Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2013 r. w Szczecinie

sprawy A. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 7 grudnia 2011r. sygn. akt IV U 1177/11

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 lutego 2013 r. sygn. akt IV U 1589/12

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Prawomocnym wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie A. N. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 12 października 2011 roku wstrzymującej wypłatę emerytury w następstwie zawieszenia prawa do świadczenia, z uwagi na kontynuowanie przez ubezpieczoną zatrudnienia bez rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, u którego pracowała bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

W dniu 28 grudnia 2012 roku A. N. wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 7 grudnia 2011 roku domagając się zmiany decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 12 października 2011 roku poprzez wznowienie wypłaty przysługującego jej świadczenia emerytalnego oraz wypłaty zaległego świadczenia. W uzasadnieniu ubezpieczona powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku (sygn. akt K 2/12), w którym uznano przepis art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 257, poz. 1726 ze zm.) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. z 2009 r. Dz.U. nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, za niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie ubezpieczonej z uwagi na okoliczność, że właśnie w oparciu o powyżej wymienione przepisy wstrzymano wypłatę przysługującego jej świadczenia, wniesiona skarga była uzasadniona.

W odpowiedzi na skargę A. N. organ rentowy wniósł o jej oddalenie podnosząc, że przywoływane orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ogłoszone zostało w dniu 22 listopada 2012 roku. Zgodnie zaś z treścią art. 190 ust. 3 Konstytucji, orzeczenie to wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Tym samym decyzja organu rentowego zapadła w dniu 12 października 2011 roku oraz wyrok Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 7 grudnia 2011 roku znajdowały swą podstawę w obowiązującym w tym czasie stanie prawnym i obecnie wydane orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcia zawarte w decyzji i wyroku. Zarazem wskazano, że decyzją z dnia 28 stycznia 2013 roku organ rentowy podjął wypłatę emerytury ubezpieczonej od dnia 22 listopada 2012 roku.

Wyrokiem z dnia 20 lutego 2013 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 7 grudnia 2011 roku w ten sposób, że zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 12 października 2011 roku i przywrócił A. N. prawo do wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczona od 1995 roku pracuje w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w K.. W dniu 24 marca 2009 roku nabyła prawo do emerytury począwszy od 1 marca 2009 roku. A. N. nie rozwiązała ze swoim pracodawcą stosunku pracy i w konsekwencji utrzymywała się z dwóch źródeł – wynagrodzenia za pracę i świadczenia emerytalnego. W wyniku nowelizacji przepisów emerytalnych w grudniu 2010 roku zniesiono możliwość pobierania świadczenia emerytalnego bez rozwiązywania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą osobom, którym organ rentowy przyznał emeryturę po 8 stycznia 2009 roku. Jednocześnie emeryci, którym organ rentowy przyznał emeryturę przed 1 stycznia 2011 roku mogli ją pobierać bez rozwiązania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą jeszcze przez 9 miesięcy od daty wejścia w życie nowelizacji, czyli do 30 września 2011 roku. W następstwie powyższego Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. w dniu 12 października 2011 roku wydał decyzję, mocą której wstrzymał A. N. wypłatę emerytury z uwagi na nie rozwiązanie przez ubezpieczoną stosunku pracy z pracodawcą przed dniem nabycia prawa do świadczenia. A. N. złożyła odwołanie od powyższej decyzji, jednak wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie oddalił to odwołanie. Ubezpieczona nie złożyła apelacji od powyższego rozstrzygnięcia.

W dniu 13 listopada 2012 roku Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. akt K 2/12 orzekł, że przepisy nowelizujące w zakresie, w jakim znajdują zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, są niezgodne z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok został opublikowany w dniu 22 listopada 2012 roku.

Sąd Okręgowy zważył, że ubezpieczona nabyła prawo do emerytury z dniem 1 marca 2009 roku, tj. w czasie w którym można było łączyć pracę zarobkową u dotychczasowego pracodawcy z pobieraniem świadczenia emerytalnego bez konieczności rozwiązania stosunku pracy.

Ustawą z dnia 16 grudnia 2010 roku, która weszła w życie 1 stycznia 2011roku dodano do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przepis art.103a, na mocy którego zniesiono możliwość pobierania emerytury bez rozwiązywania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą. Regulacja ta objęła wszystkich emerytów, w tym A. N., która przeszła na emeryturę przed tą datą. Zgodnie z nowelizacją, aby po 30 września 2011 roku jednocześnie pobierać świadczenie emerytalne i wynagrodzenie ze stosunku pracy, należało chociaż na jeden dzień rozwiązać stosunek pracy z dotychczasowym pracodawcą. Z uwagi na to, że ubezpieczona tego nie uczyniła, organ rentowy z dniem 1 października 2011 roku wstrzymał jej wypłatę emerytury. Następnie Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 roku oddalił jej odwołanie, gdyż działanie organu rentowego zgodne było z obowiązującymi przepisami prawa.

W dniu 13 listopada 2012 roku Trybunał Konstytucyjny wydał w sprawie o sygn. akt K 2/12 wyrok, w którym orzekł, że sporne przepisy nowelizujące w zakresie, w jakim znajdują zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W swym uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny zastrzegł, że badał on wyłącznie, czy ustawodawca mógł na podstawie art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 roku rozciągnąć stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS – przepisu ustalającego nową treść ryzyka emerytalnego – na sytuacje przeszłe, tj. wobec osób, które już nabyły prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku, czyli w czasie obowiązywania regulacji niezawierającej wymogu rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą dla uzyskania świadczenia emerytalnego. Ubezpieczonej ustalono prawo do świadczenia w tym właśnie okresie. Skarżąca zasadnie zatem podaje jako podstawę wznowienia postępowania wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku, zgodnie z treścią art. 401 ¹ k.p.c.

Sąd Okręgowy podkreślił przy tym , że zgodnie z treścią art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. K 2/12 opublikowany został w dniu 22 listopada 2012 roku i zgodnie z cytowanym powyżej przepisem, z tym dniem wszedł w życie. Z uwagi jednak na skuteczności ex tunc wyroków Trybunału Konstytucyjnego ma on zastosowanie także w niniejszej sprawie. Zdaniem Sądu Okręgowego nie do przyjęcia jest stanowisko organu rentowego, że do momentu ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego akt uznany za niekonstytucyjny ma pełną moc obowiązującą i powinien być bez żadnych zastrzeżeń stosowany przez sądy do stanów faktycznych powstałych przed ogłoszeniem orzeczenia. Przekreślałoby to bowiem sens instytucji wznowienia postępowania w sytuacji, gdy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zawiera wiążące stwierdzenie, iż akt normatywny pozostaje w sprzeczności z aktem prawnym wyższego rzędu, a sprzeczność ta istnieje z reguły od samego początku.

Ostatecznie, zgodnie z art. 412 § 2 k.p.c., sąd pierwszej instancji uwzględnił skargę A. N. i zmienił zaskarżony wyrok, a w konsekwencji zmienił decyzję organu rentowego z dnia 12 października 2011roku i wznowił wypłatę emerytury ubezpieczonej od 1 października 2011roku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, który zaskarżył rozstrzygnięcie w całości, zarzucając mu:

- naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 2 ust. 1 pkt 1 w związku z artykułem 134 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - polegające na możliwości przywrócenia prawa do wstrzymanej emerytury mimo, że w dacie wydania zmienionej decyzji z dnia 12 października 2011 roku, została ona wydana zgodnie z obowiązującym prawem i wyrokiem z dnia 7 grudnia 2011 roku została ona uznana za prawidłową,

- naruszenie prawa procesowego, a w szczególności art. 316 k.p.c. - polegające na nie uwzględnieniu stanu rzeczy w chwili zamknięcia rozprawy. Zgodnie z przepisem art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i z tym dniem następuje utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego, którego dotyczy orzeczenie Trybunału, tym samym na podstawie art. 412 § 2 k.p.c., skarga powinna zostać oddalona.

Wskazując na powyższe podstawy apelacji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie skargi ubezpieczonej o wznowienie postępowania oraz zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów procesu.

W uzasadnieniu autor apelacji podkreślił, że nie zgadza się z argumentami przytoczonymi przez Sąd Okręgowy, którego zdaniem, ubezpieczona zyskuje prawo do emerytury już od daty wstrzymania świadczenia, a nie od daty ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał nie wskazał w wyroku, jak i w jego uzasadnieniu, daty utraty mocy prawnej wymienionych wyżej przepisów. Wyrok sądu pierwszej instancji narusza zatem przepis art. 2 ust. 1 punkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który stanowi, że świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują ubezpieczonym w przypadku spełnienia warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W dacie wydania zmienionej decyzji, tj. w dniu 12 października 2011 roku, organ rentowy zobligowany był do wstrzymania wypłaty emerytury na podstawie obowiązujących ówcześnie przepisów, gdyż ubezpieczona nie rozwiązała stosunku pracy z pracodawcą, u którego pracowała, przed przejściem na emeryturę w 2009 roku.

Ponadto skarżący podniósł, że zgodnie z przepisem art. 190 ust. 3 Konstytucji RP orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i z tym dniem następuje utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego, którego dotyczy orzeczenie Trybunału. Istotny z punktu widzenia niniejszej sporawy wyrok został ogłoszony w dniu 22 listopada 2012 roku, a Trybunał nie orzekł innej daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego zarówno w wyroku, jak i w uzasadnieniu wyroku, tym samym brak jest możliwości prawnej przywrócenia prawa do wypłaty zawieszonej emerytury od daty jej wstrzymania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się w całości nieuzasadniona. Sąd drugiej instancji podziela zarówno ustalenia faktyczne jak i rozważania prawne Sądu Okręgowego, które legły u podstaw wydania zaskarżonego orzeczenia.

Podkreślić należy, że utrwalone jest już stanowisko tutejszego Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym konsekwencją wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu art. 28 ustawy nowelizującej w zw. z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest konieczność podjęcia wypłaty emerytur od dnia 1 października 2011 roku, czyli o dnia faktycznego wstrzymania wypłaty świadczenia.

Sąd Apelacyjny uznaje, tak jak to uczynił Sąd Okręgowy, że przepis, który został uznany za niezgodny z Konstytucją nie mógł stanowić podstawy do wstrzymania wypłaty świadczenia i nie mógł stanowić podstawy prawnej działań organu rentowego. Nie ma podstaw prawnych, aby uznawać, że dopiero z chwilą ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego można było tej wypłaty dokonywać.

Zgodnie z przepisem art. 190 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, orzeczenia w sprawach wymienionych w art. 188 Konstytucji (min. w kwestii zgodności ustaw z Konstytucją) podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony, a orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, chyba, że Trybunał Konstytucyjny określił inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Za ugruntowane uznać należy stanowisko, że co do zasady orzeczenia Trybunału mają moc wsteczną (są skuteczne ex tunc). Stanowisko to zakłada, że orzeczenie Trybunału usuwa zakwestionowaną normę prawną w zasadzie od chwili jej wejścia do systemu prawnego, lecz najwcześniej od chwili wejścia w życie Konstytucji. Pogląd ten prowadzi do powstania fikcji prawnej, że danej normy nigdy w systemie prawnym nie było, co umożliwia wzruszanie czynności dokonanych na jej podstawie. Szczegółową analizę argumentów przemawiających za tą koncepcją przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 2009 roku (sygn. I CSK 379/08, OSNC z 2009 r., nr 12, poz. 172) i Sąd Apelacyjny ją podziela. Sąd Najwyższy, opierając się na wykładni funkcjonalnej i uwzględniając pozycję ustrojową Trybunału wskazał m.in., że Trybunał orzeka o niezgodności ustawy z Konstytucją, ale niezgodność ta nie istnieje wyłącznie w chwili orzekania przez Trybunał, lecz występuje również wcześniej. Zatem znaczenia nie ma to kiedy badanie zgodności konstytucyjnej ma miejsce lecz to kiedy w systemie prawnym pojawiła się norma prawna niższego rzędu niezgodna z normą prawną nadrzędną.

Przyjęcie powyższego poglądu oznacza, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2006 roku, sygn. II PK 42/06, LEX nr 950622). Z kolei w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2008 roku (sygn. V CO 43/08, LEX nr 564856) stwierdzono, że skoro orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niezgodność z Konstytucją ustaw wywiera skutki retroaktywne, to oznacza to konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu, jeżeli stanowił on podstawę wydania kwestionowanego orzeczenia sądowego. Taka też sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie.

Podstawą prawną zarówno decyzji organu rentowego z dnia 12 października 2011 roku, jak i wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 7 grudnia 2011 roku, był przepis art. 28 ustawy nowelizującej w zw. z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ta norma prawna została uznana za niezgodną z Konstytucją i przez to wyeliminowana z porządku prawnego od chwili jej wejścia w życie. Wobec powyższego w stosunku do ubezpieczonej nie istniała podstawa prawna do zawieszenia jej wypłaty świadczenia poczynając od 1 października 2011 roku. Tym samym za uzasadnioną należało uznać zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie poprzez zmianę poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przyznanie A. N. prawa do wypłaty zawieszonej emerytury za okres od 1 października 2011 roku.

Zarazem Sąd Apelacyjny podkreśla, że w świetle przedstawionej powyżej argumentacji niezasadne są twierdzenia skarżącego organu rentowego, jakoby orzekający w pierwszej instancji sąd, dopuścić miał się naruszenia prawa, tj. art. 2 ust. 1 pkt 1 w zw. z artykułem 134 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bądź art. 316 k.p.c. Istotny z punktu rozstrzygnięcia niniejszej sprawy wyrok Trybunału Konstytucyjnego został ogłoszony w dniu 22 listopada 2012 roku, zatem należało go uwzględnić w dacie wyrokowania przez sąd pierwszej instancji w dniu 20 lutego 2013 roku. Zgodnie z treścią przepisu art. 316 k.p.c. orzekający o wznowieniu postępowania Sąd Okręgowy za podstawę wyroku wziął stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Niekonstytucyjne przepisy obowiązujące w dacie wydawania decyzji przez organ rentowy nie niweczyły prawa A. N. do pobierania emerytury w spornym okresie. Wstrzymanie wypłaty świadczenia oparte bowiem zostało na przepisach, które na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego zostały derogowane z systemu prawnego.

Powyższe skłoniło Sąd Apelacyjny do uznania, że apelacja organu rentowego, jako niezasadna, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.