Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach w Wydziale IV Karnym w składzie:

Przewodniczący: SSO Sławomir Lach (ref.)

Ławnicy: Ewa Okońska, Grażyna Kornaga

Protokolant: (...)

przy udziale Prokuratora Andrzeja Zięby

po rozpoznaniu na rozprawie w dniach: 10 września 2015 r., 2 listopada 2015 r., 18 lutego 2016 r., 15 marca 2016 r., 5 kwietnia 2016r.

sprawy z wniosku L. A. (1)

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od dnia 20 stycznia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie Prokuratury Okręgowej w Katowicach sygn. akt VI Ds 1/03/S, ostatecznie zakończonej prawomocnym wyrokiem skazującym Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 23 marca 2012 r. sygn. akt II K 278/11,

na mocy art. 552a § 2 k.p.k. i art. 554 § 4 k.p.k., art. 616 § 1 pkt 2 kpk, art. 29 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze,

o r z e k a

1.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy L. A. (1), syna F. i S. z domu Z., urodzonego (...) w J. kwotę 514,85 zł (pięćset czternaście złotych i osiemdziesiąt pięć groszy) tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę oraz kwotę 2.500 zł (dwa tysiące pięćset złotych) tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłe z niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie Prokuratury Okręgowej w Katowicach sygn. akt VI Ds 1/03/S, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności wyroku;

2.  oddala wniosek w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy L. A. (1) kwotę 317 zł (trzysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów ustanowienia w sprawie pełnomocnika z wyboru;

4.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. K. W. kwotę 192 zł (sto dziewięćdziesiąt dwa złote) plus VAT, łącznie kwotę 234,24 zł (dwieście trzydzieści cztery złote i dwadzieścia cztery grosze) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu;

5.  obciąża kosztami postępowania Skarb Państwa.

Sygn. akt IV Ko 23/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawca L. A. (1) domagał się (po sprecyzowaniu żądania k. 463, 471, 486-487, 502-503, 539-540) za:

a) niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od dnia 20 stycznia 2004 r. do dnia 2 kwietnia 2004 r. zasądzenia na jego rzecz kwoty 20.000 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 kwietnia 2004 r.;

b) niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od dnia 3 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. zasądzenia na jego rzecz kwoty 10.000 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 kwietnia 2004 r.;

c) zasądzenia kosztów związanych z niniejszym postępowaniem w łącznej kwocie 1.317 złotych, na które składa się kwota 1.000 złotych tytułem porad prawnych, udziału w rozprawie i korespondencji oraz 317 złotych tytułem zastępstwa procesowego związanego ze sporządzeniem i wniesieniem apelacji przez r.pr. J. K. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku;

d) zasądzenie kwoty 2.600 złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z opieką nad zwierzętami i dojazdów do mieszkania przez A. K.;

Uzasadniając swoje żądanie wskazał, iż:

- w tym okresie mógł uzyskiwać dochód miesięczny w kwocie 5.500 złotych brutto z tytułu zatrudnienia na stanowisku dyrektora w firmie Z- (...) Sp. z o.o. w K. od dnia 1 lutego 2004 r. (utracone korzyści),

- a także musiał ponosić wydatki związane z utrzymaniem i pilnowaniem mieszkania oraz opieką nad zwierzętami domowymi (strata).

Nadto wnioskodawca powołał się na doznane krzywdy i konieczność ponoszenia kosztów niniejszego procesu. Z kolei zaliczenie części tymczasowego aresztu na poczet grzywny przy ustaleniu stawki dziennej na kwotę 50 złotych wnioskodawca uznał za nieadekwatne, gdyż w tym czasie mógł uzyskiwać dziennie kwotę 220 złotych z tytułu zatrudnienia w spółce Z- (...), stąd dokonane zaliczenie nie rekompensuje szkód wynikłych z zaliczonego okresu tymczasowego aresztowania.

Pismem z dnia 29 lutego 2016 r. wnioskodawca rozszerzył żądanie (k. 634-634a) wnosząc o zasądzenie dodatkowo kwoty 12.000 złotych tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za doznane krzywdy w okresie od dnia 1 maja 2004 r. do dnia 31 grudnia 2004 r., które były konsekwencją niesłusznego tymczasowego aresztowania. Na uzasadnienie żądania wskazał, iż w tym okresie nie był w stanie pracować, ani zarejestrować się w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna z prawem do zasiłku.

Postępowanie karne

W oparciu m.in. o akta postępowania karnego prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Kielcach pod sygn. II K 278/11 Sąd ustalił poniższy stan faktyczny:

Wnioskodawca L. A. (1) został w dniu 20 stycznia 2004 r. tymczasowo aresztowany na etapie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Okręgową w Katowicach, sygn. akt VI Ds 81/05/S, w którym postawiono mu zarzut z art. 228§1 kk w zw. z art. 12 kk, polegający na tym, że w okresie od lipca do września 2002 r. w K., działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, a to działając na stanowisku Zastępcy Dyrektora d.s. E.-F. – Głównego Księgowego Przedsiębiorstwa (...) S.A. przyjmował od ustalonych osób korzyści majątkowe w łącznej wysokości co najmniej 5.000 złotych w zamian za obietnicę terminowego regulowania należności przez (...) K. za dostarczone przez firmę (...) z W. paliwo.

Postępowanie karne przeciwko wnioskodawcy stanowiło jeden z wątków złożonej podmiotowo i przedmiotowo sprawy, z której zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania. W jego toku prokurator wydał zarządzenie ( k. 76 akt o sygn. II K 278/11) o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu L. A. (1). Zatrzymanie nastąpiło w dniu 20 stycznia 2004r. ( k. 77 akt o sygn. II K 278/11). Podczas tej czynności procesowej wnioskodawca L. A. (1) oświadczył, iż choruje na serce ale nie chce być badany przez lekarza, a także oświadczył, składając własnoręczne oświadczenie, iż nie będzie składał zażalenia do sądu ( k. 80 akt o sygn. II K 278/11). Po postawieniu zarzutu prokurator wystąpił do Sądu o zastosowanie aresztu tymczasowego. Na posiedzeniu w dniu 21 stycznia 2004 r. Sąd Rejonowy w Katowicach zastosował wobec wnioskodawcy L. A. (1) tymczasowe aresztowanie na okres dwóch miesięcy ( k. 102 akt o sygn. II K 278/11), uznając że uprawdopodobniony został fakt popełnienia przestępstwa oraz wskazując jako przesłanki szczególne: obawę matactwa i ewentualnie grożącą surową karę (art. 258 § 1 pkt. 2 i § 2 kpk). Decyzję poprzedziło lekarskie badanie wnioskodawcy L. A. (1). Przeprowadzający je lekarz nie stwierdził przeszkód do osadzenia w warunkach izolacyjnych ( k. 98 akt o sygn. II K 278/11). Postanowienie zostało poddane kontroli instancyjnej wskutek zażalenia tymczasowo aresztowanego. Sąd Okręgowy w Katowicach rozpoznając zażalenie w dniu 11 lutego 2004r. (sygn. VI Kz 131/04), utrzymał zastosowany środek zapobiegawczy w mocy. Prokurator, prowadząc czynności śledcze, w tym z udziałem podejrzanego (odbieranie wyjaśnień, konfrontacje), rozpoznał także szereg składnych przez wnioskodawcę (praktycznie co kilka dni) wniosków o uchylenie tymczasowego aresztowania, nie przychylając się do nich. W międzyczasie wydał także zarządzenia o zatrzymaniu korespondencji wysyłanej przez wnioskodawcę L. A. (1) z aresztu śledczego, uznając że zawiera ona treści związane ze sprawą.

Kontynuując czynności procesowe, prokurator wystąpił o przedłużenie tymczasowego aresztowania, do którego to wniosku Sądu Rejonowego w Katowicach przychylił się wydając stosowne postanowienie w dniu 11 marca 2004 r. ( k. 135 akt o sygn. II K 278/11), uzasadnione tymi samymi przesłankami co poprzednio. Zainicjowana przez podejrzanego kontrola instancyjna utrzymała postanowienie w mocy ( postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 7 kwietnia 2004r., sygn. akt VI Kz 394/04; k. 164 akt o sygn. II K 278/11).

Postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2004 r. ( k. 237 akt o sygn. II K 278/11) prokurator zmienił środek zapobiegawczy w ten sposób, że uchylił tymczasowe aresztowanie i zastosował środki wolnościowe, które na skutek zażalenia wnioskodawcy L. A. (1) postanowieniem Sądu Rejonowego w Katowicach z dnia 6 maja 2005 r. zostały uchylone. W uzasadnieniu wskazano na brak przesłanki ogólnej stosowania jakichkolwiek środków zapobiegawczych z art. 249 § 1 kpk z uwagi na brak po stronie podejrzanego przymiotu „funkcjonariusza publicznego” ( k. 303 akt o sygn. II K 278/11). W świetle ostatecznego prawomocnego rozstrzygnięcia – skazującego wnioskodawcę L. A. (1), miedzy innymi po zajęciu w tej materii stanowiska przez Sąd Najwyższy, incydentalne stanowisko Sądu Rejonowego w Katowicach nie okazało się prawidłowe.

Wnioskodawca L. A. (1) został zwolniony w dniu 30 kwietnia 2004r. ( k. 249 akt o sygn. II K 278/11). W dniu 19 sierpnia 2005r. skierowany został przeciwko wnioskodawcy akt oskarżenia ( k. 985 akt o sygn. II K 278/11).

Pierwszy wyrok jaki zapadł w sprawie przed Sądem Rejonowym w Kielcach w dniu 2 marca 2006r., sygn. akt II K 484/05 był uniewinniający. Na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 3 października 2006 r., sygn. akt IX Ka 818/06 zaskarżony na niekorzyść wyrok został uchylony, a sprawa skierowana do ponownego rozpoznania. Następnie Sąd Rejonowy w Kielcach wyrokiem z dnia 20 września 2007r. sygn. akt II K 594/06 skazał L. A. (1) na karę bezwzględną 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności i grzywnę 150 stawek dziennych przy stawce równoważnej kwocie 100 złotych. Wskutek apelacji oskarżonego Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 13 listopada 2008r., sygn. akt IX Ka 3089/07 zmienił zaskarżone orzeczenie i uniewinnił wnioskodawcę od popełnienia zarzucanego mu czynu. Wniesiona przez oskarżyciela publicznego kasacja na niekorzyść oskarżonego skutkowała uchyleniem orzeczenia sądu odwoławczego przez Sąd Najwyższy, sygn. akt IV KK 141/09 i koniecznością ponownej analizy sprawy przez sąd II instancji, który wyrokiem z dnia 27 stycznia 2011r., sygn. akt IX Ka 1720/09 uchylił wyrok Sądu Rejonowego w Kielcach o sygn. akt II K 594/06 w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Ostatecznie sprawa zawisła przed Sądem Rejonowym w Kielcach pod sygn. akt II K 278/11, który wyrokiem z dnia 23 marca 2012 r. ( k. 5500-5501 t. XXVI, k. 133-134, 202-203 akt o sygn. II K 278/11) uznał wnioskodawcę L. A. (1) za winnego popełnienia czynu z art. 228 § 1 kk w zw. z art. 12 kk i skazał go na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat (z „warunkowym” zaliczeniem na poczet kary pozbawienia wolności okresu tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 4 kwietnia 2004r. do dnia 30 kwietnia 2004r.) oraz 150 stawek dziennych grzywny przy stawce równoważnej 50 złotych – na poczet której zaliczył okres tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 20 stycznia 2004r. do dnia 3 kwietnia 2004r. Jednocześnie orzeczono środek karny w postaci 5 letniego zakazu zajmowania stanowisk kierowniczych w podmiotach z własnościowym udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Apelacja wnioskodawcy L. A. (1) w zakresie winy (jak i prokuratorska w zakresie kary) nie odniosły skutku – Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 19 listopada 2012r., sygn. akt IX Ka 1479/12 ( k. 6374 t. XXX, k. 200 akt o sygn. II K 278/11) utrzymał zaskarżone orzeczenie w mocy.

Podjęte w następnych latach przez wnioskodawcę próby zainicjowania kasacji ( k. 212-219, 220-227, 248-252, 253-258, 280-282, 295-301, 302-304, 309-311, 315-321, 328, 331-332, 333-334, 340-342, 354-356, 398-401, 405-406, 408-411, 416-419, 420-423, 426-427, 446, 466-469) na jego korzyść przez uprawnione podmioty nie przyniosły oczekiwanego przez niego skutku wobec stwierdzania przez umocowane instytucje braku podstaw do wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia ( informacja k. 274-275, 288). Nie doszło również do wznowienia postępowania karnego, gdyż na mocy zarządzenia z dnia 25 marca 2015 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie odmówił przyjęcia wniosku ( k. 449-450). Wnioskodawca ponownie występował o wznowienie postępowania karnego, jak i o wywiedzenie kasacji na jego korzyść ( k. 543-578, 678-689), jednakże wnioski nie zostały jeszcze rozpoznane.

Zasada odpowiedzialności

Przy tak ustalonym stanie faktycznym uznać należy, że zastosowanie tymczasowego aresztowania, a następnie jego przedłużenie oparto, w czasie jego stosowania, na dwóch podstawach procesowych, przy istnieniu przesłanki ogólnej. Z jednej strony była to realnie grożąca wnioskodawcy L. A. (2) surowa kara, a więc przesłanka z art. 258 § 2 kpk, z drugiej zaś strony tymczasowe aresztowanie zastosowano z uwagi na obawę bezprawnego wpływania przez wnioskodawcę na zeznania bądź wyjaśnienia innych osób. Brak jest zatem przesłanek aby stwierdzić, że przy stosowaniu tymczasowego aresztowania doszło do obrazy przepisów rozdziału 28 Kodeksu postępowania karnego. Takowe stanowisko zostało wyrażone również przez Sąd Apelacyjny w Katowicach rozpoznający apelację wnioskodawcy, stąd zbytecznym staje się przywoływanie pełnej argumentacji w tym zakresie. Tak więc, w momencie stosowania wobec wnioskodawcy L. A. (1) tymczasowego aresztowania środek ten nie wykazywał cechy niewątpliwej niesłuszności.

Niemniej jednak mając na uwadze uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r. sygn. akt KZP 27/99, wskazać trzeba na drugą kategorię sytuacji, w których może powstać stan niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania poza stosowaniem tymczasowego aresztowana z obrazą przepisów rozdziału 28 Kodeksu postępowania karnego. Niewątpliwie niesłusznym jest również takie tymczasowe aresztowanie, które powoduje dolegliwość, jakiej oskarżony, bądź podejrzany nie powinien doznać w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także w szczególności w świetle prawomocnego jej rozstrzygnięcia.

W postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko wnioskodawcy L. A. (1) i zakończonym prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 23 marca 2012 r., sygn. akt II K 278/11, wymierzono wnioskodawcy karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, zawieszając warunkowo jej wykonanie na okres próby pięciu lat oraz grzywnę w wysokości 150 stawek dziennych po 50 złotych każda, na poczet której zaliczono okres tymczasowego aresztu od dnia 20 stycznia 2004 r. do dnia 3 kwietnia 2004 r., uznając ją za wykonaną w całości. Pozostał zatem okres tymczasowego aresztu od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r., który nie został zaliczony na poczet żadnej z orzeczonych kar.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwe niesłusznego tymczasowego aresztowania opiera się na zasadzie ryzyka, stąd tymczasowe aresztowanie słuszne na etapie jego stosowania może okazać się niewątpliwe niesłusznym, kiedy będzie ocenianie przez pryzmat prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy, co ma miejsce m.in. w wypadku wymierzenia kary łagodniejszej niż stosowany środek zapobiegawczy, w szczególności kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Nie samo jednak prawomocne skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania decyduje o przyjęciu niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania.

Zwrócić trzeba bowiem uwagę na to, iż niewątpliwe niesłuszne jest tylko takie tymczasowe aresztowanie, które spowodowało dolegliwość jakiej skazany nie powinien był doznać między innymi w świetle ostatecznego rozstrzygnięcia, jakie zapadło w sprawie. Sąd Rejonowy w Kielcach zaliczył okres tymczasowego aresztowania wnioskodawcy, w ten sposób, że na poczet grzywny zaliczono okres tymczasowego aresztowania od dnia 20 stycznia 2004 r. do dnia 3 kwietnia 2004 r. (istotne jest to, iż pierwotne omyłkowe zaliczenie zostało sprostowane postanowieniem Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 18 stycznia 2013 r. - k. 6487 tom XXX akt o sygn. II K 278/11). Pozostałą część tymczasowego aresztowania, a zatem okres od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r., zaliczono na poczet kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej, co z kolei uzależnia faktyczne zaliczenie rzeczywistego okresu pozbawienia wolności wnioskodawcy w sprawie od zdarzenia niepewnego, jakim jest ewentualne zarządzenie do wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności, przy czym jej zarządzenie może nastąpić do dnia 19 maja 2018 r. (do upływu 6 miesięcy od zakończenia 5 letniego okresu próby liczonego od prawomocności wyroku).

Roszczenie wnioskodawcy L. A. (1) o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania ocenione być musi jako nieuzasadnione, kiedy stosowane tymczasowe aresztowanie zostało w sposób rzeczywisty zrekompensowane w drodze zaliczenia go na poczet kary wymierzonej w tym lub innym postępowaniu. W realiach niniejszej sprawy rzeczywiste zrekompensowanie zbędnej dolegliwości wywołanej przez tymczasowe aresztowanie, nastąpiło jedynie w tym zakresie, w jakim część tymczasowego aresztowania na podstawie art. 63 § 1 kk zaliczono na poczet orzeczonej i podlegającej wykonaniu kary grzywny. Bez znaczenia przy tym pozostaje wysokość określonej stawki dziennej (ustalanej w dacie orzekania na podstawie art. 33 § 3 kk), bowiem przepis ten nakazuje zaliczenie jednego dnia rzeczywistego pozbawienia wolności jako równoważny dwóm stawkom dzienny grzywny bez względu na wysokość ustalonej stawki dziennej, która, co ważne, jest ustalana na chwilę orzekania, a nie na chwilę stosowania tymczasowego aresztowania. Dlatego też w tym zakresie żądanie wnioskodawcy należało oddalić jako bezzasadne.

Obowiązujący w dacie orzekania przepis art. 552a § 2 kpk wprost przewiduje możliwość dochodzenia także przez oskarżonego, wobec którego zapadł wyrok skazujący, odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niezasadnego stosowania środka zapobiegawczego w zakresie w jakim z uwagi na rodzaj i rozmiar orzeczonych kar lub środków karnych nie można było go zaliczyć na poczet okresów wykonywanych odpowiednich środków zapobiegawczych podlegających zaliczeniu. Przepis ten znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie.

Pozostały zatem okres stosowania tymczasowego aresztowania, a więc od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. nie został w rzeczywisty sposób zrekompensowany do dnia orzekania. W tej sytuacji należy uznać, iż co do zasady roszczenie wnioskodawcy L. A. (1) w tej części jest uzasadnione.

W tym zakresie Sąd dokonał poniższych ustaleń faktycznych niezbędnych do określenia wysokości poniesionej szkody i doznanej krzywdy przez wnioskodawcę L. A. (1).

Stan faktyczny w zakresie odszkodowania

Wnioskodawca L. A. (1), po wycofaniu z dniem 31 marca 2003 r. wypowiedzenia umowy o pracę, był zatrudniony w (...) K. na stanowisku (...), z wynagrodzeniem brutto w kwocie 4.741,10 złotych. Pismem z dnia 30 czerwca 2003 r. została wypowiedziana wnioskodawcy umowa o pracę ze skutkiem na dzień 31 lipca 2003 r. Od sierpnia 2003 r. wnioskodawca otrzymywał zasiłek chorobowy z ZUS w kwocie około 4.000 złotych. Z wynagrodzenia za pracę oraz z zasiłku nie odkładał żadnych oszczędności. Całość dochodu przeznaczał na utrzymanie.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; protokół przesłuchania w charakterze podejrzanego k. 93 z akt o sygn. II K 278/11; odpisy akt pracowniczych k. 2044 z akt o sygn. II K 278/11)

Wnioskodawca na mocy wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 25 listopada 2002 r. sygn. akt RIIIC 1881/01 był zobowiązany do płacenia alimentów w kwocie po 500 złotych miesięcznie na rzecz małoletniego syna S. A., począwszy od dnia 5 grudnia 2001 r. Egzekucja komornicza świadczenia alimentacyjnego zgodnie z informacją z dnia 29 kwietnia 2004 r. była całkowicie bezskuteczna.

(Dowód: akta postępowania o separację Sądu Okręgowego w Kielcach o sygn. I C 3018/03 k. 6, 20; częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15)

Po wstępnych ustaleniach ze Z. B., wnioskodawca od dnia 1 lutego 2004 r. miał zostać zatrudniony na stanowisku dyrektora w firmie Z- (...) Sp. z o.o. w K., w której posiadał udziały. Warunkiem wnioskodawcy było uzyskiwanie wynagrodzenie miesięcznego w kwocie 5.500 złotych plus premię uznaniową. Ustalenia w tym zakresie nie były wiążące, nie sporządzono żadnej umowy na piśmie, z której miałyby wynikać warunki zatrudnienia. Prezes spółki Z. B. otrzymywał w tym czasie wynagrodzenie rzędu 2.500 - 3.000 złotych miesięcznie, firma zatrudniała jedynie pracowników sezonowych w ilości od 10 do 20, zaś jej przychód roczny wynosił od 150.000 złotych do 200.000 złotych. Warunki zatrudnienia wnioskodawcy były uzależnione od możliwości finansowych spółki.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; zeznania świadka Z. B. k. 698-699; oświadczenie Z. B. k. 4, 259, 465; odpis KRS k. 480-484, 506-510, 519-520)

Za okres od stycznia do kwietnia 2004 r. wnioskodawca L. A. (1) nie płacił należności czynszowych za mieszkanie, stąd zadłużenie na dzień 4 maja 2004 r. wyniosło 2.202,71 złotych. Zostało ono następnie w całości uiszczone. W późniejszym okresie wnioskodawca również nie wywiązywał się regularnie z obowiązku zapłaty czynszu dopuszczając do powstawania kolejnych zaległości.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; informacja z (...) – Grupa (...) w K. k. 262, 263, 470, 494; informacja z (...) w K. k. 499-501)

W czasie stosowania tymczasowego aresztu w okresie od dnia 20 stycznia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. mieszkaniem, jak i domowymi zwierzętami zajmowała się A. K., która wyłożyła na karmę dla zwierząt łącznie 600 zł, zaś na codzienne dojazdy 2.000 zł. Należności te zostały w późniejszym czasie zwrócone przez wnioskodawcę.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; zeznania świadka A. K. k. 55-58 akt o sygn. IX Ko 201/15; oświadczenie A. K. k. 490, 504)

Po opuszczeniu Aresztu Śledczego w Z. wnioskodawca nie podjął zatrudnienia w spółce Z- (...), ani też nie zarejestrował się w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15)

Stan faktyczny w zakresie zadośćuczynienia

Żona wnioskodawcy I. A. (1) w dniu 16 grudnia 2003 r. wystąpiła z pozwem o separację, przy czym wnioskodawca na rozprawie w dniu 12 stycznia 2004 r. wniósł o orzeczenie rozwodu. Obie strony zgodnie stwierdziły, że nastąpił rozkład pożycia. W swoim stanowisku wnioskodawca wskazywał, że nie ponosi winy za rozkład pożycia małżeńskiego. W piśmie procesowym z dnia 12 maja 2004 r. wskazał m.in., iż od dnia 1 sierpnia 2003 r. pozostaje bez pracy i dochodów, zaś aktywne próby poszukiwania pracy nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 21 czerwca 2004 r. sygn. akt I C 3018/03 orzeczono separację z winy wnioskodawcy L. A. (1) ustalając, że łączyły go z A. K. na tyle bliskie relacje, które uzasadniały opuszczenie wspólnego mieszkania przez I. A. (2). Okoliczności związane z tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy nie miały wpływu na orzeczenie separacji, jak również nie były podnoszone przez żadną ze stron jako jedna z przyczyn rozkładu pożycia.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; akta postępowania o separację Sądu Okręgowego w Kielcach o sygn. I C 3018/03)

Wnioskodawca L. A. (1) w trakcie postępowania o separację nie korzystał z pomocy pełnomocnika, samodzielnie występował w sprawie, składał pisma procesowe oraz składał zażalenia i apelację. Nie powoływał się w żadnym wypadku na zły stan zdrowia psychicznego, w szczególności związany z pobytem w Areszcie Śledczym w Z..

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; akta postępowania o separację Sądu Okręgowego w Kielcach o sygn. I C 3018/03)

Przed osadzeniem wnioskodawca L. A. (1) został poddany badaniu lekarskiemu, które wykluczyło by dolegliwości, na które uskarżał się wnioskodawca, były przeszkodą do osadzenia go w warunkach izolacji.

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B; świadectwo lekarskie k. 98 z akt o sygn. II K 278/11)

W dniu 21 stycznia 2004 r. wnioskodawca L. A. (1) został osadzony w Areszcie Śledczym w Z., gdzie pozostawał do dyspozycji Prokuratury Okręgowej w Katowicach.

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B)

W dniach 21 i 22 stycznia 2004 r. wnioskodawca został poinformowany o przysługujących mu prawach i obowiązkach wynikających z regulaminu. Został również poinformowany o możliwości wystąpienia zagrożeń dla jego bezpieczeństwa osobistego ze strony innym osadzonych i został zobowiązany do informowania o ich wystąpieniu. Zarówno podczas rozmów z wychowawcą, jak i pisemnie nigdy nie zgłaszał żadnych skarg i uwag.

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B)

W dniu 22 stycznia 2004 r. w depozycie Aresztu Śledczego w Z. został zdeponowany paszport wnioskodawcy, który został w dniu 30 kwietnia 2004 r. zatrzymany w związku z zastosowaniem środka zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem paszportu.

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B)

Podczas osadzenia wnioskodawca przebywał w celi 8 osobowej, gdzie – jak oświadczał wychowawcy – czuł się bezpiecznie i nie uskarżał się na żadne konflikty. Atmosferę w celi, jak i grupie spacerowej określał jako dobrą.

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B)

Wnioskodawca odbywał widzenia z A. K. w dniach: 17 lutego 2004 r., 16 marca 2004 r., 20 kwietnia 2004 r. W dniu 17 lutego 2004 r. wnioskodawca udzielił pełnomocnictwa ogólnego A. K..

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B; akta postępowania o separację Sądu Okręgowego w Kielcach o sygn. I C 3018/03)

Wnioskodawca był raz nagrodzony regulaminowo i raz przeprowadzono z nim rozmowę ostrzegawczą w związku z przewinieniem dyscyplinarnym.

(Dowód: akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B)

W trakcie stosowania tymczasowego aresztu prokurator, dwukrotnie zobligowany postanowieniami sądu, monitorował zasadność stosowania najsurowszego ze środków zapobiegawczych i po przeprowadzeniu ważkich czynności zabezpieczających materiał dowodowy, w tym czynności z udziałem podejrzanego, uchylił w dniu 30 kwietnia 2004 r. tymczasowe aresztowanie. Po uchyleniu tymczasowego aresztu, ani w jego trakcie, wnioskodawca nie korzystał z pomocy psychologa ani nie leczył sie psychiatrycznie.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; akta osobowe z Aresztu Śledczego w Z. część A i B)

Proces karny wnioskodawcy był relacjonowany w prasie lokalnej, w tym pierwszy wyrok uniewinniający.

(Dowód: częściowo zeznania wnioskodawcy L. A. (1) k. 696-698 oraz k. 62-65 akt o sygn. IX Ko 117/14, k. 58-62 z akt o sygn. IX Ko 201/15; artykuł prasowy Echo Dnia z dnia 28 lutego 2006 r. k. 23; artykuł prasowy Echo Dnia z dnia 3 marca 2006 r. k. 24)

Ocena materiału dowodowego

Sąd dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o powołane wyżej dowody, w szczególności opierając się na dokumentacji zawartej w aktach sprawy karnej oraz sprawy o separację, w aktach osobowych część A i B, a także w oparciu o zeznania świadków Z. B. oraz częściowo o zeznania A. K. i wnioskodawcy L. A. (1). Istotnym dla oceny wiarygodności tych zeznań okazały się dokumenty zawarte w aktach spraw, które zostały wytworzone w okresie związanym z tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy. Ich treść jest częściowo odmienna od stanowiska wyrażonego przez wnioskodawcę w obecnym postępowaniu, w szczególności w zakresie dotyczącym ewentualnych konsekwencji tymczasowego aresztowania dla wnioskodawcy. Obecnie relacje tych osób są ukierunkowane na potwierdzenie stanowiska wnioskodawcy zarówno w zakresie krzywd, jak i wysokości szkody, jaka powstała w związku z tymczasowym aresztowaniem. Z tych też powodów Sąd uwzględnił relacje tych osób jedynie w zakresie w jakim znajdują one potwierdzenie w dokumentacji ujawnionej na rozprawie.

Ocena prawna

Orzekając o wysokości należnego wnioskodawcy świadczenia Sąd miał na uwadze, iż w postępowaniu w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów, na których opiera on swoje roszczenie. Roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia ocenia się bowiem według prawa cywilnego, a więc stosuje się w szczególności zasadę ciężaru dowodzenia, określoną w przepisie art. 6 kc.

Odszkodowanie

Zgodnie z normą art. 322 kpc jeżeli w sprawie o naprawienie szkody sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Sięgnięcie po rozwiązanie określone w art. 322 kpc jest możliwe, a nawet konieczne wówczas, gdy dochodząc w postępowaniu karnym klasycznego roszczenia odszkodowawczego (naprawienia szkody materialnej) wnioskodawca z tych czy innych przyczyn ma trudności ze ścisłym udowodnieniem wysokości żądania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2011 r., sygn. III KK 289/10, opubl. Biuletyn Prawa Karnego SN nr (...), poz. 1.2.4.). Stosowanie normy art. 322 kpc jest możliwe i dopuszczalne także w postępowaniu odszkodowawczym toczącym się na podstawie przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2006 r., sygn. V KK 54/06, opubl. Biuletyn Prawa Karnego SN nr (...), poz. 2.15.2).

Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że obowiązek całościowego naprawienia szkody wyrządzonej przez niesłuszne pozbawienie wolności nie oznacza, że zawsze może ono zostać realizowane w trybie przewidzianym w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego. „Ustawodawca do postępowania karnego przekazał orzekanie w kwestiach powiązanych przyczynowo z określonym zdarzeniem również znamieniem bezpośredniości i w związku z tym jego zakres został dokładnie i jednoznacznie określony czasowo (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2012 r. IV KK 278/11, Lex nr 121238).

* * *

Stosownie do ugruntowanego orzecznictwa sądów powszechnych wskazać należy, że wysokość należnego wnioskodawcy odszkodowania z tytułu utraconych korzyści winna zostać ustalona w oparciu o wysokość dochodów powiększających jego majątek, jakie byłby on w stanie uzyskać w przypadku, gdyby nie został tymczasowo aresztowany.

W zakresie odnoszącym się do szkody wyrządzonej wnioskodawcy L. A. (1) wskutek tymczasowego aresztowania Sąd uznał, że wnioskodawca nie zdołał udowodnić, jakoby w okresie kiedy przebywał w izolacji mógłby uzyskiwać dochód w wysokości 5.500 złotych miesięcznie z tytułu zatrudnienia w firmie Z- (...). W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż nie doszło do zawarcia żadnej formalnej umowy, z której wynikałyby warunki pracy i płacy. Sam świadek Z. B. wskazał, iż wnioskodawca deklarował chęć podjęcia zatrudnienia i nie było przeszkód ku temu, przyznał również, że wnioskodawca chciał uzyskiwać wynagrodzenie w kwocie około 5.000 zł miesięcznie, jednakże ówczesna sytuacja finansowa spółki Z- (...) nie pozwalała na ewentualne wywiązanie się z takiego zobowiązania. Ewentualne wysokość wynagrodzenia musiała być uzależniona od możliwości firmy. Spółka zatrudniała jedynie pracowników sezonowych w ilość od 10 do 20, zaś jej przychód roczny mógł wynosić wówczas od 150.000 złotych do 200.000 złotych. Nadto Z. B. posiadając 96 udziałów w spółce i będąc jej prezesem wykonywał również prace fizyczne za wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 2.500 – 3.000 złotych, stąd sprzecznym z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania jest aby wnioskodawca posiadający 4 udziały w spółce, miał zostać zatrudniony na znacznie lepszych warunkach aniżeli prezes spółki, przy jednoczesnym braku możliwości finansowych na pokrycie kosztów jego zatrudnienia, które rocznie wynosiłby co najmniej 60.000 złotych.

Nadto nie sporządzono żadnej dokumentacji związanej z ewentualnym zatrudnieniem wnioskodawcy, jak i z rzekomym konkursem na to stanowisko. Wprawdzie świadek Z. B. wskazywał, że dał ogłoszenie w prasie, jednakże dwie osoby jakie się miały zgłosić nie posiadały w jego ocenie wystarczających kwalifikacji, stąd zaproponował posadę wnioskodawcy. Z kolei gdyby faktycznie konieczne było zatrudnienie jakiejkolwiek osoby na tym stanowisku i pozwalałyby na to ówczesna sytuacja finansowa spółki, to z pewnością zostałby zatrudniony ktoś w miejsce wnioskodawcy z uwagi na jego tymczasowe aresztowanie, co jednak nie nastąpiło. Również sam wnioskodawca L. A. (1) nie podjął pracy na tym stanowisku po uchyleniu tymczasowego aresztu, mimo iż z jego pism procesowych składanych w toku postępowania o separację, wynikało, iż aktywnie poszukuje pracy, a więc również w jego ocenie wyrażonej w piśmie procesowym, był on zdolny wówczas do wykonywania pracy zarobkowej. Co więcej, jak wynika z materiału dowodowego, wnioskodawca w ogóle na temat ewentualnego zatrudnienia w firmie Z- (...) nie rozmawiał ze Z. B..

Wątpliwości co do wiarygodności budzą również pisemne oświadczenia Z. B. datowane na dzień 23 maja 2005 r. (k. 12, 259, 465), które miały być sporządzone jednocześnie w kilku egzemplarzach i mimo to różnią się szatą graficzną i posiadają dopiski. Dokumenty te były dołączane na różnych etapach niniejszego postępowania przez wnioskodawcę, zaś Z. B. nie był wstanie wyjaśnić skąd te różnice, potwierdzając jedynie, że miał zatrudnić wnioskodawcę.

Powyższe okoliczności wynikające z materiału dowodowego w tym zakresie, wskazują – w ocenie Sądu – że nie można uznać za udowodnione jakoby wnioskodawca miał objąć stanowisko dyrektora w spółce Z- (...) z dniem 1 lutego 2004 r. na wskazanych przez niego warunkach, czego nie uczynił jedynie z powodu tymczasowego aresztowania.

Warto także zwrócić uwagę, że wnioskodawca w toku procesu karnego we wniosku o uchylenie tymczasowego aresztu nie wskazywał wprost na możliwość zatrudnienie w firmie Z- (...), w piśmie z dnia 12 lutego 2004 r. wskazywał, że w miesiącu lutym miał podjąć zatrudnienie na uczeniach wyższych ( k. 128 z akt o sygn. II K 278/11), w kolejnych pismach wskazywał, że wygrał konkurs na bliżej nieokreślone stanowisko ( k. 147, 386 z akt o sygn. II K 278/11). Nadto sam wnioskodawca w pierwszych zeznaniach wskazał, że miał być zatrudniony w firmie (...), w kolejnych zeznaniach podał, że miał pracować w firmie Z- (...), zaś w ostatnich zeznaniach wskazał, że w zasadzie miał pracować dla jednej i drugiej firmy.

Jak już wskazano wyżej, w postępowaniu o odszkodowanie dochodzone w trybie art. 552a kpk na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów, na których opiera on swoje roszczenie. Oczywistym jest, że podstawą do zasądzenia odszkodowania z tytułu utraconego dochodu może być wyłącznie legalne jego źródło wiążące się z realizowaniem przez podmioty gospodarcze obowiązków publicznych, w tym podatkowych i ubezpieczeniowych. Z materiału dowodowego nie wynika na jakich zasadach i warunkach ewentualnie wnioskodawca miał być zatrudniony.

Na marginesie zwrócić również należy uwagę, że zgodnie z utrwalonymi poglądami judykatury szkoda to nie suma utraconych zarobków, a różnica pomiędzy stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby nie doszło do tymczasowego aresztowania, a rzeczywistym stanem w chwili odzyskania wolności (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2000 r., sygn. II KKN 3/98, opubl. Prok. i Pr. 2000/12/12). Przy ustalaniu wysokości tej szkody od zarobków, które mógłby uzyskać niesłusznie aresztowany należy odjąć wydatki ponoszone przez niego na utrzymanie siebie i swej rodziny (tak: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 grudnia 1992 r., sygn. II AKz 188/92, opubl. KZS 1992/12/18). Od wysokości wykazanego przez wnioskodawcę dochodu, jaki by ewentualnie mógłby z dużym prawdopodobieństwem uzyskiwać, gdyby nie został pozbawiony wolności, należy zatem każdorazowo odliczać wszelkie niezbędne wydatki na utrzymanie własne i rodziny, koszty kształcenia, zaspokajanie potrzeb kulturalnych, rozrywki itp.

Niedopuszczalnym zatem jest, jak to uczynił wnioskodawca, traktowanie jako szkody całej kwoty dochodów, jakich wnioskodawca wskutek osadzenia nie uzyskał. Szkodą jest tylko taka część uzyskiwanych dochodów, jaka zwiększałaby majątek trwały wnioskodawcy, a taka okoliczność w toku postępowania nie została wykazana. Warto wskazać, iż przed osadzeniem wnioskodawca będąc zatrudnionym w (...) K. na wysokim stanowisku nie przeznaczał żadnej części swojego wynagrodzenia na powiększenie swojego majątku, nie czynił żadnych inwestycji i oszczędności. Podobnie było gdy otrzymywał zasiłek chorobowy bezpośrednio przed tymczasowym aresztowaniem. Z kolei wykazana zaległość alimentacyjna i czynszowa może świadczyć, iż dochody jakie wówczas uzyskiwał nie wystarczały wnioskodawcy na pokrycie wszystkich niezbędnych kosztów utrzymania.

Roszczenie wnioskodawcy L. A. (1), bez względu na podstawę ewentualnego zatrudnienia, czy też możliwość uzyskiwania zasiłku dla bezrobotnych, winno zatem zostać oddalone również z tego powodu, że brak jest podstaw do zaliczania na poczet szkody tej części dochodów, które zostałyby przeznaczone na pokrycie niezbędnych kosztów utrzymania, których wszak wnioskodawca w okresie osadzenia i tak nie ponosił.

Reasumując stwierdzić trzeba, że wnioskodawca L. A. (1) nie udowodnił, że w ogóle uzyskiwałby w czasie tymczasowego aresztowania dochód z tytułu wynagrodzenia w firmie Z- (...), gdyby nie został pozbawiony wolności, zaś ewentualne uzyskanie w tym czasie prawa do zasiłku dla bezrobotnych, z uwagi na jego wysokość, w żadnym razie nie powodowałaby jakiegokolwiek zwiększenia majątku wnioskodawcy. Sam fakt potencjalnej możliwości uzyskiwania dochodów, jeżeli zwróci się uwagę na kwalifikacje wnioskodawcy, nie przesądza jednak o zasadności roszczenia odszkodowawczego, bowiem konieczne jest wykazanie, że dochody takie z dużym prawdopodobieństwem by uzyskiwał, a nadto powiększałyby one w jakimś stopniu majątek wnioskodawcy, a przy tym nie zostałyby zużyte na pokrycie kosztów utrzymania siebie i rodziny.

W związku z rozszerzeniem żądania przez wnioskodawcę o okres przypadający po uchyleniu tymczasowego aresztowania wskazać należy, iż w toku postępowania o separacje już po uchyleniu tymczasowego aresztowania wnioskodawca wskazywał, że aktywnie poszukuje zatrudnienia, jednakże bezskutecznie nie podając przy tym żadnych tego powodów, a tym bardziej nie powoływał się na uprzednie tymczasowe aresztowanie.

Niewątpliwie na możliwość zatrudnienia wnioskodawcy w późniejszym okresie mogły mieć wpływ ciążące na nim wówczas zarzuty przyjęcia korzyści majątkowej, jak i sam fakt toczącego się procesu karnego, jednakże z pola widzenia nie należy tracić, że wnioskodawca L. A. (1) został prawomocnie skazany, zaś odszkodowanie i zadośćuczynienie muszą być związane z tymczasowym aresztem, przez co nie dotyczą skutków samego toczącego się postępowania karnego. Wprawdzie wnioskodawca obecnie powoływał się na stan psychiczny uniemożliwiający podjęcie zatrudnienia po opuszczeniu Aresztu Śledczego w Z., co potwierdzali również świadkowie Z. B. i A. K., jednakże ta okoliczność nie została udowodniona, bowiem analizując postawę procesową wnioskodawcy w toku postępowania o separację, jak i postępowania karnego, gdzie sporządzał obszerne pisma procesowe, jasno i precyzyjnie formułował swoje stanowisko, nie korzystał z pomocy pełnomocnika, należy to stanowczo wykluczyć, tym bardziej, że wnioskodawca nie korzystał wówczas z pomocy psychologicznej ani psychiatrycznej, co sam przyznał.

Z tego też powodu brak było podstaw do uznania jakoby brak ewentualnego wynagrodzenia czy też zasiłku dla bezrobotnych za okres po uchyleniu tymczasowego aresztowania uzasadniał roszczenie o zasądzenie dodatkowych 12.000 złotych (k. 634-634a). Sytuacja majątkowa wnioskodawcy po uchyleniu tymczasowego aresztu była zatem raczej ogólnym następstwem prowadzenia postępowania karnego przeciwko niemu, zatem brak jest w takim wypadku adekwatnego związku przyczynowego z tymczasowym aresztowaniem. Zresztą A. K. wskazała także, że wnioskodawca po uchyleniu tymczasowego aresztu szukał pracy, ale przez „tę sprawę nie udało mu się znaleźć stałej pracy” ( k. 57-58 akt o sygn. IX Ko 201/15).

Zwrócić należy uwagę, że to wnioskodawca samodzielnie zdecydował, że nie zarejestruje się w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna, początkowo wskazując, ze wstydziłby się zarejestrować jako były dyrektor tej instytucji, zaś w późniejszych zeznaniach wskazując, że nie otrzymałby i tak zasiłku dla bezrobotnych z powodu tymczasowego aresztowania. Warto wskazać, że obowiązująca wówczas ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z dnia 1 maja 2004 r.) w przepisie art. 71 stanowiła, że prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu po spełnieniu określonych warunków, przy czym jeżeli chodzi o osoby bezrobotne zwolnione z aresztów śledczych, osobom tym po spełnieniu warunków z ust. 3 również przysługuje zasiłek dla bezrobotnych, przy czym musiały one zarejestrować się w okresie 30 dni od dnia zwolnienia.

* * *

Z kolei w kwestii dotyczącej żądania odszkodowania z tytułu poniesionych kosztów związanych z opieką nad mieszkaniem i zwierzętami domowymi wskazać należy, iż wobec braku przeciwnych dowodów za udowodnione należało uznać, że z tego tytułu wnioskodawca za cały okres tymczasowego aresztowania poniósł wydatki w kwocie 2.000 złotych tytułem zwrotu kosztów codziennych dojazdów A. K. oraz w kwocie 600 złotych tyłem zakupu karmy dla zwierząt. O ile wnioskodawca i tak musiałby kupować pokarm dla zwierząt bez względu na to czy został tymczasowo aresztowany czy też nie, to już kosztów związanych z dojazdami A. K. do mieszkania by wówczas nie ponosił. Stąd wydatki w kwocie 2.000 złotych pozostają w adekwatnym związku przyczynowym ze stosowaniem tymczasowego aresztu wobec wnioskodawcy i stanowią realną szkodę – stratę. Zasadne jednak jest zasądzenie odszkodowania jedynie za okres od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r., stąd proporcjonalnie kwota ta wynosi 514,85 zł.

Wprawdzie po sprecyzowaniu stanowiska, jako uzasadnienie żądanej kwoty odszkodowania nie pojawiło się zadłużenie z tytułu opłat za mieszkanie za okres od stycznia do kwietnia 2004 r. w łącznej kwocie 2.052,26 złotych to wskazać należy, iż wnioskodawca i tak był zobowiązany do uiszczania tych opłat bez względu na to czy areszt tymczasowy byłby stosowany. Brak zatem pomiędzy tym zadłużeniem a tymczasowym aresztem adekwatnego związku przyczynowego.

* * *

Reasumując powyższe rozważania Sąd zasądził kwotę 514,85 złotych na rzecz wnioskodawcy L. A. (1) tytułem odszkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie Prokuratury Okręgowej w Katowicach sygn. VI Ds 1/03/S, oddalając żądanie w pozostałym zakresie.

Zadośćuczynienie

Orzekając o należnym wnioskodawcy L. A. (2) zadośćuczynieniu Sąd miał na uwadze, iż wnioskodawca ostatecznie został prawomocnie uznany za winnego popełnienia zarzucanego czynu i skazany. Przy czym należne zadośćuczynienie dotyczy okresu tymczasowego aresztowania od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r., a więc okresu jaki nie został zaliczony na poczet orzeczonych kar, który to stanowi dolegliwość jaką wnioskodawca w świetle prawomocnego rozstrzygnięcia nie powinien doznać. Również w takim wypadku zadośćuczynienie nie może mieć charakteru symbolicznego, jak również, co istotne, nie może być nadmierne w stosunku do doznanej krzywdy, aby tym samym nie służyło bezpodstawnemu, moralnie niestosownemu wzbogaceniu poszkodowanego, który przecież został skazany. Wysokość zadośćuczynienia musi być utrzymana w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom życia i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Zastosowanie znajdują tu kryteria wypracowane na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego, gdzie mowa jest o zadośćuczynieniu odpowiednim (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2015 r., sygn. akt V KK 332/14).

Biorąc pod uwagę aktualne warunki życia i przeciętną stopę życiową społeczeństwa Sąd zważył, iż w typowych sprawach odszkodowawczych z tytułu stosowania środków zapobiegawczych (dawniej – niesłusznego tymczasowego aresztowania) zasadne jest zasądzanie zadośćuczynienia w kwocie zbliżonej do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdy miesiąc tymczasowego aresztowania co do osób prawomocnie uniewinnionych. Taki przedział kwot zadośćuczynienia wynika przede wszystkim z ujednoliconej praktyki orzeczniczej, co pozwala zapewnić przewidywalność rozstrzygnięć i porównywalne traktowanie osób w podobnej sytuacji prawnej. Brak powodów, by uznać, że na skutek nowelizacji rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego wypracowane w orzecznictwie standardy dotyczące wysokości zasądzanych tytułem zadośćuczynienia uległy dezaktualizacji.

Dokonując analizy akt osobowych wnioskodawcy, Sąd uznał, że warunki jego osadzenia nie odbiegały od typowych i nie wiązały się z dolegliwościami nieproporcjonalnymi do zwykłych następstw tymczasowego aresztowania w tym zakresie. Wnioskodawca korzystał z widzeń z A. K., sam zdecydował, iż o swoim osadzeniu nie będzie informował żony i dzieci, tym bardziej że już wówczas był z nimi skonfliktowany na tle prowadzonego postępowania o separację. Wnioskodawca korzystał z dłuższych widzeń, nie wykazywał szczególnych trudności emocjonalnych lub psychicznych wymagających pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej, ani nie zgłaszał uwag lub wniosków co do bezpieczeństwa osobistego. Nie był także karany dyscyplinarnie, zaś jedno nieregulaminowe zachowanie zakończyło się rozmową ostrzegawczą. Typowe niedogodności wynikały również z braku możliwości korzystania z telefonu i cenzury korespondencji. Wynikały one jednak wprost z przepisów prawa regulujących wykonywanie tego środka zapobiegawczego.

Nie wynika także w żadnym stopniu ze zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności z akt osobowych, by wnioskodawca był obiektem jakichkolwiek szykan ze strony współosadzonych, czy też funkcjonariuszy służby więziennej. Twierdzenia wnioskodawcy jakoby stał się kilkukrotnie ofiarą gwałtu czy też molestowania nie zasługują na wiarę. Wbrew twierdzeniom wnioskodawcy, brak jest jakiejkolwiek dokumentacji potwierdzającej zgłaszanie przez niego tego typu zachowań ze strony innych współosadzonych, wprost przeciwnie każdorazowo w rozmowie z wychowawcą wskazywał że nie czuje się zagrodzony w celi, w której przebywał przez cały okres osadzenia. Nie zasługują na wiarygodność twierdzenia wnioskodawcy, że rzekomo funkcjonariusze służby więziennej pomimo zgłoszenia gwałtu na jego osobie mieli nie podjąć żadnych czynności, co więcej nie sporządzili nawet żadnej notatki służbowej ani nie zawiadomili organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Takiej postawy funkcjonariuszy z pewnością nie uzasadnia, jak stara się wykazać wnioskodawca, że tymczasowy areszt miał mieć miejsce przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, ani też by tego typu zachowania w jednostkach penitencjarnych w tym czasie stanowiły fakt powszechnie znany i aprobowany. Funkcjonariusze służby więziennej w takiej sytuacji mieli obowiązek podjęcia czynności, zaś nie realizując tego świadomie narażali się na odpowiedzialność dyscyplinarną, a nawet karną. Mając zaś na uwadze, że wnioskodawca w tym czasie wykazywał dużą aktywność procesową, funkcjonariusze musieli by się liczyć z możliwością zawiadomienia innych organów o ich niedopełnieniu obowiązków w tym zakresie. Zwrócić należy uwagę, iż wnioskodawca w tym czasie kierował liczne pisma nie tylko do prokuratora, ale także do Rzecznika Praw Obywatelskich, Sądów, Posła na Sejm K. M., Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Ministerstwa Sprawiedliwości, w których powoływał się jedynie na zły stan zdrowia psychicznego, jednakże nigdy nie wspominał o jakichkolwiek szykanach, znęcaniu się czy też gwałtach dokonywanych przez współosadzonych. Z tych względów, a także mając na uwadze, że wątek ten pojawił się dopiero na etapie obecnego postępowania nie można uznać tych twierdzeń za wiarygodne.

Nie zmienia powyższego dołączony przez A. K. list adresowany do prokuratora datowany na dzień 2 marca 2004 r. ( k. 64 akt o sygn. IX Ko 201/15), w którym powołuje się na zły stan psychiczny wnioskodawcy, wskazujący w jej odczuciu na znęcanie się nad wnioskodawcą. Zauważyć należy, iż takowe pismo nie zostało dołączone do akt głównych postępowania karnego, tak jak pozostałe pisma A. K. ( k. 140, 174, 192, 251 akt o sygn. II K 278/11) adresowane do prokuratora, czy też jej pismo datowane na dzień 9 kwietnia 2004 r. kierowane do Prokuratora Generalnego ( k. 194-195 akt o sygn. II K 278/11), w którym wskazuje na zły w jej ocenie stan psychiczny wnioskodawcy L. A. (1). Powyższe nakazuje podchodzić z dużą ostrożnością do wiarygodności tego listu.

Nadto z drugiej strony z treści tego listu wynika, że wnioskodawca miał ją korespondencyjnie informować o złym stanie psychicznym i możliwości znęcania się nad nim, co jednak z uwagi na cenzurę korespondencji winno zostać wychwycone przez prokuratora i skutkować podjęciem czynności w celu zapewnienia bezpieczeństwa wnioskodawcy. O rzetelnym wykonywaniu obowiązku cenzury korespondencji świadczy chociażby fakt zatrzymania korespondencji wnioskodawcy. W przeciwnym bowiem wypadku stanowiłoby to niedopełnienie obowiązków i skutkować mogłoby odpowiedzialności dyscyplinarną i karną takiej osoby.

Z akt osobowych wnioskodawcy, jak i z akt głównych postępowania karnego nie wynika, jakoby jakiekolwiek interwencje, związane z możliwością szykanowania wnioskodawcy przez współosadzonych, ze strony prokuratora czy też funkcjonariuszy służby więziennej miały miejsce. Powyższego nie zmieniają zeznania A. K. i Z. B., że wnioskodawca miał im mówić po zwolnieniu z aresztu, że był tam gwałcony, przy czym, co dziwne, najpierw powiedział o tym Z. B., a dopiero później A. K., z którą z pewnością miał bliższe relacje i z którą planował wyjazd na urlop do W. w okresie od dnia 19 lipca 2004 r. do dnia 30 lipca 2004 r. W piśmie ( k. 251 akt o sygn. II K 278/11) A. K. określiła wnioskodawcę L. A. (1) jako „osobę, która jest mi najbliższą”. Nadto już po uchyleniu tymczasowego aresztowania wnioskodawca nie informował żadnych organów zarówno o ewentualnym zgwałceniu i znęcaniu się przez współosadzonych, jak i zaniedbaniach funkcjonariusz służby więziennej w tym zakresie.

Jako powód zaniechania dalszego zgłaszania gwałtu, wnioskodawca podał brak zaufania do Prokuratury, spowodowany m.in. utratą 600 euro znajdujących się w paszporcie zatrzymanym w związku z zatrzymaniem wnioskodawcy. Wskazać należy, iż z pism zawartych w aktach postępowania karnego wynika, iż kwestia związana z wyjaśnieniem okoliczności rzekomej utraty tych pieniędzy miała miejsce dopiero po uchyleniu środka zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania kraju połączonego z zatrzymaniem paszportu, bowiem dopiero w momencie gdy wnioskodawca L. A. (1) odbierał w dniu 17 czerwca 2005 r. paszport, stwierdził wówczas brak pieniędzy i karty pływackiej, o czym natychmiast poinformował prowadzącego postępowanie ( k. 934-935, 974-976 akt o sygn. II K 278/11). Natychmiast zostały podjęte czynności wyjaśniające ( k. 936-937, 969 akt o sygn. II K 278/11), a także pouczono wnioskodawcę o możliwości złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez funkcjonariuszy policji. Skoro zatem gwałty miały mieć miejsce w okresie pobytu wnioskodawcy w areszcie, kiedy to jeszcze nie wiedział o rzekomej utracie 600 euro z paszportu, takie tłumaczenie przyczyn zaniechania składania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez wnioskodawcę jest niedorzeczne i nie zasługuje na uwzględnienie.

Jako wiarygodne – bo wynikające także z wiedzy mającej już charakter powszechny – Sąd uznał twierdzenia wnioskodawcy dotyczące niedogodności związanych z przeludnieniem w celach i w konsekwencji brakiem wystarczającej powierzchni mieszkalnej, co w okresie objętym wnioskiem stanowiło problem systemowy polskiego więziennictwa. Wnioskodawca przez cały okres osadzenia przebywał w celi 8 osobowej. Nie była to jednak okoliczność jednostkowa, doświadczana wyłącznie przez wnioskodawcę, lecz problem wielu osadzonych w tamtym okresie. Pobyt w wyjątkowo niekomfortowych celach wieloosobowych wyłączających jakąkolwiek prywatność miał zatem wpływ na stopień krzywdy odczuwanej przez wnioskodawcę. Wykazana została zatem subiektywna doniosłość tych okoliczności dla stanu psychicznego wnioskodawcy.

Nie ulega także wątpliwości, iż osadzeniu wnioskodawcy towarzyszył stres, czy też uczycie przykrości wynikające chociażby z izolacji w areszcie śledczym przez cały okres, które to doznania nasilają się z upływem czasu i są potęgowane ciągłą nadzieją, że tymczasowy areszt zostanie niebawem uchylony. Okoliczności te sprawiły, że wnioskodawca schudł blisko kilkanaście kilogramów. Nie można jednak uznać, jakoby stan psychiczny wnioskodawcy po opuszczeniu Aresztu Śledczego był tak zły, jak stara się to przedstawić w swoich zeznaniach. Przeczy temu aktywność wnioskodawcy zarówno w swoim procesie karnym, jak i w postępowaniu dotyczącym separacji, a także nieskorzystanie z pomocy psychologa, czy fakt nie podjęcie leczenia psychiatrycznego, a nawet jakiejkolwiek konsultacji specjalistycznej w tym zakresie.

Typowymi dolegliwościami związanymi z tymczasowym aresztowaniem, a zarazem prowadzonym postępowaniem, była utrata dobrego imienia czy też negatywne odczucia społeczne, przy czym należy mieć tu na uwadze, że wnioskodawca został ostatecznie skazany. Niemniej jednak fakt jego tymczasowego aresztowania był znany w środowisku, w którym funkcjonował, co było tym bardziej doniosłe, że we wcześniejszych latach pełnił wysokie funkcje w samorządzie terytorialnym w K. i był stąd osobą dobrze znaną. Proces wnioskodawcy był także relacjonowany w prasie lokalnej.

Analiza poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych prowadzi do wniosku, że krzywda po stronie wnioskodawcy L. A. (1) nie wykraczała znacząco poza typowe dolegliwości związane z tymczasowym aresztowaniem, wbrew jego twierdzeniom zawartym w zeznaniach. Doniosłość tego typu dolegliwości jest jednak każdorazowo subiektywnie odczuwalna. Na wysokość zadośćuczynienia składają się także okoliczności indywidualne zachodzące po stronie poszkodowanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2008 r. sygn. akt III KK 349/07).

W tym stanie rzeczy Sąd stwierdził, że zachodzą podstawy do przyznania wnioskodawcy zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie za okres od dnia 4 kwietnia 2004 r. do dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie Prokuratury Okręgowej w Katowicach sygn. VI Ds 1/03/S w kwocie 2.500 złotych, mając przy tym na uwadze, że wnioskodawca został ostatecznie prawomocnie skazany. Natomiast w pozostałej części wniosek został oddalony, jako wygórowany i nie znajdujący uzasadnienia w zebranym materiale dowodowym.

Odsetki

Orzekając o żądaniu wnioskodawcy Sąd uznał za zasadne zasądzenie odsetek od daty prawomocności wyroku, a nie od daty wskazanej przez wnioskodawcę, a mianowicie od dnia uchylenia tymczasowego aresztowania. Odsetki od sumy pieniężnej stanowiącej odszkodowanie i zadośćuczynienie w rozumieniu rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego są wynagrodzeniem za opóźnienie w zapłacie sumy pieniężnej, która jest już wymagalna, i dlatego należy uznać, że za czas do wydania przez Sąd prawomocnego orzeczenia odszkodowawczego odsetki nie przysługują. Dopóki bowiem roszczenie wierzyciela (tu: wnioskodawcy) nie jest wymagalne, dopóty dłużnik (tu: Skarb Państwa) nie opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, a tym samym nie zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 481 § 1 kc (tak: teza 2 postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 1991 r., sygn. akt V KRN 475/90, opubl. OSNKW 1991/10-12/52).

Koszty sądowe

Orzekając o kosztach postępowania Sąd miał na uwadze, iż stosownie do art. 554 § 2 kpk koszty postępowania w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie ponosi Skarb Państwa, zaś wnioskodawcy przysługuje zwrot uzasadnionych wydatków od Skarbu Państwa.

Wnioskodawca wniósł o zasądzenia kosztów związanych z niniejszym postępowaniem w łącznej kwocie 1.317 złotych, na które składa się kwota 1.000 złotych tytułem porad prawnych, udziału w rozprawie i korespondencji oraz kwota 317 złotych tytułem zastępstwa procesowego związanego ze sporządzeniem i wniesieniem apelacji przez r.pr. J. K. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku.

Z akt sprawy wynika, iż wnioskodawca zawarł umowę o świadczenie usług prawnych z dnia 12 marca 2015 r. (k. 474-475), w której zostało ustalone wynagrodzenie pełnomocnika r.rp. J. K. na kwotę 2.000 złotych. Przy czym jeszcze w dniu 20 stycznia 2015 r. wnioskodawca udzielił r. pr. J. K. pełnomocnictwa do skargi o wznowienie postępowania karnego (k. 370) i pełnomocnictwa do niniejszego postępowania o odszkodowanie (k. 381). Pełnomocnik w dniu 16 stycznia 2015 r. wywiódł apelację, zaś w dniu 27 marca 2015 r. poinformował Sąd Apelacyjny w Katowicach o wypowiedzeniu pełnomocnictwa (k. 428-429), wskazując jako przyczynę brak podpisania umów związanych z udzielonymi pełnomocnictwami do reprezentowania wnioskodawcy w niniejszym postępowaniu oraz w postępowaniu prowadzonym przed Sądem Apelacyjnym w Krakowie. Wnioskodawca uiścił jednak kwotę 300 złotych (k. 489) i opłacił pełnomocnictwo w kwocie 17 złotych (k. 488). Nadto wnioskodawca wskazał, ze za porady prawne uiścił wynagrodzenie w kwocie 600 zł dla adw. P. K., oraz w kwocie 400 zł dla adw. B. B., jednakże nie przestawił żadnych dowodów, zaś osoby te nie były ustanowione jako pełnomocnicy do niniejszej sprawy. Wnioskodawca nie wykazał także jakoby wskazane kwoty uiścił, a także jakoby poniósł koszty związane z jego udziałem w rozprawie i koszty korespondencji.

Zwrot wnioskodawcy wyłożonych przez niego kosztów tytułem wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru uwarunkowany jest obowiązkiem wykazania poniesienia rzeczywistych wydatków z tego tytułu. Udokumentowanie byłoby możliwe poprzez złożenie umowy o świadczenie usług prawnych, ewentualnie faktury, rachunku lub innego dokumentu potwierdzającego, że określona należność została na rzecz pełnomocnika uiszczona. Wprawdzie została przedłożona umowa, jednakże wnioskodawca za pośrednictwem A. K. uiścił jedynie kwotę łącznie 317 złotych, nie wywiązując się z postanowień umowy, przy czym należy podkreślić, iż powodem wypowiedzenia pełnomocnictwa miało być niepodpisanie przez wnioskodawcę umów o świadczenie usług prawnych, zaś oryginał umowy przedłożony przez wnioskodawcę L. A. (1) do niniejszej sprawy (k. 374-375) został podpisany przez obie strony.

Sąd zasądził zatem od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy L. A. (1) jedynie zwrot wydatków rzeczywiście poniesionych w kwocie 317 złotych, bowiem wnioskodawca w żadnym wypadku nie wykazał, jakoby poniósł inne uzasadnione koszty w rozumieniu art. 616 § 1 pkt 2 kpk.

* * *

Wnioskodawca w toku postępowania sądowego korzystał z pomocy prawnej adw. K. W. udzielonej z urzędu. Koszty tej pomocy w kwocie brutto 234,24 złotych nie zostały opłacone, w związku z czym Sąd – zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze – zasadził je od Skarbu Państwa. Przy określaniu wysokości wynagrodzenia dla pełnomocnika z urzędu Sąd miał na uwadze ilość dni, w których odbywała się rozprawa.

ZARZĄDZENIE

1)  (...)

-(...) K. W.;

2)  (...)

G., (...)