Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lipca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Wanda Lasocka

Sędzia SA– Regina Owczarek – Jędrasik

Sędzia SA – Anna Orłowska (spr.)

Protokolant: – sekr. sądowy Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 11 lipca 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Sp. z o.o. w W.

przeciwko (...) S.A. w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 10 sierpnia 2012 r.

sygn. akt XX GC 838/11

I oddala apelację;

II zasądza od (...) S.A. w Ł. na rzecz (...) Sp. z o.o. w W. kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1512/12

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym dnia 10 lutego 2010 roku do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie powód (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym od (...) S.A. z siedzibą w Ł., kwot wynikających z faktur sprzedażowych, na łączną kwotę 12.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi od wskazanych w pozwie kwot i dat oraz zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu.

Jako podstawę faktyczną żądania powód wskazał na postanowienia umowy o współpracy z dnia 21 października 2002 roku zawartej miedzy powodem jako dostawcą, a pozwanym jako kupującym, wraz z aneksami do niej, polegającej na dostarczaniu przez powodową spółkę produktów spożywczych do sieci sklepów pozwanego.

Dnia 17 marca 2010 roku Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, nakazując pozwanemu, aby zapłacił na rzecz powoda kwotę 12.200 zł wraz z odsetkami ustawowymi.

Od powyższego nakazu zapłaty został skutecznie wniesiony w dniu 7 kwietnia 2010 roku przez pozwanego sprzeciw, w którym pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2012 roku Sąd Okręgowy zasądził od (...) S.A. z siedzibą w Ł. na rzecz powoda (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. kwotę 12.200 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od kwot i dat wskazanych w sentencji (zgodnie z żądaniem pozwu) oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o stan faktyczny, ustalony w sposób następujący:

W dniu 21 października 2002 roku między stronami została zawarta umowa o współpracy nr (...), zgodnie z którą dostawca (powód) zobowiązał się dostarczyć zamawiane przez kupującego (pozwanego) towary do sieci handlowej.

Umowa była zmieniana na mocy aneksów, m.in. aneksu nr (...) z dnia 8 sierpnia 2003 roku. Pozwany wystawił powodowi faktury, do których dołączane były oświadczenia zatytułowane „kompensata dokumentów", informujące o dokonaniu kompensaty wzajemnych zobowiązań między stronami. Powód rozwiązał powyższą umowę poprzez złożenie w dniu 31 marca 2009 roku wypowiedzenia ze skutkiem na dzień 30 kwietnia 2009 roku.

Sąd Okręgowy przytoczył następnie twierdzenia pozwu, zgodnie z którymi postanowienia ww. umowy, dotyczące rabatów oraz dodatkowych opłat, są niezgodne z art. 15 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustanawiającym zakaz pobierania wszelkich opłat za wejście na rynek z wyjątkiem marży handlowej. Ponadto, powód wskazał, iż zmiana § 13 umowy, dokonana aneksem z dnia 8 sierpnia 2003 roku, zmierzała do obejścia powyższego zakazu i w konsekwencji jako próba obejścia prawa, zgodnie z treścią art. 58 k.c., jest nieważna. Powód wskazał ponadto, iż potrącanie rzekomych należności pozwanego z należnościami powoda jest praktyką niedopuszczalną na gruncie normy art. 505 pkt. 3 k.c., która wyłącza prawo potrącenia należności wynikających z czynów niedozwolonych.

Pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty wskazał, iż wierzytelności powoda wygasły przed wniesieniem pozwu, na skutek dokonanego przez pozwanego potrącenia. Ponadto podniósł, iż zawarcie umowy w obecnym brzmieniu oraz dokonanie zmian na podstawie wskazanych powyżej aneksów było autonomiczną decyzją powoda - przedsiębiorcy. Stwierdził również, że nie pobierał od powoda innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży, a płatności wskazane w umowie były przez niego pobierane za świadczenie usług promocyjnych, związanych z publicznym promowaniem marki i produktów dostarczanych przez powoda.

Na rozprawie dnia 27 lipca 2012 r. pełnomocnik pozwanego cofnął zarzut potrącenia. 

W oparciu o powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości. Wskazał, iż w niniejszej sprawie między stronami została zawarta umowa o współpracy. W § 9 umowy, odnoszącym się do rabatów, umówiono się w sposób następujący: „rabat od obrotu netto 2,5 % rozliczany fakturą marketingową wystawianą przez Centralę (...) po upływie kwartału" oraz w §13 zawierającym postanowienia szczególne: „dostawca zobowiązuje się zapłacić kupującemu budżet wejścia niezależny od powierzchni placówki handlowej w wysokości 2.000 zł netto za nowo otwarty sklep przy asortymencie w dniu podpisania umowy; dostawca zobowiązuje się zapłacić kupującemu za każdego dodatkowego producenta na nowym sklepie w wysokości 1.500 zł netto; dostawca zobowiązuje się zapłacić kupującemu za każdy nowy produkt w wysokości 300 zł netto".

Aneksem nr (...) z dnia 8 sierpnia 2003 r. zmieniono brzmienie § 9 oraz § 13 ww. umowy, wprowadzając postanowienia, iż wyżej wymienione rabaty będą zapłatą za usługę promocyjną, związaną z otwarciem nowego sklepu czy świadczonych na rzecz każdego dodatkowego producenta. Aneksy te zostały zawarte, na co wskazuje powód, po nowelizacji ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 5 lipca 20002 r., obowiązującej od 10 listopada 2002 r.

Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie zgodnie z treścią art. 200 § 3 k.p.c. dopuścił dowód z zeznań świadków przeprowadzony przed Sądem Rejonowym. Jednakże dowód ten został przez Sąd Okręgowy uznany za niewystarczający. Pełnomocnik pozwanego wniósł o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność nie pobierania innych niż marża opłat za przyjęcie produktów do sprzedaży, charakteru usług świadczonych na rzecz powoda oraz wykonania wszystkich usług, jednak świadkowie nie byli w stanie wskazać na żaden materialny dowód wykonania usług promocyjnych przez pozwanego, tj. przykładowo na materiały promocyjne dotyczące powoda, fotografie czy reklamy; również pozwany takich materiałów nie złożył. Dodatkowo, świadkowie powołani przez stronę pozwaną na wyżej wskazane okoliczności nie potrafili wskazać na konkretne działania promocyjne świadczone na rzecz powoda.

Sąd I instancji zwrócił następnie uwagę, że zgodnie z art. 6 k.c., to pozwany powinien wykazać, iż przeznaczane przez powoda na podstawie postanowień umowy kwoty były rzeczywiście przeznaczane na usługi promocyjne produktów powoda związane z otwarciem nowego sklepu w sieci (...) czy usługi promocyjne dotyczące powoda, jako dodatkowego producenta w nowootwartych sklepach, czego pozwany nie uczynił.

W związku z nieudowodnieniem, iż pozwany w zamian za opłaty wskazane w umowie wykonywał na rzecz powoda jakiekolwiek usługi promocyjne, Sąd Okręgowy przyjął, iż w przedmiotowej sprawie ponoszone przez powoda były inne niż marża handlowa opłaty za przyjęcie towaru do sprzedaży. Wskazał w szczególności na brak ekwiwalentności powyższych świadczeń do korzyści uzyskanych przez powoda, jak również, iż postanowienia umów odnoszące się do płatności utrudniały powodowi wejście na rynek, bowiem brak ich poniesienia uniemożliwiłby zawarcie umowy o współpracy.

W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że ponieważ umowa przewiduje opłaty o których mowa w art. 15 ust.1 pkt. 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, zgodnie z art. 58 § 1 i 3 k.c., postanowienia umów w tym przedmiocie są nieważne. Biorąc zatem pod uwagę brzmienie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., opłaty uiszczane przez powoda, jako iż świadczone były na podstawie nieważnej czynności prawnej, należało uznać za świadczenia nienależne, a w konsekwencji pozwany zobowiązany jest do ich zwrotu.

Apelację od wyroku złożył pozwany, zaskarżając orzeczenie w całości, wnosząc o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę rozstrzygnięcia i oddalenie powództwa oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.

Skarżący zarzucił orzeczeniu:

1) naruszenie art. 233 § l k.p.c. przez pominięcie przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy okoliczności faktycznej w postaci cofnięcia przez stronę pozwaną zarzutu wygaśnięcia roszczenia dochodzonego pozwem wskutek potrącenia dokonanego przed wszczęciem procesu, co skutkowało niesłusznym przyjęciem przez Sąd I instancji, iż strona pozwana na podstawie dokumentów o nazwie: „Kompensata Dokumentów" z dnia 30 października 2008 roku, 20 listopada 2011 roku, 30 grudnia 2008 roku, 20 marca 2009 roku oraz 9 kwietnia 2009 roku dokonała potrącenia wierzytelności powoda dochodzonej pozwem, a w konsekwencji doprowadziło do braku rozpoznania istoty sporu;

2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez wyciągnięcie z materiału dowodowego wniosków z niego nie wynikających a polegających na ustaleniu, iż pozwany na podstawie dokumentów o nazwie: „Kompensata Dokumentów" z dnia 30 października 2008 roku, 20 listopada 2011 roku, 30 grudnia 2008 roku, 20 marca 2009 roku oraz 9 kwietnia 2009 roku dokonał potrącenia wierzytelności powoda dochodzonej pozwem, chociaż z treści ww. dokumentów nie można wywieść zdarzenia w postaci potrącenia, co skutkowało przyjęciem za zasadny pogląd forsowany w pozwie, iż pozwana kompensowała tzw. opłaty półkowe, a w konsekwencji doprowadziło do braku rozpoznania istoty sporu;

3) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez wyciągnięcie z materiału dowodowego wniosków z niego nie wynikających, a polegających na ustaleniu, iż powód uiszczał na rzecz pozwanego opłaty wynikające z łączącej strony procesu umowy i aneksów, chociaż żadna ze stron procesu nie podnosiła twierdzeń w tej materii ani w trakcie postępowania nie zostały przeprowadzone żadne dowody pozwalające stwierdzić ww. okoliczność, co w konsekwencji doprowadziło do naruszenia art. 321 k.p.c. przez orzeczenie ponad żądanie zgłoszone w pozwie i skutkuje przyjęciem, iż Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sporu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy dokonał ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjął za własne. Treść spornej umowy w jej brzmieniu pierwotnym, jak i w brzmieniu ustalonym kolejnymi aneksami, nie była przy tym między stronami sporna.

Zarzuty apelacji dotyczyły jedynie naruszenia przez Sąd I instancji prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegającego na błędnym ustaleniu przez Sąd I instancji, iż doszło do zapłaty (bezpośrednio lub w formie potrącenia) za usługi oferowane przez pozwanego na rzecz powoda.

Zarzut ten był niezasadny. Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy, w oparciu o całokształt materiału dowodowego przedstawionego przez strony ustalił, iż doszło do złożenia przez pozwanego materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu należności, które miały przysługiwać pozwanemu wobec powoda z tytułu usług promocyjnych z należnościami przysługującymi powodowi z tytułu sprzedaży, czego konsekwencją było wypłacenie powodowi jedynie części ceny z tytułu sprzedaży. Wyjaśnić bowiem należy, iż powód dochodził zapłaty z tytułu nienależnego świadczenia, części ceny za sprzedany towar, którą pozwany zatrzymał powołując się na kompensatę roszczeń. Powód przedstawił na tę okoliczność dowody w postaci poświadczonych za zgodność z oryginałem faktur VAT podpisanych przez przedstawiciela strony powodowej dotyczących sprzedanych towarów, faktur VAT podpisanych przez obie strony dotyczących opłat na rzecz pozwanego z tytułu usług przewidzianych w umowie o współpracy (k.37, k.53, k.73, k.92, k.111) oraz dokumentów zatytułowanych „kompensata dokumentów”, z których wynika, iż powyższe należności zostały przez pozwanego potrącone. Jednocześnie powód stwierdził, iż postanowienia umowne, z tytułu których pozwany dokonywał potrąceń roszczeń (§ 9 i § 13 umowy o współpracę w brzmieniu nadanym aneksami) były nieważne, jako że stanowiły czyn nieuczciwej konkurencji określony w § 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.

W tej sytuacji, zgodnie z dyspozycją art. 6 k.c., na pozwanym spoczywał ciężar wykazania, iż doszło do skutecznego potrącenia roszczeń (zgodnie z pierwotnymi twierdzeniami pozwanego) bądź, że nie doszło w ogóle do uiszczenia przez powoda na rzecz pozwanego kwot z tytułu usług przewidzianych w umowie o współpracę (zgodnie z twierdzeniami apelacji). Skarżący ciężarowi temu nie podołał.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu zawartego w apelacji stwierdzić należało, iż dokumentacja wymieniona na wstępie pozwalała na uznanie za udowodnione, że pozwany złożył materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu wierzytelności i w konsekwencji zatrzymał część ceny z tytułu sprzedaży. Wiarygodność i autentyczność wskazanej dokumentacji, w szczególności faktur VAT podpisanych przez obie strony dotyczących opłat na rzecz pozwanego z tytułu usług przewidzianych w umowie o współpracy (k.37, k.53, k.73, k.92, k.111), a w konsekwencji dokumentacji dotyczącej „kompensaty dokumentów” nie została przez pozwanego w żaden sposób podważona. Oceny tej nie może zmieniać okoliczność braku podpisów na dokumentach zatytułowanych „kompensata dokumentów” w sytuacji, w której udowodnione zostało, że strony zgłaszały wobec siebie wzajemne wierzytelności, a nadto pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty przyznał wprost, iż jeszcze przed wniesieniem pozwu dokonał potrącenia wierzytelności. Tym samym pozwany nie zdołał udowodnić, by nie doszło do świadczenia (w drodze potrącenia bądź zapłaty) powoda na rzecz pozwanego z tytułu usług wskazanych w § 9 i § 13 umowy o współpracy.

Jednocześnie oświadczenie pozwanego o cofnięciu procesowego zarzutu potrącenia nie mogło mieć wpływu na wynik rozstrzygnięcia w sytuacji, w której jeszcze przed wytoczeniem powództwa doszło do złożenia oświadczenia o potrąceniu w sensie materialnoprawnym, a więc wywierającego skutki w sferze ustaleń faktycznych. Od potrącenia jako czynności materialnoprawnej odróżnić bowiem trzeba zarzut potrącenia, będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 k.c., jest czynnością materialnoprawną, powodującą – w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 k.c. – odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności, natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu wygasło wskutek potrącenia. Oświadczenie o potrąceniu stanowi zatem materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2009 r., IV CSK 356/2008, LEX nr 492155). Tym samym cofnięcie procesowego zarzutu potrącenia nie mogło mieć wpływu na sferę ustaleń faktycznych, opartych na skutkach wcześniejszego złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności.

Wobec powyższego słusznie Sąd I instancji skoncentrował się na zbadaniu, czy materialnoprawne oświadczenie pozwanego o potrąceniu wierzytelności było skuteczne, tj. czy przedstawiona do potrącenia wierzytelność pozwanego wobec powoda istniała i czy nadawała się do potrącenia. Pozwany w apelacji nie przedstawił w tym przedmiocie żadnej dodatkowej argumentacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji i w tym zakresie prawidłowo uznał, że nie doszło do skutecznego potrącenia wierzytelności. Zgodnie z twierdzeniami pozwu, czynność ta nie była skuteczna, gdyż przedstawiona do potrącenia wierzytelność oparta została na nieważnej podstawie prawnej (§ 9 i § 13 umowy o współpracy). Pobieranie przez pozwanego przedmiotowych opłat stanowiło bowiem czyn nieuczciwej konkurencji określony w art. 15 ust. 1 pkt 4. u.z.n.k. W tej sytuacji ponownie, to na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania, iż potrącenie roszczeń było skuteczne, tj., że przedstawiona przez niego do potrącenia wierzytelność istniała. By tę okoliczność wykazać niezbędnym było z kolei udowodnienie, że pobierane opłaty promocyjne znajdowały swoje uzasadnienie w faktycznie wykonywanych przez pozwanego czynnościach promocyjnych. Trafnie wskazał w tym zakresie Sąd Okręgowy, iż przedstawione przez pozwanego na tę okoliczność zeznania świadków nie były wystarczające. Świadkowie nie mieli bowiem wiedzy jakie konkretnie czynności (promocyjne, marketingowe czy reklamowe) były świadczone na rzecz powoda. Innego materiału dowodowego pozwany nie przedstawił. Pozwany nie zdołał zatem podważyć twierdzeń powoda, iż pobierane opłaty stanowiły inne niż marża handlowa opłaty za przyjęcie towaru do sprzedaży w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. Ustalenie to prowadzić musiało do wniosku, iż postanowienia wskazane w § 9 i § 13 umowy o współpracy, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, zgodnie z dyspozycją art. 58 § 1 i 3 k.c., były nieważne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., II CK 378/05, LEX nr 172222), a w konsekwencji świadczenia powoda z tego tytułu były świadczeniami nienależnymi i podlegały zwrotowi (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c.).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik sporu (art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.) obciążając nimi w całości stronę przegrywającą – pozwanego. Wysokość kosztów postępowania apelacyjnego, ustalona została w oparciu o § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 ust. 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z dnia 3 października 2002 r.).