Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2013 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Katarzyna Sidyk

Protokolant: Agata Suchaniak

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2013 roku w Częstochowie

na rozprawie

sprawy z powództwa P. S.

przeciwko R. D.

o ustalenie nieważności umowy ewentualnie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

1.  ustala, że umowa sprzedaży nieruchomości z dnia 8 grudnia 2010 roku sporządzona przed notariuszem M. K. prowadzącym Kancelarię Notarialną w C. – Repertorium A nr 2093/2010, na podstawie której P. S. sprzedał R. D. nieruchomość o powierzchni 0,0170 ha położoną w C. przy ulicy (...), oznaczoną jako działka numer (...), dla której Sąd Rejonowy w Częstochowie prowadzi księgę wieczystą numer (...), za cenę 60 000 zł (sześćdziesiąt tysięcy złotych) – jest nieważna;

2.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Częstochowie na rzecz adwokata P. P. kwotę 4 428 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu;

3.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Częstochowie na rzecz adwokata K. P. kwotę 4 428 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu.

Sygn. akt IC 411/11

UZASADNIENIE

Powód P. S. w pozwie z dnia 25 listopada 2011 roku (data złożenia w biurze podawczym), wniósł o ustalenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 8 grudnia 2010 roku sporządzonej przed notariuszem M. K. prowadzącym Kancelarię Notarialną w C. – Repertorium A nr 2093/2010, na podstawie której P. S. sprzedał pozwanemu R. D. nieruchomość o powierzchni 0,0170 ha położoną w C. przy ul. (...), oznaczoną jako działka numer (...), opisaną w księdze wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Częstochowie oraz nakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu z powrotem na niego własności wyżej opisanej nieruchomości.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, iż w dniu 8 grudnia 2010 roku udał się do Kancelarii Notarialnej notariusza M. K., aby ustanowić hipotekę na nieruchomości położonej w C. przy ul. (...) w celu zabezpieczenia spłaty pożyczki gotówkowej, którą zamierzał wziąć. Na miejscu zamiast P. J., z którym powód ustalał warunki udzielonej mu pożyczki pojawił się R. D., który zmusił go grożąc pobiciem do sprzedaży swojego domu. W związku z powyższym, powód uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem wady oświadczenia woli w postaci groźby. Powód podał, iż na podstawie podpisanej umowy sprzedaży powód otrzymał kwotę 10 000 złotych.

Pozwany R. D. w dniu 23 stycznia 2012 roku w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa.

Pozwany zarzucił, iż siostra powoda Pani M. S. (1) zwróciła się do firmy (...) prowadzonej przez P. J. z prośbą o udzielenie jej pożyczki gotówkowej w kwocie 120 000 złotych, lecz odmówiono jej udzielenia pożyczki w tak dużej kwocie. Powód z siostrą bardzo potrzebowali pieniędzy, więc zdecydowali się sprzedać nieruchomość w C. przy ulicy (...) za cenę 60 000 złotych, resztę pieniędzy w kwocie 60 000 złotych mieli otrzymać w formie pożyczki gotówkowej. Zgodnie z twierdzeniami pozwanego od początku transakcji nie było mowy o ustanowieniu hipoteki na nieruchomości, bowiem miała zostać sprzedana pozwanemu. Powód od początku musiał wiedzieć jaki charakter ma wizyta w Kancelarii Notarialnej, bowiem wcześniej był u innego notariusza, lecz transakcja nie doszła do skutku, gdyż powód nie wymeldował się z nieruchomości położonej w C., przy ulicy (...).

Podczas rozprawy w dniu 17 lipca 2012 roku powód oświadczył, że popiera powództwo w całości, wnosząc o ustalenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 8 grudnia 2010 roku, a w przypadku nieuwzględnienia tego żądania wnosił o zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu z powrotem na rzecz powoda własności przedmiotowej nieruchomości. Uzupełniając podstawę żądania ustalenia nieważności umowy sprzedaży powód powołał się dodatkowo na wadę oświadczenia woli w postaci złożenia tego oświadczenia w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli z powodu upośledzenia umysłowego powoda w stopniu umiarkowanym. Ponadto, powód podniósł, iż posiada bardzo poważną wadę wzroku, która uniemożliwia mu czytanie.

Pozwany podczas rozprawy w dniu 17 lipca 2012 roku oświadczył, że wnosi o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił, co następuje :

Powód P. S. z zawodu jest tapicerem. Od lat leczył się neurologicznie, bowiem chorował na padaczkę. W III klasie Szkoły Podstawowej powód został skierowany do Szkoły Specjalnej. Następnie uczęszczał do (...) Szkoły Zawodowej. Nigdy nie pracował w zawodzie. Na komisji wojskowej otrzymał kategorię zdrowia (...). Otrzymał rentę socjalną od dnia 1 października 2003 roku na stałe, decyzją z dnia 01 października 2003r. znak (...), został zaliczony do drugiej grupy inwalidów. Wysokość renty wynosiła 464 zł 21 gr. Powód ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności z powodu upośledzenia umysłowego – na stałe. Ma stwierdzoną całkowitą niezdolność do pracy przez ZUS.

Własność nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym o powierzchni 0,0170 ha położoną w C. przy ul. (...), oznaczoną jako działka numer (...), opisaną w księdze wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Częstochowie, powód P. S. nabył na podstawie umowy darowizny zawartej dnia 15 listopada 1999 roku od dziadka S. K.. Jednocześnie w dziale trzecim wymienionej księgi wieczystej pod nr (...) wpisane było prawo osobiste - służebność osobista dożywotniego i bezpłatnego mieszkania w budynku mieszkalnym z prawem współużytkowania ze wszystkich pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców domu i zabudowań na rzecz S. K..

Powód mieszkał w budynku na tej nieruchomości razem z dziadkiem, siostrą i matką. Opłaty z tytułu użytkowania nieruchomości ponosił wyłącznie S. K.. Po zachorowaniu dziadka powoda rodzina S. sama musiała ponosić wszystkie koszty związane z utrzymaniem domu. W tym czasie siostra powoda pracowała i zarabiała około 800 złotych a matka powoda otrzymywała wynagrodzenie w kwocie około 1050 złotych z tytułu wykonywanej pracy zarobkowej. S. K. otrzymywał świadczenie emerytalne w kwocie około 1500 złotych. P. S. otrzymywał rentę socjalną w kwocie około 600 złotych oraz zasiłek pielęgnacyjny w kwocie około 150 złotych.

Siostra powoda M. S. (1) postanowiła zawrzeć umowę pożyczki gotówkowej bowiem miała osobiste długi, istniało też zadłużenie związane z użytkowaniem nieruchomości. W tym celu M. S. (1) skontaktowała się z R. D., którego numer telefonu otrzymała od koleżanki. Z uwagi jednak na brak zdolności kredytowej rodziny powoda, w drodze negocjacji, w których uczestniczył P. J. właściciel firmy (...), ustalili, że zakupią nieruchomość należącą do powoda za kwotę 60 000 złotych, a dodatkowo udzielą powodowi pożyczki gotówkowej w kwocie 60 000 złotych. We wszystkich rozmowach uczestniczyła siostra powoda. P. J. w ogóle nie prowadził żadnych rozmów z powodem na tematy związane z transakcją sprzedaży nieruchomości i pożyczką.

W celu zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości powód wraz z siostrą udał się w dniu 6 grudnia 2010 roku do Kancelarii Notarialnej notariusz K. J., lecz nie doszło do podpisania umowy sprzedaży, bowiem notariusz odmówiła jej sporządzenia powołując się na naruszenie interesu strony sprzedającej.

W dniu 8 grudnia 2010 roku na podstawie aktu notarialnego - Repertorium A nr 2093/2010, podpisanego przed notariuszem M. K., P. S. sprzedał R. D. nieruchomość zabudowaną budynkiem mieszkalnym o powierzchni 0,0170 ha położoną w C. przy ul. (...), oznaczoną jako działka numer (...), opisaną w księdze wieczystej Kw nr (...) za cenę 60 000 złotych. W treści aktu notarialnego znalazło się oświadczenie, iż powód przed podpisaniem niniejszej umowy otrzymał od nabywcy całą cenę sprzedaży w kwocie 60 000 złotych i pokwitował jej odbiór. Ponadto powód zobowiązał się do wydania przedmiotowej nieruchomości w posiadanie kupującego w terminie do dnia 31 stycznia 2011 roku.

W tym samym dniu powód podpisał umowę pożyczki, z której wynikało, iż P. J. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...), J. P. udzielił pożyczkobiorcy P. S. pożyczki w kwocie 60 000 złotych. W dniu 31 grudnia 2010 roku zmarł dziadek powoda S. K..

Na poczet umów pozwany i P. J. przekazali powodowi jakąś sumę pieniężną, którą w reklamówce wzięła siostra powoda M. S. (1), towarzysząca powodowi podczas dokonywanych przez niego czynności.

/ dowód: wypis aktu notarialnego z dnia 08.12.2010 r. (k. 16), zeznania świadka M. S. (1) (k. 91-95), zeznania świadka M. M. (nagranie, adnotacje k. 115), zeznania świadka P. J. (nagranie, adnotacje k. 115-117), zeznania świadka M. K. (nagranie, adnotacje k. 124-125), zeznania świadka K. J. (nagranie, adnotacje k. 123-124), umowa pożyczki z dnia 08.12.2010r. (k. 20), częściowo zeznania powoda (nagranie, adnotacje k. 137-140), częściowo zeznania pozwanego (nagranie, adnotacje k. 140-143), decyzja o przyznaniu renty socjalnej z dnia 01.10.2003r. (k. 12), historia choroby z Poradni Neurologicznej Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Przychodnia (...) Spółka z o.o. w C. (k. 129-130), dokumentacja lekarska Przychodni (...). K. i Wspólnicy s.j. W C. (k. 149-151)/

U powoda P. S. występują zaburzenia czynności poznawczych na poziomie otępienia lekkiego stopnia. Powód nie rozumie prostych pytań, wymaga ich powtórzenia oraz pytań dodatkowych. Jego odpowiedzi noszą znamiona sugerujących – są częścią zawartą w pytaniu. Powód posługuje się zwrotami zasłyszanymi, nie zawsze adekwatnymi do sytuacji lub treści. Nie jest on w stanie zrozumieć znaczenia sytuacji i konsekwencji z nich wynikających. Powód przejawia zaburzenia co do umiejscawiania zdarzeń. W ocenie jest prymitywny, naiwny, sugestywny. Łatwo ulega sugestiom innych osób. Potrafi pisać pod dyktando, ma problemy z napisaniem samodzielnego tekstu. Zna nominały banknotów, lecz nie zna wartości nabywczej pieniądza. Potrafi liczyć w zakresie dziesięciu na prostych przykładach. Często potakuje, ulega presji psychicznej. Ma tendencje do zgadzania się z autorytetami. Ulega przekłamaniom. Ma ograniczone zdolności percepcji faktów i zdarzeń oraz ich oceny. Odtwarzanie i formułowanie wniosków następuje na podstawie bodźców przykuwających uwagę. Za takie można uznać naciski osób dominujących intelektualnie.

W dniu 8 grudnia 2010 roku powód podczas sporządzania umowy sprzedaży nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...) znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, z powodu upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym oraz wynikających z tego zaburzeń czynności poznawczych na poziomie otępienia lekkiego stopnia. Rozwój umysłowy powoda znajduje się na poziomie 7,8-letniego dziecka. Nie potrafi czytać ze zrozumieniem. Czyta zdania, lecz nie rozumie ich sensu. Powód uważa osoby ładnie wyglądające i ładnie się wypowiadające za autorytety co oznacza, że u powoda występuje teoria atrybucji. Świadczy to o niskim poziomie funkcjonowania społecznego.

/ dowód: opinia sądowo – psychiatryczna biegłej sądowej z zakresu psychiatrii lek. med. M. S. (2) z dnia 25.05.2013r. (k. 157-159), ustna uzupełniająca opinia biegłej sądowej z zakresu psychiatrii (nagranie, adnotacje k. 177-181), zeznania powoda (nagranie, adnotacje k. 137-140), dokumentacja lekarska Przychodni (...). K. i Wspólnicy s.j. w C. (k. 149-151)/

Postanowieniem Prokuratura Prokuratury Rejonowej w Częstochowie z dnia 25 września 2012 roku w sprawie 3 Ds 88/12 umorzono dochodzenie w sprawie doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 60 000 złotych w dniu 08 grudnia 2010r. w C. przy ulicy (...) na szkodę P. S.. Postępowanie zostało umorzone z uwagi na brak danych uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa. Na przedmiotowe postanowienie o umorzeniu dochodzenia wpłynęło w terminie zażalenie. Zebrany w toku prowadzonego postępowania materiał dowodowy w postaci zeznań świadków, przesłuchania notariusza nie potwierdził, aby doszło do popełnienia przestępstwa i dlatego postępowanie przygotowawcze zostało umorzone.

/ dowód: postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Częstochowie z dnia 25.09.2012r. (k. 94 akt sprawy 3Ds 88/12 Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Częstochowie)/

Sąd zważył, co następuje :

Stosownie do art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Należy podkreślić, iż dla stwierdzenia nieważności oświadczenia woli w oparciu o art. 82 k.c. wystarczające jest istnienie jednej z wymienionym w powołanym przepisie przyczyn uznania umowy za nieważną. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie oznacza całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczające jest istnienie takiego stanu, który powoduje brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006r., IV CSK 7/05, LEX nr 180191; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2010r., II CSK 147/10, LEX nr 621139).

W świetle zebranego materiału dowodowego, w szczególności opinii biegłej sądowej z zakresu psychiatrii lek. med. M. S. (2), nie budzi wątpliwości, iż oświadczenie powoda P. S. złożone w dniu 8 grudnia 2010r. w momencie zawierania umowy sprzedaży nieruchomości dotknięte było wadą oświadczenia woli opisaną w art. 82 k.c.

U powoda P. S., w dacie podpisywania umowy (8 grudnia 2010r.) wystąpiło wyłączenie świadomego i swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli, z przyczyn szczegółowo opisanych wcześniej, a głównie na skutek upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym oraz wynikających z tego zaburzeń czynności poznawczych na poziomie otępienia lekkiego stopnia.

Należy zauważyć, iż występujące u powoda upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym oraz wynikające z tego zaburzenia czynności poznawczych na poziomie otępienia lekkiego stopnia, a wyrażające się objawami przekłamań, zniekształceń percepcji sytuacji spowodowały, że powód nie był w stanie zrozumieć znaczenia sytuacji i konsekwencji z nich wynikających. Ze względu na upośledzenie powód nie potrafił zrozumieć aktów i sytuacji prawnych. Powód ma ograniczone zdolności percepcji faktów i zdarzeń oraz ich oceny. Odtwarzanie i formułowanie wniosków następuje u niego na podstawie powierzchownych przesłanek i często na podstawie bodźców przykuwających uwagę. Za takie można uznać naciski innych osób dominujących intelektualnie. U powoda występują także zaburzenia planowania, przewidywania skutków swoich zachowań, czynów, nie posiada zdolności planowania.

Zachowanie powoda P. S. generalnie wskazywało na wzmożoną sugestywność na propozycje innych osób wynikającą z jego kondycji psychicznej. Poziom upośledzenia powoda znajduje się na poziomie umiarkowanym a to oznacza, że odpowiada funkcjonowaniu 7, 8 – letniego dziecka. Powód nie potrafi czytać ze zrozumieniem, używa sloganów. Wymaga powtarzania prostych pytań. W odpowiedzi powtarza sformułowania zawarte w pytaniach, nawet jeśli sformułowania byłyby ze sobą sprzeczne. Świadczy to o naiwności, sugestywności, łatwowierności. Nawet w czasie przesłuchania powoda w charakterze strony dało się zauważyć, że pewne kwestie wypowiadał jakby powtarzał wcześniej zasugerowane mu twierdzenia, których sam jednak nie rozumiał, w innych kwestiach się gubił, na część prostych pytań nie udzielał odpowiedzi, a w dalszej części zeznań zaprzeczał niektórym swym wcześniejszym twierdzeniom.

Opinie biegłej sądowej lek. med. M. S. (2) (pisemną i ustną) Sąd uznał za rzetelne, kompletne, nie budzące zastrzeżeń z punktu widzenia zgodności z zasadami logiki, wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłej, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania i stopnia stanowczości wyrażonych w nich wniosków. Należy stanowczo podkreślić, że nie są miarodajne dla oceny dowodu z opinii biegłego niekonkurencyjne z nim oceny świadków i uczestników postępowania co do faktów będących przedmiotem opinii. (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000r. z uzasadnieniem, I CKN 1170/98, OSNC 2001/4/64).

Z tych przyczyn, Sąd oddalił wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego psychiatry i psychologa. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, iż specyfika dowodu z opinii biegłego polega m.in. na tym, że jeżeli taki dowód już został przez sąd dopuszczony, to stosownie do treści art. 286 k.p.c. opinii kolejnego biegłego można żądać jedynie „w razie potrzeby”. Potrzeba taka nie może być jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii. W innym wypadku bowiem Sąd byłby zobligowany do uwzględniania kolejnych wniosków strony dopóty, dopóki nie złożona zostałaby opinia w pełni ją zadowalająca, co jest niedopuszczalne. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2002r., II CKN 639/99, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 1999r., II UKN 273/99, OSNP 2001/8/284; wyrok Sądu Najwyższego z 18 października 2001r., IV CKN 478/00, nie publ.; uzasadnienie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 kwietnia 2009r., I ACa 78/09, nie publ.).

W momencie wydawania opinii sądowo-psychiatrycznej nie było konieczności przeprowadzania dodatkowych badań psychologicznych, bowiem przeprowadzenie u powoda dwugodzinnego badania psychiatrycznego pozwoliło wydać biegłej stanowczą i jednoznaczną opinię. Należy dodać, iż stwierdzenie jakiego rodzaju metody badawcze, informacje i materiał są potrzebne biegłemu do wydania stanowczej opinii także należy do wiadomości specjalnych. Biegła psychiatra lek. med. M. S. (2) stwierdziła natomiast, iż nie były jej potrzebne do wydania kategorycznej opinii dodatkowe informacje czy opinie innych specjalistów.

Ustalenia dokonane przez biegłą odnośnie stanu psychicznego powoda w momencie zawierania umowy są kategoryczne, a ponadto biegła posiada bogatą wiedzę i wieloletnie doświadczenie zawodowe w tymże przedmiocie. Ponadto podkreślenia wymaga fakt, że opinia wydana przez biegłą jest wyczerpująca i sporządzona w sposób jasny i logiczny. Należy zauważyć, że biegła operowała na bogatym materiale dowodowym znajdującym się w aktach sprawy i dołączonych aktach, zapoznała się z nagraniami zeznań powoda i rozpraw, w których powód uczestniczył.

Odnosząc się na marginesie do zarzutu powoda, iż działał on pod wpływem groźby, należy stwierdzić, iż zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do stwierdzenia, że pozwany groził powodowi kijem bejsbolowym. Z zebranych dowodów, w tym zeznań świadków i stron, wynika, iż osobą najbardziej zainteresowaną w sprzedaży nieruchomości powoda była jego siostra M. S. (1). Z jej inicjatywy w ogóle doszło do tej transakcji. Niewątpliwie powód, z uwagi na swój stan psychiczny, tj. upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym, działał całkowicie pod wpływem siostry i za jej namową i jednocześnie ten stan psychiczny uniemożliwiał mu samodzielną ocenę dokonywanej czynności. Z zeznań świadka K. J. wynika, iż to siostra powoda była najbardziej roszczeniową osobą chcącą zawrzeć umowę, mimo iż chodziło o nieruchomość powoda. W tej sytuacji trudno byłoby uznać, że w ogóle zaistniała sytuacja, w której powód musiałby być „przymuszany” do zawarcia umowy za pomocą groźby, skoro siostra powoda nalegała na jej zawarcie, a powód zachowywał się „potulnie” będąc całkowicie jej podporządkowanym. Zeznania świadka M. S. (1) co do okoliczności i przebiegu rzekomej groźby zawierają same w sobie sprzeczności i nielogiczności, co nie pozwala ich uznać w tej części za wiarygodne.

Wskazać należy, że powód może zgłosić w pozwie żądanie ewentualne na wypadek nieuwzględnienia żądania sformułowanego jako podstawowe i usytuowane na pierwszym miejscu. Z istoty tak sformułowanego powództwa wynika, iż sąd o roszczeniu ewentualnym (tym wskazanym na drugim miejscu) może orzec tylko wtedy, gdy nie przyjmuje za uzasadnione podstawy żądania pierwszego. Jeżeli w chwili orzekania (art. 316 w związku z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.) żądanie pierwotne pozostaje aktualne, sąd orzeknie o tym żądaniu, bez rozstrzygania w sentencji wyroku co do żądania ewentualnego. Natomiast, gdy w chwili orzekania przedmiot świadczenia pierwotnego nie istnieje lub jego podstawy okazują się bezzasadne wówczas sąd oddalając żądanie pierwotne orzeka (pozytywnie lub negatywnie) o żądaniu ewentualnym. Według orzeczenia SN z dnia 7 września 1960 r., 2 CR 366/59, (...) 1961, nr 12, s. 424 in., zgłoszenie żądania ewentualnego jest szczególnym przypadkiem kumulacji roszczeń procesowych, o których sąd jednak nie orzeka jednocześnie, ale kolejno i to zależnie od tego, jak orzeknie o roszczeniu zgłoszonym w pozwie na pierwszym miejscu. W przypadku więc pozwu z żądaniem ewentualnym nie dochodzi do rozpoznania wszystkich zgłoszonych żądań na jednej rozprawie. Sąd rozpoznaje tylko jedno żądanie - biorąc pod uwagę kolejność dokonanych zgłoszeń - to, które jest należycie uzasadnione. Dotyczy to nie tylko granicy kwot wskazanych w poszczególnych roszczeniach, ale też podstaw faktycznych każdego z nich. (por.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25 października 2012r., I ACa 454/12, LEX nr 1237854).

Z powyższych względów, wobec uwzględnienia roszczenia zgłoszonego w pierwszej kolejności jako główne, Sąd nie orzekał o żądaniu ewentualnym. Na marginesie należy tylko wskazać, iż powód nie przytoczył żadnych okoliczności faktycznych, które uzasadniałyby żądanie zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na rzecz powoda z powrotem własności nieruchomości. Wada oświadczenia woli w postaci złożenia go w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli powoduje bezwzględną nieważność oświadczenia woli. Podobnie, w przypadku groźby, jeżeli nastąpiło skuteczne uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem groźby, następuje nieważność tego oświadczenia ex tunc. (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2003r., II CKN 1338/00, LEX nr 78826; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2006r., II PK 337/05, OSNP 2007/13-14/189).

Przepis art. 189 k.p.c. stanowi, że powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Powód P. S. niewątpliwie posiada interes prawny w ustaleniu nieważności umowy z dnia 8 grudnia 2010r.

Interes prawny, w rozumieniu cytowanego przepisu, występuje wówczas, gdy istnieje stan niepewności co do istnienia stosunku prawnego lub prawa i zachodzi, jeżeli skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego doprowadzi do usunięcia tej niejasności i wątpliwości w tym zakresie, tj. zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1997r., II CKU 7/97, Prok. i Pr. 1997/6/39; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 kwietnia 2006r. z uzasadnieniem, I ACa 1221/05, nie publ.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2007r., III AUa 1518/05, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009r., II CSK 33/09, LEX nr 515730; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010r., II PK 342/09, LEX nr 585783).

Należy podkreślić, iż takie rozumienie pojęcia interesu prawnego służyć ma zapewnieniu ochrony prawnej. Ta zaś podlega ocenie przy uwzględnieniu zarówno obecnych jak i przyszłych, ale obiektywnie możliwych stosunków prawnych z udziałem osoby, która występuje z żądaniem ochrony prawnej w tej postaci. „Interes prawny” w rozumieniu art. 189 k.p.c. należy zatem rozumieć jako „potrzebę prawną”, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej powód się znajduje. (por.: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009r., II CSK 33/09, LEX nr 515730; postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 października 2008r., I ACa 241/08, LEX nr 503261).

Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowi art. 82 k.c. w związku z art. 189 k.p.c.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi i pozwanemu orzeczono na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2002r., nr 123, poz. 1058 ze zm.), §2 ust. 1 i 3, §6 pkt 6, §19, §20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2002r., nr 163, poz. 1348 ze zm.). Wartość przedmiotu sporu w niniejszej sprawie wynosiła 190 000 zł (k. 2). Stawka minimalna wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi z urzędu wynosi zatem kwotę 3 600 zł.

Z powyższych względów, Sąd zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adwokata P. P. kwotę 4 428 zł stanowiącą koszty nieopłaconej pomocy prawnej wraz z podatkiem VAT (3 600 zł + 828 zł VAT) oraz na rzecz adwokata K. P. kwotę 4 428 zł stanowiącą koszty nieopłaconej pomocy prawnej wraz z podatkiem VAT (3 600 zł + 828 zł VAT).