Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny-Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 2016r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Izby Notarialnej w W.

przeciwko A. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie

z dnia 20 stycznia 2015 r., sygn. akt I C 2997/14

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddala i zasądza od I. Notarialnej w W. na rzecz A. K. kwotę 1217 (jeden tysiąc dwieście siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;

2. zasądza od Izby Notarialnej w W. na rzecz A. K. kwotę 972 (dziewięćset siedemdziesiąt dwa) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

SSR del. Renata Drozd - Sweklej SSO Adrianna Szewczyk-Kubat SSO Maja Smoderek

Sygn. akt XXVII Ca 1730/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 02 września 2014 roku powód Izba Notarialna w W. wniosła przeciwko A. K. o zasądzenie na swoją rzecz kwoty 7.422 zł wraz z ustawowymi odsetkami: od kwoty 700 zł - od dnia 11 lutego 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 maja 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 lipca 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 września 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 października 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 listopada 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 422 zł - od dnia 11 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty. Ponadto powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

W dniu 26 września 2014r. w sprawie I Nc 5398/14 Sąd Rejonowy wydał nakaz zapłaty, w którym w całości uwzględnił żądanie pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany A. K. wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 20 stycznia 2015 r. w sprawie I C 2997/14 Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie zasądził od pozwanego A. K. na rzecz powoda Izby Notarialnej w W. kwotę 7.422 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 700 zł - od dnia 11 lutego 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 marca 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 maja 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 lipca 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 sierpnia 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 września 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 października 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 700 zł - od dnia 11 listopada 2013 r. do dnia zapłaty, od kwoty 422 zł - od dnia 11 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.592,69 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny i przeprowadził rozważania prawne:

Uchwałą nr VIII/ 193/2012 z dnia 08 grudnia 2012 roku Krajowa Rada Notarialna ustaliła, że składka miesięczna na potrzeby samorządu notarialnego na rok 2013 wynosi dla notariusza samodzielnie prowadzącego kancelarię notarialną 2,5% wynagrodzenia pobranego za dokonane czynności notarialne, nie mniej jednak niż 700 zł (§ 1 ww. uchwały). Zgodnie z treścią § 2 ww. uchwały składka wpłacana jest na rachunek bankowy właściwej izby notarialnej w terminie do dziesiątego dnia miesiąca za każdy poprzedni miesiąc.

Uchwałą z dnia 04 grudnia 2012 roku w sprawie sygn. akt: SD/1/2012 Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej w W. zawiesił notariusza A. K. w czynnościach zawodowych na czas trwania postępowania dyscyplinarnego toczącego się przeciwko niemu postanawiając, że wykonanie uchwały następuje z dniem jej wydania.

Postanowieniem z dnia 14 marca 2013 roku wydanym w sprawie sygn.akt SD/ 1/2012 Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej w W. nie uwzględnił wniosku A. K. o uchylenie uchwały o zawieszeniu w czynnościach zawodowych.

Postanowieniem z dnia 06 czerwca 2014 roku wydanym w sprawie sygn. akt: SD/ 4/2013 Sąd Dyscyplinarny Izby Notarialnej w G. również nie uwzględnił wniosku A. K. o uchylenie uchwały o zawieszeniu w czynnościach zawodowych.

A. K. był zobowiązany do uiszczenia składek na potrzeby samorządu notarialnego za okres od stycznia 2013 roku do grudnia 2013 roku w wysokości 2,5% wynagrodzenia pobranego za dokonane czynności notarialne, nie mniej jednak niż 700 zł miesięcznie, tj. łącznie był zobowiązany do zapłaty kwoty 8.400 zł. Notariusz w 2013 roku uiścił na rzecz samorządu notarialnego kwotę 978 zł. Do zapłaty pozostała kwota 7.422 zł z tytułu zaległych składek samorządowych.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Strona powodowa domagała się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego kwoty 7.422 zł, wskazując że pozwany był zobowiązany do uiszczenia na rzecz Izby Notarialnej w W. kwoty 8.400 zł tytułem składek samorządowych na cele samorządu notarialnego za rok 2013. Zgodnie z twierdzeniami powoda pozwany uiścił na rzecz Izby Notarialnej w W. za wskazany wyżej okres jedynie kwotę 978 zł, zatem do uiszczenia pozostała kwota 7.422 zł.

Pozwany z kolei wywodził, że zgodnie z treścią uchwały Krajowej Rady Notarialnej numer (...) z dnia 08 grudnia 2012 roku podstawą do nałożenia przez organy samorządu notarialnego na jego członków obowiązku ponoszenia opłat na rzecz właściwej izby notarialnej jest umożliwienie im dokonywania czynności notarialnych w sposób odpłatny. Podał, że wskazana uchwała wiąże przedmiotową składkę z pobieraniem wynagrodzenia za dokonane czynności notarialne, zatem należna opłata powinna odpowiadać okresowi faktycznego prowadzenia przez niego działalności w postaci kancelarii notarialnej, a nie okresowi formalnego pełnienia przez niego funkcji notariusza. Podnosił w związku z tym, że uchwałą Sądu Dyscyplinarnego Izby Notarialnej w W. z dnia 04 grudnia 2012 roku wydanej w sprawie sygn. akt SD/ 1/2012 został zawieszony w czynnościach zawodowych, a zatem został pozbawiony możliwości uzyskiwania jakichkolwiek przychodów z tytułu dokonywanych czynności notarialnych, co powodowało, że brak było podstaw do pobierania od niego opłaty z tytułu składek na cele samorządu notarialnego.

W ocenie Sądu Rejonowego żądanie strony powodowej w świetle obowiązujących przepisów prawa, zasługiwało na uwzględnienie. Należało podkreślić, że działalność samorządów zawodowych jest finansowana ze składek ich członków. Uiszczanie składek jest zatem jednym z podstawowych obowiązków samorządowych i wynikiem ustawowej przynależności notariusza do samorządu zawodowego (por. w tym zakresie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08 czerwca 2009 roku, (...) 4/09).

Sąd Rejonowy zważył, że podstawę prawną żądania strony powodowej stanowił przepis art. 23 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku - Prawo o notariacie (t.j. z 2014 r., poz. 164), zgodnie z którym notariusze opłacają, na potrzeby organów samorządu notarialnego, składki miesięczne, których wysokość ustala corocznie Krajowa Rada Notarialna. Ponadto, stosownie do uchwał właściwych izb notarialnych, notariusze opłacają składki na inne określone cele. Zgodnie natomiast z treścią § 1 uchwały nr VIII/ 193/2012 Krajowej Rady Notarialnej z dnia 08 grudnia 2012 roku składka miesięczna na potrzeby samorządu notarialnego na rok 2013 wynosiła dla notariusza samodzielnie prowadzącego kancelarię notarialną - 2,5% wynagrodzenia pobranego za dokonane czynności notarialne, nie mniej jednak niż 700 zł. Pozwany od dnia 04 grudnia 2012 roku był zawieszony w wykonywaniu czynności zawodowych z powodu toczącego się przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego. Od tego dnia zatem nie wykonywał on żadnych czynności notarialnych, stąd nie osiągnął również w 2013 roku żadnego wynagrodzenia z tego tytułu; minimalna miesięczna składka, którą powinien był uiszczać pozwany wynosiła zatem 700 zł.

Zdaniem Sądu Rejonowego na uwagę zasługiwało w szczególności sformułowanie: „nie mniej jednak niż 700 zł”, które oznaczało, że bez względu na wysokość osiągniętego wynagrodzenia i bez względu na przyczynę nieosiągania takiego wynagrodzenia za czynności notarialne, notariusz był obowiązany uiścić miesięcznie przynajmniej minimalną stawkę składki.

Okres, za który pozwany powinien był uiszczać składki również nie powinien był budzić wątpliwości. Z treści przepisu art. 23 ustawy - Prawo o notariacie wynika bowiem jednoznacznie, że do opłacania składek na potrzeby organów samorządu notarialnego zobowiązani są notariusze. Przepis nie ogranicza tego obowiązku jedynie do notariuszy prowadzących faktycznie działalność w postaci kancelarii notarialnej, zatem należało przyjąć, że obowiązek opłacania składek dotyczy wszystkich notariuszy, także tych zawieszonych w czynnościach służbowych. W świetle powyższych regulacji ustawowych każdy notariusz jest bowiem zobowiązany do uiszczania składek na rzecz samorządu notarialnego od dnia powołania do pełnienia funkcji notariusza do dnia odwołania go z tego stanowiska.

Sąd Rejonowy podkreślił, że fakt zawieszenia notariusza w czynnościach zawodowych nie miał charakteru przesłanki uzasadniającej zwolnienie notariusza z obowiązku uiszczania składki na potrzeby samorządu notarialnego. Przesłanką taką bowiem mogłoby być jedynie zaprzestanie prowadzenia działalności w postaci kancelarii notarialnej stwierdzone przez Ministra Sprawiedliwości, przez wydanie stosownej decyzji.

Pozwany A. K. był zatem i nadal pozostaje zobowiązany do uiszczania składek samorządowych, o których mowa w treści uchwały Krajowej Rady Notarialnej numer (...) z dnia 08 grudnia 2012 roku.

Sąd Rejonowy zważył również, że ani ustawa — Prawo o notariacie, ani też żaden inny akt prawny obowiązujący w polskim systemie prawnym nie różnicuje obowiązku uiszczania składki w zależności od okoliczności, czy notariusz faktycznie prowadzi kancelarię i dokonuje czynności zawodowych, czy też z jakichś powodów nie wykonuje faktycznie tych czynności. Powołana przez stronę powodową uchwała Krajowej Rady Notarialnej numer (...) z dnia 08 grudnia 2012 roku wspomina co prawda o notariuszach „samodzielnie prowadzących kancelarię” i notariuszach „wspólnie prowadzących jedną kancelarię notarialną”; nie oznaczało to jednak, że składki pobierane są wyłącznie od podmiotów faktycznie „prowadzących” kancelarię (w sensie prowadzenia działalności zawodowej), lecz jedynie to, że przewidziano zróżnicowanie zasad naliczania składek w zależności od formy prowadzenia działalności notarialnej zadeklarowanej przez notariusza (kancelaria indywidualna lub wspólna kancelaria spółki notariuszy - por. art. 4 ustawy Prawo o notariacie).

Sąd Rejonowy odwołał się również do podnoszonego przez pozwanego argumentu, że pobieranie od niego składek na cele samorządu notarialnego, w sytuacji, w której został on zawieszony w czynnościach zawodowych i faktycznie nie prowadził działalności jako notariusz, uznać należało za sprzecznie z zasadami słuszności. W ocenie Sądu I instancji powyższe twierdzenia pozwanego uznać należało za pozbawione podstaw. Pozwany jest osobą posiadającą wykształcenie prawnicze i powinien był liczyć się z tym, że po wydaniu decyzji o powołaniu go na stanowisko notariusza zostanie on zobligowany do uiszczania comiesięcznych składek na rzecz samorządu notarialnego; ich wysokość była przy tym pozwanemu znana. Pozwany zdawał sobie zatem sprawę, jaka jest minimalna miesięczna wysokość składki oraz że niezależnie od dochodu jaki przyniesie jego kancelaria, będzie on zobligowany do uiszczania składki, chociażby w minimalnej wysokości. Pozwany powinien był również mieć świadomość, że jako notariusz będzie miał obowiązek prowadzenia kancelarii notarialnej i ponoszenia wszystkich związanych z tym kosztów aż do czasu ewentualnego odwołania ze stanowiska notariusza. Pozwany bezspornie godził się na takie warunki prowadzenia działalności zawodowej, obejmując stanowisko notariusza. Nie można było zatem w tej sytuacji przyjąć, że żądanie przez stronę powodową zapłaty należnych składek było sprzecznie z zasadami słuszności.

Sąd Rejonowy nie podzielił również poglądu pozwanego, że strona powodowa nie wykazała wysokości swego żądania zawartego w pozwie, wskazując że załączona przez powoda do pozwu tabela zawierająca rozliczenie składek pozwanego za rok 2013 zawierała „odliczenia”, co do których pozwany nie posiadał żadnej wiedzy. Sąd ten zważył, że wysokość miesięcznej stawki z tytułu składki na cele samorządowe wynikała wprost z treści przepisów uchwały Krajowej Rady Notarialnej numer (...) z dnia 08 grudnia 2012 roku. Nadto, odliczenie kwot wpłaconych przez pozwanego od łącznej sumy zadłużenia, dokonane przez stronę powodową, było czynnością bez wątpienia korzystną dla pozwanego i czynienie z tego zarzutu wobec powoda uznać należało za niezrozumiałe; powód mógł bowiem domagać się od pozwanego niższego świadczenia niż mu przysługiwało. Sąd uznał zatem, że strona powodowa mogła żądać od pozwanego składek za cały okres wskazany w pozwie. Jak wynikało z rozliczenia przedstawionego przez powoda, pozwany w 2013 roku uiścił na rzecz samorządu notarialnego łącznie kwotę 978 zł, zatem do zapłaty pozostała kwota 7.000 zł tytułem składek za okres od stycznia 2013 roku do października 2013 roku oraz kwota 422 zł tytułem części składki za miesiąc listopad 2013 roku.

O odsetkach od tej kwoty Sąd Rejonowy orzekł na podstawie przepisu art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c., przyjmując, że skoro termin płatności każdej składki przypadał do 10 dnia następnego miesiąca, to od 11 dnia każdego miesiąca pozwany pozostawał w opóźnieniu. O kosztach procesu orzeczono na podstawie przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelację od wyroku złożył pozwany, który zaskarżył orzeczenie w całości i zarzucił mu naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 5 k.c., poprzez nieuzasadnioną odmowę zastosowania tego artykułu w sytuacji, w której obiektywne, wyjątkowe okoliczności uniemożliwiały uiszczanie składki członkowskiej przez pozwanego w wysokości narzuconej przez powoda. Jednocześnie wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego – § 1 Uchwały VIII/193/2012 z dnia 8 grudnia 2012 roku Krajowej Rady Notarialnej poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż notariusz nie wykonujący zawodu (a więc nie uzyskujący żadnych dochodów), w dodatku z uwagi na decyzję organów samorządu, zobowiązany jest do ponoszenia kosztów związanych ze składką na rzecz organów samorządu, uzależnioną cd przychodu kancelarii. Zawarcie bowiem w treści przepisu zwrotu „nie mniej niż” w żaden sposób nie niwelowało, jego zdaniem, generalnej zasady uzależniającej wysokość składki od uzyskiwanego przychodu, a wiec związania jej z wykonywaniem, w sposób umożliwiający uzyskiwanie przychodów, zawodu notariusza. Pozwany, w okresie objętym powództwem tego zawodu nie wykonywał i nie mógł wykonywać.

Mając powyższe na uwadze, pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa wraz z zasądzeniem kosztów sądowych od powoda na swoją rzecz.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek Sąd II instancji podzielił ustalenie faktyczne i większość rozważań prawnych przedstawionych przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W ocenie Sądu Okręgowego przy zastosowaniu wykładni językowej samą uchwałę Krajowej Rady Notarialnej można interpretować zarówno w sposób przedstawiony przez powoda, jak i wskazany przez pozwanego. Z jednej strony bowiem zwrot „nie mniej jednak niż 700 zł” odrywał obowiązek opłacania składki miesięcznej od uzyskiwania minimalnego miesięcznego wynagrodzenia przez danego notariusza, skoro nawet w przypadku uzyskania przez notariusza sum niższych niż kwota 700 zł składka powinna być opłacana. Z drugiej strony bezspornie uchwała zawierała zwrot odnoszący się do obowiązku opłacania składki przez notariusza prowadzącego kancelarię i w tym zakresie można byłoby rozważać, czy notariusz zawieszony w czynnościach w dalszym ciągu taką kancelarię prowadzi.

W tej sytuacji należało odwołać się do wykładni celowościowej i systemowej treści uchwały i podzielić stanowisko Sądu Rejonowego, iż obowiązkiem opłacania składki obciążeni są wszyscy notariusze. Słusznie bowiem wskazał Sąd Rejonowy, że art. 23 ustawy prawo o notariacie stanowiący podstawę dla obciążenia notariuszy składkami odnosi się do wszystkich bez wyjątku notariuszy. Składki te są jednym z najbardziej podstawowych obowiązków notariusza i warunkiem, od spełnienia którego uzależnia się przynależność członka do samorządu notarialnego. Zawieszenie notariusza w jego działalności nie wyklucza go natomiast z przynależności do samorządu notarialnego.

Ponadto składki miesięczne stanowią w istocie jedyne źródło finansowe organów samorządu notarialnego i są konieczne dla realizowania zadań nałożonych na ten samorząd przepisami prawa o notariacie. Ustalając cele do realizacji i potrzebne na nie środki samorząd powinien dysponować wiedzą na okoliczność, na jakie środki może liczyć w danym roku.

Bezspornie też, zgodnie z art. 3 § 1 w zw. z art. 14 § 1 Prawa o notariacie należało przyjąć, że obowiązek uiszczania składek powstaje po uruchomieniu działalności przez kancelarię notarialną i uzyskaniu przychodu w wyniku dokonywanych czynności notarialnych. Należało przy tym zgodzić się z argumentacją powoda, iż żaden przepis prawa nie tworzy wyjątków od obowiązku opłacania przez notariusza należnych składek, a naruszenie tego obowiązku traktowane jest w kategoriach odpowiedzialności dyscyplinarnej notariusza.

Jednakże Sąd Okręgowy uznał za zasadny zarzut niezastosowania w niniejszej sprawie regulacji art. 5 k.c. Należało zważyć, że w myśl art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie byłoby uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Stosowanie klauzuli generalnej wyrażonej w art. 5 k.c. może mieć miejsce jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdy uwzględnienie powództwa prowadziłoby do sytuacji nieakceptowanej ze względów aksjologicznych i teleologicznych. Nie może być ono wymierzone przeciwko treści prawa postrzeganego jako niesprawiedliwe, lecz musi być następstwem wykonania prawa podmiotowego przez stronę godzącego w fundamentalne wartości, których urzeczywistnieniu ma służyć prawo (wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt I ACa 541/13). Inaczej mówiąc stosowanie art. 5 znajduje uzasadnienie w sytuacjach, gdy wydane rozstrzygnięcie, mimo że zgodne z prawem, musiałoby jednocześnie zostać negatywnie ocenione na podstawie norm pozaprawnych, regulujących zasady moralne funkcjonujące w społeczeństwie.

W ocenie Sądu Okręgowego tak było w niniejszej sprawie. Bezspornie pozwany poprzez zawieszenie go w czynnościach nie mógł prowadzić działalności notarialnej i tym samym nie osiągał żadnego dochodu z tej działalności. Dodatkowo zmuszony był do utrzymywania kancelarii, która nie przynosiła mu przecież żadnych dochodów. Pełnomocnik pozwanego wskazał na rozprawie apelacyjnej, że w okresie zawieszenia pozwany zatrudniał w kancelarii jedną osobę, ponosił cały czas obciążenia podatkowe. Fakt, że pozwany z wykształcenia jest prawnikiem i mógłby osiągać z tego tytułu pewne dochody pozwalające na utrzymanie, nie mial w tym momencie żadnego znaczenia, a to wobec istnienia zakazu podejmowania innego zatrudnienia wynikającego z art. 19 prawa o notariacie.

Ponadto nie bez znaczenia dla oceny możliwości zastosowania art. 5 k.c. było, iż w następstwie prowadzonego przeciwko pozwanemu postępowania dyscyplinarnego finalnie, jak wynikało z twierdzeń pozwanego nie kwestionowanych przez stronę przeciwną, nie został on skazany dyscyplinarnie, postępowanie umorzono, a więc finalnie nie dowiedziono mu zachowania, o które był oskarżany i które było przyczyną zawieszenie w czynnościach notarialnych.

W tej sytuacji obciążenie członka samorządu notarialnego obowiązkiem opłacania składek za przynależność do samorządu notarialnego przy jednoczesnym pozbawieniu go jakiejkolwiek możliwości osiągania dochodów związanych z wykonywaniem zawodu notariusza i w oparciu o zarzuty, które nie znalazły potwierdzenia, nie powinno być akceptowane jako godzące w zasadę sprawiedliwości, a powództwo w tym zakresie z uwagi na normę art. 5 k.c. powinno podlegać oddaleniu.

Z tych względów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok, o kosztach postępowania w obydwu instancjach orzekając w oparciu o art. 98 k.p.c.