Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Janina Kacprzak

Sędziowie:SSA Maria Padarewska - Hajn (spr.)

SSO del. Marzena Głuchowska

Protokolant: stażysta Agata Jóźwiak

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2012 r. w Łodzi

sprawy E. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wypłatę emerytury,

na skutek apelacji E. N.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 13 lutego 2012 r., sygn. akt: V U 1071/11;

zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego w ten sposób, że podejmuje wypłatę emerytury E. N. od dnia 1 października 2011 r.

Sygn. akt III AUa 601/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 września 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wstrzymał wypłatę emerytury wnioskodawczyni E. N. od dnia 1 października 2011 roku na podstawie art. 103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r nr 153 poz. 1227 ze zm).

W odwołaniu od powyższej decyzji, E. N. wniosła o podjęcie wypłaty emerytury podnosząc, że wstrzymanie wypłaty emerytury narusza Konstytucję, jest sprzeczne z zasadą zaufania jednostki do państwa oraz narusza zakaz działania prawa wstecz oraz zasadę ochrony praw nabytych.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 13 lutego 2012 r. oddalił odwołanie i ustalił, co następuje:

E. N., urodzona w dniu (...), jest zatrudniona w Państwowej Inspekcji Pracy w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Ł. na stanowisku starszego inspektora pracy od dnia 1 listopada 1986 roku na podstawie umowy o pracę.

Wnioskodawczyni w dniu 26 marca 2010 r. złożyła wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury. Decyzją z dnia 8 czerwca 2010 r. ZUS przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia 1 marca 2010 roku.

W Państwowej Inspekcji Pracy w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Ł. wnioskodawczyni pracowała nieprzerwanie bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury i w trakcie jej pobierania. Do dnia dzisiejszego wnioskodawczyni nie rozwiązała stosunku pracy ze wskazanym wyżej pracodawcą.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd powołując się na treść art. 103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz U z 2009 r Nr 153 poz. 1227 ze zm ) oraz utrwalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w zakresie ochrony praw nabytych oraz równości wobec prawa i Sądu Najwyższego w zakresie stosowania i interpretacji art. 103 ustawy emerytalnej, uznał roszczenie wnioskodawczyni za nieuzasadnione.

Zdaniem Sądu z materiału dowodowego wynika, że E. N. uzyskała prawo do emerytury z dniem 1 marca 2010 r. Wnioskodawczyni bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury pracowała w Państwowej Inspekcji Pracy w Ł., gdzie nadal jest zatrudniona a zatem organ rentowy dokonał prawidłowej interpretacji art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Zdaniem Sądu z art. 103a nie wynika obowiązek rozwiązania stosunku pracy przez pracownika, który nabył prawo do emerytury. Przepis ten nie nakłada też na pracodawcę obowiązku rozwiązania z takim pracownikiem stosunku pracy z dniem 1 października 2011 roku. Istotą regulacji zawartej w tym przepisie jest ograniczenie równoczesnego pobierania dwóch świadczeń - emerytury i wynagrodzenia za pracę, jeżeli pracownik nie miał zamiaru przejść na emeryturę, lecz planował nadal pracować u tego samego pracodawcy bez rozwiązywania dotychczasowego i nawiązania nowego stosunku pracy.

W tym celu wykorzystana została instytucja zawieszenia prawa do świadczenia. Jej zastosowanie oznacza, że osoby o nabytym prawie do emerytury nie mogą realizować swych uprawnień przez czas trwania przeszkody przewidzianej w ustawie, nie tracąc prawa do pobierania świadczeń za okresy po ustaniu przeszkody. Przeszkody te związane są zaś z nakładanymi ograniczeniami w zakresie dopuszczalnego kontynuowania zatrudnienia po przejściu na emeryturę i łączenia dochodów z pracy z długoterminowymi świadczeniami z ubezpieczenia społecznego. W tej sytuacji, realizacja prawa do emerytury uzależniona jest od istnienia (lub nie) przyczyny zawieszenia świadczenia, tj. trwania stosunku pracy. Przesłanką zawieszenia emerytury jest nierozwiązanie stosunku pracy przez świadczeniobiorcę, a zatem dopiero ziszczenie się ryzyka emerytalnego (zaprzestanie zatrudnienia) otwiera drogę do pełnej realizacji nabytego prawa, tj. pobierania emerytury, co należy uznać za koncepcyjnie właściwe. W sytuacji kontynuowania zatrudnienia konsekwencją zawieszenia świadczenia jest wstrzymanie jego wypłaty (art. 134 ust. 1 pkt 1).

Zdaniem Sądu w myśl ukształtowanej linii orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego zasada ochrony praw nabytych, nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Trybunał wielokrotnie zaznaczał, iż dopuszczalna jest modyfikacja uprawnień także na niekorzyść podmiotów, którym służyły, zakazane jest natomiast ich arbitralne znoszenie lub ograniczanie. Trybunał dostrzegł bowiem, że w pewnych przypadkach należy liczyć się z koniecznością dostosowania rozwiązań prawnych do zmieniających się stosunków społecznych i ekonomicznych, co może uzasadniać odejście od tej zasady. Nie powinno ono jednak prowadzić do naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej (por. orzeczenie z dnia 14 marca 1995 roku, K 13/94, OTK 1995, Nr 1, poz. 6, s. 73).

Sąd podkreślił w uzasadnieniu swego orzeczenia, iż wnioskodawczyni podnosząc zarzut naruszenia powyższej zasady nie zauważa, iż organ rentowy, mocą zaskarżonej decyzji, nie pozbawił jej prawa do emerytury, a jedynie zawiesił prawo do niej, uzależniając jego podjęcie, od spełnienia przez nią określonego w ustawie warunku tj. rozwiązania stosunku pracy. Ustanie przyczyny wstrzymania wypłaty emerytury (rozwiązanie stosunku pracy) powoduje zaś wznowienie wypłaty świadczenia od miesiąca ustania tej przyczyny, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano decyzję z urzędu (art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Ustawodawca w art. 28 ustawy wprowadzającej wyraźnie wskazał, że do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy, o której mowa w art. 6, oraz ustawy, o której mowa w art. 18, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się, poczynając od dnia 1 października 2011 roku. Nie stanowi to jednak, w ocenie Sądu Okręgowego, naruszenia zakazu działania prawa wstecz (nie retroakcji). Zasada lex retro non agit wywiedziona z fundamentalnej zasady konstytucyjnej (art. 2) należy co prawda do podstawowych dyrektyw państwa prawnego, jednakże wynikające z niej zakaz wstecznego działania prawa nie ma także charakteru absolutnego (por. m.in. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2000 roku, II CKN 293/00 - OSNC 2000, nr 11, poz. 209).

Powyższe okoliczności prowadzą, zdaniem Sądu Okręgowego, do wniosku, że powołanie się przez skarżącą w odwołaniu na naruszenie zasad ochrony praw słusznie nabytych nie może odnieść zamierzonego skutku.

Nie została również, zdaniem Sądu naruszona zasada nie retroakcji czy np. konstytucyjna zasada równości wobec prawa powołując się na liczne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w zakresie interpretacji naruszenia tej zasady.

Odnosząc powyższe uregulowania do realiów niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy uznał, iż ustawodawca wprowadzając przepis art. 103a w żadnym razie nie naruszył konstytucyjnej zasady równego traktowania przez prawo. Prawa osób objętych dyspozycją wskazanego wyżej przepisu są traktowane jednolicie. W szczególności przepis ten nie różnicuje pracodawców, u których emeryt był zatrudniony przed uzyskaniem prawa do emerytury. Nadto osoba, która w czasie zatrudnienia uzyskała prawo do emerytury z FUS, nie może jej pobierać do czasu rozwiązania tego stosunku pracy, niezależnie od tego, jakie osiąga zarobki. Wreszcie konieczność rozwiązania stosunku pracy w celu podjęcia wypłaty świadczenia emerytalnego dotyczy zarówno osób, którym jak wnioskodawczyni, przyznano tzw. wcześniejszą emeryturę, jak i osób, które uzyskały prawo do emerytury uzależnione od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

Sąd podniósł również w uzasadnieniu swego orzeczenia, iż w judykaturze, co prawda pod rządami uprzednio obowiązujących w tym zakresie przepisów, niejednokrotnie potwierdzano, że kontynuacja zatrudnienia - bez rozwiązania stosunku pracy - po dniu nabycia prawa do emerytury przesądza o zawieszeniu prawa do emerytury (por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 19 lutego 2004 roku, II UK 274/03, OSNAPiUS 2004, nr 21, poz. 376), niezależnie od kontynuowania zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2005 roku, I UK 358/04, OSNAPiUS 2006, nr 7-8, poz. 121 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 czerwca 2004 roku, III AUa 261/03, Lex nr 147171).

Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją E. N. wnosząc o jego zmianę i przyznanie jej prawa do wypłaty emerytury od 1 października 2011 r.

W uzasadnieniu swego stanowiska skarżąca podniosła, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał jej emeryturę gdyż spełniałam wymogi określone w art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) a warunek uprzedniego rozwiązania stosunku pracy nie obowiązywał.

Warunkowanie podjęcia wypłaty emerytury rozwiązaniem stosunku pracy (na podstawie art. 103a w/w ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. - Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) narusza konstytucję, jest sprzeczne z zasadą zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa. Narusza zakaz nie działania prawa wstecz oraz ochronę praw nabytych.

Uzależnienie otrzymania emerytury od rozwiązania stosunku pracy (choćby na 1 dzień) powoduje pogorszenie sytuacji prawnej emeryta, gdyż pracodawca może ale nie musi zatrudnić go ponownie. Jeżeli zatrudni, to nie musi na poprzednich warunkach (w mojej sytuacji jest to mianowanie), pracodawca może zaproponować inne gorsze warunki pracy, np. umowę na czas określony, niepełny wymiar czasu pracy, niższe wynagrodzenie.

Jest to również sprzeczne z zasadami reformy emerytalnej gdyż po jej wejściu w życie jedynym warunkiem przejścia na emeryturę było uzyskanie wieku emerytalnego i wymaganego okresu składkowego i nie składkowego (art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. - Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Od 1 lipca 2000 r. wprowadzono przepis warunkujący uzyskanie prawa do świadczenia od rozwiązania z pracodawcą umowy o pracę. Następne zniesiono go i nie działał od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r., w którym to okresie bo z dniem 1 marca 2010 r. nabyła prawo do emerytury i mogła z niej skorzystać bez rozwiązania trwającego stosunku pracy. Od tego roku przepis warunkujący przyznanie emerytury od rozwiązania umowy o pracę zaczął ponownie obowiązywać.

Zmiana ta narusza zasadę ochrony praw nabytych wynikającej z zasady demokratycznego państwa prawa. Narusza również art. 21 i art. 64 Konstytucji, które chronią własność. Nie jest zgodna z art. 32 Konstytucji dotyczącym równości obywateli w życiu społecznym. Narusza też art. 1 Protokołu I Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który pod pojęciem „mienie" rozumie również prawa wynikające z systemu zabezpieczenia społecznego.

Wprowadzając od 1 stycznia 2011 r. nowe regulacje, państwo stworzyło normy mogące dyskryminować pewne grupy pracowników, którzy osiągnęli wiek emerytalny.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest kwestia możliwości podjęcia wypłaty emerytury należnej wnioskodawczyni, od dnia 1 października 2011 r.

Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, iż wnioskodawczyni nabyła prawo do w/w świadczenia od 1 marca 2010 r. i emerytura była jej wypłacana, z uwagi na nie obowiązujący wówczas przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej, dodany przez art. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy emerytalnej ( Dz U Nr. 9 poz. 118 ) a uchylony od 8 stycznia 2009 r. na podstawie ustawy o emeryturach kapitałowych.

Natomiast zaskarżoną decyzją organ rentowy ponownie wstrzymał wypłatę emerytury, z uwagi na treść art. 103 a , który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2011 r. na podstawie art. 6 pkt. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych.

Na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. nowy art. 103 a znalazł zastosowanie do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie tej ustawy poczynają od 1 października 2011 r.

Mając na uwadze powyższą zamianę przepisów organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Zgodnie z treścią art. 103 a, którego treść pokrywa się z treścią poprzednio obowiązującego art. 103 ust. 2a prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Natomiast kwestia podnoszona przez skarżącą w apelacji a dotycząca naruszenia konstytucyjnej zasady zaufania obywateli wobec państwa oraz naruszenia ochrony praw została obecnie rozstrzygnięta przez Trybunał Konstytucyjny w zakresie rozpoznania wniosku senatorów, sprowadzającego się w konsekwencji do ustalenia zgodności z Konstytucją przedmiotowego przepisu w orzeczeniu Trybunału z dnia 13 listopada 2012 r.

Zgodnie z tym orzeczeniem zawieszenie prawa do emerytury z powodu kontynuowania zatrudnienia osobom , które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. narusza zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa.

Trybunał orzekł, iż art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych w zw. z art. 103 a ustawy emerytalnej dodanym przez art. 6 pkt. 2 w/w ustawy w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do osób które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. a po 8 stycznia 2009 r. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez niego prawa.

Zdaniem Trybunału rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w art. 28 w/w ustawy spowodowało, że osoby, które skutecznie nabyły i realizowały prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. zostały objęte nową mniej korzystną dla nich treścią ryzyka emerytalnego. Aby nadal pobierać emeryturę po dniu 1 października 2011 r. musiały rozwiązać stosunek pracy a zatem gdyby w momencie przechodzenia na emeryturę wiedziały że muszą przerwać zatrudnienie aby uzyskać emeryturę, to może nie składały by wniosku o to świadczenie i kontynuowały nadal zatrudnienie, co podważa w aspekcie tych osób, zasadę ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez niego prawa. Treść ryzyka emerytalnego w określeniu którego ustawodawca ma swobodę, nie powinna zdaniem Trybunału być zmieniana w stosunku do osób które już nabyły i zrealizowały prawo do emerytury.

A zatem z treści w/w orzeczenia wynika, iż traci moc art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. w zakresie w jakim przewiduje stosowanie art. 103 a ustawy emerytalnej do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r.

Natomiast art. 103 a ustawy emerytalnej pozostaje nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później tj. od 1 stycznia 2011 r.

Przedkładając powyższe rozważania Trybunału na grunt niniejszej sprawy należy uznać, iż wnioskodawczyni jako osobą, która nabyła prawo do emerytury w 2010 r. mieści się w kategorii osób wymienionych w tym orzeczeniu a mianowicie tych które nabyły prawo do emerytury po 8 stycznia 2009 r., kiedy to nie obowiązywał przepis art. 103 ust. 2a o tej samej treści co obecny 103 a oraz nie obowiązywał przepis art. 103 a.

Należy w pełni podzielić wyżej przytoczone stanowisko Trybunału, iż wnioskodawczyni należy do kategorii osób które nabyły prawo do emerytury i je w pełni realizowały a zatem obecnie wstrzymanie im wypłaty emerytury narusza zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez niego prawa, co znalazło wyraz w stanowisku skarżącej zaprezentowanym w apelacji.

A zatem w zakresie uznania przez Trybunał nie konstytucyjności art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. w związku z art. 103 a w zakresie jego zastosowania do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. a w przypadku wnioskodawczyni w okresie nie obowiązywania art. 103 ust. 2a oraz art. 103 ustawy emerytalnej, zawieszenie wypłaty jej świadczenia w okresie wskazanym w decyzji jest nieuzasadnione.

A zatem z uwagi na treść orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. nie uzasadnione jest stanowisko Sądu I instancji, iż przepis art. 103a ma zastosowanie w niniejszej sprawie do świadczenia przyznanego wnioskodawczyni i z uwagi na kontynuowanie przez nią cały czas zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy wypłata emerytury ulega zawieszeniu od 1 października 2011 r., bez względu na wysokość uzyskiwanego przez nią przychodu z tytułu zatrudnienia.

Z tych wszystkich względów, należy uznać za uzasadnione stanowisko skarżącej zawarte w apelacji w świetle wyżej przytoczonego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, co skutkowało zmianą zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.