Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2016r. w Katowicach

sprawy z odwołania M. K. (M. K. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Bielsku-Białej z dnia 5 lipca 2016r. sygn. akt VI U 335/16

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

/-/SSA J.Pietrzak /-/SSA M.Procek /-/SSA T.Szweda
Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1663/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 5 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej zmienił decyzję organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. z dnia 24 marca 2016r. w ten sposób, że przyznał
ubezpieczonemu M. K. prawo do emerytury od dnia 17 lutego 2016r.
(pkt 1) oraz stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2).

Na podstawie akt rentowych ubezpieczonego, akt osobowych ubezpieczonego, zeznań świadków J. D. (1), J. S., J. K., A. K.
oraz zeznań ubezpieczonego, Sąd ustalił, że ubezpieczony (ur. (...)) w dniu
28 stycznia 2016r. złożył wniosek o emeryturę. Na dzień 1 stycznia 1999r. wykazał 25 lat,
7 miesięcy i 1 dzień okresów składkowych oraz 8 miesięcy i 7 dni okresów nieskładkowych, w tym organ rentowy uznał odwołującemu się 9 lat, 1 miesiąc i 24 dni, jako pracę wykonywaną w szczególnych warunkach (okres od 6 marca 1989r. do 31 grudnia 1998r.
w Miejskim Zakładzie (...) Sp. z o.o.). Ubezpieczony nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Według ustaleń Sądu I instancji, ubezpieczony w okresie od 11 maja 1978r.
do 30 marca 1989r. był pracownikiem Spółdzielni Kółek Rolniczych w Ż. na stanowisku mechanika samochodowego. Od 1 stycznia 1979r. został kierowcą samochodu ciężarowego marki(...) o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Na tym stanowisku pracował do 31 lipca 1986r. W tym czasie również wykonywał obowiązki kierowcy ciągnika, wykonując prace polowe, a także przewożąc różne towary. Natomiast od 1 grudnia 1983r. wykonywał zarówno prace transportowe, jak również warsztatowe w postaci naprawy samochodów oraz sprzętu rolniczego w kanale.

Dalej Sąd Okręgowy ustalił, że od 1 sierpnia 1986r. do końca zatrudnienia w SKR,
tj. 30 marca 1989r. głównie pracował jako kierowca samochodu dostawczego marki (...).
W tym czasie również jeździł samochodem ciężarowym o ładowności całkowitej
powyżej 3,5 tony. Ustalono również, że przez cały okres zatrudnienia ubezpieczony otrzymywał dodatek za załadunek, jak również dodatek za pracę w warunkach
szkodliwych.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 32, art. 118 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - uznając, że odwołanie ubezpieczonego zasługuje na uwzględnienie.

W uzasadnieniu wskazał, że ubezpieczony spełnia wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, gdyż ukończył 60 lat oraz udowodnił wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji podkreślił, że praca ubezpieczonego wykonywana od 1 stycznia 1979r. do 31 lipca 1986r. (tj. 7 lat i 7 miesięcy) była pracą wykonywaną w szczególnych warunkach i jest wymieniona w wykazie A dział VIII poz. 1, 2 i 3 oraz w wykazie A dział XIV poz. 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
i razem z uznanym przez Zakład okresem w wymiarze 9 lat, 1 miesiąca i 24 dni daje łącznie 16 lat i 8 miesięcy.

Według Sądu Okręgowego, ubezpieczony we wskazanym okresie świadczył pracę
w pełnym wymiarze czasu pracy, stale wykonując prace w szczególnych warunkach,
chociaż prace te nie były pracami jednego rodzaju.

Mając powyższe na uwadze, Sąd ten na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł,
jak w punkcie 1 sentencji.

Nadto Sąd Okręgowy stwierdził, że w niniejszej sprawie organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Okolicznością tą było wykazanie przez ubezpieczonego co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przy czym ubezpieczony - według Sądu I instancji - wprawdzie przedłożył świadectwo wykonywania pracy
w szczególnych warunkach, ale o treści, która budziła uzasadnione wątpliwości,
stąd też organ rentowy nie może ponosić ujemnych skutków tego stanu rzeczy w postaci zapłaty odsetek.

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy orzekł, jak w punkcie 2 sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.

Zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości, apelujący zarzucił mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, poprzez błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jednolity Dz. U. z 2015r. poz. 748 );

2.  naruszenie prawa procesowego, w szczególności art. 233 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i dokonanie jego oceny w sposób dowolny, skutkujący przyjęciem, że odwołujący spełnia warunki
do przyznania emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Wskazując na powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności z zeznań świadków nie wynika, że wykonywana
przez ubezpieczonego praca kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Organ rentowy zwrócił uwagę, że wszyscy świadkowie, jak również sam ubezpieczony, wskazywali, że oprócz samochodu ciężarowego (...)odwołujący wykonywał również obowiązki kierowcy ciągnika, wykonując różne prace polowe
i transportowe, jak również jeździł samochodem dostawczym (...). Natomiast od grudnia 1983r., równolegle z obowiązkami kierowcy, wykonywał on prace w warsztacie, polegające na naprawach samochodów i sprzętu rolniczego. Prace te wykonywane były zarówno
w kanale, jak i poza nim.

Jednocześnie apelujący, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, wskazał, że brak jest podstaw do zaliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach (prace
w transporcie) pracy w charakterze kierowcy ciągnika, wykonującego oprócz prac transportowych, również prace polowe (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2013r., sygn. akt I UK 172/13 i 5 maja 2016r., sygn. akt III UK 132/15).

W odpowiedzi na powyższą apelację, ubezpieczony wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując, iż ubezpieczony M. K. nie dysponuje 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, uznał, że apelacja jest bezzasadna.

Otóż bowiem, w niniejszej sprawie wnioskodawca domaga się przyznania prawa
do świadczenia emerytalnego, opisanego treścią art. 184 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 162, poz. 1118). Zatem należy stwierdzić, że bezspornie ubezpieczony:

- osiągnął wiek przewidziany w art. 32 cyt. ustawy,

-

w dniu wejścia w życie ustawy osiągnął okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27;

-

nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

Spór zaś dotyczył przesłanki w postaci okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym, niż 60 lat - dla mężczyzn.

Tak więc, należy wskazać, że art. 32 cyt. ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. stanowi,
iż ubezpieczonym zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym, niż określony w art. 27 pkt 1. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych
przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości
lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Ust. 4 cyt. przepisu stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa
w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Owe przepisy dotychczasowe, to powołane przez Sąd Okręgowy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W orzecznictwie utrwalona jest wykładnia wyjaśniająca, że przewidziane w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS uprawnienie do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym (oparte na założeniu szybszej, niż w przypadku ogółu ubezpieczonych, utraty zdolności do zarobkowania w następstwie wykonywania prac w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze), stanowi przywilej i odstępstwo od zasady przechodzenia
na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym (przewidzianym w art. 27 tej ustawy). Podstawowe znaczenie ma przy tym wykładnia funkcjonalna wyprowadzana z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, według którego za pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Oznacza to, że regulacje z tym związane podlegają wykładni ścisłej, gwarantującej zachowanie celu uzasadniającego przedmiotowe odstępstwo (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
16 czerwca 2009r., I UK 20/09, Lex nr 515698 i z dnia 24 września 2009 r., II UK 31/09,
Lex nr 559949). Zatem, o uprawnieniu do wcześniejszej emerytury decyduje łączne spełnienie wszystkich warunków określonych w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS, a nie samo przekonanie pracownika, że świadczona przez niego praca była wykonywana w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 stycznia 2013r., III AUa 1238/12, Lex nr 1286486).

Zgodnie zaś z normą § 2 ust. 1 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych
w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym
na danym stanowisku pracy.

Zatem, warunkiem koniecznym jest wykazanie przez wnioskodawcę, że w okresie
co najmniej 15 lat wykonywał pracę - stale i pełnym wymiarze czasu pracy - na stanowisku pracy wymienionym w wykazie A.

Aby sprostać temu obowiązkowi, ubezpieczony przestawił organowi rentowemu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 27 marca 2001r. (k. 7 akt emerytalnych), w którym były pracodawca: Kółko Rolnicze w Ż., wskazał, że w okresie od dnia 11 maja 1978r. do dnia 30 marca 1989r. ubezpieczony wykonywał stale w pełnym wymiarze czasu pracy „transport i rozsiew wapna nawozowego, chemiczna ochrona roślin - opryski herbicydami. Rozp. R.Min. z 07.02.1983 dz.U. nr 8/83 załączn. Poz. 43” -
„na stanowisku traktorzysty wymienionym w wykazie A dziale VIII, poz. 3”.

Na powyższy zapis powoływał się ubezpieczony w treści odwołania, twierdząc,
że w spornym okresie zatrudniony był, jako kierowca ciągnika (poz. 3 działu VIII
załącznika A do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.).

Odnosząc się do powyższego świadectwa, podnieść wypada, że nie ma ono abstrakcyjnego charakteru i zawarte w nim zapisy podlegają kontroli w oparciu o cały zgromadzony materiał dowodowy. Jednocześnie należy podkreślić, że wnioskodawcę, domagającego się przed organem rentowym emerytury, obciąża obowiązek wykazania posiadania wymaganych okresów zatrudnienia. Zgodnie bowiem z przepisem § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie postępowania
o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (tak, jak w § 10 ust. 1
pkt 2 rozporządzenia MPiPS z dnia 11 października 2011r. w sprawie postępowania
o świadczenia emerytalno-rentowe) w związku z art. 116 ust. 5 ustawy emerytalnej,
to zainteresowany, zgłaszający wniosek o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy powinien dołączyć do wniosku dokumenty stwierdzające, między innymi, okresy uzasadniające prawo do świadczeń.

Na posiedzeniu wyznaczonym na rozprawę ubezpieczony sam zaprzeczył tezie,
iż w okresie objętym sporem pracował, jako kierowca ciągnika stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Podał bowiem, że w zależności od aktualnych potrzeb pracodawcy, pracował naprzemiennie, jako mechanik („w zimie pracowałem za mechanika”), jako kierowca samochodami ciężarowymi o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony
((...) i (...)), kierowca samochodu (...) traktorzysta przy pracach polowych
oraz przy transporcie materiałów budowlanych. Świadek J. D. (2) (kierownik zakładu usług mechanizacyjnych i transportu) podał, że ubezpieczony wykonywał pracę kierowcy samochodu ciężarowego, ale, jak była taka potrzeba, to przesiadał się na traktor. Jako traktorzysta pracował „w sezonie”. Świadek J. S. (kierowca) podał, że zimą ubezpieczony jeździł samochodem ciężarowym. Z kolei świadek J. K. (zastępca dyrektora d/s technicznych) podał, że ubezpieczony najwięcej jeździł samochodem marki (...), natomiast (...) tylko przez pół roku, zaś (...) ok. 2-3 lat. Ubezpieczony pracował również w warsztacie oraz kierował ciągnikiem. Także świadek A. K. (specjalista d/s mechanizacji) podał, że ubezpieczony wykonywał wszystkie opisane wyżej prace; „pracował również w kanale remontowym”.

W świetle przedstawionych wyżej okoliczności, uznać trzeba, iż skarżący
organ rentowy trafnie podnosi, że w sprawie brak podstaw do jednoznacznego
stwierdzenia, że praca ubezpieczonego wykonywana od 1 stycznia 1979r. do 31 lipca 1986r. (tj. 7 lat i 7 miesięcy) była pracą wykonywaną w szczególnych warunkach i jest wymieniona
w wykazie A dział VIII poz. 1, 2 i 3 oraz w wykazie A dział XIV poz.16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że wnioskodawca w spornym okresie wykonywał w czasie pracy jedynie część prac odpowiadających pracom wymienionym w wykazie A, to nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Warunkiem zaliczenia danego okresu zatrudnienia do pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze
jest wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Ustalanie prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym ze względu
na wykonywanie pracy w pełnym wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku pracy, w przypadkach określonych w obowiązujących wykazach prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (§ 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), nie budzi kontrowersji i każdorazowo odnosi się do ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Tylko okresy wykonywania zatrudnienia
w pełnym wymiarze czasu pracy wypełniają kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku)
lub periodyczne, a nie stałe świadczenie pracy, wyklucza dopuszczalność uznania pracy
za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia.

Trafnie zatem apelujący organ rentowy wskazał, że nie było podstaw do przyjęcia,
że ubezpieczony wypełnił przesłankę w postaci posiadania wymaganego okresu co najmniej 15 lat pracy wymienionej w wykazie A cyt. rozporządzenia Rady Ministrów.

Konkludując, Sąd II instancji uznał, że apelacja jest zasadna i na mocy art. 386
§ 1 k.p.c., orzekł reformatoryjnie, jak w sentencji.

/-/SSA J.Pietrzak /-/SSA M.Procek /-/SSA T.Szweda
Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR