Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Dyrektora Izby Celnej w O.

przeciwko (...) Spółce z o.o. w O.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 7 października 2009 r. sygn. akt I C 212/09

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w pkt I w ten sposób, że oddala powództwo;

b)  w pkt II w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanej 3.617 (trzy tysiące sześćset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

c)  uchyla pkt III;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 22.366 (dwadzieścia dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego i kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Skarb Państwa - Dyrektor Izby Celnej w O. w pozwie skierowanym przeciwko (...) sp. z o.o. w O. wnosił o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy sprzedaży nieruchomości położonej w O. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), zawartej pomiędzy pozwaną a (...) sp. z o.o. w O..

(...) sp. z o.o. w O. wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 7 października 2010 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu położonego w O. przy ulicy (...), oznaczonego w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 2.856 m ^{( 2)} wraz z własnością posadowionych na nim budynków, dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), zawartą w dniu 12 grudnia 2008 r. pomiędzy (...) sp. z o. o. w O. a (...) sp. z o.o. w O., w celu zaspokojenia wierzytelności wynikającej z administracyjnych tytułów wykonawczych nr: (...) z dnia 20 października 2008 r. oraz z dnia 17 października 2008 r., wystawionych przez Dyrektora Izby Celnej w O., w łącznej wysokości 169.642 zł.

Rozstrzygnięcie to oparł na następujących ustaleniach faktycznych i ocenie prawnej.

Na podstawie uchwały z dnia 19 września 2007 r. doszło do przekształcenia (...) spółka cywilna (...) w O. w (...) sp. z o.o. w O., której wspólnikami są M. i D. małżonkowie K., zaś prezesem zarządu D. K..

Decyzją z dnia 30 września 2008 r. Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej w O. określił zobowiązanie podatkowe w podatku akcyzowym za miesiące od kwietnia do lipca 2004 r. (...)spółki z o.o. w O. na łączną kwotę 169.642 zł. Spółka wniosła odwołanie do Dyrektora Izby Celnej w O., który decyzją z dnia 24 grudnia 2008 r. utrzymał w mocy zaskarżone rozstrzygnięcie. Wyrokiem z dnia 6 maja 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w O. oddalił skargę spółki od tej decyzji. Pozwana złożyła skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie.

W dniu 17 października 2008 r. Dyrektor Izby Celnej w O. wystawił tytuł wykonawczy nr (...) na kwotę 65.910 zł, a w dniu 20 października 2008 r. tytuły wykonawcze o numerach: (...) na kwotę 22.612 zł, (...) na kwotę 50.700 zł, (...)na kwotę 30.420 zł, tj. w łącznej wysokości 169.642 zł.

W dniu 22 października 2008 r. podjęto czynności egzekucyjne polegające na zajęciu rachunków bankowych pozwanej oraz wysłano jej tytuły wykonawcze i zawiadomienia o zajęciu prawa majątkowego. Z informacji uzyskanych z banków wynikało, że nie prowadzą rachunku spółki, bądź też saldo spółki jest ujemne, albo nie ma na nich żadnych środków lub są zajęte na rzecz innych wierzycieli. Treść informacji Wydziału Komunikacji Urzędu Miasta w O. z dnia 27 października 2008r. wskazywała, że pozwana nie posiada zarejestrowanych pojazdów. Pismem z dnia 27 października 2008 r. (...) Ośrodek (...) w O. poinformował, że pozwana nie figuruje w rejestrze ewidencji gruntów, jako właściciel nieruchomości położonych na terenie powiatu (...).

W dniu 28 listopada 2008 r. M. i D. małżonkowie K. zawarli umowę spółki (...) sp. z o. o. w O., zaś w dniu 18 grudnia 2008 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie dokonał wpisu tej spółki do Krajowego Rejestru Sądowego. Prezesem zarządu została M. K. (1).

W dniu 12 grudnia 2008 r. (...) sp. z o. o. w O., reprezentowana przez prezesa zarządu D. K., sprzedało pozwanej, reprezentowanej przez prezesa zarządu M. K. (1), prawo użytkowania wieczystego gruntu położonego przy ul. (...) w O., oznaczonego w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o obszarze 2.856 m ^{( 2)} oraz własność posadowionych na tym gruncie budynków, dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) za cenę 25.000 zł.

W dniu 23 lutego 2009 r. prezes zarządu (...) sp. z o.o. D. K. stawił się w Izbie Celnej w O. i w obecności Naczelnika D. Egzekucji został spisany protokół o stanie majątkowym spółki, z którego wynikało, że spółka nie jest właścicielem nieruchomości, nie posiada żadnych środków transportowych ani wierzytelności, a jej miesięczny dochód wynosi 2.000 zł. Pismem z dnia 17 kwietnia 2009 r. doradca podatkowy B. D. działająca w imieniu (...) sp. z o.o. poinformowała Dyrektora Izby Celnej w O., że spółce przysługują wierzytelności: od przedsiębiorstwa (...) C. R. (1) w M. w wysokości 343.236,25 zł, od (...) sp. z o.o. w O. w wysokości 211.621,20 zł oraz, że spółka posiada czynne rachunki bankowe w F. Banku, Banku (...), (...) Banku, nie posiada środków trwałych, w dniu 12 grudnia 2008 r. zbyła nieruchomość położoną w O. przy ulicy (...), a dochód za II półrocze 2008 r. wyniósł 12.429,97 zł. Z pisma wynikało również, że spółka posiada zaległości z tytułu podatku VAT i akcyzowego oraz zobowiązania wobec spółki (...) (78.000 zł), (...)(126.000 zł), (...) „(...)"(10.500 zł). Izba Celna dokonała zajęcia wierzytelności spółki (...) K., ale korespondencja wysłana na adres przedsiębiorstwa (...) wróciła z adnotacją, że adresat wyprowadził się, zaś od przedsiębiorstwa (...) nie otrzymano żadnej odpowiedzi.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Oceniając zarzuty pozwanej, również w zakresie braku po stronie pozwanego statusu wierzyciela cywilnoprawnego, odwołał się do orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego dopuszczalności drogi sądowej dla dochodzenia, na podstawie art. 527 k.c., ochrony wierzytelności publicznoprawnej i nie wykluczył też istnienia stosunku cywilnoprawnego między stronami. Wskazał, że fakt wpisu z dniem 22 stycznia 2009 r. do księgi wieczystej umowy obejmującej sprzedaż wieczystego użytkowania gruntu był mu znany z urzędu. Oceniając spełnienie przesłanek z art. 527 k.c., Sąd wywiódł, że majątek (...) sp. z o.o. nie wystarczał na pokrycie długów, a na skutek sprzedaży nieruchomości dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu. Dokonując sprzedaży składnika majątkowego o wartości 400.000 zł - 500.000 zł za cenę 25.000 zł, spowodował całkowitą niemożność uzyskania zaspokojenia się powoda. Działanie dłużnika dokonało się zatem ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela; również pozwana spółka wiedziała, że dłużnik działa z taką świadomością. Jej wiedza wynikała z faktu istnienia między sprzedającym a kupującym ustalonych przez Sąd więzi o charakterze osobistym, co wypełnia przesłanki domniemania ustanowionego w art. 527 § 3 k.c. Domniemanie to nie zostało przez pozwanego usunięte. Uwzględnieniu powództwa nie stało też w ocenie Sądu Okręgowego istnienie hipotek obciążających zbytą nieruchomość, zważywszy, iż powód miały możliwość uzyskania zaspokojenia, co najmniej w części w zakresie kosztów postępowania egzekucyjnego.

Uwzględniając powództwo, Sąd pierwszej instancji nadał rozstrzygnięciu treść przytoczoną na wstępie, mimo że odbiegała ona od żądanej, opisanego w petitum pozwu. Tamże powód domagał się uznania za bezskuteczną umowy sprzedaży nieruchomości stanowiącej własność pozwanego, wskazując firmę sprzedawcy jako (...) sp. z o.o. i nie wskazując wierzytelności chronionej powództwem.

Uznając, że przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na dostateczne wyjaśnienie kwestii spornych, Sąd oddalił wniosek pozwanej o zawieszenie postępowania do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej od wyroku WSA w Olsztynie oddalającego skargę na decyzję Dyrektora Izby Celnej w przedmiocie określenia zobowiązania w podatku akcyzowym.

Apelację od tego wyroku wniosła pozwana, która zarzuciła Sądowi I instancji:

1. błąd w ustaleniach faktycznych i przyjęcie, że:

a) (...) sp. z o.o. przeniosła na podstawie umowy z dnia 12 grudnia 2008 r. na rzecz pozwanej prawo użytkowania wieczystego gruntu wraz ze związaną z tym prawem własnością budynków położonych w O. przy ul. (...);

b) (...) sp. z o.o. jest niewypłacalne, lub stało się niewypłacalne w większym stopniu, niż przed dokonaniem czynności;

c) w wyniku zawarcia przez pozwanego z (...) sp. z o.o. zaskarżonej czynności doszło do przeniesienia na pozwaną prawa użytkowania wieczystego gruntu wraz z związaną z tym prawem własnością budynków;

d) pozwana wiedziała o zamiarze pokrzywdzenia powoda;

e) czynność została zdziałana z pokrzywdzeniem powoda, tj. powód pomimo ciążących na prawie użytkowania wieczystego gruntu hipotek mógłby zaspokoić przynajmniej w części swoją należność;

f) wskazany w pozwie przedmiot żądania obejmował koszty egzekucyjne;

2. naruszenie art. 2, art. 7 w zw. z art. 64 ust 1 i 3, art. 178 i art. 84 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

3. naruszenie art. 527 § 1 i nast. k.c. przez wyrażenie poglądu, że należność publicznoprawna z tytułu podatku akcyzowego jest wierzytelnością w rozumieniu tego przepisu;

4. naruszenie art. 527 § 1 k.c. w zw. z. art. 64 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez wyrażenie poglądu, że w przypadku, gdy wartość ciążących na nieruchomości (prawie wieczystego użytkowania gruntu oraz stanowiących odrębną wartość budowli) hipotek przewyższających jej wartość zbycie jej na rzecz pozwanej odbyło się z pokrzywdzeniem powoda;

5. naruszenie art. 527 § 3 k. c. przez jego zastosowanie w przypadku osób prawnych pomimo tego, że prezes pozwanej kategorycznie zaprzeczył, aby w chwili dokonania czynności wiedział o istnieniu należności publicznoprawnej drugiej strony umowy z tytułu podatku akcyzowego;

6. naruszenie art. 27 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami przez wyrażenie poglądu, że w sytuacji, gdy na pozwaną nie przeszło prawo użytkowania wieczystego gruntu i związane z nim prawo własności budynków, czynność prawna spowodowała brak możliwości zaspokojenia powoda;

7. naruszenie art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa przez wyrażenie poglądu, że należność podatkowa jest wierzytelnością cywilną;

8. naruszenie art. 1 k.c. w zw. z art. 1 ustawy Ordynacja podatkowa poprzez zastosowanie przepisów regulujących stosunki cywilnoprawne do należności podatkowych;

9. naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. przez wydanie wyroku ponad żądanie strony i wskazanie, że strona powodowa reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika sformułowała nieprawidłowo żądanie pozwu, a Sąd działając w granicach obowiązującego prawa przy uwzględnieniu zasady kontradyktoryjności procesu cywilnego nie powinien był modyfikować żądania pozwu w wyroku, lecz powinien oddalić powództwo w całości, gdyż orzeczenie zgodnie z żądaniem strony było niedopuszczalne;

10. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów i uczynienie z niej zasady zupełnie dowolnej, w szczególności:

- przez poczynienie ustaleń nie znajdujących oparcia w materiale dowodowym, że czynność prawna skutkowała pokrzywdzeniem powoda, w sytuacji gdy do chwili zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji nie przedstawiono dowodu na okoliczność, że dokonana czynność prawna wywoła skutek w postaci przejścia prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz stanowiących odrębną własność budynków na pozwaną;

- przez jednostronną ocenę zeznań strony; przez uznanie za udowodnione okoliczności, że pozwana wiedziała o zamiarze pokrzywdzenia powoda, w sytuacji gdy pozwana temu konsekwentnie zaprzeczyła, co znalazło odzwierciedlenie w przeprowadzonych przez pozwaną dowodach,

11. art. 230 § 1 k.p.c. przez pominięcie okoliczności, że oprócz hipotek wymienionych w zaskarżonej przez powoda umowie w chwili obecnej nieruchomość jest obciążana ustanowionymi na rzecz Skarbu Państwa- Naczelnika Urzędu Skarbowego w O. hipotekami, które zabezpieczają wierzytelności do kwoty 1.900.000 zł, a łączna wartość hipotek przekracza 2.500.000 zł pomimo tego, że okoliczności te zostały wskazane przez pozwaną i nie zostały zaprzeczone przez powoda;

12. art. 227 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodów zawnioskowanych przez pozwanego mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności dowodów zaprzeczających okoliczności, że spółka (...) sp. z o.o. jest niewypłacalna;

13. naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. przez nie przeprowadzenie dowodów zawnioskowanych przez pozwanego, które miały stwierdzić, czy należność publicznoprawna powoda istnieje;

14. naruszenie art. 234 k.p.c. w zw. z art. 527 § 3 k.p.c. przez skonstruowanie domniemania wykraczającego poza normę art. 527 § 3 k.p.c, a polegającego na bezpodstawnym przyjęciu domniemania, że pozwana wiedziała, że podatnik działał z pokrzywdzeniem powoda;

15. naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. przez zamknięcie rozprawy w sytuacji, gdy pełnomocnik pozwanej wskazywał na konieczność zawieszenia postępowania do czasu zakończenia postępowania sądowo- administracyjnego, które ma przesądzić o istnieniu należności powoda wobec (...) sp. z o.o. z tytułu podatku akcyzowego;

16. naruszenie art. 244 § 1 k.p.c. przez pominięcie wysokości hipotek ciążących na przedmiotowym prawie użytkowania wieczystego gruntu oraz związanej z tym prawem własności budynków;

17. naruszenie art. 99 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu przez niewłaściwe jego zastosowanie i zasądzenie na rzecz powoda kosztów zastępstwa prawnego w kwocie 7.200 zł w sytuacji, gdy wartość przedmiotu sporu była niższa niż 200.000 zł, a więc w sytuacji, gdy powinien być zastosowany § 6 pkt 6 powołanego rozporządzenia, w którym stawka minimalna określona jest na kwotę 3.600 zł.

Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo zmianę wyroku i oddalanie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 20 października 2010 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił apelację i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego. Sąd ten nie podzielił zarzutów pozwanej dotyczących zarówno naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego.

W odniesieniu do zarzutu wadliwego zastosowania art. 527 k.c. do ochrony wierzytelności publicznoprawnej, Sąd Apelacyjny, odwołując się do art. 1 k.c. i art. 2 k.p.c., a także art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 oraz art. 177 Konstytucji oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, zaakceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji co do możliwości powstania, w następstwie czynności zdziałanej przez dłużnika z osobą trzecią, stanu, którego skutkiem jest pokrzywdzenie powoda. Zdaniem tego Sądu, powołane przepisy nie pozwalały, w sytuacji gdy taki stan faktyczny wypełniał przesłanki z art. 527 k.c., na niezrealizowanie konstytucyjnego prawa do sądu.

Sąd zaakceptował też stanowisko Sądu pierwszej instancji co do skutecznego przejścia na pozwaną nabytego przez nią prawa wieczystego użytkowania; ocenił, że w wyniku tej czynności dłużnik, działający z pokrzywdzeniem powoda, stał się niewypłacalny, a obciążenie zbytej nieruchomości hipotekami, których wartość przewyższała wartość nieruchomości, nie była w sprawie istotna. Powód obowiązany był wykazać, że miał możliwość zaspokojenia się z tego majątku wierzyciela, a pozwana - brak takiej możliwości. Pozwana nie wykazała, aby wartość ciążących na nieruchomości obciążeń hipotecznych przewyższała wartość zbytego prawa. Ustalenie poczynione przez Sąd Okręgowy, co do wartości tego prawa (400.000 zł - 500.000 zł), Sąd Apelacyjny uznał za dowolne, nie znajdujące oparcia w materiale sprawy. W ocenie tego Sądu, okoliczności sprawy uzasadniały również zastosowanie, nieobalonego przez pozwanego, domniemania z art. 527 § 3 k.c. Wreszcie, nie doszło do naruszenia przez Sąd I instancji art. 321 k.p.c., Sąd ten bowiem nie orzekł ponad żądanie, a jedynie dokonał uściślenia żądania, skoro informacje istotne dla prawidłowego określenia żądania zostały wskazane przez powoda w uzasadnieniu pozwu.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosła pozwana, która zarzucił mu naruszenie:

- art. 2, art. 7 w związku z art. 64 ust. 1 i 3, art. 178 ust. 1 i art. 84 Konstytucji w związku z art. 527 § 1 w związku z art. 1 k.c. w związku z art. 1 i art. 5, art. 6 i art. 21 § 1 pkt 1 i § 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (jedn. tekst Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) w związku z art. 6 ust. 1 i 4, art. 10 ust. 1 i 2, art. 34 ust. 1 pkt 3, art. 36 ust. 1 i 3, art. 37 ust. 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. z 1993 r. Nr 11, poz. 50 ze zm.) w związku z art. 2 pkt 1, art. 4 ust. 1 pkt 3, art. 6 ust. 1 i 2, art. 10 ust. 2, art. 11 ust. 1, art. 18 ust. 1, art. 19 ust. 1 i art. 65 ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz.U. z 2004 r. Nr 29, poz. 257 ze zm.) przez zastosowanie przepisów regulujących stosunki cywilnoprawne do należności podatkowych;

- art. 527 i art. 6 k.c. oraz art. 527 k.c. w związku z art. 64 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez zwolnienie powoda od wykazania, że zbycie nieruchomości nastąpiło z pokrzywdzeniem wierzyciela w sytuacji gdy wartość zbytego prawa była niższa niż wartość obciążających to prawo hipotek i w sytuacji gdy powód nie kwestionował ceny sprzedaży prawa oraz wartości prawa podawanej przez pozwaną, a także wadliwe przyjęcie istnienia związku przyczynowego pomiędzy dokonaną czynnością a niemożnością zaspokojenia wierzyciela oraz wadliwe zastosowanie w okolicznościach sprawy domniemania z art. 527 § 3 k.c.

- nieważność postępowania, którą łączyła z niedopuszczalnością drogi sądowej oraz brakiem uchylenia zaskarżonego wyroku i nieprzekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, mimo że istotne dla sprawy ustalenia zostały dokonane w sposób dowolny, a nadto Sąd ten dokonał ustaleń z urzędu, z naruszeniem zasady kontradyktoryjności, pomijając korzystne dla skarżącego wynikające z wpisów w księdze wieczystej okoliczności oraz zaaprobował rozstrzygnięcie, którego formuła odbiegała od żądania pozwu naruszając jego prawo do obrony;

- art. 233 § 1 w związku z art. 386 § 4, art. 328 § 2 w związku z art. 387 § 1 w związku z art. 391 w związku z art. 244 § 1, art. 227 i art. 217 § 2 k.p.c. w związku z art. 380 w związku z art. 382 k.p.c. wywodząc, że sąd drugiej instancji nie miał podstaw do przyjęcia braku ustalenia wartości zbywanego prawa i pominięcia wartości hipotek wskazanych w akcie notarialnym.

Domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania albo uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Wyrokiem z dnia 29 września 2011 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Na wstępie wskazał, że zagadnienie dopuszczalności drogi sądowej w sprawach, w których na podstawie art. 527 k.c. domagano się udzielenia ochrony wierzytelności publicznoprawnej, było już przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego, który wielokrotnie wyrażał pogląd dopuszczający drogę sądową w takich sprawach. Dlatego też ten zarzut skarżącej ocenił jako nietrafny.

Za niezasadny uznał też zarzut dotyczący wadliwego zastosowania, chroniącego wierzytelności cywilnoprawne art. 527 k.c., do należności podatkowej mimo jej publicznoprawnego charakteru. Powołał się przy tym na liczne orzecznictwo sądowe dopuszczające wykorzystanie skargi pauliańskiej w takich sprawach, a w których także zwrócono uwagę, że posłużenie się konstrukcją skargi pauliańskiej nie narusza zakazu stosowania w prawie podatkowym analogii na niekorzyść podmiotów zobowiązanych do uiszczania daniny publicznej, nie ma też związku z kręgiem osób ustalonych w przepisach ordynacji podatkowej jako ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe.

Uznał, że skarżąca nie miała racji dopatrując się nieważności postępowania w wykorzystaniu przez Sąd faktów znanych mu urzędowo. Zauważył, że przepis art. 228 k.p.c. pozwala na dokonanie ustaleń na podstawie takich faktów, wymaga jedynie zwrócenia przez sąd uwagi stronom na rozprawie na te fakty. Zaniechanie tej czynności wprawdzie jest uchybieniem procesowym, ale nie uzasadnia przyjęcia nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw.

Odnosząc się do zarzutu wskazującego na dokonanie przez Sąd modyfikacji żądania pozwu w sposób korzystny dla powoda, Sąd Najwyższy wskazał, że choć treść wyroku Sądu Okręgowego istotnie nie pokrywa się ściśle z brzmieniem żądania zawartego w petitum tego pozwu, to jednak okoliczności faktyczne przytoczone w uzasadnieniu pozwu, treść dokumentów dołączonych do niego, a także dowody zaofiarowane sądowi w toku procesu tworzyły łącznie podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, którego treść wyraża sentencja wyroku.

Sąd Najwyższy dopatrzył się jednak naruszenia przez Sąd Apelacyjny przepisów prawa materialnego. Wskazał, że Sąd ten oddalając apelację pozwanej przyjął, że spełnione zostały przesłanki z art. 527 k.c., bowiem dłużnik, „ (...) sp. z o.o. zbywając prawo wieczystego użytkowania stała się niewypłacalna, a niewypłacalność spowodowała pokrzywdzenie powoda jako wierzyciela publicznoprawnego. Tym samym zaakceptował również istnienie wymaganego ustawą związku przyczynowego pomiędzy dokonaną, kwestionowaną, czynnością prawną a pokrzywdzeniem powoda.

W związku z tym Sąd Najwyższy zauważył, że wyrok sądu drugiej instancji jako sądu orzekającego merytorycznie, musi opierać się na ustalonej samodzielnie przez ten sąd podstawie faktycznej. Jeżeli sąd odwoławczy uznaje ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji za trafne, może wskazać, że ustalenia te podziela. Jeżeli ich nie akceptuje, powinien poczynić ustalenia własne, dokonując równocześnie oceny dowodów.

Z okoliczności niniejszej sprawy wynika zaś, że Sąd I instancji ustalił, iż wartość sprzedanego prawa wieczystego użytkowania wyniosła 400.000 zł - 500.000 zł i ustalenie to uczynił na podstawie zeznania, w charakterze strony, prezes pozwanej Spółki. Zeznanie to nie było kwestionowane przez powoda i stało się też podstawą rozważań prawnych Sądu, co do znaczenia tej wartości w porównaniu z wysokością wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo na nieruchomości w kwocie 600.000 zł. Natomiast Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia stwierdził, że ustalenie Sądu Okręgowego, co do wartości sprzedanego prawa jest dowolne, ponieważ sąd ten nie wskazał dowodu stanowiącego źródło takiego ustalenia. Tym samym wyeliminował z ustaleń faktycznych, prawidłowo ustaloną, istotną dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność, ale nie poczynił w tym zakresie żadnych własnych ustaleń. Pomimo to, w oparciu jedynie o część materiału dowodowego, uznał, że nie zostało wykazane, iż wysokość obciążeń przewyższała wartość sprzedanego prawa. Tym samym naruszył art. 382 k.p.c. w sposób mający wpływ na wynik sprawy.

Skoro bowiem pozwana zarzucała brak związku pomiędzy kwestionowaną czynnością prawną a pokrzywdzeniem (jako następstwa obciążających sprzedane prawo hipotek o wartości większej niż sama wartość prawa), pominięcie dowodu mogącego ten zarzut czynić uzasadnionym, prowadzi do wniosku, że stan faktyczny nie został ustalony w sposób pozwalający na prawidłowe zastosowanie prawa materialnego. Prawo materialne może być zastosowane prawidłowo, dopiero wówczas, gdy pozwalają na to niezbędne ustalenia faktyczne. Brak ustalenia istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności nie pozwalał przyjąć, że wystąpiły wszystkie przesłanki niezbędne dla udzielenia wierzycielowi ochrony w trybie skargi pauliańskiej.

Sąd Najwyższy zwrócił też uwagę, że choć Sąd Apelacyjny dostrzegł związek obciążenia zbytego prawa hipotekami z możliwością zaspokojenia się wierzyciela, to jednak nie wyciągnął z tego należytych wniosków. Wskazał, że trafna konstatacja Sądu Odwoławczego, że dla stwierdzenia wystąpienia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela istotne jest ustalenie, czy w przypadku niedokonania konkretnej, kwestionowanej powództwem czynności, wierzyciel zostałby zaspokojony, powinna być przez ten Sąd uzupełniona dalszymi rozważaniami. Uwzględnić należało, że wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona hipoteką na nieruchomości dłużnika, korzysta z pierwszeństwa w zaspokojeniu z sumy podlegającej podziałowi. Gdyby zatem sprzedaży prawa wieczystego użytkowania nie dokonano, a egzekucja należności powoda zmierzała do zaspokojenia z tego właśnie prawa, organ prowadzący egzekucję musiałby uwzględnić wierzytelności zabezpieczone hipotekami; wierzyciele hipoteczni mieliby pierwszeństwo w zaspokojeniu z ceny uzyskanej ze sprzedaży, niezależnie od tego czy egzekucję prowadziłby komornik czy toczyłaby się ona nadal według przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst. Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.).

W ocenie Sądu Najwyższego dopiero porównanie wartości rynkowej nieruchomości, stanowiącej podstawę oszacowania w egzekucji i wysokości niespłaconego zadłużenia zabezpieczonego hipotekami, pozwoliłoby ocenić, czy powód, kontynuując wszczętą przez siebie egzekucję i kierując ją do prawa wieczystego użytkowania, uzyskałby zaspokojenia swojej wierzytelności (art. 1025 k.p.c. i art. 115 § 1 pkt 3 u.p.e.a.), a więc ocenić, czy dokonana czynność sprzedaży istotnie krzywdzi wierzyciela, czy wymagany ustawą związek przyczynowy istnieje. Przedmiot bowiem takiej czynności prawnej dłużnika może tracić dla wierzyciela swój walor egzekucyjny, jeżeli doszłoby do ustanowienia na nim wcześniej hipoteki tworzącej przywilej egzekucyjny dla wierzyciela hipotecznego. Biorąc pod uwagę kolejność zaspokajania wynikającą z art. 1025 k.p.c. i z art. 115 § 1 u.p.e.a. (w brzmieniu tych przepisów obowiązującym w dacie orzekania przez Sąd Apelacyjny), w sytuacji gdy chroniona powództwem wierzytelność nie była zabezpieczona hipoteką przymusową, pierwszeństwo miałaby niespłacona wierzytelność banku zabezpieczona hipoteką opisaną w akcie notarialnym sprzedaży. Jeżeli powód nie mógłby uzyskać zaspokojenia, uzasadniałoby to wniosek o braku pokrzywdzenia.

Zwrócił też uwagę, że uwzględnienie powództwa w okolicznościach wskazujących na brak, z przyczyny wyżej wskazanej, pokrzywdzenia, prowadziło do sytuacji, w której wyrok uwzględniający powództwo pozwalał powodowi zaspokoić się i to przed wszystkimi wierzycielami osoby trzeciej (art. 532 k.c.), a więc również przed tymi, których wierzytelności, zabezpieczone rzeczowo, korzystały z pierwszeństwa.

Dodał, że nawet zmiana przepisów, zarówno kodeksu postępowania cywilnego jak i ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nie uchyla, w okolicznościach sprawy, obowiązku Sądu rozważenia istnienia pokrzywdzenia, o którym można mówić, gdy porównanie wartość sprzedanego prawa i wysokości niespłaconych wierzytelności przysługujących przeciwko dłużnikowi, zabezpieczonych hipotekami na sprzedanym prawie, prowadziłoby do wniosku o niemożności zaspokojenia się powoda chociażby w części. Istotne jest też czy rzeczywiście jedynym składnikiem, z którego powód mógłby się zaspokoić, było sprzedane pozwanej prawo wieczystego użytkowania. Istnienie innego majątku dłużnika, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić, wyłącza możliwość uwzględnienia powództwa. Z ustaleń Sądu wynikało, że dłużnik ma aktywa w postaci wierzytelności. Takie prawo majątkowe podlega zajęciu i egzekucji (por. art. 904 ¹ k.p.c., art. 71b u.p.e.a.), co niesłusznie pozostało poza zakresem rozważań Sądu Apelacyjnego.

Ustosunkowując się do zarzutu naruszenia art. 527 § 3 k.c. podał , że ustanowione w tym przepisie domniemanie jest wzruszalne, co zakłada możliwość przeprowadzenia dowodu przeciwnego. Zauważył, że Sądy obu instancji miały prawo przyjąć, że stosunek małżeństwa istniejący między piastunami organów spółek zawierających kwestionowaną umowę i ich status wspólników w tych spółkach wypełnia pojęcie bliskiego stosunku, którego istnienie uzasadnia wiedzę o działaniu z pokrzywdzeniem wierzyciela, jednakże dopóki nie zostanie przesądzone zagadnienie istnienia bądź braku pokrzywdzenia, dopóty powoływanie się na domniemanie lub jego obalenie zgłoszonymi dowodami, jest przedwczesne.

Odnosząc się końcowo do zarzutu nieprawidłowego oddalenia apelacji w części, w jakiej była skierowana przeciwko rozstrzygnięciu o kosztach procesu, ocenił że rozstrzygnięcie to nie było dotknięte żadną wadą, gdyż zasądzona z tytułu kosztów zastępstwa procesowego kwota mieściła się w granicach kwot wynikających z przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej jest uzasadniona.

Postanowieniem z dnia 5 września 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił jako spóźnione wnioski dowodowe powoda złożone na rozprawie. Jak stanowi art. 381 k.p.c. sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Uregulowanie zawarte w tym przepisie jest wyrazem dążenia do koncentracji materiału dowodowego przed sądem pierwszej instancji. Potrzeba powołania nowych faktów i dowodów powinna być następstwem zmienionych okoliczności sprawy, które są niezależne od zapadłego rozstrzygnięcia pochodzącego od sądu pierwszej instancji albo otwarcia się możliwości dowodzenia okoliczności faktycznych wcześniej niemożliwych do wykazania z przyczyn obiektywnych. Strona, która dopuszcza się zaniedbania w zakresie przysługującej jej inicjatywy dowodowej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, musi się liczyć z tym, że sąd drugiej instancji jej wniosku dowodowego nie uwzględni (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2002 r., IV CKN 980/00, LEX nr 53922). Powód uzasadniając zgłoszenie wniosków na tym etapie postępowania, twierdził, iż wynikało to z faktu uchylenia wyroku przez Sąd Najwyższy. Zgodnie z art. 382 k.p.c. podejmując działania zmierzające do ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, sąd drugiej instancji uwzględnia materiał dowodowy zebrany przez sąd pierwszej instancji oraz ten materiał dowodowy, który w myśl art. 381 k.p.c. może uzyskać w postępowaniu drugoinstancyjnym.

Przepis ten wyraża granice aktywności dowodowej sądu drugiej instancji także po uchyleniu jego wyroku przez Sąd Najwyższy w następstwie rozpoznania skargi kasacyjnej i po przekazaniu mu sprawy do ponownego rozpoznania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 lipca 2012 r., V CSK 337/11).

W ocenie Sąd Apelacyjnego nie istniały żadne przyczyny obiektywne uniemożliwiające wcześniejsze zgłoszenie przez powoda wniosków zmierzających do wykazania wartości nieruchomości i wysokości niespłaconych wierzytelności przysługujących przeciwko dłużnikowi. Podkreślić należy, iż uchylenie sprawy przez Sąd Najwyższy do ponownego rozpoznania i zawarcie w motywach wyroku oceny prawnej, wskazującej na istotne elementy stanu faktycznego, nie stanowi samoistnej podstawy powołania się w postępowaniu apelacyjnym na nowe fakty i dowody. Nie nastąpiła, bowiem zmiana okoliczności sprawy.

Dodatkowo wskazać należy, iż pierwszy wniosek dowodowy powoda nie został sprecyzowany w sposób pozwalający przeprowadzić dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości, zważywszy na fakt, iż nie wskazano daty, na którą powód domaga się szacunku nieruchomości. Orzecznictwo Sądu Najwyższego prezentuje jednolity pogląd, że niewypłacalność dłużnika powinna istnieć w chwili zaskarżenia (wniesienia powództwa o uznanie czynności za bezskuteczną) i zachować aktualność na chwilę orzekania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2011 r., V CSK 493/10, nie publ., z dnia 5 marca 2008 r., V CSK 471/07, nie publ., z dnia 15 czerwca 2005 r., IV CK 806/04, z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03, nie publ., z dnia 23 lipca 2003 r., II CKN 299/01, nie publ., z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 280/00). Przedmiotem dowodzenia powinna być wartość nieruchomości przede wszystkim na datę zaskarżenia czynności fraudacyjnej.

Jeśli idzie o dowód z informacji z Banku (...) S.A. w W. - wierzyciela hipotecznego dłużnika, to o ile przeprowadzenie tego dowodu pozwoliłoby wyjaśnić aktualną wielkość zabezpieczonej hipoteką wierzytelności, poza zakresem dowodzenia pozostała kwestia aktualnej wysokości wierzytelności zabezpieczonej pozostałymi hipotekami – hipoteką przymusową kaucyjną wpisaną w dniu 4 grudnia 2008 r. na rzecz Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w O. w wysokości 1.808.956 zł oraz hipoteką przymusową w wysokości 90.274,72 zł wpisaną w dniu 8 października 2008 r. na rzecz Skarbu Państwa Urzędu Skarbowego w O.. Ustalenie jedynie wysokości wierzytelności Banku nie dałoby możliwości prawidłowej i pełnej oceny przesłanki pokrzywdzenia, szczególnie wobec znacznej wysokości hipotek przymusowych.

Mając to na względzie Sąd Apelacyjny ograniczył się do prawidłowo zgromadzonego materiału dowodowego przed Sądem I instancji.

Zgodnie z art. 398 ²⁰ k.p.c. Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska Sądu Apelacyjnego kwestionującego prawidłowość ustalenia Sądu pierwszej instancji poczynionego na podstawie zeznania, w charakterze strony, prezes pozwanej Spółki, M. K., że wartość sprzedanego prawa wieczystego użytkowania wyniosła 400.000 zł - 500.000 zł. Okoliczność ta, nie kwestionowana przez powoda w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji pozwoliła Sądowi Okręgowemu na zastosowanie art. 230 k.p.c. i art. 229 k.p.c. przy ustalaniu wartości zbytego prawa. Podzielając to stanowisko i mając na względzie argumenty dotyczące oceny jako spóźnionego wniosku powoda w zakresie szacowania nieruchomości, należało przyjąć do podstawy faktycznej ustaleń, wartość nieruchomości w wysokości wynikającej z zeznań M. K..

Kwestią zasadniczą pozostało wedle oceny prawnej Sądu Najwyższego, ustalenie przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela rozumianego jako istnienie, pomiędzy czynnością, której uznania za bezskuteczną wobec siebie żąda wierzyciel, a niewypłacalnością dłużnika, związku o którym mowa w art. 527 § 2 k.c., którego istnienie jest konieczne dla uwzględnienia przedmiotowego powództwa.

Jak wynikało z dowodów zgromadzonych przed Sądem pierwszej instancji na spornej nieruchomości ustanowiona była hipoteka umowna w kwocie 400.000 zł zabezpieczająca wierzytelność z tytułu umowy kredytu z terminem spłaty do dnia 30.06.2022 r. i hipoteka umowna kaucyjna w wysokości 200.000 zł zabezpieczająca należności uboczne na rzecz Banku (...) S.A. w W.. Hipoteki te opisane były w akcie notarialnym umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 12 grudnia 2008 r. (k.4-6)

Treść księgi wieczystej (k. 518-595) wskazuje dodatkowo, iż w dziale IV księgi wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Olsztynie, ujawniono również hipoteki przymusowe - hipotekę przymusową kaucyjną wpisaną na podstawie zarządzenia o zabezpieczeniu z dnia 4 grudnia 2008 r. na rzecz Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w O. w wysokości 1.808.956 zł oraz hipotekę przymusową zwykłą w wysokości 90.274,72 zł wpisaną na podstawie tytułu wykonawczego z dnia 8 października 2008 r. na rzecz Skarbu - Państwa Naczelnika Urzędu Skarbowego w O.. Wnioski o wpis hipotek zostały złożone w dniu 12 grudnia 2008 r., zaś hipoteki zostały wpisane w dniu 19 grudnia 2008 r., co oznacza w myśl art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2013.707 j.t., dalej: u.k.w.h.), że w dacie zbycia nieruchomość obciążona była również hipotekami przymusowymi. Wniosek o przeprowadzenie dowodu z akt księgi wieczystej został złożony w postępowaniu apelacyjnym, jednak należy mieć na względzie, iż pozwana podnosiła tę okoliczność jeszcze przed Sądem pierwszej instancji (k. 348). Zważywszy na to, że akta ksiąg wieczystych są jawne, okoliczność ta, niewątpliwie istotna dla rozstrzygnięcia, mogła być ustalona bez potrzeby przedkładania odpisów akt księgi wieczystej. Przepis art. 2 u.k.w.h. stanowi, iż księgi wieczyste są jawne i nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę. Obecnie, gdy księgi wieczyste prowadzone są w systemie elektronicznym, dane w nich zawarte są łatwo dostępne dla każdej osoby zainteresowanej, gdyż elektroniczna księga wieczysta może być wywołana do wglądu na ekran monitora w każdym sądzie rejonowym prowadzącym księgi wieczyste w systemie elektronicznym, jeśli jest on połączony z centralną bazą danych, a ponadto na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości udostępniona jest możliwość ich przeglądania (por. motywy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 r. IV CSK 204/12, LEX nr 1288714).

W związku z powyższym, prawidłowo ustalony w sprawie stan faktyczny wskazuje, iż w dacie zbycia nieruchomości, a zatem i w momencie zaskarżenia czynności, jak i na datę orzekania przez sąd, nieruchomość była obciążona zarówno hipotekami umownymi jak i przymusowymi. Powód nie próbował wykazywać, aby należności zabezpieczone hipotekami przymusowymi zostały spłacone przez dłużnika.

Jak stanowi art. 65 ust.1 u.k.w.h. wierzyciel hipoteczny jest uprawniony do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. W związku z tym, iż w myśl art.75 u.k.w.h. zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, decydujące znaczenie mają przepisy o podziale sumy uzyskanej z egzekucji - art.1025 i 1026 k.p.c. oraz art. 115 § 1 w zw. 115 § 5 u.p.e.a.,

Biorąc pod uwagę kolejność zaspokajania wynikającą z tych przepisów w toku egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi w pierwszej kolejności zostałyby zaspokojone należności zabezpieczone hipoteką. Obecnie (od 20.02.2011 r.) w tej samej kategorii, co wierzytelności zabezpieczone hipoteką, ujęte są należności korzystające z prawa pierwszeństwa, a więc i należności wierzycieli pauliańskich (art. 1025 §1 pkt 5 k.p.c.) W myśl art. 1026 §1 k.p.c. zaspokojenie należności wskazanych w kategorii piątej art.1025 § 1 k.p.c. następuje według kolejności odpowiadającej przysługującemu im pierwszeństwu, o czym z kolei decydują przepisy prawa materialnego. Wedle ustawowej kolejności zaspokojenia należności zabezpieczonych hipotecznie, należności zabezpieczone hipotekami wpisanymi do księgi wieczystej mają pierwszeństwo zaspokojenia przed należnościami zabezpieczonymi hipotekami niewpisanymi do tej księgi, bez względu na czas powstania hipotek (art. 11 u.k.w.h.). W związku z tym, iż należność wierzyciela pauliańskiego – powoda nie była zabezpieczona hipoteką, powód nie mógłby w toku egzekucji skierowanej przeciwko dłużnikowi uzyskać zaspokojenia przed wierzycielami, których należności zostały zabezpieczone hipoteką. Należy przypomnieć, iż zaspokojenie wierzyciela pauliańskiego następuje w toku egzekucji skierowanej przeciwko dłużnikowi, nie zaś przeciwko osobie trzeciej. Oznacza to, że w przypadku wszczęcia egzekucji w pierwszej kolejności (poza należnościami objętymi kategorią 1- 4) doszłoby do zaspokojenia wierzycieli hipotecznych, którzy mają pierwszeństwo przed dłużnikami osobistymi właściciela nieruchomości. Wierzyciel pauliański korzysta z kolei na mocy art. 532 k.c. z prawa pierwszeństwa przed wierzycielami osoby trzeciej. Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy wyrok pauliański tworzy fikcyjny stan rzeczy na potrzeby postępowania egzekucyjnego, prowadzonego przez wierzyciela przeciwko jego nierzetelnemu dłużnikowi. Fikcja polega na usunięciu dla tego wierzyciela skutków krzywdzącej czynności prawnej i otwarciu drogi do traktowania przedmiotów, zarówno tych, które wyszły z majątku dłużnika, jak i tych, które do niego nie weszły, tak jakby się w tym majątku znajdowały i mogły być objęte egzekucją skierowaną przeciwko dłużnikowi. Obowiązek znoszenia egzekucji narzucony osobie trzeciej w art. 532 k.c. dotyka także wierzycieli tej osoby, którzy - mimo, że mają podstawy do traktowania przedmiotu ubezskutecznionej czynności jako znajdującego się w majątku osoby trzeciej - w zbiegu z wierzycielem pauliańskim muszą ustąpić mu pierwszeństwa. Założeniem skargi pauliańskiej jest wyłączenie skutków czynności, która nie powinna być dokonana w uczciwym obrocie, w interesie pokrzywdzonego wierzyciela. Gdyby zaś do tej czynności nie doszło, osoba trzecia nie uzyskałaby korzyści, a jej wierzyciele nie mogliby z tej korzyści się zaspokoić (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2012 r., III CZP 79/12, OSNC 2013/6/80).

Oznacza to, że wierzyciel pauliański ma prawo zaspokoić się z przedmiotu nabytego przez osobę trzecią przed jej wierzycielami, którzy mogą wziąć udział w podziale sumy uzyskanej z licytacyjnej sprzedaży przedmiotu egzekucji dopiero w dalszej kolejności. W pierwszej kolejności są jednak zaspokajani wierzyciele hipoteczni dłużnika, których nie można uznać za wierzycieli osoby trzeciej.

Skoro zaspokojenie należności objętych kategorią piątą art.1025 §1 k.p.c. nie następuje według zasady proporcjonalności, ale wedle zasady pierwszeństwa, powód musiałby wykazać, że uzyskałby zaspokojenie, chociażby częściowe w toku egzekucji, po zaspokojeniu wierzycieli hipotecznych. Nie jest przy tym słuszny argument Sądu Okręgowego, iż powód uzyskałby co najmniej zaspokojenie w części dotyczącej kosztów egzekucji, zważywszy, iż powód nie objął żądaniem tych kosztów i wyrok Sądu pierwszej instancji dotyczy jedynie należności z tytułu podatku akcyzowego.

Przyjmując, iż wartość nieruchomości wynosiła nawet 500.000 zł, to w wyniku przeprowadzonej egzekucji ze spornej nieruchomości obciążonej hipotekami umownymi w łącznych kwotach 600.000 zł jak i przymusowymi, w łącznych kwotach 1.899.230.72 zł, wierzyciel (powód) nie uzyskałby zaspokojenia nawet w części.

Mając powyższe na uwadze nie można zgodzić się z tezą, że na skutek dokonania zaskarżonej czynności doszło do pokrzywdzenia wierzyciela. Przeciwnie należy podkreślić, że w tym stanie rzeczy pomiędzy niewypłacalnością dłużnika a dokonaną czynnością nie zachodzi związek przyczynowy o jakim mowa w art. 527 k.p.c.

Odnosząc się z kolei do drugiej z przyczyn wskazywanych przez pozwaną jako podstawę niweczącą zasadność powództwa, to w ocenie Sądu Apelacyjnego nie można przyjąć, iż powód mógłby się zaspokoić z wierzytelności przysługujących dłużnikowi od przedsiębiorstwa (...) C. R. (2) w M. w wysokości 343.236,25 zł i od (...) sp. z o.o. w O. w wysokości 211.621,20 zł. Jak wynika z materiału dowodowego Izba Celna dokonała zajęcia wierzytelności przysługujących spółce (...) K., ale korespondencja wysłana na adres przedsiębiorstwa (...) wróciła z adnotacją, że adresat wyprowadził się, zaś od przedsiębiorstwa (...) nie otrzymano żadnej odpowiedzi (k.65-69). Z zeznań świadka M. K. – M. wynikało, iż dłużnik, choć twierdził, iż posiada wierzytelność wobec wskazywanych podmiotów, nie przedstawił dokumentów potwierdzających istnienie tych wierzytelności jak i nie zainicjował postępowania sądowego o ich zapłatę. W toku niniejszego postępowania pozwana przedstawiła co prawda uzgodnienie salda pomiędzy dłużnikiem a firmą (...) C. R. (2) w M. na kwotę 343.236,25 zł na dzień 31.10.2007 r., jednakże nie uczyniło to wierzytelności bardziej dostępnej dla powoda w toku prowadzonej egzekucji. Zgodnie zaś z utrwalonym stanowiskiem judykatury dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu (art. 527 § 2 k.c.) także wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i opóźnienie zaspokojenia (wyrok SN z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/2000, Biul. SN 2002, nr 5). Z tych względów dowody przedstawione przez pozwaną w tym zakresie nie mogło stanowić podstawy oddalenia powództwa.

Pozostałe zarzuty zawarte w apelacji powoda zostały uznane przez Sąd Najwyższy za bezzasadne. Mając na uwadze art. 398 ²⁰ k.p.c. Sąd Apelacyjny jest związany tą ocenę, co zwalnia od konieczności ustosunkowywania się do nich.

To mając na względzie na mocy art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo i obciążając powoda kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej w oparciu o art. 98 §1 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego i kasacyjnego postanowiono w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. obciążając nimi powoda jako przegrywającego spór w całości. Obejmują one opłatę od apelacji (8.483 zł), opłatę od kasacji (8.483 zł), koszty zastępstwa prawnego strony pozwanej przed sądem odwoławczym (2.700 zł) i w postępowaniu kasacyjnym (2.700 zł).