Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 września 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 13 października 2015 r., sygn. akt I C 399/15

I.  oddala apelację;

II.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

III.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w B. na rzecz adwokata D. K. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych, powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy.

sygn. akt V ACa 31/16

UZASADNIENIE

Powód M. S. wniósł przeciwko pozwanemu Bankowi (...) S.A. w G. pozew o ustalenie, że nie istnieje wierzytelność pozwanego wobec powoda o zapłacenie tytułem obowiązku naprawienia szkody orzeczonego wyrokiem Sądu Okręgowego w B., Wydziału II Karnego, w sprawie IIIK (...) kwoty 90.000 zł orzeczonej w punkcie 10 lit.a wyroku oraz kwoty 40.000 zł orzeczonej w punkcie 10 lit.b tego wyroku.

W odpowiedzi na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód pismem z dnia 5.10.2015r. wniósł także o zapłatę przez pozwanego na jego rzecz kwoty 360 zł, jako niezasadnie wpłaconej na rzecz pozwanego.

Wyrokiem z dnia 13 października 2015r. Sąd Okręgowy w B.:

1/ oddalił powództwo,

2/ nie obciążył powoda kosztami zastępstwa procesowego,

3/ nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w B. na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokata D. K. kwotę 4.480 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powodowi z urzędu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 4 marca 2010r. powód uznany został winnym i skazany za szereg przestępstw polegających głównie na braniu udziału w zorganizowanej grupie przestępczej, mającej na celu wyłudzenia limitów kredytowych w rachunkach P. B., prowadzonych przez Bank (...) S.A., tj. przez pozwanego. Wśród szeregu kar orzeczonych wobec powoda, znalazł się w punkcie 10 tego wyroku środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody na rzecz pozwanego przez zapłatę kwot: 90.000 zł - dotyczącej K. C. i 40.000 zł - dotyczącej B. C. (1). Sąd Okręgowy ustalił, iż powód cierpi na chorobę (...), której przebieg jest zróżnicowany. Powód jest całkowicie niezdolny do pracy. Pobiera świadczenie z ZUS w kwocie 930,39 zł miesięcznie. Pismem z dnia 16.09.2014r. powód zwrócił się do pozwanego o podanie konta, na które mógłby uiścić zasądzony wyrokiem karnym obowiązek naprawienia szkody wobec pozwanego, na co bank udzielił powodowi odpowiedzi wskazując numer konta. Powód domagał się również od pozwanego podania wysokości istniejących zadłużeń K. C. i B. C. (1) i bank tej

odpowiedzi także udzielił, choć pierwotnie twierdził, iż powód nie jest stroną postępowania. Po otrzymaniu odpowiedzi co do istniejącego salda spłaty zobowiązań, powód uznał, iż pozwany nie posiada wymagalnych wzglądem powoda roszczeń z tytułu naprawienia szkody. Powód uiścił na rzecz pozwanego tytułem spełnienia obowiązku wynikającego z nałożonego na niego środka karnego w postaci naprawienia szkody, łączną kwotę 360 zł. B. C. (1) uiścił na rzecz pozwanego kwotę 40.000 zł. Sąd Okręgowy wskazał, iż stan faktyczny był w sprawie oczywisty i niesporny. Nie budził on wątpliwości Sądu I instancji, który ustalenia faktyczne oparł na przedstawionych przez strony dowodach w postaci dokumentów, korespondencji między stronami, odpisu prawomocnego wyroku karnego w sprawie III K (...), zeznań świadka B. C. (1) oraz wyjaśnieniach powoda. Sąd Okręgowy pominął dowód z zeznań świadka K. C., jako nieistotny w sprawie i zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy wskazał, iż powód składając pozew osobiście wskazał, iż domaga się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności. Żądanie to, jako sformułowane przez nieprofesjonalistę zostało odczytane przez Sąd Okręgowy zgodnie z intencjami powoda, który domagał się uznania przez sąd, że zobowiązanie nałożone na niego prawomocnym wyrokiem karnym w sprawie III K (...) zostało w całości zaspokojone przez te osoby, które w punkcie 10 wyroku zostały wymienione, tj. B. C. (1) i K. C.. Sąd Okręgowy wskazał, iż słusznie podniósł pozwany w odpowiedzi na pozew, że tak sformułowane powództwo winno zostać oddalone, albowiem tytułowi egzekucyjnemu, jakim jest zobowiązanie do świadczenia, zawartemu w punkcie 10 wyroku, nigdy nie nadano klauzuli wykonalności. Nie można zatem domagać się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, albowiem takowy nigdy nie powstał. Wobec powyższego, pełnomocnik powoda, w piśmie z dnia 9 września 2015r., wniósł zatem o ustalenie nieistnienia zobowiązania, wierzytelności pozwanego wobec powoda o zapłacenie tytułem obowiązku naprawienia szkody orzeczonego wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 4 marca 2010r.w punkcie 10 na rzecz pozwanego kwoty łącznej 130.000 zł, z uwagi na wykonanie tego zobowiązania przez inne osoby - K. C. i B. C. (1). W ocenie Sądu I instancji, wobec takiej konstrukcji roszczenia i faktu skazania powoda prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w B., poza sporem pozostawały okoliczności czynu niedozwolonego. Powyższy stan faktyczny ustalony został bowiem wyrokiem i Sąd Okręgowy wydający wyrok w niniejszej sprawie związany jest tymi ustaleniami na podstawie art. 11 k.p.c. Przepis ten stanowi, iż ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego, co do popełnienia przestępstwa, wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.

Wyrok Sądu Okręgowego w B. z dnia 4 marca 2010r., w sprawie III K (...), jest prawomocny, co nie budziło wątpliwości stron i Sądu I instancji. Przepisy wskazanego art. 11 k.p.c. nie pozwalają także na różnicowanie zakresu odpowiedzialności sprawców zdarzenia, ani zmiany środków karnych orzeczonych prawomocnym wyrokiem. Wedle Sądu I instancji, do takiej zmiany dążył właśnie powód w swoim pozwie, domagając się ustalenia przez sąd cywilny, iż środek karny nałożony prawomocnym wyrokiem karnym wobec powoda nie istnieje. Sąd karny orzekając środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody na rzecz pozwanego, ujął wynikające stąd zobowiązanie jako formę kary za popełnione przez powoda przestępstwa i w drodze wyroku sądu cywilnego niemożliwe jest dokonanie zmiany tak orzeczonej kary. Sąd Okręgowy wskazał, iż powód w niniejszym postępowaniu wykazywał, że kwoty należne pozwanemu a ujęte w wyroku karnym, zostały na jego rzecz zapłacone i wobec powyższego pozwany nie może domagać się ich zapłaty również od powoda, albowiem wówczas byłby podwójnie wzbogacony. Takie rozumowanie powoda, w ocenie Sądu Okręgowego, doznaje jednak zasadniczych ograniczeń. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż zgodnie z treścią pisma pozwanego z dnia 23 kwietnia 2015r. powodowi pozostała do zapłaty tytułem obowiązku naprawienia szkody pozwanemu kwota 20,297,07 zł, a zatem nie jest prawdą twierdzenie powoda, iż cała należność z tytułu naprawienia szkody wskazana w punkcie 10 prawomocnego wyroku karnego, została pozwanemu zapłacona. Nawet jednak gdyby tak się stało, gdyby istotnie całe zobowiązanie wskazane w wyroku zostało zapłacone, to w ocenie Sadu I instancji, należy mieć na uwadze fakt, iż pozwany do chwili obecnej nie próbował prowadzić egzekucji z tytułu tej wierzytelności. Nie istnieje zatem ryzyko, które wskazuje powód, iż pozwany będzie domagał się od niego spełnienia całego świadczenia, także w zakresie już spełnionym przez inne osoby. Stąd też Sąd I instancji pominął wniosek dowodowy o przesłuchanie w charakterze świadka także K. C., który nie stawił się wezwany na rozprawę, albowiem nawet gdyby spełnił on świadczenie w całości, to ryzyko, o którym mówi powód w swoim pozwie i tak by nie istniało. Powód zatem nie miał interesu prawnego w domaganiu się ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c. nie istnienia zobowiązania określonego w wyroku karnym, albowiem zagrożenie „podwójnego" wzbogacenia się pozwanego nie istnieje, wobec braku prób egzekwowania roszczenia przez pozwanego oraz faktu, iż nie cała należność została jeszcze spłacona.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy oddalił powództwo w punkcie 1 wyroku, w punkcie 2 wyroku nie obciążył powoda kosztami procesu na podstawie art. 102 k.p.c., mając na uwadze bardzo złą kondycję finansową powoda, co było także przyczyną zwolnienia go od ponoszenia kosztów sądowych w sprawie i przyznania pomocny prawnej z urzędu. O kosztach udzielonej

powodowi pomocy prawnej z urzędu Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 3 wyroku, na podstawie art. 98 k.p.c. Koszty te stanowią: wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3.600 zł (§ 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu -Dz.U. Nr 163, poz. 1349) powiększone o należny podatek VAT.

Powyższe rozstrzygnięcie w całości zaskarżył apelacją powód i zgodnie z przepisem art. 358 § 2 pkt 2 k.p.c. zarzucił temu orzeczeniu:

1.  Naruszenie przepisów postępowania, to jest przepisów:

a)  art. 11 k.p.c., przez przyjęcie, jakoby związanie sądu w postępowaniu cywilnym ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego wykluczało ustalenie nie istnienia wierzytelności pokrzywdzonego wobec skazanego zasądzonej prawomocnym wyrokiem skazującym w postępowaniu karnym jako środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody, mimo jej zapłacenia przez dłużnika in solidum,

b)  art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., przez pominięcie dowodu z zeznań świadka K. C., mimo iż świadek miał złożyć zeznania na okoliczność istotną dla sprawy, to jest wielkość wpłaconych przez świadka na rzecz pozwanego kwot pieniężnych oraz ich łącznej sumy, celem wykazania, że obowiązek naprawienia szkody na rzecz pozwanego orzeczony wobec powoda wyrokiem Sądu Okręgowego w B. Wydziału III Karnego z dnia 11 marca 2010 roku, sygn. akt III K (...), wygasł na skutek zapłaty przez K. C. kwoty 90.000,00 zł;

c)  art. 328 § 2 k.p.c., polegające na nie wyjaśnieniu w uzasadnieniu podstawy prawnej orzeczenia w zakresie dotyczącym przepisów art. 189 k.p.c. i art. 46 kk, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy;

2.  Błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, jakoby powód pozostawał zobowiązany do wpłaty na rzecz pozwanego kwoty 20.297,07 zł, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy;

3.  Obrazę prawa materialnego, to jest przepisów art. 189 k.p.c. w zw. z art. 46 kk, przez ich nieprawidłową wykładnię, polegającą na przyjęciu, jakoby żądanie ustalenia nie istnienia wierzytelności pokrzywdzonego wobec skazanego, zasądzonej tytułem środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, z uwagi na jej zapłacenie przez dłużnika in solidum, było niedopuszczalne, gdyż stanowiłoby zmianę kary sensu largo;

4.  Obrazę prawa materialnego, to jest przepisu art. 189 k.p.c. jego nieprawidłowe zastosowanie, polegające na przyjęciu, jakoby brak było interesu prawnego powoda w ustaleniu nie istnienia wierzytelności pozwanego wobec powoda w łącznej kwocie 130.000,00 zł z uwagi na zapłacenie na rzecz pozwanego przez B. C. (1) kwoty 40.000,00 zł i przez K. C. kwoty 90.000,00 zł.

Z uwagi na powyższe, zgodnie z przepisem art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c., powód wniósł o:

uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w B. Wydziału I Cywilnego z dnia 13 października 2015 roku, sygn. akt I C 399/15, w całości oraz o przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego; zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za postępowanie apelacyjne, według norm przepisanych; zasądzenie na rzecz - adw. D. K., prowadzącego Kancelarię Adwokacką w B. przy ul. (...) lok. 5, kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi w postępowaniu apelacyjnym z urzędu, albowiem nie zostały one pokryte ani w całości, ani w części.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji w całości jako bezzasadnej i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za swoje, wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia, ustalenia Sądu I instancji oraz dokonaną ocenę prawną.

Na wstępie, przypomnieć należy ugruntowaną w judykaturze regułę, a mianowicie, że w wypadku wyroku oddalającego apelację, wydanego na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji, sąd odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych prawidłowo ustaleń; wystarczy stwierdzenie, że ustalenia sądu pierwszej instancji podziela i przyjmuje za własne. Konieczne jest jednak ustosunkowanie się do wszystkich zarzutów apelacji ( por. wyrok SN z dnia 23.02.2006r., II CSK 126/05, niepublikowany, zamieszczony w LEX nr 179973).

Przechodząc do treści apelacji, podstawowym zarzutem z punktu widzenia rozstrzygnięcia to zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 189 k.p.c.

Otóż, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji prawidłowo zastosował ten przepis, uznając, iż brak jest interesu prawnego po stronie powoda w dochodzeniu określonego przez niego w piśmie procesowym z dnia 9 września 2015r. (k.64-66v) roszczenia.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 jest kategorią obiektywną. Jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania ochrony, a zatem wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Innymi słowy interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka. Brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. ma miejsce wówczas, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa o świadczenie (ewentualnie innego powództwa), bądź w drodze podjęcia obrony w toku już wytoczonej przez pozwanego w procesie o ustalenie odrębnej sprawy o świadczenie Ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa następuje wtedy przesłankowo (por. M. Manowska, komentarz do art. 189 k.p.c., Lex i cyt. tam orzecznictwo Sądu Najwyższego).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, iż roszczenie powoda skierowane jest na ustalenie, że nie istnieje należność pozwanego względem powoda, wynikająca z treści prawomocnego wyroku karnego, w którym między innymi na powoda nałożono obowiązek naprawienia szkody na rzecz pozwanego, poprzez zapłatę określonych w wyroku kwot pieniężnych. W ocenie powoda, zachodzi prawdopodobieństwo, że pozwany będzie egzekwował kompensatę jednej szkody kilka razy. Tymczasem bezsporną jest okoliczność, iż pozwany, będąc poszkodowanym w procesie karnym, nie egzekwował od powoda jako skazanego jakichkolwiek kwot pieniężnych, wynikających z obowiązku naprawienia szkody. Pozwany nie wnosił nawet o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi karnemu w tej części. Dokument w postaci „pisma informacyjnego” z dnia 23.04.2015r. (k.15), którego nadawcą był pozwany a adresatem powód wynika jedynie, że według stanu na ten dzień, powód zobowiązany jest do zapłaty kwoty 20.297,07 zł, która to kwota dotyczy limitu debetowego w rachunku B. C. (2), bowiem obowiązek naprawienia szkody z tytułu wyłudzenia limitu debetowego w rachunku B. C. (1) wygasł. W ocenie Sądu

Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie prawnie chronione interesy powoda nie zostały w jakikolwiek sposób naruszone działaniem pozwanego. Nadto sytuacja prawna powoda w relacji z pozwanym nie nosi jakichkolwiek cech niepewności. Powód w żaden sposób nie wykazał, aby doszło do naruszenia jego sfery prawnej a także, aby istniało jakiekolwiek zagrożenie naruszenia tej sfery. W rozpoznawanej sprawie brak jest przesłanek obiektywnej potrzeby uzyskania przez powoda ochrony prawnej.

Tak więc, zdaniem Sądu Apelacyjnego, ze zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy wyprowadził wnioski logiczne, poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, a ocena Sądu I instancji nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i jest prawidłowa. Nie doszło także do naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisów prawa materialnego wskazanych w apelacji. W szczególności, w pełni prawidłową była zastosowana przez Sąd Okręgowy ocena, iż okoliczności niniejszej sprawy przemawiały za uznaniem, iż nie zachodziły po stronie powoda przesłanki z art. 189 k.p.c. skutkujące uwzględnieniem jego roszczenia.

Końcowo należy wskazać, iż w tej też sytuacji wszystkie zawarte w apelacji zarzuty skarżącego siłą rzeczy schodzą na plan dalszy jako wkraczające w płaszczyznę materii, która z uwagi na brak interesu prawnego stała się bezprzedmiotowa i tym samym spod rozważań Sądu Apelacyjnego musiała zostać wyłączona.

W kontekście powyższych rozważań, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda jako pozbawioną uzasadnionych podstaw, orzekając jak w punkcie II sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego obciążających powoda orzeczono po myśli art. 102 k.p.c. biorąc pod uwagę jej ciężką sytuację materialną i trudną sytuację życiową.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na mocy § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013r., poz.461 ze zm.).