Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. G.

przeciwko C. O.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 5 listopada 2015 r. sygn. akt I C 543/14

1. oddala apelację;

2. zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5 400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Regina Kurek SSA Józef Wąsik SSA Andrzej Struzik

Sygn. akt I A Ca 719/16

UZASADNIENIE

Powód M. G. wystąpił przeciwko C. O. z pozwem o zapłatę kwoty 105.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu tytułem zwrotu pożyczki. Na uzasadnienie żądania podał, że strony pozostawały w konkubinacie. W trakcie jego trwania powód pożyczył pozwanej 105 000 zł. Pożyczka ta związana była z załatwianiem sprawy spadkowej po byłym mężu pozwanej.

Początkowo pozwana kwestionowała dopuszczalność prowadzenia postępowania dowodowego z zeznań świadków. Ostatecznie pozwana w trakcie przesłuchiwania przyznała, że wzięła kilka pożyczek od powoda – w sumie na kwotę 105 000 zł. Wskazała jednak, że nie była ustalona konkretna data jej zwrotu. Miała zwrócić jak odzyska pieniądze po zmarłym jej byłym mężu.

Pozwana ( w ostatnim zdaniu) pozew pozostawiła do uznania sądu.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 5 listopada 2015r:

1/ zasądził od pozwanej C. O. na rzecz powoda M. G. kwotę 105 000zł (sto pięć tysięcy złotych) z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia 31 grudnia 2014r. do dnia zapłaty;

2/ w pozostałej części powództwo oddalił;

3/ zasądził od pozwanej C. O. na rzecz powoda M. G. kwotę 8 867 zł tytułem kosztów procesu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód M. G. i pozwana C. O. przez dłuższy okres czasu żyli w konkubinacie. Rozstali się w maju 2009r. Pozwana wcześniej była zamężna ze Z. O., ale rozwiodła się. Z tego małżeństwa miała dzieci J. O. i A. O., które zostały spadkobiercami po Z. O. zmarłym dnia 14.06.2003r.

A. H., która prowadziła zakład pogrzebowy, poinformowała pozwaną, że Z. O. miał jakieś tajne hasłowe konta. Zaoferowała pozwanej pomoc w odzyskaniu tych pieniędzy. Jednocześnie informowała pozwaną, że z tym są nieustannie koszty np. opłaty, podatki itp. W ten sposób wyłudziła od pozwanej ponad 600 000 zł. Na zdobycie tych pieniędzy pozwana zaciągała kredyty, pożyczki oraz sprzedawała majątek.

Pożyczała również pieniądze od powoda M. G.. W sumie pożyczyła od powoda co najmniej 105 000 zł. Strony umówiły się, że pozwana odda pieniądze jak uzyska pieniądze z kont Z. O.. Z uwagi na fakt, że A. H. oszukała pozwaną i Z. O. nie miał żadnych tajnych hasłowych kont, pozwana C. O. nigdy nie uzyskał w imieniu dzieci żadnych pieniędzy. Dlatego też nie zwróciła pieniędzy powodowi.

Pozwany przed wniesieniem pozwu nie domagał się pisemnie zwrotu kwoty. Pozew został doręczony pozwanej w dniu 30.12.2014r. Powód uzyskiwał pieniądze na pożyczkę dla pozwanej poprzez zaciąganie kredytów i pożyczek z banków, pożyczek z (...) i (...). Pożyczał również pieniądze od siostry. Oprócz tej pożyczki powód przekazywał pozwanej pieniądze na utrzymanie.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że na kartach 13-20 akt Sądu Okręgowego w Krakowie o sygnaturze VI K 18/13 znajdują się zestawienia otrzymywanych środków i przekazywanych środków A. H.. Z zestawień tych wynika, że część środków pozwana otrzymywała właśnie od powoda. To zestawienie zostało sporządzone i złożone do akt przez pozwaną. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w tej części w której zeznał, że później umówili się, że pozwana mu zwróci pieniądze od razu. Zeznania w tym zakresie nie znajdują żadnego potwierdzenia w innym materiale dowodowym. Strony zgodnie zeznały, że pozwana miała oddać pieniądze po odzyskaniu pieniędzy z kont bankowych po zmarłym byłym mężu. Biorąc pod uwagę relacje pomiędzy stronami jest to zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. Nie było jednak dowodów na to, że później strony w tym zakresie zmieniły swe porozumienie.

W pozostałym zakresie sąd dał wiarę zeznaniom powoda oraz zeznaniom świadków i pozwanej. Ich zeznania są spójne, logiczne i wzajemnie się uzupełniają. Znajdują również potwierdzenie w dokumentach i zasadach współżycia społecznego.

Sąd pominął dowód z przesłuchania świadków B. G. i H. G., albowiem zostali oni powołani na okoliczności, których pozwana nie kwestionowała.

Sąd dał wiarę dokumentom zgromadzonych w sprawie albowiem nikt nie kwestionował ich prawdziwości.

Sąd Okręgowy zważył co następuje: Roszczenie powoda co do zasady i wysokości głównej jest uzasadnione. Roszczenie o odsetki nie jest uzasadnione w części dotyczącej terminów od których mają być naliczane.

Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego powód z pozwaną zawarli kilka umów pożyczek w sumie na kwotę co najmniej 105 000 zł. Zatem pozwana ma obowiązek zwrócić powodowi taką samą kwotę czyli 105 000 zł.

Strony ustaliły, że pożyczka zostanie zwrócona po uzyskaniu pieniędzy z kont byłego męża pozwanej. Mamy więc tutaj do czynienia z ustanowieniem warunku. Zgodnie z art. 89 k.c. powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Problem w niniejszej sprawie wynika z tego, że jest to warunek niemożliwy, przy czym strony pozostawały w błędzie, pozostając przez długi okres czasu w przeświadczeniu, że jest to warunek możliwy do spełnienia.

Zgodnie z art. 94 kc warunek niemożliwy, pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający; uważa się za niezastrzeżony, gdy jest rozwiązujący.

W przedmiotowej sprawie zdaniem Sądu mamy do czynienia z warunkiem rozwiązującym, a zatem należy go uznać za niezastrzeżony. Dochodzi więc do tego, że termin zwrotu pożyczki nie został ustalony. Mamy więc do czynienia z zobowiązaniem bezterminowym, którego wymagalność zależy od wezwania do zapłaty (art.455 kc - Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania). Za wezwanie należy uznać doręczenie pozwu, które nastąpiło w dniu 30.12.2014r. i z tym dniem roszczenie stało się wymagalne. Dlatego też sąd od tego dnia zasądził odsetki.

W przedmiotowej sprawie pozwana podnosiła, że nie jest dopuszczalne prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność zawarcia umów pożyczki z uwagi na zakaz dowodowy wynikający z art. 74 k.c. w związku z art. 720 § 2 k.c.

Według § 2 artykułu 74 k.c. dopuszczalny jest dowód, jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Na kartach 13-20 akt Sądu Okręgowego w Krakowie o sygnaturze VI K 18/13 znajdują się zestawienia otrzymywanych środków i przekazywanych środków A. H.. Z zestawień tych wynika, że część środków pozwana otrzymywała właśnie od powoda. To zestawienie zostało sporządzone i złożone do akt przez pozwaną. Zatem należy przyjąć, że fakt zawarcia umowy pożyczki został uprawdopodobniony za pomocą pisma. Sąd mógł więc przeprowadzić dowód z przesłuchania świadków i stron.

O kosztach procesu sad orzekł na zasadzie art. 98 k.p.c. i zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 8 867 zł. W skład tej kwoty wchodzi wynagrodzenie pełnomocnika powoda – 3617 zł oraz opłata od pozwu – 5.250 zł.

Apelację od tego wyroku – w całości - wniosła pozwana, zarzucając:

1/ błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na:

a/ przyjęciu, że dochodzona pozwem kwota wynika z zawartej przez strony umowy pożyczki, w sytuacji, gdy powód nie wykazał, że zawarł z C. O. umowę pożyczki i przekazał jej pieniądze,

b/ przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że pozwana jest zobowiązana do zwrotu powodowi dochodzonej pozwem kwoty, podczas gdy pieniądze te powód przekazał bezpośrednio osobie trzeciej,

c/ pominięciu przez Sąd Okręgowy okoliczności, że pieniądze, których zwrotu domaga się powód zostały przez niego utracone po wpłaceniu ich osobie trzeciej, oraz nieuwzględnienie celu, w jakim powód wpłacił osobie trzeciej znaczne kwoty pieniędzy, a w konsekwencji:

2/ naruszenie prawa materialnego -art.720 § 1 i 2 k.c, poprzez jego nieuzasadnione zastosowanie w sytuacji, gdy przeprowadzone postępowanie dowodowe nie dawało podstaw do przyjęcia, że strony zawarły umowy pożyczki, oraz poprzez nieuzasadnione zastosowanie przepisów art. 89 k.c. i 94 k.c. dotyczących warunku i art. 455 k.c. dotyczącego terminu spełnienia świadczenia,

3/ naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 23 5 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady bezpośredniości, polegające na oparciu rozstrzygnięcia na materiale dowodowym zgromadzonym w innym postępowaniu-postępowaniu karnym,

4/ naruszenie prawa materialnego, a to art. 74 § 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, tj. zastosowanie tego przepisu i dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków mimo, iż w pozwie i dołączonych do niego dokumentach nie został uprawdopodobniony fakt dokonania czynności prawnej (zawarcia przez strony umowy pożyczki), a pozwana sprzeciwiła się przeprowadzaniu tego dowodu w odpowiedzi na pozew,

5/ błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na nieuwzględnieniu przez Sąd Okręgowy okoliczności faktycznych świadczących o złej sytuacji majątkowej i finansowej pozwanej, oraz na przyjęciu, że pozwana powinna zwrócić koszty postępowania przed Sądem I instancji na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu,

w konsekwencji:

7/ naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy

a/ art. 102 k.p.c. przez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, gdy całokształt okoliczności sprawy prowadzi do wniosku, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, stanowiący przesłankę orzeczenia o zwrocie kosztów z uwzględnieniem zasady słuszności,

b/ art. 98 k.p.c. poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy uzasadnione było orzeczenie o zwrocie kosztów postępowania na podstawie przepisu art. 102 k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę wniosła o

1/ zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie powództwa;

2/ zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za pierwszą instancję, oraz kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie

3/ uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powódki na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji uznał ją za nieuzasadnioną.

Sąd I Instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za swoje, oraz trafnie zastosował przepisy prawa procesowego i materialnego.

Na wstępie wskazać należy, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji (art. 378 §1 k.p.c.) na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art.382 k.p.c.) z tym zastrzeżeniem, że przed sądem pierwszej instancji powinny być przedstawione wyczerpująco kwestie sporne, zgłoszone fakty i dowody, a prezentacja materiału dowodowego przed sądem drugiej instancji ma miejsce wyjątkowo (art. 381 k.p.c.).

Zgodnie z uchwałą składu 7 sędziów (III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz.55), której nadano moc zasady prawnej, sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego. Te jednak powinny być podniesione w apelacji wniesionej w ustawowym terminie.

Odnosząc się do zarzutów apelacji należy wskazać, że prawidłowe zastosowanie prawa materialnego jest uzależnione od poczynienia prawidłowych ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy. Temu służy postępowanie dowodowe zgodnie z którym na podstawie art.6 k.c. i 232 k.p.c. strony zobowiązane są przedstawić sądowi rozpoznającemu sprawę dowody na poparcie swych twierdzeń.

Bezzasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy zasady swobodnej oceny dowodów. Dla skutecznego podniesienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie można poprzestać na stwierdzeniu, że dokonane ustalenia faktyczne lub ocena konkretnego dowodu są wadliwe. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż dla skutecznego podniesienia wymienionego zarzutu, koniecznym jest wykazanie przez skarżącego, iż sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, gdyż tylko takie uchybienie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu.

Pamiętać przy tym należy, iż kwestionowanie dokonanej przez sąd oceny dowodów nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, zadowalających dla skarżącego faktów, ustalonych na podstawie własnej, korzystnej dla niego oceny materiału dowodowego.

Ponieważ Sąd Okręgowy poczynił ustalenia faktyczne również w oparciu o dowody z zeznań świadków i stron, w pierwszym rzędzie należy się odnieść do zarzutu naruszenia art. 74 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 720 § 2 k.c.

Zgodnie z tym ostatnim przepisem umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem. Norma ta ustanawia wymóg formy pisemnej pod rygorem mogących mieć zastosowanie ograniczeń dowodowych ( ad probationem), a nie skutku nieważności umowy (art. 74 § 1 k.c.).

Jak wynika z art. 74 § 1 k.c. zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

Jednakże § 2 tego artykułu stanowi, że mimo niezachowania formy pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych, dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma.

Powód już w pozwie na uprawdopodobnienie swojego roszczenia powołał się na pisemne oświadczenie pozwanej z dnia 6 grudnia 2013r (k.38) w którym pozwana potwierdziła otrzymanie od powoda pożyczki w tym dniu w kwocie 8.000 zł oraz na dokumenty zawarte w aktach postępowania karnego prowadzonego wówczas przez Prokuraturę Rejonową (...)w K., sygn. akt 3 DF 20/13 (obecnie akta Sądu Okręgowego w Krakowie, sygnatura VI K 18/13). Do zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez A. H. pozwana dołączyła rozliczenie kwot przekazywanych A. H. i źródeł ich pochodzenia wskazując również na pożyczki uzyskane od powoda, co potwierdziła w ustnym zawiadomieniu oraz w zeznaniach złożonych w charakterze świadka.

Dokumenty zawarte w aktach postępowania karnego świadczą o tym, że to pozwana pożyczała pieniądze, aby przekazać je A. H..

Z kolei powód wykazał skąd posiadał środki na te pożyczki, a mianowicie pożyczał pieniądze w bankach, od siostry, z(...)i (...).

Z dowodów zebranych w sprawie wynika, że strony umawiały się, że pożyczone pieniądze zostaną zwrócone przez pozwaną, po odzyskaniu pieniędzy z tajnych kont bankowych jej zmarłego męża. Jak trafnie ocenił sąd zastrzeżenie terminu zwrotu pod warunkiem nie mogło wywrzeć skutku, ponieważ stanowi on warunek rozwiązujący i jako taki jest zgodnie z art. 94 k.c. przyjmowany za niezastrzeżony.

Zatem zarzuty naruszenia przez Sąd art. 720 k.c. oraz 74 k.c. przy wydawaniu wyroku są nietrafne, bowiem jak sam Sąd wyjaśnił, uprawdopodobnienie, a nawet udowodnienie udzielenia pożyczek przez powoda dla pozwanej wynika z akt postępowania karnego toczącego się przeciwko A. H..

Również zeznania samej pozwanej wskazywały, że pożyczała pieniądze od powoda, ale nie może ich zwrócić z uwagi na trudną sytuację majątkową, wywołaną w szczególności przez pożyczanie pieniędzy i przekazywanie ich A. H.. Zeznania te korespondują z zeznaniami powoda, świadków i treścią zebranych w sprawie dokumentów.

Nie wynikają z nich podnoszone dopiero w apelacji twierdzenia faktyczne o udzielaniu pożyczek przez powoda bezpośrednio A. H., czy też o wspólnym takim działaniu z pozwaną. Twierdzenia takie – niezależnie od nieudowodnienia – są zupełnie niewiarygodne w świetle zasad doświadczenia życiowego. Wszak spadkobiercami zmarłego byłego o „wspólnej inwestycji” są wątpliwe.

Z tej przyczyny zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, czy niewłaściwej oceny dowodów nie może odnieść skutku prawnego.

Nadto fakty te mające istotne znaczenie w sprawie powinny być podniesione i udowodnione już przed sądem pierwszej instancji. Natomiast zgodnie z art. 381 k.p.c. nowe fakty i dowody zgłaszane po raz pierwszy w apelacji sąd drugiej instancji może pominąć. Ponieważ apelująca nie uprawdopodobniła w apelacji, aby nie mogła tych twierdzeń podnieść w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji lub potrzeba powołania się na nie wynikła w postępowaniu apelacyjnym Sąd nie mógł ich uwzględnić.

Z uwagi na przesłuchanie stron i świadków nie doszło do naruszenia zasady bezpośredniości przeprowadzania materiału dowodowego wynikającej z art. 235 § 1 k.p.c.

Koszty procesu zostały orzeczone przez Sąd zgodnie z wynikiem rozstrzygnięcia, co jest podstawową zasadą orzekania w tym przedmiocie (art. 98 k.p.c.).

Skoro powód wygrał proces powinien otrzymać zwrot kosztów postępowania, dlatego zarzuty pozwanej nie mogą odnieść skutku. Odwołanie się do trudnej sytuacji materialnej pozwanej nie może odnieść skutku wobec powoda (por. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego dnia 3.02.2011 r, sygn. I CZ 171/10, Lex nr 738386). Również zwolnienie od kosztów sądowych takiego skutku nie powoduje. Pozwana nie uznała roszczenia; brak też podstaw do uznania, aby nie dała powodu do wytoczenia powództwa.

Biorąc pod uwagę przedstawione argumenty Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sprawy w oparciu o przepisy art. 98 k.p.c., 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c.

SSA Regina Kurek SSA Józef Wąsik SSA Andrzej Struzik