Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B.

przeciwko Bankowi (...) w W. i M. D. (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt I C 180/15

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powoda na rzecz pozwanego Banku (...) w W. 10 800 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje adwokat P. J. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej) 4 428 (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem) złotych, w tym 828 złotych podatku od towarów i usług z tytułu wynagrodzenie za pełnienie funkcji kuratora pozwanej M. D. (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 564/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 31 marca 2016r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo M. B. o ustalenie nieważności umowy o kredyt inwestycyjny nr (...), zawartej 14 października 2013r. pomiędzy pozwanym Bankiem (...) w W. a pozwaną M.D. (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w J.. Powód twierdził, że podpisując tę umowę jako prezes spółki M.D. (...), jak i dokumenty niezbędne przy staraniu się o kredyt, działał w stanie, który wyłączał świadome powzięcie decyzji o kredycie i wyrażenie woli wzięcia na siebie obowiązków związanych z wykonaniem umowy.

Sąd Okręgowy ustalił, iż aktualnie powód jest jedynym członkiem zarządu pozwanej Spółki. Jest też jednym z dwóch wspólników tej spółki. Drugim jest żona powoda D. B.. W okresie obejmującym starania o kredyt i zawarcie umowy o kredyt w skład zarządu Spółki wchodził powód i jego żona. Zgromadzenie wspólników pozwanej Spółki podjęło uchwały: 10 lutego 2013r. – w przedmiocie zgody na zaciągnięcie przez Spółkę zobowiązań finansowych, w tym kredytów, do wysokości 6.000.000zł z przeznaczeniem na rozwój Spółki; 15 lipca 2013r. - w przedmiocie zgody na obciążenie hipoteką nieruchomości położonej przy ul. (...) w B.; a 16 października 2013r. w przedmiocie zgody na nabycie nieruchomości objętej księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w B. numer (...) za cenę 2.400.000zł. 19 czerwca 2013r. pozwana Spółka i (...), prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...), podpisali list intencyjny w sprawie przejęcia przedsiębiorstwa J. Ł. przez pozwaną Spółkę. Jeszcze w czerwcu 2013r. na zlecenie pozwanej Spółki został opracowany biznesplan dotyczący inwestycji polegającej na zakupie przedsiębiorstwa (...). 4 października 2013r. pomiędzy pozwana Spółka zawarła z pozwanym Bankiem umowę o świadczenie usług Internet banking. W imieniu Spółki umowę tę podpisał powód. Na podstawie wniosku o kredyt z 24 lipca 2013r. podpisanego w imieniu pozwanej Spółki przez powoda i przez jego żonę, pozwany Bank w dniu 14 października 2013r. udzielił Spółce kredytu w wysokości 2.400.000zł, na warunkach określonych w umowie o kredyt inwestycyjny, oznaczonej numerem (...). Tego samego dnia pozwane zawarły umowę cesji praw z polisy ubezpieczeniowej oraz umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie. W imieniu Spółki umowy podpisał powód. 16 października 2013r. pozwana Spółka, w imieniu której działał powód i jego żona, zawarła z J. Ł. i M. Ł. umowę sprzedaży, na podstawie której Spółka kupiła nieruchomość objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w B. numer (...) za cenę 2.400.000zł. Ponieważ Spółka nie zapłaciła ani jednej raty kredytu, Bank wypowiedział jej umowę o kredyt i wystawił bankowy tytuł egzekucyjny, który po zaopatrzeniu go przez Sąd Rejonowy w Ż. w klauzulę wykonalności, stanowi podstawę prowadzenia egzekucji z tej nieruchomości. Już po wypowiedzeniu przez Bank umowy o kredyt powód, działając imieniem pozwanej Spółki zwrócił się o restrukturyzację kredytu, w odpowiedzi Bank stwierdził, że warunkiem jakiegokolwiek porozumienia co do wydłużenia okresu karencji jest zapłata wymagalnej należności odsetkowej w wysokości 84.454,90 zł.

Poprzestając na poczynieniu tychże bezspornych ustaleń, Sąd Okręgowy oddalił wnioski powoda o przeprowadzenie dowodu: z dokumentacji medycznej, z opinii biegłego psychiatry i o przesłuchanie stron, zgłoszone w celu wykazania świadomości i swobody powoda w podejmowaniu decyzji i wyrażaniu woli w dacie zawierania umowy o kredyt. Zbędność tychże wniosków Sąd Okręgowy uzasadnił konstatacją, iż powód nie wykazał interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy o kredyt udzielony pozwanej Spółce. Sąd Okręgowy podkreślił, iż stosownie do art. 189 k.p.c. interes prawny jest przesłanką warunkującą dopuszczalność powództwa o ustalenie, zaś powód nawet nie wskazał w czym wyraża się jego interes prawny w ustaleniu, że umowa kredytowa z 14 października 2013r. zawarta przez pozwane podmioty jest nieważna. Sąd podkreślił, iż nie przeprowadzał dowodu z zeznań stron, w szczególności z zeznań powoda, który o to wnosił, ponieważ strona ma obowiązek udowodnić swoje twierdzenia (art. 6 k.c.), zatem dowody służyć mają wykazaniu prawdziwości pewnego twierdzenia oraz, że zeznania, w tym zeznania samej strony, nie mogą zastąpić twierdzeń strony. Innymi słowy – powód powinien był najpierw wskazać na czym polega interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytowej, a następnie dopiero wykazywać stosownymi dowodami prawdziwość swych twierdzeń, czego powód nie uczynił. Nadto Sąd Okręgowy zauważył, że wszelkie dowody głoszone przez powoda zmierzały jedynie do wykazania okoliczności zawarcia umowy kredytowej i stanu powoda i nie – dowodzić jego interesu prawnego w ustaleniu nieważności tej umowy. Konstatacje te legły u podstaw oddalenia przez Sąd Okręgowy powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. z uwagi na brak wskazania i wykazania przez powoda interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy o kredyt. Przy czym przyznał też rację pozwanemu Bankowi, że cały ciąg czynności podejmowanych przez pozwaną Spółkę - działającą bądź przez powoda bądź drugiego członka zarządu – począwszy od listu intencyjnego, zlecenia biznesplanu, a także przedsięwziętych przez wspólników spółki, podejmujących stosowne uchwały, świadczy o tym, że Spółka podjęła świadomą decyzję inwestycyjną w ramach rozwoju własnej działalności gospodarczej. Jej celem było przejęcie przedsiębiorstwa (...), w szczególności nabycie nieruchomości, a zaciągnięcie kredytu – środkiem do tego celu, podjętym po wyrażeniu zgody przez wspólników w postaci uchwały zgromadzenia wspólników. O kosztach procesu orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., obciążając nimi powoda, a o wynagrodzeniu kuratora - na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej.

Apelację od wyroku wniósł powód, domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a nadto zasądzenia na jego rzecz od pozwanego Banku kosztów procesu za obie instancje. Zarzucił, iż Sąd Okręgowy naruszył:

- art. 189 k.p.c. przez przyjęcie, iż powód nie miał interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy o kredyt w sytuacji, gdy ograniczył postępowanie dowodowe i nie przeprowadził dowodów zawnioskowanych przez powoda, w tym nie przesłuchał powoda, co pozbawiło go możliwości wyjaśnienia wszelkich okoliczności dotyczących sprawy, w tym interesu prawnego w dochodzeniu roszczenia;

- art. 299 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron w sytuacji, gdy niewyjaśnione pozostały okoliczności dotyczące interesu prawnego powoda; podnosząc iż Sąd powinien przesłuchać powoda na okoliczność jego interesu prawnego, a nie z góry zakładać, że powód nie będzie w stanie takiego interesu wykazać;

- art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosków dowodowych powoda dotyczących dokumentacji medycznej oraz opinii biegłego psychiatry, w sytuacji gdy były to dowody o podstawowym znaczeniu dla wykazania twierdzeń powoda przedstawionych w pozwie, w tym dla wykazania jego interesu prawnego.

Apelujący wywodził, iż Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, ograniczając postępowanie dowodowe i oddalając wszystkie jego wnioski dowodowe, przy przyjęciu, iż nie ma on interesu prawnego w dochodzeniu swojego roszczenia, bez umożliwienia mu wypowiedzenia się na ten temat. Podniósł, iż już tylko okoliczność, iż wystawił weksel zabezpieczający spłatę kredytu, powoduje iż ma on interes prawny w dochodzeniu roszczenia. Podkreślił, iż zawarcie umowy w warunkach nieważności i egzekwowanie zobowiązań z niej wynikających przez pozwany Bank wskazuje na oczywistość faktycznej i konkretnej potrzeby sądowego ustalenia nieważności umowy, zaś potrzeba ta decyduje o istnieniu interesu prawnego powoda. W piśmie złożonym tuż przed rozprawą apelacyjną powód zgłosił kolejne wnioski dowodowe w celu wykazania, iż 14 października 2013r. z uwagi na chorobę afektywną dwubiegunową mógł znajdować się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i oświadczenie woli, podkreślając iż z okoliczności tej wynika interes prawny w żądaniu ustalenia i podstawy faktyczne żądania pozwu. Uzupełniając apelację podniósł zarzut nieważności postępowania, który uzasadnił tym, iż kurator reprezentujący pozwaną Spółkę nie kontaktował się ani z nim, ani z drugim wspólnikiem, tj. z jego żoną w celu powołania osoby do właściwej reprezentacji pozwanej Spółki, jak i tym, że nie popierając powództwa, kurator działa na szkodę pozwanej Spółki i pozbawia ją możliwości obrony jej praw. Wniósł także o odroczenie rozprawy apelacyjnej, z uwagi na swoją chorobę i stwierdzoną przez biegłego sądowego niemożność stawienia się na rozprawę apelacyjną.

Pozwana Spółka, reprezentowana przez kuratora wniosła o oddalenie apelacji, a kurator o przyznanie mu wynagrodzenia za reprezentowanie spółki w postępowaniu apelacyjnym. Pozwany Bank także wniósł o oddalenie apelacji, a nadto o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego. Pozwani zgodnie wywodzili, iż Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że powód nie wykazał interesu prawnego, w konsekwencji czego badanie wszelkich innych okoliczności było bezprzedmiotowe.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Mimo choroby powoda, nie zachodziła konieczność odroczenia rozprawy apelacyjnej, ponieważ jego stawiennictwo nie było obowiązkowe, nadto na rozprawie obecny był reprezentujący powoda profesjonalny pełnomocnik, a Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw, by uzupełnić postępowanie dowodowe, w tym przeprowadzić dowód z przesłuchania stron, który wymagałby obecności powoda. Zgłoszone na etapie postępowania apelacyjnego dowody, jak i dowody zgłoszone w postępowaniu przed Sądem Okręgowym zmierzały do wykazania stanu wyłączającego świadome powzięcie decyzji o zaciągnięciu kredytu przez powoda, jako przedstawiciela pozwanej Spółki, która to okoliczność nie jest tożsama z interesem prawnym w żądaniu ustalenia i interes taki z niej nie wynika. Zdrowie psychiczne powoda i stan jego świadomości w chwili zawierania w imieniu pozwanej Spółki umowy o kredyt mogą stanowić jedynie podstawę faktyczną powództwa, a do ich badania, jak i wpływu na ważność umowy Sąd mógłby przystąpić dopiero po wykazaniu interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy o kredyt.

Wbrew zaś wywodom apelacji powód nie tylko nie wykazał, lecz nawet nie wskazał swego interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności opisanej w pozwie umowy o kredyt, której notabene nie był stroną. Co więcej, nie czyni tego także w apelacji, formułując zarzutu, iż Sąd Okręgowy nie domniemał interesu prawnego powoda i nie starał się go wywieźć na przykład z faktu podpisania przez powoda weksla zabezpieczającego spłatę kredytu. Odnosząc się do tego zarzutu zauważyć trzeba, po pierwsze - nie można utożsamiać stosunku kredytowego istniejącego między pozwanymi Bankiem i Spółką ze stosunkiem wekslowym łączącym powoda z pozwanym Bankiem oraz że powód nie objął żądaniem pozwu roszczenia o ustalenie nieważności udzielonego przez siebie zabezpieczenia wekslowego, który to zobowiązanie, choć powiązany z umową o kredyt może być wykonywane niezależnie od umowy o kredyt, a po wtóre – poszukiwanie przez Sąd interesu prawnego powoda w żądaniu ustalenia nieważności wskazanej w pozwie umowy o kredyt stanowiłoby naruszenie zasady bezstronności Sądu, który nie może wyręczać strony i uzupełniać luk w sformułowaniu żądania pozwu i jego uzasadnienia, a następnie powództwo to rozpatrywać.

Ponadto, Sąd Okręgowy trafnie zaakcentował rozróżnienie obowiązku wskazania interesu prawnego w drodze twierdzeń od ewentualnego obowiązku wykazania tego interesu przez zgłoszenie wniosków dowodowych. Wskazaniem interesu prawnego w żądaniu ustalenia umowy nie jest oświadczenie powoda: „zastanawiając się nad przyczyną problemów ze spłatą kredytu, doszedłem do przekonania, iż podpisując umowę o kredyt, a wcześniej wszystkie dokumenty, jakie były niezbędne do starania się o ten kredyt, działałem w stanie, który wyłączał świadome powzięcie decyzji o kredycie i wyrażenie woli w postaci przejęcia na siebie obowiązków z wykonaniem umowy”. Zawarte w tym oświadczeniu twierdzenia określają jedynie motywy, jakimi kierował się powód składając pozew i podstawę faktyczną powództwa. Twierdzenia te są też irrelewantne do żądania pozwu, ponieważ starając się o kredyt i podpisując umowę o kredyt powód nie działał w imieniu własnym, lecz jako umocowany ku temu organ osoby prawnej i nie on jest zobowiązany z tej umowy do spłaty kredytu. Nie określają interesu prawnego powoda w wytoczeniu powództwa, ponieważ nie wynika z nich jakich skutków powód oczekuje w ochronie swych własnych interesów z ustalenia nieważności umowy o kredyt zawartej przez pozwane podmioty, ani też jaki spór, będący udziałem powoda definitywnie zakończy lub powstaniu jakiego sporu, którego stroną w przyszłości mógłby być prewencyjnie zapobiegnie wyrok ustalający nieważność umowy o kredyt zawartej przez pozwane podmioty.

Wbrew też wywodom apelującego przeprowadzone w sprawie postępowanie rozpoznawcze nie było dotknięte nieważnością. Nieważności postępowania nie sposób wywodzić z faktu, iż kurator reprezentujący pozwaną Spółkę nie popiera stanowiska powoda w sprawie. Brak możności należytej obrony praw wyraża się uniemożliwieniu stronie odniesienia się do twierdzeń przeciwnika i uniemożliwieniu stronie czynnego udziału w rozprawie, czy też niewłaściwej jej reprezentacji, zaś pozwana Spółka była powiadamianego o terminach posiedzeń, miała możliwość zajęcia stanowiska i czynnego udziału w sprawie na każdym etapie procesowania i reprezentowana była prawidłowo - przez kuratora. Ponadto, nie świadczy o braku należytej obrony pozwanej Spółki brak poparcia powództwa, w sytuacji oczywistej bezzasadności tego powództwa, wynikającej już chociażby z braku wskazania interesu prawnego w jego wytoczeniu i co najmniej wątpliwych okoliczności faktycznych mających to powództwo uzasadniać.

Z tych to też przyczyn, Sąd Apelacyjny uznał, iż zarzuty apelacji nie są w stanie wzruszyć trafności zaskarżonego wyroku i - w oparciu o art. 385 k.p.c. – oddalił apelację, jako bezzasadną. O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na zasadzie odpowiedzialności za wynik sporu, zasądzając stosownie do art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. od powoda na rzecz pozwanego Banku 10.800 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, tj. w stawce minimalnej określonej w § 2 pkt. 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.).

Orzekając o wynagrodzeniu kuratora reprezentującego pozwaną Spółkę Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że zgodnie z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U. z 2013r., poz. 1476) wysokość wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej nie może przekraczać stawek minimalnych przewidzianych przepisami określającymi opłaty za czynności adwokackie, a w przypadku, gdy kuratorem jest radca prawny, przepisami określającymi opłaty za czynności radców prawnych, przy czym wynagrodzenie kuratora będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze stawką tego podatku obowiązującą w dniu orzekania o wynagrodzeniu. Nadto kurator może domagać się – w oparciu o § 2 ust. 1 i 2 przywołanego rozporządzenia zwrotu poniesionych wydatków (np. kosztów przejazdu). W rozpatrywanej sprawie (wobec niezgłoszenia przez kuratora roszczenia o zwrot wydatków) stawka minimalna przewidziana przepisami określającymi wysokość opłat za czynności radcowskie, powiększona o podatek od towarów i usług stanowiła górną granicą wynagrodzenia, które mogło zostać przyznane kuratorowi za zastępowanie strony w toku całego postępowania sądowego, a zatem w postępowaniu przed Sądem pierwszej i drugiej instancji. Kierując się przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013r., poz.490 ze zm.), Sąd Okręgowy mógł przyznać kuratorowi wynagrodzenie nie wyższe niż 7.200zł netto, a Sąd Apelacyjny, w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych mógł podwyższyć przyznane kuratorowi wynagrodzenie, tak by łącznie za obie instancje nie przekroczyło 14.400zł netto, adekwatnie do charakteru sprawy i nakładu pracy kuratora. Skoro rozstrzygnięcie sprawy w obu instancjach koncentrowało się na kwestii interesu prawnego powoda w żądaniu ustalenia, Sąd Apelacyjny uznał, iż nakład pracy kuratora uzasadnia przyznanie mu dodatkowego wynagrodzenia za czynności podjęte w postępowaniu apelacyjnym - w kwocie 3.600zł, powiększonej o podatek od towarów i usług, tj. 828zł. Adwokat P. J. nie określiła przyznania jakiej kwoty z tytułu funkcji kuratora się domaga, ograniczyła się do złożenia wniosku o przyznanie wynagrodzenia według norm przepisanych. Przyznana jej wynagrodzenie w tych normach się mieści.

SSA Joanna Naczyńska SSA Zofia Kawińska-Szwed SSA Joanna Kurpierz