Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 września 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

oraz z powództwa wzajemnego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

przeciwko M. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki-pozwanej wzajemnej

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 19 listopada 2015 r., sygn. akt II C 821/12,

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od M. S. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. 4 500 (cztery tysiące pięćset) złotych z tytułu kosztów postepowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 307/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 listopada 2015r. Sąd Okręgowy w Katowicach uwzględnił częściowo powództwo M. S. zasądzając od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. na jej rzecz 42.282,62 zł z ustawowymi odsetkami: od kwoty 10.250 od dnia 1 marca 2012r., od kwoty 32.032,06 zł od dnia 13 czerwca 2012r.; umorzył postępowanie w zakresie kwoty 48.183,55 zł i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Orzekając o kosztach w zakresie powództwa głównego Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powódki 228,23 zł) tytułem zwrotu kosztów procesu; i nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach- od powódki z zasądzonego na jej rzecz roszczenia kwotę 2316,86 zł, a od pozwanej kwotę 1141,14 zł

Wyrokiem tym Sąd Okręgowy uwzględnił również częściowo powództwo wzajemne, zasądzając od pozwanej wzajemnej M. S. na rzecz powódki wzajemnej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. kwotę 56.337,28 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 kwietnia 2012r.; oddalił powództwo wzajemne w pozostałym zakresie i zasądził od pozwanej wzajemnej na rzecz powódki wzajemnej kwotę 5688,90 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wywołanych pozwem wzajemnym; a także rozstrzygnął o należnościach Skarbu Państwa związanych z powództwem wzajemnym.

Przedstawiając zgłoszone w pozwie głównym i wzajemnym roszczenia Sąd Okręgowy wskazał, że powódka M. S. po ostatecznym sprecyzowaniu żądania domagała się zasądzenia od pozwanej spółki (...) kar umownych z tytułu zwłoki w oddaniu określonego przedmiotu odbioru robót budowlanych wykonywanych na jej rzecz przez pozwaną – w wysokości 29 000 zł. oraz z tytułu odstąpienia od umowy w wysokości 32.032,06 zł. Powódka domagała się również zasądzenia od pozwanej 39.733,29 zł. jako zwrotu uiszczonych przez nią na poczet prac objętych umową z dnia 28 maja 2010 roku, a nie odebranych przez powódkę na podstawie § 2 ust. 3 oraz § 9 ust. 1 umowy oraz na podstawie 494 k.c.

Pozwana (powódka wzajemna) (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w K. w odpowiedzi na pozew, zawierającej pozew wzajemny wniosła o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kwoty 62.401,69 zł. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa. Kwota ta stanowić miała zapłatę za wykonane przez pozwaną (powódkę wzajemną) prace do dnia zakończenia wykonywania wszelkich prac wskutek odstąpienia przez powódkę (pozwaną wzajemną) od umowy.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia.

W dniu 28 maja 2010 roku powódka (pozwana wzajemna) M. S. zawarła z pozwaną (powódką wzajemną) (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w K. umowę o roboty budowlane, na mocy której powódka (pozwana wzajemna) jako zamawiający zleciła, aby pozwana (powódka wzajemna) jako wykonawca przyjęła do wykonania budowę budynku mieszkalnego jednorodzinnego w M. na działkach stanowiących własność zamawiającego. Przedmiotowa umowa obejmowała wykonanie budynku mieszkalnego w zakresie określonym w załączniku nr (...) stanowiącym integralną część niniejszej umowy – kosztorys ofertowy (§ (...) umowy). Wartość robót netto określono na kwotę w wysokości 320.320,64 zł. plus należny podatek VAT (§ (...)) umowy). Wszelkie roboty nie ujęte niniejszym zleceniem tzn. nie przewidziane w dokumentacji technicznej, których nie można było przewidzieć, a których wykonanie jest niezbędne do zrealizowania przedmiotu zlecenia, wykonawca zobowiązany był wykonać na podstawie protokołu konieczności potwierdzonego i zaakceptowanego przez zamawiającego ((...)) umowy). Zgodnie z § (...) umowy rozliczenia robót miały następować po zakończeniu każdego etapu robót protokołem odbioru robót zatwierdzonego przez zamawiającego i wykonawcę. Rozliczenie końcowe wykonanych robót miało nastąpić na podstawie kosztorysu powykonawczego, w którym zostaną ujęte wszystkie roboty wykonane zgodnie z zakresem zawartym w § (...) umowy oraz roboty dodatkowe uzgodnione w trakcie realizacji pomiędzy zamawiającym i wykonawcą. Termin zakończenia robót określono na dzień 30 grudnia 2010 roku. Strony zastrzegły możliwość przesunięcia terminu zakończenia prac z powodu wystąpienia przestoju i opóźnień zawinionych przez zamawiającego, działania siły wyższej mającej bezpośredni wpływ na terminowość wykonywania robót. Zgodnie z § (...) umowy, do obowiązków zamawiającego należało m. in.: dokonanie odbioru wykonanych robót budowlanych na zasadach określonych w niniejszej umowie, odebrania przedmiotu umowy i zapłacenia należnego wynagrodzenia w wysokości zgodnej z przyjętą ofertą wykonawcy na zasadach określonych w umowie. Natomiast do obowiązków wykonawcy (§ (...) umowy) wykonanie robót budowlanych w oparciu o dostarczoną przez zamawiającego dokumentację projektową i przedmiary robót, specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych, poinformowanie zamawiającego o wszelkich okolicznościach mogących mieć wpływ na terminową i prawidłową realizację przedmiotu umowy. Jako warunki płatności strony w § (...) umowy ustaliły, że płatności miały być dokonywane w terminie 14 dni od daty otrzymania przez zamawiającego faktury i protokołu odbioru wykonanych w danym okresie robót zgodnie z § (...) umowy. W § (...)umowy strony zastrzegły kary umowne. Wykonawca miał obowiązek zapłaty zamawiającemu kary umownej: za odstąpienie od umowy przez zamawiającego z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność wykonawca – w wysokości 10 % wynagrodzenia umownego; za zwłokę w oddaniu określonego w umowie przedmiotu odbioru, w wysokości 0,1 % wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych w protokole odbioru robót w wysokości 0,1% wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki. Co do zasady po zakończeniu poszczególnych etapów robót strony dokonywały rozliczeń na podstawie sporządzanych przez pozwaną (powódkę wzajemną) protokołów odbioru robót. W dniu 19 lipca 2010 roku sporządzono protokół odbioru częściowego na kwotę 14.018,69 złotych netto (15.000 złotych brutto), w dniu 18 sierpnia 2010 roku sporządzono protokół częściowego odbioru robót co do kwoty 23.364,49 złotych netto (25.000 złotych brutto), w dniu 3 września co do kwoty 23.364,49 złotych netto (25.000 zł brutto), w dniu 16 września 2010 roku co do kwoty 24.761,22 złotych netto (26.494,51 zł brutto), a w dniu 15 października 2010 roku- co do kwoty 1.200 złotych netto (1284,00 zł brutto).

Pozwana (powódka wzajemna) na bieżąco wystawiała powódce (pozwanej wzajemnej) faktury VAT z tytułu wykonanych przez siebie prac. W dniu 7 lipca 2010 roku wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 15.000 zł brutto, w dniu 29 lipca 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 28.000 zł, w dniu 11 sierpnia 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 10.000 zł, w dniu 18 sierpnia 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 25.000 zł, w dniu 6 września 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 25.000 zł, w dniu 17 września 2010 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 26.494,51 zł oraz w dniu 15 października 2010 r. fakturę VAT o nr (...) na kwotę 1.284,00 zł.

Powódka (pozwana wzajemna) dokonywała na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) na bieżąco zapłaty wynagrodzenia za wykonanie poszczególnych części robót budowlanych. Przeważnie zapłata była dokonywana przelewem na rachunek bankowy pozwanej, początkowo na rachunek wskazany w treści umowy, a następnie na nowy rachunek bankowy pozwanej. W dniu 19 lipca 2010 r. powódka (pozwana wzajemna) przelała na rzecz pozwanej (powódki wzajemnej) kwotę 15.000 zł, pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu”, w dniu 17 sierpnia 2010 r. kwotę 25.000 zł pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu 28-05-2010”, w dniu 3 września 2010 r. kwotę 25.000 zł pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu”, w dniu 17 września 2010 r. kwotę 6.494,51 zł pod tytułem transakcji „częściowa zapłata budowy domu”, w dniu 16 października 2010 r. kwotę 3.017,29 zł pod tytułem transakcji „zapłata FV bez nr z dnia 19.07.2010 otrzymano 15.10.2010”. Powódka (pozwana wzajemna) dokonała także trzykrotnie zapłaty gotówką: kwoty 25.000 zł, kwoty 3.000 zł w dniu 13 lipca 2010 r. tytułem zapłaty za wykonane roboty- zasypki fundamentów piaskiem oraz kwoty 10.000 zł w dniu 10 września 2010 r, co zostało pokwitowane przez drugą stronę umowy.

Początkowo kolejne etapy robót budowlanych wskazane w kosztorysie stanowiącym załącznik do umowy z dnia 28 maja 2010 r. były wykonywane przez pozwaną (powódkę wzajemną) bez opóźnień, w terminach pozwalających na dotrzymanie terminu zakończenia planowanych robót. Przy wykonywaniu etapu 1.4. robót, tj. dachu budynku, pozwana (powódka wzajemna) zmuszona była zatrzymać prace z uwagi na oczekiwanie na zamówiony materiał, niezbędny do zrealizowania dalszych robót. Oczekiwanie na materiały doprowadziło do opóźnienia niepozwalającego na zakończenie prac w terminie wskazanym w umowie. Pracownicy pozwanej (powódki wzajemnej) początkowo nie poinformowali powódki (pozwanej wzajemnej) o powstałym opóźnieniu mając nadzieję, że uda im się zakończyć prace w planowanym terminie. Dopiero w dniu 13 października 2010 r. poinformowano powódkę o opóźnieniu prac wskazując, że przyczyną były ekstremalnie niekorzystne warunki atmosferyczne w postaci intensywnych wielodniowych opadów. Nadrobienie zaległości w pracach przez pozwaną (powódkę wzajemną) było utrudnione także w późniejszym okresie z uwagi na opady śniegu i mróz. Część prac była jednak wykonywana mimo występującego mrozu.

W dniu 18 grudnia 2010 r. podczas kontroli budowy inspektor nadzoru S. Ż. stwierdził szereg nieprawidłowości przy wykonywaniu konstrukcji więźby dachowej, co zostało przez niego odnotowane w dzienniku budowy. Inspektor zlecił wykonanie odpowiednich poprawek. W tym samym dniu doszło do spotkania stron umowy, w trakcie którego pozwana (powódka wzajemna) zobowiązała się wykonać niezbędne poprawki.

W piśmie z dnia 20 grudnia 2010 r. powódka (pozwana wzajemna) zwróciła bez uznania fakturę VAT nr (...) z dnia 15 grudnia 2010 r. wskazując na brak wykonania przez drugą stronę umowy wszystkich niezbędnych poprawek, zgodnie z uwagami inspektora nadzoru budowlanego.

Pismem z dnia 13 stycznia 2011 r. powódka (pozwana wzajemna) wezwała pozwaną spółkę do wywiązania się z umowy zawartej w dniu 28 maja 2010 r. w ciągu 14 dni od daty otrzymania wezwania pod rygorem odstąpienia od umowy.

W dniu 29 stycznia 2011 r. doszło do kolejnego spotkania, w którym uczestniczyli ojciec powódki (pozwanej wzajemnej) R. S., kierownicy robót A. P. i J. P. oraz przedstawiciel podwykonawcy pozwanej (powódki wzajemnej) S. J.. W trakcie spotkania strony ustaliły na piśmie, iż pozostały nieusunięte usterki dachu, które pozwana (powódka wzajemna) zobowiązała się ostatecznie usunąć w celu zamknięcia etapu budowy i dokonania wzajemnych rozliczeń.

W dniu 1 lutego 2011 r. powódka (pozwana wzajemna) złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dniem 1 lutego 2011 r.

Wartość robót naprawczych niezbędnych do usunięcia pozostałych nieprawidłowości dachu wynosiła 5.615,19 zł netto (6.064,41 zł brutto), co Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego rzeczoznawcy kosztorysowego J. H. – k. 352 – 383)

Pismem z dnia 22 lutego 2012 r. pozwana (powódka wzajemna) wezwała powódkę (pozwaną wzajemną) do zapłaty na jej rzecz kwoty 59.012,63 zł wynikającej z końcowego rozliczenia robót budowlanych wykonanych na podstawie zawartej w dniu 28 maja 2010 r. umowy.

W dniu 12 czerwca 2012 r. pozwana (powódka wzajemna) wystawiła powódce (pozwanej wzajemnej) fakturę VAT o nr (...) na kwotę 45.146,47 zł netto (48.758,19 zł brutto) tytułem końcowego rozliczenia roszczeń wynikających z umowy o roboty budowlane z dnia 28 maja 2010 r. Powódka odesłała fakturę i nie złożyła na niej podpisu potwierdzającego odbiór faktury VAT.

Zgodnie z treścią art. 227 k.p.c., przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Sąd oddalił wniosek dowodowy strony powodowej, która wnosiła o zobowiązanie pozwanej do złożenia oryginału rejestru VAT oraz deklaracji podatku od towarów i usług w zakresie pobranych zaliczek i wystawionych faktur, albowiem w ocenie Sądu dowód ten nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. W pierwszej kolejności wskazał Sąd Okręgowy, iż pozwana (powódka wzajemna) w toku postępowania przedłożyła do akt wystawione przez siebie faktury VAT związane z realizacją umowy o roboty budowlane wraz ze złożeniem odpowiedzi na pozew oraz kolejnych pism procesowych w sprawie. Nadto uznał Sąd Okręgowy, że samo wystawienie faktury VAT stanowi realizację obowiązku podatkowego uregulowanego w ustawie o podatku od towarów i usług i nie ma decydującego znaczenia dla ustalenia zakresu wykonanych przez pozwaną (powódkę wzajemną) prac oraz zakresu realizacji umowy i nie przesądza w żaden sposób o zasadności dochodzonych przez strony roszczeń. Faktury te nie mają także znaczenia dla ustalenia wymagalności samego roszczenia. W świetle powyższych okoliczności przeprowadzenie dowodu zgodnie z wnioskiem strony powodowej należało uznać za niemające znaczenia dla rozstrzygnięcia o wzajemnych żądaniach stron.

Na podstawie opinii biegłego sądowego do spraw budownictwa ustalił Sąd Okręgowy jakie roboty wynikające z umowy zostały wykonane, jaka była wartość tych robót i jaki ich zakres nie został rozliczony, a także jaka była wartość niezbędnych do przeprowadzenia wartość robót naprawczych niezbędnych do usunięcia nieprawidłowości, których dopuścił się pozwany na etapie wykonywania pokrycia dachowego.

Mając na uwadze dokonane ustalenia Sąd Okręgowy wskazał, że strona powodowa dostatecznie wykazała okoliczności warunkujące obowiązek zapłaty kary umownej przez pozwaną (powódkę wzajemną), zarówno z uwagi na odstąpienie od umowy z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność druga strona umowy, jak i z uwagi na zwłokę w oddaniu przez pozwaną (powódkę wzajemną) określonej części robót budowlanych.

Pozwana dopuściła się zwłoki w realizacji umowy na etapie wykonywania dachu budynku, albowiem to na pozwanej spółce jako wykonawcy ciążył obowiązek dostarczenia niezbędnych do zrealizowania prac materiałów. Ten obowiązek nie został wypełniony prawidłowo. Powoływanie się na trudności w realizacji umowy wynikające z warunków atmosferycznych typowych dla okresu, w którym dany etap budowy miał zostać zakończony, nie mogło mieć żadnego wpływu na stanowisko Sądu co do zasadności dochodzonej przez powódkę kary umownej. Strona powodowa (pozwana wzajemna) prawidłowo dokonała w toku postępowania korekty dochodzonego z powyższego tytułu roszczenia, obliczając karę umowną za okres do dnia odstąpienia przez M. S. od łączącej strony umowy, w pozostałym zakresie cofając powództwo i zrzekając się roszczenia. Dlatego też żądanie co do zasądzenia kwoty 10.250,56 zł zostało w całości uwzględnione.

Za zasadne także uznał Sąd żądanie pozwu głównego co do zasądzenia kwoty 32.032,06 zł z tytułu kary umownej za odstąpienie od umowy z powodu okoliczności, za które pozwana spółka ponosiła odpowiedzialność. W ocenie Sądu strona powodowa (pozwana wzajemna) wykazała, iż w sprawie zachodziły zarówno opóźnienia w wykonaniu umowy, jak i nieprawidłowości w wykonywaniu dzieła. Powódka (pozwana wzajemna) odstąpiła od umowy korzystając z możliwości, jaką daje art. 636 k.c., wzywając uprzednio drugą stronę umowy do usunięcia usterek zaistniałych przy wykonywaniu dachu budynku i wyznaczając w tym celu odpowiedni termin. Po upływie wyznaczonego terminu powódka skutecznie odstąpiła od umowy z dniem 1 lutego 2011 r. W ocenie Sądu nie budziło wątpliwości, iż odstąpienie od umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosił wykonawca, albowiem jak już wskazano wyżej, dopuścił się on zwłoki w terminowym realizowaniu umowy, ponadto nie wszystkie elementy konstrukcji dachu, co potwierdziła sporządzona w toku postępowania opinia biegłego, zostały wykonane prawidłowo przez pozwaną. Dlatego też strona powodowa (pozwana wzajemna) była w pełni uprawniona do naliczenia kary umownej zgodnie z ust. (...) umowy. Kara ta została obliczona zgodnie z postanowienia umownymi przewidującymi, iż kara ta wynosi 10 % wynagrodzenia umownego, co daję kwotę 32.032,06 zł. Wobec powyższego żądanie powódki (pozwanej wzajemnej) zostało w tym zakresie uwzględnione w całości.

Powództwo główne zostało oddalone co do kwoty 39.733,29 zł. Jak wskazała powódka (pozwana wzajemna) powyższa kwota dochodzona była z tytułu zaliczek uiszczonych przez powódkę na poczet prac objętych umową z dnia 28 marca 2010 r., a nieodebranych przez powódkę. Strona wskazała, że zgodnie z umową strony podpisały pięć protokołów odbioru na łączną kwotę 86.708,89 zł netto (92,778,51 zł brutto) stwierdzających wykonanie robót objętych umową, natomiast co do pozostałych uiszczonych przez powódkę kwot w wysokości 39.733,29 zł brak jest zarówno protokołów odbioru robót, jak i faktur VAT drugiej strony.

Sąd Okręgowy nie uznał za wiarygodne twierdzenia powódki (pozwanej wzajemnej), iż wszystkie przelewane na rzecz drugiej strony kwoty stanowiły zaliczki na poczet prac, które miały zostać wykonane, a nie zapłatę wynagrodzenia za realizowanie poszczególnych etapów budowy zgodnie z umową. Na niewiarygodność stanowiska powódki (pozwanej wzajemnej) wskazywała – zdaniem Sądu Okręgowego - zarówno treść umowy i wskazany w niej sposób rozliczenia robót między stronami, jak i same tytuły przelewów dokonywanych przez powódkę (pozwaną wzajemną), a także treść odręcznych zapisków na pokwitowaniach potwierdzających zapłaty dokonane przez powódkę (pozwaną wzajemną) w gotówce. Tytuły transakcji takie jak „częściowa zapłata umowy budowy domu”, „zapłata FV bez nr z dnia 10.07.2010, otrzymano 15.10.2010” czy zapisek na pokwitowaniu o odbiorze kwoty 3.000 zł „tytułem zapłaty za wykonane roboty”, nie pozostawiają w ocenie Sądu wątpliwości, iż dokonywane zapłaty stanowiły częściowe zapłaty wynagrodzenia na rzecz pozwanego (powoda wzajemnego). Nazywanie tych zapłat zaliczkami stanowiło natomiast przejaw taktyki procesowej przyjętej przez stronę powodową w toku postępowania, albowiem jeszcze w pozwie powódka wskazywała, że kwoty powyższe wpłaciła za wykonane prace, a nie tytułem zaliczek. W pozwie znalazło się między innymi sformułowanie: „ Powódka wykonała swoje zobowiązanie wynikające z zawartej z stroną pozwaną Umowy w sposób należyty i terminowy. Potwierdzają to dowody dokonania przelewów bankowych na łączną kwotę 745.511,80 (powinno być 94.511,80 zł ) oraz pisemne potwierdzenia odbioru wpłacanych kwot na łączną kwotę 38.000 zł.”, jak też zdanie „W związku z ww. częściowym wykonaniem robót, powódka dokonała płatności za wykonane roboty terminowo zgodnie z § (...) Umowy” i poniżej wymienia wszystkie dokonane wpłaty jako zapłatę za wykonane prace.

Nie ma racji strona powodowa (pozwana wzajemna) wskazując, iż kwota uiszczonych przez nią „zaliczek” jest wyższa niż wartość wykonanych prac pozwanego (powoda wzajemnego) objętych umową z dnia 28 maja 2010r. Twierdzenie powyższe jest sprzeczne już z samą treścią pozwu. Nie można zgodzić się z twierdzeniami powódki, iż wartość prac drugiej strony umowy należy wyliczyć jedynie przy uwzględnieniu treści sporządzonych protokołów odbioru prac. Nie ma także racji powódka wskazując, iż druga strona postępowania nie wystawiła za wykonane roboty faktur VAT. Po pierwsze strona pozwana dołączyła do odpowiedzi na pozew dwie faktury, na które powódka nie powołała się w pozwie, to jest fakturę nr (...) z dnia 29.07.2010r. na kwotę 38.000 zł i fakturę nr (...) z dnia 18.08.2010r,. na kwotę 10.000 zł. Powódka w żadnym z pism procesowych nie ustosunkowała się do tych dowodów, uznał zatem Sąd, że przyznała ich wystawienie przez pozwaną. Jeżeli chodzi o pozostałe dwie faktury, to faktury zostały wystawione, jednak strona powodowa odmówiła odbioru dwóch faktur (o nr (...) z dnia 15 grudnia 2010 r. oraz o nr(...) z dnia 12 czerwca 2012 r.), odsyłając je bez podpisu.

Wskazał również Sąd Okręgowy, iż zarówno sporządzenie protokołów odbioru wykonanych prac, jak i wystawienie przez wykonawcę faktur VAT, nie stanowi wyłącznego dowodu co do zakresu prac wykonanych przez stronę pozwaną (powódkę wzajemną) i nie można przyjąć, iż rozliczenie stron może nastąpić tylko i wyłącznie w oparciu o takie dokumenty. Ze zgromadzonych w sprawie dowodów w postaci kosztorysów, faktur VAT, dokumentów przelewów powódki, pokwitowań zapłaty gotówką, a także z opinii biegłego sporządzonej w toku postępowania, jednoznacznie wynikało, iż zakres wykonanych prac był większy niż wynikałoby z częściowych protokołów odbioru robót oraz faktur odebranych przez powódkę. Także zeznania świadków i stron potwierdzały, że strony nie zawsze rozliczały się w oparciu o protokoły odbioru prac, a zapłata wynagrodzenia często następowała w niesformalizowany sposób, a więc wbrew postanowieniom łączącej strony umowy. Co więcej, jak wynika z poczynionych ustaleń, obie strony umowy akceptowały taki sposób rozliczeń i w sposób dorozumiany zmodyfikowały tym samym wcześniej uzgodniony tryb rozliczenia prac i zapłaty wynagrodzenia. Powyższa dorozumiana zmiana zapisów umowy była możliwa, gdyż umowa nie nakładała na strony konieczności jej zmian wyłącznie w formie pisemnej. Uwzględniając powyższe należy przyjąć, iż niedopuszczalnym byłoby przyjęcie, że należne pozwanej spółce wynagrodzenie trzeba obliczyć jedynie w oparciu o protokoły odbioru prac i te faktury, które zostały zaakceptowane przez powódkę. Dlatego też Sąd nie mógł zasądzić na rzecz powódki różnicy pomiędzy kwotą stanowiącą równowartość zapłaconych „zaliczek” a kwotą wynikającą z pięciu podpisanych przez strony umowy protokołów odbioru robót. Powództwo zostało zatem w powyższym zakresie oddalone.

Sąd na podstawie art. 355 § 1 k.c. umorzył postępowanie w zakresie kwoty cofniętego przez powódkę żądania 48.183,55 zł.

Oceniając żądanie pozwu wzajemnego zasądzenia kwoty 62.401,69 zł Sąd Okręgowy uwzględnił je częściowo, a to do kwoty 56.337,28 zł, natomiast w pozostałym zakresie powództwo wzajemne zostało oddalone.

Roszczenie powódki wzajemnej uznał Sąd Okręgowy za słuszne co do zasady, przy czym w pierwszej kolejności jako podstawę dochodzonego roszczenia wskazał przepis art. 494 § 1 k.c., zgodnie z którym strona, które odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona jest obowiązana to przyjąć. Nie może budzić wątpliwości, iż umowa o roboty budowlane jest umową wzajemną, a zatem obowiązki stron jakie powstają w związku z odstąpieniem od umowy reguluje art. 494 k.c. Wskutek odstąpienia, powstaje taki stan jakby umowa w ogóle nie została zawarta, czyli umowa nie wywiera skutków prawnych ex tunc (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2015 r., V CSK 197/14). Powódka (pozwana wzajemna) M. S. w dniu 1 lutego 2011 r. złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy z dniem 1 lutego 2011 r. Odstąpienie od umowy było w ocenie Sądu Okręgowego w pełni skuteczne. Powódka (pozwana wzajemna) nie wskazała dokładnej podstawy prawnej odstąpienia od umowy, jednak przyjął Sąd, iż odstąpienie to było dopuszczalne w świetle art. 635 k.c. w zw. z art. 656 k.c. Jego podstawę mógł stanowić także przepis art. 491 k.c. regulujący skutki zwłoki jednej ze stron umowy wzajemnej. W świetle poczynionych ustaleń faktycznych nie mogło bowiem budzić wątpliwości, iż pozwana spółka jako wykonawca dopuściła się zwłoki w wykonaniu swojego zobowiązania. Odstąpienie od umowy kształtuje między stronami nowy stan prawny w ten sposób, że łącząca je umowa przestaje strony wiązać. Umowa wygasa ze skutkiem ex tunc, a w konsekwencji żadna z nich po wygaśnięciu umowy na skutek odstąpienia nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w umowie. Strony mogą dochodzić wzajemnie jedynie roszczeń określonych w art. 494 k.c. Należy jednak wskazać, iż zwrot świadczenia pozwanej spółki w naturze nie jest możliwy. Powoduje to zgodnie z treścią art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c powstanie po stronie powodowej (pozwanej wzajemnej) obowiązku zwrotu równowartości świadczenia pozwanej (powódki wzajemnej). Świadczenie to powinno zostać obliczone po cenach rynkowych, co sprowadza się do wyliczenia kosztorysowej wartości wykonanych przez wykonawcę robót.

Sąd ustalił równowartość świadczenia pozwanej (powódki wzajemnej), która powinna ulec zwróceniu w oparciu o sporządzoną w toku postępowania opinię biegłego oraz zgromadzone w sprawie dokumenty w postaci faktur wystawionych przez pozwaną spółkę, kosztorysów, transakcji przelewów oraz pokwitowań. Sąd przyjął zgodnie z wnioskami opinii biegłego z dnia 14 lipca 2014 r., iż wartość wszystkich robót objętych umową z dnia 28 maja 2010 r. wykonanych przez pozwaną spółkę, wynosiła 222.804,19 zł brutto (181.141, 62 zł netto). Od powyższej kwoty należało odjąć kwoty uiszczone już przez powódkę (pozwaną wzajemną), a jak wynika z załączonych do akt potwierdzeń przelewów oraz pokwitowań, powódka łącznie uiściła na rzecz drugiej strony kwotę 150.916,22 zł brutto (122.696,11 zł netto). Od tak wyliczonej kwoty należało odjąć kwotę 6.906,68 zł brutto (5.615,19 zł netto), stanowiącą wartość robót naprawczych niezbędnych do usunięcia wad, których dopuściła się pozwana spółka przy wykonywaniu umowy.

W świetle powyższych obliczeń dokonanych w oparciu o opinię biegłego, zarzuty podnoszone przez stronę powodową (powódkę wzajemną) podważające zasadność roszczenia drugiej strony jawią się jako całkowicie bezzasadne. Jak już wskazano, dla ustalenia jaka część robót budowlanych została wykonana przez pozwaną spółkę, a także czy roszczenia spółki są wymagalne, bez znaczenia są takie okoliczności jak brak sporządzania protokołów odbioru robót czy brak odbioru przez stronę powodową faktur VAT. Powódka (pozwana wzajemna) podważając zasadność żądania strony przeciwnej podnosiła, iż nie dokonała zapłaty za wykonane przez wykonawcę roboty, albowiem zostały one wykonane ze zwłoką. Nie kwestionując w żaden sposób zasadności twierdzenia o zwłoce co do wykonania obowiązków wynikających z umowy z dnia 28 maja 2010 r., podkreślił Sąd, że okoliczność zwłoki drugiej strony nie daje powódce (pozwanej wzajemnej) podstawy do uchylenia się od spełnienia własnego świadczenia. Skutki zwłoki dłużnika zostały określone w przepisach art. 477- 480 k.c. Uzupełnienie powyższych przepisów w odniesieniu do umów wzajemnych stanowią przepisy art. 491- 491 (2) k.c. Powyższe przepisy dają wierzycielowi szereg instrumentów pozwalających na ochronę swojego interesu w sytuacji nieterminowego wykonywania zobowiązania przez drugą stronę umowy w następstwie okoliczności, za które strona ta ponosi odpowiedzialność. Żaden z przytoczonych przepisów prawa nie daje wierzycielowi prawa do uchylenia się z wykonaniem własnego świadczenia. Zgodnie zaś z treścią art. 494 § 1 k.c., strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona jest obowiązana to przyjąć. Także i ten przepis nie daje stronie powodowej możliwości uchylenia się od spełnienia swojego świadczenia. Nakazuje natomiast każdej ze stron zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy. Jak już wskazano wyżej, z uwagi na charakter łączącej strony umowy, nie jest możliwe, aby powódka (strona pozwana) zwróciła w naturze swoje świadczenie. Jej obowiązkiem było zatem zwrócenie równowartości wykonanego przez drugą stronę świadczenia. Podnoszone przez stronę powodową zarzuty w ogóle nie odnosiły się do powyższej kwestii, a zatem nie mogły zostać uznane przez Sąd za skuteczne.

Oceniając zasadność żądania pozwu wzajemnego, którym powódka wzajemna domagała się zasądzenia kwoty 62.401,69 zł. Sąd Okręgowy wskazał, że dochodzona kwota nie uwzględniała równowartości wad, których dopuścił się wykonawca na etapie wykonywania dachu budynku i co do których niezbędne było przeprowadzenie przez powódkę prac naprawczych. Wartość prac niezbędnych do usunięcia wad została określona przez biegłego na kwotę 6.064,41 zł (5.615,19 zł netto). Co do tej kwoty należało zatem oddalone zostało powództwo wzajemne.

O kosztach postępowania Sąd orzekł po myśli art. 100 k.p.c stosunkowo je rozdzielając.

Apelację od tego orzeczenia wniosła powódka – pozwana wzajemna, kwestionując orzeczenie oddalające jej roszczenie z pozwu głównego (pkt. I.3), jak i zasądzające świadczenie od niej z pozwu wzajemnego (pkt II. 1). Powódka zaskarżyła również orzeczenia o kosztach procesu zawarte w punktach. I. 4 i 5 oraz II. 3 i 4.

Zarzucała naruszenie prawa materialnego, tj. art. 77 w związku z art. 648 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie polegające na uznaniu, że zmiana umowy o roboty budowlane zawartej między stronami mogła być dokonana w dowolnej formie, w tym również konkludentnie. Zarzucała również naruszenie art. 74 § 1 w związku z art. 77 § 1 i art. 648 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron na okoliczności związane ze zmianą umowy. Naruszenie art. 65 § 1 k.c. polegać miało – według apelującej – na uznaniu, że tytuły przelewów dokonywanych przez powódkę (pozwaną wzajemną) świadczyły o tym, że wynagrodzenie płacone było za wykonane prace, gdy tymczasem powódka dokonywała w ten sposób płatności zaliczek na prace mające być wykonane. Naruszył według apelującej, Sąd Okręgowy także art. 494 k.c. przez przyjęcie, że na skutek odstąpienia od umowy jest ona traktowana jako niezawarta, podczas gdy norma art. 494 k.c. nie przewiduje fikcji niezawarcia umowy w odniesieniu do ustawowego prawa odstąpienia. Niewłaściwie zastosował Sąd Okręgowy przepis art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. gdyż pozwana (powódka wzajemna) mogła dochodzić swych roszczeń wprost z art. 494 k.c. Niewłaściwie również miał zastosować Sąd Okręgowy art. 395 § 2 k.c., który dotyczy umownego prawa odstąpienia od umowy, a powódka nie dokonała odstąpienia na podstawie art. 395 § 1 k.c..

Zarzucała także apelująca naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie z jakiego powodu Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom świadka R. S. w zakresie braku zmiany sposobu dokonywania rozliczeń. Naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 246 k.p.c. polegać miało na przyjęciu waloru dowodowego zeznań świadków i przesłuchania stron w zakresie okoliczności dotyczących sposobu rozliczeń, a w szczególności konkludentnej zmiany umowy o roboty budowlane, podczas gdy przeprowadzenie tego dowodu było w świetle przepisów prawa materialnego niedopuszczalne. Naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 278 § 1 k.p.c. polegać z kolei miało na uwzględnieniu przy rozpatrywaniu niniejszej sprawy opinii biegłego, podczas gdy sporządzona w toku postepowania opinia nie zawierała wiadomości specjalnych, jak również nie spełniała innych kryteriów, które pozwalałyby na potraktowanie jej jako istotnego materiału dowodowego.

W oparciu o podniesione zarzuty domagała się powódka zmiany wyroku przez uwzględnienie jej powództwa w całości i oddalenie w całości powództwa wzajemnego oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu w zakresie powództwa głównego jak i wzajemnego, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelująca podnosząc zarzuty naruszenia prawa procesowego nie kwestionuje poprawności przedstawienia przez Sąd Okręgowy niespornych między stronami okoliczności jak rodzaj i treść zawartej pisemnie umowy oraz wysokość i daty dokonanych przez powódkę wpłat na rzecz pozwanej. Nie ulega zatem wątpliwości, że sporne na etapie postępowania apelacyjnego kwestie: z jakiego tytułu powódka zapłaciła pozwanej 39.733,29 zł. (oddalona część powództwa głównego) oraz czy jest zobowiązana zapłacić pozwanej jakąkolwiek kwotę po zakończeniu stosunku umownego wskutek dokonanego przez nią odstąpienia (uwzględniona część powództwa wzajemnego) rozpoznać należy w przedstawionym przez Sąd Okręgowy stanie faktycznym, z którego wynikało, że strony łączyła umowa o roboty budowlane, a uszczegółowione pisemną umową obowiązki strony realizowały prawidłowo do etapu określonego w umowie jako etap(...). Wówczas doszło do opóźnień w realizacji przez pozwaną przedmiotu umowy, a o przyczynach opóźnienia powódkę poinformowano dopiero w październiku 2010r. Na przełomie grudnia 2010r. i stycznia 2011r. okazało się że prace przy budowie dachu zostały wykonane nie dość że z opóźnieniem, to także nieprawidłowo, co stało się przyczyną złożenia przez powódkę oświadczenia o odstąpieniu od umowy z dniem 1 lutego 2011r. Nie ulega również wątpliwości, że oświadczenie to spowodowało zakończenie stosunku umownego łączącego strony. Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że podstawy prawnej odstąpienia przez powódkę od umowy upatrywać należy w art. 635 w związku z art. 656 § 1 k.c. Podstawę prawną skutecznego odstąpienia przez powódkę od umowy stanowić także może art. 636 również w związku z art. 656 § 1 k.c. , stanowiącym że do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu albo wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, jak również do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło. Powołany przepis art. 635 k.c. uprawnia zamawiającego (w umowie o roboty budowlane – inwestora, czyli w niniejszej sprawie – powódkę) do odstąpienia od umowy w razie zwłoki wykonawcy w wykonaniu robót, a przepis art. 636 k.c. uprawnienie to wiąże z wykonywaniem robót w sposób wadliwy. Ponieważ obie wymienione przyczyny były powodem złożonego przez powódkę oświadczenia o odstąpieniu od umowy to obie opisane podstawy prawne znajdują zastosowanie do oceny skutków rozwiązania w ten sposób umowy stron. Jak prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy podstawą roszczenia zgłoszonego w pozwie wzajemnym był art. 494 § 1 k.c., zgodnie z którym strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Nie były uzasadnione zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 494 § 1 k.c. Wręcz przeciwnie – Sąd Okręgowy dokonał w pełni prawidłowej wykładni tego przepisu, powołując się również na stanowisko zajmowane w orzecznictwie. Dodatkowo wskazać można, że stanowisko orzecznictwa zbieżne z poglądem prezentowanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku prezentowane jest także w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak np. w wyroku z 17 czerwca 2015r. ( I CSK 622/14), zgodnie z którym „oświadczenie o odstąpieniu od umowy jest wykonaniem przez zamawiającego prawa podmiotowego kształtującego. Jest to oświadczenie jednostronne, skuteczne ex tunc, prowadzące do sytuacji prawnej, jak gdyby umowa nie została zawarta. Z tej przyczyny skorzystanie z prawa odstąpienia od umowy o dzieło, która jest umową wzajemną, skutkuje na podstawie 494 k.c. obowiązkiem wzajemnego zwrotu przez strony tego, co sobie świadczyły z tytułu umowy niedoszłej do prawidłowego wykonania.” Rozliczenie stron dokonane na podstawie art. 494 § 1 k.c. opiera się na przewidzianej tym przepisem konieczności zwrotu drugiej stronie umowy wzajemnej otrzymanego świadczenia. W przypadku świadczenia spełnionego przez pozwaną (powódkę wzajemną) dokonanie zwrotu jej świadczenia w naturze nie jest możliwe, stąd przyjmuje postać zapłaty za wykonane przez pozwaną prace, które powódka (pozwana wzajemna) zatrzymała. Prawidłowo za pomocą opinii biegłego sądowego posiadającego wiadomości specjalne z zakresu budownictwa Sąd Okręgowy ustalił zakres wykonanych przez pozwaną (powódkę wzajemną) prac, które nie zostały odebrane przez powódkę (pozwaną wzajemną) i tym samym nie zostały rozliczone (zapłacone) zgodnie z postanowieniami umowy. Biegły powołany w sprawie wyjaśnił, a Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął te wyjaśnienia za wyczerpujące, że wobec konieczności oceny stanu wykonanych prac na datę około pięciu lat przed opiniowaniem, a także w związku z innym stanem obiektu (przedmiotu umowy), który jest już dokończony nie było innej możliwości ustalenia jakie prace, nie odebrane przez powódkę, wykonała pozwana w 2010/2011roku jak tylko metodą, którą przedstawił biegły. W pełni prawidłowo także przyjął Sąd Okręgowy, że do ustalenia okoliczności faktycznych odpowiadających na pytania jaki zakres prac wykonała pozwana i jaka była ich wartość niezbędne były wiadomości specjalne, bowiem za pomocą innych środków dowodowych (zeznania świadków, stron) sąd nie posiadający wiadomości specjalnych z zakresu budownictwa nie byłby w stanie poczynić stanowczych ustaleń. Z tych względów niezasadne były także zarzuty apelacji dotyczące naruszenia wskazanych przepisów proceduralnych. Z opinii biegłego sądowego wynikało, że pozwana do czasu opuszczenia placu budowy wskutek odstąpienia przez powódkę od umowy wykonała prace polegające na budowie dachu. Uczyniła to z opóźnieniem i wadliwie, co stało się przyczyną „zerwania” umowy, jednak dach został przez pozwaną położony i wymagał jedynie wykonania prac naprawczych. Słusznie zatem biegły przyjął, że wartość wykonanych przez pozwaną prac równa była umówionemu wynagrodzeniu za wykonanie etapów budowy przewidzianych umową do etapu budowy dachu (włącznie), a wartość ta powinna ulec obniżeniu o wartość koniecznych prac naprawczych. Taka operacja finansowa została przedstawiona w opinii biegłego i wynikało z niej, że pozwanej należne było wynagrodzenie o wartości netto 175 526,43zł. ( 181 141,62 zł. pomniejszone o wartość prac naprawczych 5 615,19 zł.). Ponieważ niespornie powódka przekazała pozwanej 122 696,11 zł. zatem do zapłaty pozostała jej kwota 52 830,32 zł. Taka jest wartość wykonanych przez pozwaną na rzecz powódki prac, które powinny zostać rozliczone między stronami na podstawie art. 494 § 1 k.c. Ponieważ biegły przedstawił wskazane wartości bez uwzględnienia podatku VAT należało kwotę 52 830,32 zł. podwyższyć o 7% czyli o kwotę 3 698,12 zł., co daje kwotę 56 528,44 zł. Zasądzona w zaskarżonym wyroku kwota 56 337,28 zł. jest niższa od wyliczonej należnej, jednak powódka wzajemna (pozwana) nie wnosiła apelacji.

Przedstawione rozliczenie wskazuje, że Sąd Okręgowy w pełni prawidłowo rozliczył w oparciu o prawidłowo wskazany i wyłożony przepis art. 494 § 1 k.c. świadczenia stron wynikające z rozwiązanej ze skutkiem ex tunc umowy wzajemnej. Ponieważ kwoty wpłacone na rzecz pozwanej przez powódkę zostały ujęte w przestawionym rozliczeniu, kwestia tytułu dokonanych przez powódkę wpłat, w tym dochodzonej pozwem głównym kwoty 39 733,29 zł. traci na znaczeniu, bowiem nawet przy przyjęciu za uzasadnione stanowiska powódki, że były to zaliczki na poczet prac mających być wykonanymi przez pozwaną, a nie zapłata wynagrodzenia za już wykonane prace, to wpłacone przez powódkę kwoty zostały uwzględnione w rozliczeniu opartym na podstawie art. 494 § 1 k.c. i zmniejszyły należną na rzecz pozwanej należność za wykonane przez nią prace.

Odnosząc się do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia art. 77 , 74 § 1 w związku z art. 648 § 1 k.c., a także art. 65 k.c. należy uznać je za bezzasadne. Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy uzasadniając rozstrzygniecie oddalające powództwo główne w zakresie kwoty 39 733,29 zł. wskazał kilka elementów ustalonego stanu faktycznego, które przemawiały za nieuwzględnieniem tego żądania. Przywołując skrótowo argumentację Sądu Okręgowego w tym zakresie należy podkreślić, że żądanie powódki zwrotu „nadpłaconego” wynagrodzenia uznał Sąd Okręgowy za niezasadne ponieważ:

(1)  nie uznał za wiarygodne twierdzeń powódki, że kwota ta stanowiła zaliczki a nie zapłatę za wykonane prace;

(2)  nie miała racji powódka, że kwota uiszczonych przez nią zaliczek była wyższa niż wartość wykonanych przez pozwaną prac;

(3)  nie miała racji powódka, gdy twierdziła, że pozwana nie wystawiła faktur za wykonane prace, zapłacone przez powódkę „zaliczkami”;

(4)  nie można zgodzić się z twierdzeniami powódki, iż wartość prac drugiej strony umowy należy wyliczyć jedynie przy uwzględnieniu treści sporządzonych protokołów odbioru prac.

(5)  zeznania świadków i stron potwierdzały, że strony nie zawsze rozliczały się w oparciu o protokoły odbioru prac, a zapłata wynagrodzenia często następowała w niesformalizowany sposób, a więc wbrew postanowieniom łączącej strony umowy;

(6)  strony w sposób dorozumiany zmodyfikowały treść umowy dopuszczając formę zapłaty wynagrodzenia bez wcześniejszego protokołu odbioru i wystawienia faktury.

Apelująca zakwestionowała tylko jeden z aspektów rozstrzygnięcia, podnosząc zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego, które miały doprowadzić do nieprawidłowego ustalenia, że kwota 39 733,29 zł. została przez powódkę zapłacona w ramach wykonania umowy jako umówione wynagrodzenie za wykonane przez pozwaną prace, podczas gdy pisemna umowa stron wskazywała jednoznacznie, że zapłata wynagrodzenia odbywać się miała w oparciu o wystawione przez pozwaną faktury, a ich wystawienie poprzedzone być musiało sporządzonym w przewidzianej formie protokołem odbioru częściowego wykonanych prac. Korespondowało z tym niewłaściwe – zdaniem powódki – i kwestionowane w apelacji ustalenie, że strony w sposób dorozumiany zmieniły treść umowy dopuszczając inna niż przewidywała umowa formę rozliczeń. Jako podstawę zapłaconej nienależnie (w ocenie powódki) kwoty powódka powoływała przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd Okręgowy oddalając żądanie pozwu głównego nie podał podstawy prawnej rozstrzygnięcia w tym zakresie, co obliguje Sąd Apelacyjny do określenia tej podstawy i jednoczesnego zbadania, czy Sąd Okręgowy naruszył przepisy prawa materialnego, wskazane w apelacji (lub inne) oddalając powództwo o zapłatę 39 733,29 zł. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, stanowiące podstawę żądania w tym zakresie stanowią, że „kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.” (art. 405 k.c.), który ma zastosowanie w szczególności do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 k.c.), a „świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia” (art. 410 § 2 k.c.). Powódka domagając się zwrotu „nadpłaconych zaliczek” wywodziła, że dokonywane przez nią płatności na poczet prac wykonywanych przez pozwaną nie zostały przewidziane w umowie, ponieważ zgodnie z nią, powódka zobowiązana była jedynie do zapłaty wynagrodzenia częściowego za wykonane przez pozwaną i odebrane przez powódkę prace. Płatności dokonywane przez powódkę odpowiadają zatem definicji ustawowej świadczenia nienależnego, gdyż powódka uiściła kwotę 39 733,29 zł. nie będąc do tego zobowiązana. Jednocześnie jednak należy przytoczyć uregulowanie art. 411 pkt 4 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, dokonane w oparciu o opinię biegłego, których prawidłowość została uznana przez Sąd Apelacyjny, wskazują na fakt, że protokoły odbioru nie odzwierciedlają rzeczywistej wartości wszystkich wykonanych przez pozwaną prac, a ich wartość jest wyższa niż kwoty uiszczonych przez powódkę „zaliczek”. Prowadzi to do wniosku, że nawet jeżeli powódka uiściła pozwanej zaliczki na poczet prac, które miały zostać wykonane, to nie może dochodzić ich zwrotu, skoro pozwana wykonała prace na poczet których zaliczki te przyjęła. Zachodzi zatem przyczyna wyłączająca możliwość dochodzenia przez powódkę zwrotu nienależnego świadczenia określona w cytowanym przepisie art. 411 pkt 4 k.c., ponieważ zaliczki uiszczone przez powódkę stanowiły jej świadczenie w chwili spełnienia niewymagalne, a które następnie stało się wymagalne gdy pozwana wykonała prace. Sąd Okręgowy zatem w pełni prawidłowo na podstawie art. 410 § 1 i 2 w związku z art. 405 i art. 411 pkt 4 k.c. oddalił powództwo o zapłatę kwoty 39 733,29 zł. Szczegółowe odnoszenie się do zasadności zarzutów apelacji naruszenia wskazanych przepisów, które miało doprowadzić do nieprawidłowego rozstrzygnięcia w tym zakresie jest zatem bezprzedmiotowe, ponieważ miałoby walor jedynie teoretyczny, skoro nawet gdyby przyjąć stanowisko apelującej za uzasadnione w kwestii dorozumianej zmiany umowy, niemożliwe byłoby uwzględnienie wniosku apelacji o zmianę wyroku, który w tej także części jest prawidłowy.

Wobec bezzasadności wszystkich zarzutów apelacji podlegała ona oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c..

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na mocy art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c., zasądzając je od przegrywającej etap postępowania apelacyjnego powódki i pozwanej wzajemnej na rzecz pozwanej i powódki wzajemnej. Wysokość tych kosztów ograniczona jest do kosztów wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą prawnym świadczącego pomoc prawną pozwanej (§ 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt2) i powódce wzajemnej (§ 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r., które miało zastosowanie wobec faktu, że apelacja została wniesiona przed 1 stycznia 2016r..

SSA Lucyna Świderska – Pilis SSA Piotr Wójtowicz SSA Elżbieta Karpeta