kontroli odwoławczej co do wymiaru kary. Wynika to wprost z uzasadnienia wyroku.
Skarżący kontestuje jednak skondensowaną formę przedstawienia wyników tej
kontroli. Zauważyć jednak należy, że zakres i szczegółowość kontroli odwoławczej
programuje skarżący, co znajduje swój wyraz w środku odwoławczym poprzez
sformułowanie zarzutów. Wówczas sąd odwoławczy zobowiązany jest do
przeprowadzenia punktowej kontroli co do zarzucanych uchybień, a następnie do
przedstawienia jej wyników w uzasadnieniu wyroku (art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art.
457 § 3 k.p.k.). W przypadku braku zarzutu odwoławczego, co miało miejsce w
rozpoznawanej sprawie odnośnie do wymiaru kary i przy zaleconej w tej sprawie
przez Sąd Najwyższy totalnej kontroli wyroku, a więc także w tym zakresie,
uzasadnienie wyroku Sądu odwoławczego mogło ograniczyć się tylko do ogólnego
podania, „czym kierował się sąd (…)” utrzymując wyrok w mocy w części
dotyczącej wymiaru kary (arg. z art. 457 § 3 in princ. k.p.k.).
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.
9
eb