Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2016 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 września 2016 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy B. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania B. F.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 7 czerwca 2016 r. nr E- (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, iż B. F. nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 września 2014 r. do 31 maja 2016 r. w kwocie 21.798,33 zł (słownie: dwadzieścia jeden tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt osiem złotych 33/100),

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz ubezpieczonej kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania

SSO Rafał Jerka

IV U 1174/16

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją z dnia 7 czerwca 2016 r. znak E- (...) ZUS O/O. zobowiązał skarżącą B. F. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w postaci zbiegowej połowy emerytury za okres od 1.09.2014 r. do 31.05.2016 r. w kwocie 21 798,33 zł. W uzasadnieniu wskazano, iż zgodnie z art. 26 ust.1 i 3 z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych świadczeniobiorca traci prawo do ( połowy ) emerytury wypłacanej w zbiegu z rentą wypadkową w przypadku osiągania przychodu powodującego zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu. Z kolei wedle art. 104 ust. 1a z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych. Skoro wymieniona będąc emerytką prowadziła działalność gospodarczą ( jako jedyny udziałowiec spółki z.o.o ) i nie zgłosiła tego faktu organowi rentowemu to zobowiązana jest do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tj. wypłacanej w zbiegu połowy emerytury.

W odwołaniu od tejże decyzji wymieniona wniosła o jej zmianę i ustalenie, iż nie jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, gdyż :

- nie osiągnęła żadnego przychodu w postaci dywidendy ( z wypracowanego zysku ) jako jedyny udziałowiec spółki z o.o. Skoro zaś regulacja art. 26 ust.1 i 3 ustawy wypadkowej wiąże utratę świadczenia zbiegowego z osiągnieciem przychodu a wymieniona go nie osiągnęła to oznacza iż sporne świadczenia jej się należało

- gdyby uznać, iż świadczenie to zostało jej zabrane jedynie ze względu na fakt podjęcia działalności gospodarczej jako jedyny udziałowiec spółki z .o.o. ( taką informację otrzymała od pracowników ZUS po wydaniu zaskarżonej decyzji ) to nieracjonalne jest stanowisko organu, który wypłacał sporne świadczenia mimo, iż miał pełną wiedzę o tym, iż skarżąca taką działalność prowadziła, gdyż wynikało to ze zgłoszenia tej działalności do ZUS oraz przedkładanych co miesiąc deklaracji DRA.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona B. F. pobiera rentę wypadkową w zbiegu z połową emerytury w oparciu o art. 26 ust.1 i 3 z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

( bezsporne )

W dniu 27.11.2014 r. dokonała zgłoszenia do ubezpieczeń jako jednoosobowy wspólnik z.o.o., który w świetle art. 8 ust.6 pkt 4 ustawy s.u.s traktowany jest jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą ( kod ubezpieczenia 0543 1 0 ) z datą powstania obowiązku na dzień 8.09.2014 r.

( bezsporne )

W decyzjach zbiegowych wydawanych w czasie objętym sporem ubezpieczona była pouczana o:

- w decyzji z dnia 1 marca 2011 r. ( k. 103 i 104 ZUS ) w pkt III ust. 4, iż „ w razie zbiegu prawa do emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy ( …) , wypłaca się w zależności od wyboru uprawnionego emeryturę powiększoną o połowę renty albo rentę powiększoną o połowę emerytury. W przypadku osiągania przychodu ( bez względu na jego wysokość ) przysługuje jedno świadczenie – wybrane lub wyższe ”

- w decyzji z dnia 21.03.2015 r. ( k. 110 v ) w pkt V ust. 3, iż „ w razie zbiegu prawa do emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy ( …) , wypłaca się w zależności od wyboru uprawnionego emeryturę powiększoną o połowę renty albo rentę powiększoną o połowę emerytury. W przypadku osiągania przychodu przysługuje jedno świadczenie – wybrane lub wyższe ” W tej ostatniej decyzji znalazła się nadto w pkt VII pkt 1 informacja, iż osoba ubezpieczona jest zobowiązana powiadomić organ rentowy o:

„ Osiąganiu przychodu i jego wysokości ( … ) o kwocie przychodu osiągniętego łącznie w roku kalendarzowym i w poszczególnych miesiącach „ Jeżeli prowadzi Pan pozarolniczą działalność - o łącznej i miesięcznej kwocie podstawy wymiaru składek lub – o kwocie jaką zadeklarowałaby Pan( i) gdyby opłacała składkę „

W dniu 7 czerwca 2016 r. została wydana zaskarżona decyzja zobowiązująca skarżącą do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w postaci wypłacanej w zbiegu połowy emerytury za okres od 1.09.2014 r. do 31.05.2016 r. w kwocie 21 798,33 zł.

( bezsporne )

W dniu 27 lipca 2016 r. wymieniona wyrejestrowała się z tym dniem z ubezpieczenia jako jednoosobowy wspólnik spółki z.o.o ( wymieniona sprzedała część udziałów tracąc status jednoosobowego wspólnika z.o.o )

( bezsporne )

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie w ocenie Sąd zasługuje na uwzględnienie

Nie jest kwestionowany fakt, iż ubezpieczona w świetle regulacji art. 26 ust. 3 z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie była uprawniona do pobierania w okresie od 1.09.2014 r. do 31.05.2016 r. ( kiedy posiadała status jedyne wspólnika sp. z.o.o ) świadczenia zbiegowego w postaci połowy emerytury. W świetle bowiem tej regulacji uprawnienia takie nie przysługuje w przypadku osiągania przez uprawnionego przychodu powodujący zawieszenie prawa do świadczeń ( … ) określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu. Z kolei zgodnie z art. 104 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu, na zasadach określonych w ust. 3-8 oraz w art. 105, w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i pkt 6. Natomiast ustęp 1a tego przepisu stanowi, że dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność ( ubezpieczona będąc jedynym wspólnikiem spółki z.o.o. w świetle art. 8 ust.6 pkt 4 ustawy s.u.s była traktowana jako osoba prowadząca taką działalność ) za przychód, o którym mowa w ust. 1, przyjmuje się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów SysUbSpołU. Norma art. 104 ust. 1a ustawy odsyła do art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z zm.) w myśl, której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Tym samym przychodem dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą będących emerytami ( w tym dla jedynych wspólników w spółce z.o.o ) w przytoczonym rozumieniu jest zadeklarowana kwota bez względu na rzeczywisty przychód z tej działalności, który może być niższy niż ustalony jako minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne bądź nawet „zerowy „

Innymi słowy sam fakt podjęcia działalności gospodarczej ( osiągnięcie statusu jedynego wspólnika sp. z.o.o ) skutkował osiągnięciem przychodu w rozumieniu art. 26 ust.3. z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( w zw. z art. 104 ust. 1 i 1a ustawy FUS w zw z art. 18 ust. 8 i art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust.6 pkt 4 ustawy s.u.s. ).

Jednakże czym inny jest stwierdzenie ze dana osoba pobrała nienależnie świadczenie a czym innym jest powstanie po jej stronie obowiązku zwrotu tak nienależnie pobranego świadczenia.

Kwestię tę w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy reguluje art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS zgodnie z którym „ osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu jedynie w sytuacji gdy świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie ( … ) wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania „

Badaniu zatem podlegała okoliczność czy wymieniona była pouczana o braku prawa do pobierania świadczenia zbiegowego ( połowy emerytury ) w sytuacji podleganiu ubezpieczeniu z tytułu posiadania statusu jednoosobowego wspólnika spółki z.o.o (art. 8 ust.6 pkt 4 ustawy s.u.s ). Pozytywne przesądzenie tej kwestii skutkuje obowiązkiem zwrotu świadczenia, negatywne zwolnieniem z obowiązku.

W kwestii pouczenia wskazać należy, iż:

- pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, by pobierający świadczenie mógł odnieść je do swojej sytuacji, jednak nie musi odnosić się do indywidualnie pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, OSNP rok 2005, nr 16, poz. 252). Pouczenie może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji (wyroki Sądu Najwyższego z: 14 marca 2006 r., I UK 161/05, OSNP rok 2007, nr 5-6, poz. 78; 10 czerwca 2008 r., I UK 394/07, 25 czerwca 2010 r., II UK 66/10).

- badaniu podlega pouczenie uzyskane przez ubezpieczonego z okresu, który dotyczy nienależne świadczenie, gdyż po pierwsze zmiany w zakresie prawa ubezpieczeń następują z taką częstotliwością iż świadczeniobiorca ma prawo oczekiwać, iż pouczenie uzyskane w danym czasie jest „aktualne „ a po drugie w wypadku sprzeczności wcześniejszego pouczenia z późniejszym ma prawo domniemywać iż „aktualne „ pouczenie jest prawidłowe ( a nie dociekać, które ze sprzecznych pouczeń jest prawidłowe ).

W tej sytuacji zbadaniu podlegały pouczenia zawarte w decyzjach z dnia 1 marca 2011 r. ( k. 103 i 104 ZUS ) i z dnia 21.03.2015 r. ( k. 110 v ) . Mając na uwadze treść zawartych w tych decyzjach pouczeń nie sposób w ocenie Sądu Okręgowego uznać, iż były one na tyle zrozumiałe aby ubezpieczona mogła odnieść je do własnej sytuacji ( faktycznej i prawnej )

Po pierwsze w pierwszej z decyzji wskazano, iż świadczenie zbiegowe nie przysługuje w przypadku osiągania przychodu bez względu na jego wysokość, w drugiej zaś brak było już nawet tego drugiego członu zastrzeżenia. Odnoszą się do pojęcia przychodu wskazać należy, iż jest to pojęcie księgowe, które oznacza uzyskany lub należny wpływ wartości, korzyści materialnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, Innymi słowy przychód jest nazwą stosowaną do określenia finansów wpływających do przedsiębiorstwa z tytułu sprzedaży oferowanych w okresie rozliczeniowym produktów, dóbr, usług lub innych czynności, które są podstawową działalnością danego przedsiębiorstwa. W tej sytuacji nie sposób zarzucić ubezpieczonej braku logiki w sytuacji gdy twierdzi, iż nie osiągnęła ona tak rozumianego przychodu skoro w okresie pobierania świadczenia zbiegowego nie osiągnęła ona żadnego przychodu jako jedyny wspólnik spółki z.o.o. czy to w postaci dywidendy czy też innych wypłat. Na takie właśnie rozumienie tego zapisu pouczenia wskazywała wymieniona w odwołaniu ( k. 4 ) jak i w oświadczeniach ( k. 121v, 122 akt rentowych). Biorąc pod uwagę wzorzec przeciętnego obywatela ( ubezpieczonego ) nie sposób twierdzić iż wymieniona w taki rozumienia pouczenia od tego wzorca odbiegała, tym bardziej , iż we wskazanych decyzjach w punkcie dotyczącym przesłanek utraty świadczenia zbiegowego znajduje się jedynie wyżej przytoczone w sposób dosłowny enigmatyczne jednozdaniowe pouczenie bez wyjaśnienia co należy rozumieć przez przychód

Po drugie takie pouczenie jest niepełne skoro sam przepis art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej w sposób wyraźny posługuje się pojęciem przychodu i to w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r. nr 153, poz. 1227 ze zm.) i to wykładanym jedynie dla potrzeb utraty, zawieszenie, zmniejszania prawa do świadczeń regulowanych tą ustawą. We wskazanym pouczeniu – wbrew wyraźnej treści przepisu – brak jest w ogóle takiego zastrzeżenia. Wystarczy wskazać, iż zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 9 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych za przychód rozumiane są - przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy ( … ) a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności ( … ). Nie sposób zatem zarzucić ubezpieczonej iż miała podstawy aby pojęcie przychodu rozumiała w we wskazanym powyżej rozumieniu.

Po trzecie jak zostało to już wcześniej wskazane w pewnych wypadkach orzecznictwo dopuszcza możliwość przytoczenia wprost regulacji prawnych ale pod pewnym istotnym zastrzeżeniem że musi być ono na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. W niniejszej sprawie przepis art. 26 ust 3. ustawy wypadkowej odwołuje się do pojęć i okoliczności ( związanych z zawieszenie prawa do świadczeń lub ich zmniejszeniem bądź utratą ) zawartych w innych ustawach ( odesłanie kaskadowe ). W takiej sytuacji nawet przytoczenie wprost regulacji ustawowej ( co i tak nie nastąpiło w niniejszej sprawie ) byłoby niewystarczające. Przecież brak możliwości poboru świadczenia zbiegowego dotyczy osoby zgłoszonej do ubezpieczenia z tytułu pełnienia funkcji jedynego wspólnika sp. z.o.o. ( art. 8 ust.6 pkt 4 ustawy s.u.s ), który z kolei na potrzeby tej ustawy traktowany jest jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą a z kolei dla tej kategorii osób będących jednocześnie emerytami przychodem z tej działalności ( rozumiany na potrzeby zawieszania lub zmniejszania świadczeń bądź utraty ) nie jest rzeczywisty przychód ale przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów SysUbSpołU ( art. 104 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach ) Z kolei w myśl art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla tych ubezpieczonych, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Jednakże z enigmatycznego jednozdaniowego zacytowanego i to w sposób niepełny ( w istotnym zakresie ) przepisu art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej nie sposób przeprowadzić wyżej wskazanego procesu myślowego.

Dodatkowo należy wskazać, iż czym innym jest pouczenie przez organ rentowy osobę ubezpieczoną o okolicznościach w których to świadczenie nie przysługuje a czym innym są ( dodatkowe ) informacje organu rentowego zawarte w decyzjach o obowiązku informowania o danych okolicznościach. Kwestia ta widoczna jest w niniejszej sprawie gdzie organ rentowy wskazywał iż w decyzji z dnia 30.03.2015 r. pkt VII ust. 1 ( ale takiej informacji nie było w decyzji z dnia 1 marca 2011 r. ) był obowiązek poinformowania o „ osiąganiu przychodu i jego wysokości ( … ) o kwocie przychodu osiągniętego łącznie w roku kalendarzowym i w poszczególnych miesiącach „ Jeżeli prowadzi Pan pozarolniczą działalność - o łącznej i miesięcznej kwocie podstawy wymiaru składek lub – o kwocie jaką zadeklarowałaby Pan( i) gdyby opłacała składkę „ W tej kwestii należ wskazać co następuje:

- po pierwsze nałożony na ubezpieczonego obowiązek z oczywistych względów nie jest pouczeniem ( o okolicznościach skutkujących brakiem prawa do pobierania świadczeń ) o którym mowa w art. z art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń wobec czego brak powyższego zawiadomienia nie skutkuje tym, iż pobrane świadczenia staje się nienależne

- po drugie logika podpowiada iż najpierw ubezpieczony musi być poinformowany w jakich okolicznościach dane świadczenie mu nie przysługuje a dopiero w dalszej kolejności musi zidentyfikować , który z wielu nałożonych obowiązków informacyjnych ma on wypełnić. Przecież celem pouczenia jest to iż ubezpieczony ma się zorientować w jakich okolicznościach świadczenie mu nie przysługuje ( ulega zawieszeniu , zmniejszeniu ) a następnie zrealizować nałożony na niego obowiązek informacyjny ale tylko ten związany z jego sytuacją. . Przyjęcie zatem optyki organu rentowego wypaczałoby sens regulacji z art. z art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy FUS gdyż świadczeniobiorca, który nie miał informacji ( nie był pouczony ) o braku prawa do pobierania danego świadczenia byłby zobowiązany do informowania organu rentowego ( najbezpieczniej ) o wszystkich okolicznościach na które organ ten wskazuje w sytuacji gdy z ( braku jasnego ) pouczenia nie wynika iż maja one wpływ na utratę świadczenia.

Konkludując na powyższe okolicznością a zwłaszcza na funkcję, jaką pouczenie odgrywa w normatywnej konstrukcji nienależnie pobranego świadczenia gdzie warunkiem uznania, że ubezpieczony pobrał nienależne świadczenie jest ustalenie przez sąd, że pobierający świadczenia wiedział (został pouczony) „o braku prawa do ich pobierania” (wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07, OSNP rok 2008, nr 19-20, poz. 301) stwierdzić należy iż wymieniona w oparciu o regulacje art. z art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie jest zobowiązana do zwrotu wskazanego w zaskarżonej decyzji świadczenia ( nie została pouczona o braku ich pobierania ) o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach orzeczono jak w pkt II sentencji wyroku.

SSO Rafał Jerka