Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Joanna Misztal-Konecka

Sędzia Sądu Rejonowego Krzysztof Niezgoda (delegowany)

Protokolant Maciej Bielak

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2016 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z powództwa Z. N.

przeciwko Z. M.

o zapłatę kwoty 9600 zł

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Lubartowie z dnia 1 lutego 2016 roku, w sprawie I C 140/14

I. oddala apelację;

II. zasądza od Z. N. na rzecz Z. M. kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

III. przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną opłatę od apelacji w kwocie 480 zł (czterysta osiemdziesiąt złotych;

IV. przyznaje adwokatowi A. S. kwotę 738 zł (siedemset trzydzieści osiem złotych) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu w postępowaniu odwoławczym, w tym kwotę 138 zł (sto trzydzieści osiem złotych) z tytułu podatku od towarów i usług, i kwotę tę nakazuje wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Lubartowie.

Joanna Misztal-Konecka Dariusz Iskra Krzysztof Niezgoda

Sygn. akt II Ca 656/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 9 stycznia 2014 roku, wniesionym do Sądu Rejonowego w Lubartowie w dniu 20 lutego 2014 roku, powódka – Z. N. wniosła o zasądzenie od Z. M. kwoty 9600 zł tytułem zwrotu pożyczek udzielonych R. M. (1), mężowi pozwanej. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że R. M. (1) pożyczył od niej łącznie kwotę 9600 zł, w tym kwoty: 3000 zł – w dniu 12 maja 2004 roku, 2000 zł – w dniu 18 czerwca 2004 roku, 3000 zł – w dniu 20 marca 2005 roku i kwotę 1600 zł – w dniu 15 kwietnia 2005 roku. Powódka wskazała, że w październiku 2011 roku wezwała ustnie brata do zwrotu pożyczek, ale ten odpowiedział, że nie zwróci jej pieniędzy i zmarł wkrótce po tej rozmowie (k. 2-4).

*

W odpowiedzi na pozew z dnia 1 września 2014 roku pozwana – Z. M. nie uznała powództwa, wniosła o jego oddalenie i zasądzenie kosztów procesu stosowanie do złożonych rachunków.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana zaprzeczyła, aby jej mąż zaciągał kiedykolwiek pożyczki u powódki. Pozwana podniosła, że R. M. (1) uzgadniał z nią wszelkie decyzje o charakterze majątkowym, postępował względem niej lojalnie i jego sytuacja majątkowa była jej dobrze znana. Ponadto mąż nie potrzebował pieniędzy w czasie, kiedy, według powódki, miało dojść do udzielenia pożyczek, ponieważ miał stałe dochody z emerytury oraz z prowadzonej działalności gospodarczej. Pozwana wskazała, że oboje z mężem pobierali emerytury. Ani mąż, ani ona sama nie mieli w tamtym czasie żadnych nieplanowanych wydatków. W ocenie pozwanej, działania powódki nakierowane są na to, aby odwrócić skutki dokonanych przez R. M. (1) rozrządzeń testamentowych. W następstwie powołania pozwanej do całości spadku w testamencie nie doszło do dziedziczenia z ustawy. Motywem działania powódki jest chęć uzyskania części majątku spadkowego dla siebie, chociaż mąż, a brat powódki, nie przewidział dla niej w testamencie żadnej korzyści. Gdyby rzeczywiście powódka udzieliła mężowi jakiejś pożyczki, to z pewnością zwróciłby on tę pożyczkę jeszcze przed swoją śmiercią, nakazałby rozliczyć się z powódką, albo przewidziałby dla powódki w testamencie jakąś korzyść majątkową.

Pozwana podniosła, że twierdzenia przytoczone przez powódkę zostały przez nią zmyślone. Zastanawiające jest, dlaczego powódka przez tyle lat nie dochodziła zwrotu rzekomych pożyczek. R. M. (1) zmarł w 2012 roku (k. 18-18v).

*

Wyrokiem z dnia 1 lutego 2016 roku Sąd Rejonowy w Lubartowie:

I. oddalił powództwo;

II. zasądził od Z. N. na rzecz D. M. kwotę 3000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (k. 77).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że Z. M. i R. M. (1) byli małżeństwem. Z. N. jest siostrą R. M. (1).

Sąd Rejonowy ustalił, że w latach 2004 – 2005 sytuacja materialna małżonków M. była bardzo dobra. Oboje pobierali emerytury. Dodatkowo R. M. (1) prowadził dobrze prosperującą pracownię projektową w L.. Małżonkowie nie mieli dzieci. Nie ponosili szczególnych wydatków. W dniu 21 maja 2002 roku R. M. (1) założył w (...) imienia Z. C. lokatę terminową na kwotę 45000 zł. Lokata ta trwała do dnia 23 maja 2005 roku. R. M. (1) zmarł w dniu 27 maja 2012 roku. Spadek po nim na podstawie testamentu notarialnego nabyła żona Z. M. w całości.

Sąd wskazał, że powódka w swoich twierdzeniach, przytaczanych jako faktyczna podstawa powództwa, podawała, że zawarła z bratem R. M. (1) cztery ustne umowy pożyczki:

- w dniu 12 maja 2004 roku na kwotę 3000 zł,

- w dniu 18 czerwca 2004 roku na kwotę 2000 zł,

- w dniu 20 marca 2005 roku na kwotę 3000 zł,

- w dniu 15 kwietnia 2005 roku na kwotę 1600 zł.

Sąd wskazał, że na rozprawie w dniu 13 listopada 2015 roku pełnomocnik powódki wnosił o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zawarcia pomiędzy powódką i mężem pozwanej umów pożyczek i treści tych umów. Na rozprawie w dniu 27 stycznia 2016 roku pełnomocnik powódki wnosił o przeprowadzenie dowodu z zeznań pozwanej na okoliczność zawarcia pomiędzy powódką i mężem pozwanej umów pożyczek i treści tych umów. Zdaniem pełnomocnika powódki, fakty zawarcia umów pożyczek zostały uprawdopodobnione za pomocą pisma.

Sąd wskazał, że pełnomocnik pozwanej konsekwentnie sprzeciwiał się przeprowadzeniu dowodu z zeznań świadków oraz z zeznań stron na okoliczność udzielenia przez powódkę pożyczek R. M. (1), podnosząc, iż prowadziłoby to do obejścia przepisów o formie pisemnej czynności prawnych zastrzeżonej dla celów dowodowych.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 720 § 2 k.c. i wyjaśnił, że umowa pożyczki może być zawarta w dowolnej formie (także ustnej). Jednakże wtedy, gdy wartość umowy przenosi 500 zł, umowa powinna być stwierdzona pismem. Jest to forma pisemna zastrzeżona dla celów dowodowych.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisów art. 74 § 1 i 2 k.c. i wyjaśnił, że niedopuszczalne było w niniejszej sprawie przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków i zeznań stron na fakty zawarcia powoływanych przez powódkę w faktycznej podstawie powództwa umów pożyczek, bowiem pożyczki te, według twierdzeń samej powódki, opiewały na kwoty wyższe niż 500 zł. W rezultacie Sąd nie ustalił, aby we wskazanych datach powódka zawarła z mężem pozwanej umowy pożyczki, ponieważ brak było środków dowodowych na te okoliczności.

Sąd uznał, że w rozpoznawanej sprawie nie występowała żadna z okoliczności określonych w art. 74 § 2 k.c. Pozwana nie wyraziła zgody na przeprowadzenie dowodów ze świadków i z przesłuchania stron na fakty zawarcia umów pożyczki. Fakty ich zawarcia nie zostały również uprawdopodobnione za pomocą pisma.

Sąd Rejonowy przedstawił wybrane stanowiska w zakresie wykładni przepisu art. 74 § 2 k.c., wyrażone przez Sąd Najwyższy, i uznał, że przedstawiony przez powódkę dokument, znajdujący się na karcie 25 akt sprawy, nie może być uznany za początek dowodu na piśmie zawarcia przez powódkę umów pożyczek z mężem pozwanej.

Sąd wskazał, że nie są znane okoliczności powstania tego dokumentu. Twierdzeń powódki w tym zakresie nie można zweryfikować. Powódka podała, że przedmiotowy dokument sporządziła specjalnie w celu udokumentowania przysługujących jej roszczeń przeciwko bratu o zwrot pożyczek. Uprawdopodobnienie udzielenia pożyczki nie może wynikać z dokumentu, jaki strona sporządziła jednostronnie w nieznanych okolicznościach. Gdyby uznawać za początek dowodu na piśmie taki dokument, jaki przedstawiła powódka, to przepisy art. 74 § 1 i 2 k.c. nie miałyby żadnego praktycznego znaczenia. W każdym procesie o zwrot pożyczki w kwocie ponad 500 zł powód mógłby przedstawić podobny dokument sporządzony w dniu złożenia pozwu i w ten sposób uniknąć negatywnych konsekwencji niezachowania formy pisemnej czynności prawnej zastrzeżonej dla celów dowodowych.

Sąd Rejonowy uznał, że powódka miała obowiązek przedstawić dowody stwierdzające istnienie dochodzonego roszczenia procesowego. W postępowaniu cywilnym ciężar dowodu spoczywa w zasadzie na powodzie. Powód ponosi też ryzyko braku, jak i nieudania się dowodu. Z. N. powinna wykazać, że pożyczyła bratu pieniądze i że pożyczki te nie zostały zwrócone. Powódka takich dowodów nie przeprowadziła. W konsekwencji jej powództwo zostało oddalone, jako oparte na nieudowodnionych twierdzeniach.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał przepis art. 98 k.p.c.

*

Od wyroku z dnia 1 lutego 2016 roku apelację wniosła powódka, reprezentowana przez pełnomocnika, zaskarżając ten wyrok w całości.

Powódka zarzuciła:

„1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

- art. 74 § 2 k.c. w zw. z art. 720 k.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych z przesłuchania świadków oraz stron na okoliczność zawarcia umowy pożyczki w sytuacji, gdy takt dokonania tej czynności prawnej został uprawdopodobniony za pomocą pisma.

2. naruszenie przepisów postępowania, a to:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę dowodów z zeznań pozwanej, zaświadczeń kredytowych i zeznań PIT małżonków M. świadczących o ich dobrej sytuacji finansowej, w sposób wykluczający możliwość zawarcia przez nich jakiejkolwiek umowy pożyczki,

- art. 212 k.p.c. wskutek poczynienia przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych w oparciu wyłącznie o twierdzenia strony pozwanej, przy jednoczesnym pominięciu istotnych informacji udzielonych przez samą powódkę.

(…)

- naruszenie art. 98 k.p.c. w związku z art. 102 k.p.c. przez obciążenie pozwaną kosztami procesu w całości i nieuzasadnione przyjęcie, że w przypadku powódki nie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek zwolnienia od kosztów, przewidziany w art. 102 k.p.c.”.

Powódka wniosła o „rozpoznanie niezaskarżalnego zażaleniem postanowienia Sądu I instancji oddalającego wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków oraz stron na okoliczność zaciągania pożyczek przez R. M. (2) od powódki, ich wysokości i nie rozliczenia się aż do śmierci”.

Powódka wniosła również o:

„- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego merytorycznego rozpoznania,

- zwolnienie powódki od opłaty od apelacji oraz kosztów postępowania odwoławczego.

(…)

- zasądzenie kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa adwokackiego wykonywanego z urzędu w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, oświadczając jednocześnie iż wynagrodzenie to nie zostało uiszczone w całości, ani w części za żadną instancję”.

÷

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powódki popierał apelację. Wnosił również o „zwolnienie powódki z konieczności ponoszenia kosztów postępowania odwoławczego” oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego świadczonego z urzędu, oświadczając, że nie zostały zapłacone w całości, ani w części (k. 118v).

Pełnomocnik pozwanej wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów według norm przepisanych (k. 118v).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powódki jest oczywiście bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że nie jest zasadny wniosek apelacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Z przepisów art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wynika, że uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Dodatkową podstawę prawną uchylenia wyroku stanowi przepis art. 505 ¹² § 1 k.p.c., mający zastosowanie w postępowaniu uproszczonym. Przepis ten stanowi, że jeżeli sąd drugiej instancji stwierdzi, że zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie dają wystarczających podstaw do zmiany wyroku, uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna ze wskazanych wyżej podstaw uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Postępowanie przed Sądem pierwszej instancji nie jest dotknięte nieważnością. Sąd ten rozpoznał istotę sprawy, analizując zasadność żądania pozwu z punktu widzenia okoliczności faktycznych przytoczonych jako podstawa faktyczna powództwa i rozpoznając zarzuty podniesione przez pozwanego. Wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy nie wymaga również przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, ani też nawet uzupełniania, czy powtarzania postępowania dowodowego.

Sprawa niniejsza nie została również rozpoznana w postępowaniu uproszczonym.

Należy także zwrócić uwagę, że powódka nie przytacza w apelacji zarzutów, których uwzględnienie mogłoby skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku.

÷

Nie są uzasadnione zarzuty apelacji.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń w zakresie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Rejonowo prawidłowo ustalił, że fakt zawarcia czterech umów pożyczek nie został uprawdopodobniony przez powódkę za pomocą pisma. Adekwatnie do tego ustalenia Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował przepisy art. 74 § 1 i 2 k.c., w brzmieniu mającym zastosowanie w rozpoznawanej sprawie.

Dokument, jaki został złożony przez powódkę w dniu 24 września 2014 roku, nie może stanowić dostatecznej podstawy do przyjęcia, że fakty zawarcia umów pożyczki pieniężej w dniach 12 maja 2004 roku, 18 czerwca 2004 roku, 20 marca 2005 roku i 15 kwietnia 2005 roku, zostały uprawdopodobnione za pomocą pisma.

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że dokument ten został sporządzony przez samą powódkę. Oględziny tego dokumentu wskazują, że został od sporządzony długopisem, dwoma rodzajami tuszu długopisowego. Pierwsza część, zapisana tuszem ciemniejszym, przerywanym, ma następującą treść:

„R. M. mój brat

pożyczył odemnie od Z. N.”1.

Druga część omawianego dokumentu została zapisana tym samym charakterem pisma, z tym, że tuszem jaśniejszym i nieprzerywanym. Treść ta wskazuje daty, w których miały być zawarte umowy pożyczki, i kwoty tych pożyczek. Treść ta zapisana została niezmiennym charakterem pisma. Zawiera jednolity sposób zapisu wszystkich dat i kwot. Zapis dwóch pierwszych dat i kwot oddzielony jest od zapisu dwóch ostatnich dat i kwot wyrażeniem o treści „i jeszcze dopożyczył”.

Zarówno treść i charakter pisma wskazują, że dokument na karcie 25 został sporządzony przez powódkę w tej samej dacie, nie zaś w różnych datach, które miałyby odpowiadać lub być przynajmniej zbliżone do dat, w których zostały zawarte umowy.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że omawiany dokument został złożony przez powódkę dopiero po tym, jak na rozprawie w dniu 15 września 2014 roku powódka otrzymała odpis odpowiedzi na pozew (k. 18, 22), w której pozwana zaprzeczyła wszystkim twierdzeniom powódki, oraz po tym, jak na rozprawie w dniu 15 września 2014 roku powódka została pouczona przez przewodniczącego rozprawy o treści przepisów art. 720 § 2 k.c. i art. 74 k.c. (k. 23). Wcześniej powódka nawet nie wspominała o tym, że kiedykolwiek w przeszłości sporządziła dokument mający zawierać notatki dotyczące jakichkolwiek umów, czy rozliczeń z bratem.

Wreszcie należy wskazać, że w dniu 29 stycznia 2015 roku powódka złożyła w rozpoznawanej sprawie pozew na urzędowym formularzu, pomimo że nie była do tego zobowiązana przez Sąd i pomimo że nie istniała rzeczywista potrzeba składania pozwu na formularzu. Do pozwu powódka dołączyła ponownie własnoręcznie napisane oświadczenie (k. 51), o treści podobnej, choć nie identycznej, do treści oświadczenia dołączonego do pisma złożonego w dniu 24 września 2014 roku.

Na rozprawie w dniu 13 listopada 2015 roku powódka wskazywała początkowo, że oświadczenie znajdujące się na karcie 51 akt sprawy zostało sporządzone przed wniesieniem pozwu i następnie dołączone do pozwu, a dopiero później, gdy zostały okazane jej dokumenty na kartach 25 i 51, zmieniła stanowisko, twierdząc, że „oryginalnym” dokumentem jest dokument na karcie 25 akt sprawy, czyli złożony jako pierwszy. Powyższa zmiana stanowiska świadczy nie o pomyłce powódki, ale o tym, że oba oświadczenia sporządzone zostały przez powódkę celowo, jako dokumenty mające posłużyć do uzasadnienia wniosków o dopuszczenie dowodów z zeznań świadków na fakt zawarcia umów pożyczki.

Oświadczenie pisemne znajdujące się na karcie 25 akt sprawy nie mogło uzasadniać przyjęcia, że fakty zawarcia umów pożyczki zostały uprawdopodobnione za pomocą pisma. Oświadczenie to zostało złożone dziewięć lat po tym, jak miała zostać zawarta ostatnia umowa pożyczki i pochodzi od osoby, co do której istniało dostatecznie duże prawdopodobieństwo, że w przyszłym sporze może zeznawać jako strona co do faktu zawarcia pożyczki i jej wysokości.

Przyjęcie, że uprawdopodobnienie za pomocą pisma faktu dokonania czynności prawnej, dla której była zastrzeżona forma dla celów dowodowych, może nastąpić przez złożenie w tym celu pisemnych oświadczeń przez osoby, które miałyby zeznawać jako strony lub świadkowie, stanowiłoby obejście zastosowania przepisu art. 74 § 1 k.p.c.

Uprawdopodobnienie za pomocą pisma faktu dokonania czynności prawnej oznacza przedstawienie przez stronę takiego dokumentu pisemnego, z którego wynika prawdopodobieństwo dokonania czynności prawnej bez zachowania formy pisemnej, a którego powstanie nie pozostaje w jakimkolwiek związku z zamiarem prowadzenia w przyszłości dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności.

Sąd Rejonowy trafnie zatem przyjął, że powódka nie udowodniła, iż zawarła z mężem pozwanej cztery umowy pożyczki w datach przez siebie wskazywanych.

W związku z tym, że powódka nie udowodniła swoich twierdzeń w zakresie okoliczności stanowiących podstawę faktyczną powództwa, a mianowicie co do tego, że zawarła z R. M. (1) cztery umowy pożyczki, należy uznać, że twierdzenia te nie są prawdziwe i zmierzają wyłącznie do uzyskania korzyści majątkowej bez żadnej ku temu podstawy prawnej.

÷

Oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia przepisu art. 212 k.p.c. Wydaje się przy tym, że zarzut dotyczy wyłącznie przepisów zawartych w art. 212 § 1 k.p.c., chociaż apelacja nie precyzuje, czy odnosi się on do zdania pierwszego, czy też zdania drugiego.

Przepisy zawarte w art. 212 § 1 k.p.c. w ogóle nie odnoszą się do postępowania dowodowego. Twierdzenia strony, w szczególności złożone w odpowiedzi na pytania zadawane przez sąd na rozprawie, nie stanowią dowodu, jak również przez sam fakt ich złożenia nie stanowią podstawy ustaleń faktycznych w sprawie.

Nie stanowiące dowodu twierdzenia strony mogą stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie cywilnej tylko w wypadkach, w których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego na to pozwalają. Najbardziej charakterystyczne przykłady tego rodzaju sytuacji przewidują przepisy art. 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c. Przepisy te nie były jednak przedmiotem zarzutów apelacyjnych. Należy także podkreślić, że przepisy te ani nie zostały zastosowane przez Sąd pierwszej instancji, ani też nie zachodziły podstawy faktyczne ich zastosowania. Pozwana nie przyznała bowiem żadnych faktów przytaczanych przez powódkę, ani też nie zaistniała tego rodzaju sytuacja, aby pozwana nie wypowiedziała się co do jakichkolwiek twierdzeń powódki o faktach.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił dowody z dokumentów przedstawionych przez pozwaną. Natomiast przeprowadzenie dowodu z zeznań pozwanej było całkowicie zbędne. Skoro nie był dopuszczalny dowód z zeznań powódki i z zeznań zawnioskowanych przez nią świadków, to całkowicie zbędne było przeprowadzanie dowodu z zeznań pozwanej na okoliczności negatywne, a zwłaszcza na okoliczności mające stanowić fakty dowodowe, czyli fakty, z których można wnioskować o istnieniu innych faktów (art. 231 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie z faktu dobrej sytuacji finansowej swojej i męża w 2004 i 2005 roku pozwana wyprowadzała wniosek o braku potrzeby zaciągania przez R. M. (1) pożyczek pieniężnych u siostry.

÷

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przepisów art. 98 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. Powódka nie wskazała w ogóle w apelacji, który z przepisów zawartych w art. 98 k.p.c. miałyby zostać naruszony i w jaki sposób. Art. 98 k.p.c. zawiera bowiem cztery jednostki redakcyjne w postaci paragrafów, z których każda zawiera odrębny przepis.

Przepisy regulujące zagadnienie kosztów procesu są przepisami prawa procesowego i ewentualne naruszenie tych przepisów sąd drugiej instancji bierze pod uwagę na konkretny i właściwie sformułowany zarzut, nie zaś z urzędu. Powódka takiego zarzutu w odniesieniu do przepisu art. 98 k.p.c. nie sformułowała w apelacji.

Przepis art. 378 § 1 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Z powołanego przepisu wynika między innymi, że sąd drugiej instancji – bez podniesienia w apelacji lub w toku postępowania apelacyjnego odpowiedniego zarzutu – nie może wziąć z urzędu pod rozwagę uchybień prawu procesowemu, popełnionych przez sąd pierwszej instancji, choćby miały wpływ na wynik sprawy. Jedyny wyłom ustanowiony został w art. 378 § 1 zdanie drugie k.p.c., który nakazuje sądowi drugiej instancji w granicach zaskarżenia wziąć pod uwagę nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji2.

W uchwale z dnia 31 stycznia 2008 roku, III CZP 49/073, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania.

Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 102 k.p.c.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca sprawę obwiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty procesu, a więc koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Jeden z wyjątków od zasady odpowiedzialności za wynik procesu przewidziany został w art. 102 k.p.c., z którego wynika, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Powołany przepis, jako przepis szczególny, nie może być wykładany rozszerzająco. Ocena, czy w konkretnej sprawie zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, pozostawiona została uznaniu sądu, które nie oznacza jednak dowolności. Ocena, o której mowa, powinna mieć na względzie całokształt okoliczności sprawy.

Sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie ponieść kosztów sądowych, nie stanowi podstawy zwolnienia – na podstawie art. 102 k.p.c. – z obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego4.

Do zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. nie wystarcza tylko zła sytuacja majątkowa strony. Przepis wymaga, by wystąpiły okoliczności szczególne. Nie jest taką szczególną okolicznością sam fakt zwolnienia strony od kosztów sądowych, ani jej wiek5.

W rozpoznawanej sprawie nie występują szczególne okoliczności, które uzasadniałyby nieobciążanie powódki kosztami procesu poniesionymi przez pozwaną w pierwszej instancji. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie toczyło się prawie dwa lata, licząc od dnia wniesienia pozwu do dnia wydania wyroku przez Sąd pierwszej instancji.

Powództwo od początku opierało się na nieprawdziwych twierdzeniach powódki, motywowanych chęcią uzyskania nieuzasadnionej korzyści majątkowej kosztem pozwanej. Należy zgodzić się ze stanowiskiem pozwanej, że motywem działania powódki było to, że powódka została pominięta w testamencie przez swojego brata, a sporządzenie tego testamentu wykluczyło dziedziczenie ustawowe powódki po bracie.

Przepis art. 102 k.p.c. jest przepisem wyjątkowym. Jego zastosowanie jest uzależnione od zaistnienia szczególnych okoliczności, a nie od tego, że strona przegrała sprawę.

*

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od Z. N. na rzecz Z. M. kwotę 1200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

W związku z tym, że apelacja powódki została oddalona w całości, powódka jest stroną przegrywającą sprawę w całości w postępowaniu odwoławczym. Powinna zatem zwrócić pozwanej koszty poniesione przez pozwaną w postępowaniu odwoławczym. Koszty te obejmują wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanej będącego adwokatem, ustalone na podstawie § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800) w zw. z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2016 r., poz. 1668).

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do zastosowania w postępowaniu odwoławczym przepisów art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Przeciwko nieobciążaniu powódki kosztami postępowania odwoławczego przemawiają te same względy, które zadecydowały o nieuwzględnieniu zarzutu naruszenia przepisu art. 102 k.p.c. przez Sąd pierwszej instancji. Dodatkowo należy wskazać, że pomimo trafnego i wyczerpującego uzasadnienia zaskarżonego wyroku przez Sąd pierwszej instancji, powódka zdecydowała się wnieść apelację, narażając pozwaną na powstanie dalszych kosztów.

Jak wynika przy tym z twierdzeń przytoczonych na rozprawie apelacyjnej, których powódka nie zakwestionowała, powódka ma doświadczenie w prowadzeniu licznych spraw sądowych, a w związku z tym powinna mieć świadomość, że nie może swoim lekkomyślnym zachowaniem narażać strony przeciwnej na poniesienie kosztów procesu cywilnego.

*

Na podstawie art. 113 ust. 1 (a contrario) ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 623 – tekst jednolity) Sąd Okręgowy przejął na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną opłatę od apelacji w kwocie 480 zł.

W związku z tym, że apelacja powódki została oddalona w całości, a powódka była zwolniona od opłaty od apelacji, brak jest podmiotu, na który mógłby zostać włożony obowiązek uiszczenia tej opłaty na rzecz Skarbu Państwa.

*

Na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze (Dz. U. 2015 roku, poz. 615 – tekst jednolity) w związku § 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1801) oraz w związku z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 r., poz. 1714) Sąd Okręgowy przyznał adwokatowi A. S. kwotę 738 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez tego adwokata z urzędu w postępowaniu odwoławczym, w tym kwotę 138 zł z tytułu podatku od towarów i usług, i kwotę tę nakazał wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Lubartowie.

Przyznana kwota obejmuje opłatę za czynności adwokata w postępowaniu odwoławczym, ustaloną na podstawie § 4 ust. 1 w zw. z § 8 pkt 4 i w zw. z § 16 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1801).

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Joanna Misztal-Konecka Dariusz Iskra Krzysztof Niezgoda

1 Przytoczono dosłowne brzmienie tej części pisma powódki.

2 Por.: uzasadnienie wyroku SN z dnia 18 czerwca 2010 roku, V CSK 448/09, Lex nr 677914; uzasadnienie wyroku SA w Katowicach z dnia 27 maja 2010 roku, V ACa 597/09, Lex nr 686895; uzasadnienie wyroku SN z dnia 5 listopada 2009 roku, I CSK 108/09, Lex nr 570110; uzasadnienie wyroku SN z dnia 13 lutego 2009 roku, II CSK 386/08, Lex nr 599751; uzasadnienie wyroku SN z dnia 14 stycznia 2009 roku, IV CSK 350/08, Lex nr 487549; uzasadnienie wyroku SA w Szczecinie z dnia 30 grudnia 2008 roku, I ACa 506/08, Lex nr 516578; uzasadnienie wyroku SN z dnia 8 października 2008 roku, V CSK 125/08, Lex nr 602329; uzasadnienie wyroku SN z dnia 2 lipca 2008 roku, II PK 7/08, Lex nr 497686; uzasadnienie wyroku SN z dnia 22 lipca 2008 roku, II PK 7/08, OSN P 2009, z. 21-22, poz. 283; uzasadnienie wyroku SN z dnia 31 stycznia 2008 roku, II CSK 400/07, Lex nr 371445.

3 OSN C 2008, z. 6, poz. 55.

4 Por. Tomasz Demendecki, Komentarz aktualizowany do art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego, Lex.

5 Por.: postanowienie SN z dnia 11 lutego 2010 roku, I CZ 112/2009, Lex nr 564753; postanowienie SN z dnia z 26 stycznia 2007 roku, V CSK 292/2006, Lex nr 232807; postanowienie SN z dnia z 23 sierpnia 2012 roku, II CZ 93/2012, Lex nr 1219500; postanowienie SN z dnia 5 lipca 2012 roku, IV CZ 42/2012, Lex nr 1228597; postanowienie SN z dnia 23 maja 2012 roku, III CZ 25/2012, Lex nr 1214589.