Pełny tekst orzeczenia

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2016 r.

Sąd Rejonowy w Brodnicy I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2016 r. w Brodnicy

sprawy z powództwa (...) FINANSE Sp. z o.o. S.K. z siedzibą w P.

przeciwko M. T.

o zapłatę

oddala powództwo.

Sędzia

J. R.

Sygn. akt I C 1006/16

UZASADNIENIE

Powód (...) FINANSE Spółka Akcyjna z siedzibą w P. w dniu 25 lipca 2016 roku wniósł o zasądzenie od pozwanej M. T. na jego rzecz kwoty 383,70 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 25 lipca 2016 roku oraz o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania.

Na okoliczność wskazania praw do wierzytelności powód załączył do pozwu kserokopię umowy sprzedaży przedsiębiorstwa zawartej w dniu 29 lutego 2016 roku pomiędzy (...) Finanse sp. z o.o. sp. k. a (...) FINANSE Spółka Akcyjna z siedzibą w P..

(oświadczenie powoda – k. 15 - 18 akt)

W uzasadnieniu wskazywał, że dochodzona przez niego kwota wynika z umowy pożyczki nr (...) zawartej w dniu 6 lipca 2015 roku pomiędzy poprzednim wierzycielem (...) FINANSE spółką z ograniczoną odpowiedzialnością spółkę komandytową a pozwaną.

(dowód: umowa pożyczki nr (...)– k. 9 - 10 i verte akt)

Zgodnie z treścią umowy pożyczki, pożyczkodawca udzielił pozwanej pożyczki na łączną kwotę 619,50 zł na okres 25 tygodni. Na łączną kwotę pożyczki składały się:

- kapitał pożyczki w kwocie 500,00 zł,

- koszt ubezpieczenia pożyczki w kwocie 90,00 zł,

- opłata przygotowawcza w kwocie 29,50 zł,

Na całkowity koszt pożyczki składały się natomiast koszt ubezpieczenia, opłata przygotowawcza, oraz oprocentowanie w wysokości 9 % w skali rocznej w kwocie 13,98 zł – razem 133,48 zł.

Ponadto pożyczkobiorca zdecydował się na skorzystanie z opcjonalnej usługi o nazwie obsługa pożyczki w domu. Z tego tytułu pożyczkodawca obciążył go opłatą w wysokości 247,02 zł.

Łączne zobowiązanie pozwanej wobec poprzednika prawnego powoda wynosiło zatem 880,50 zł.

Ponadto umowa przewidywała możliwość naliczania przez pożyczkodawcę dodatkowych opłaty z tytułu podjęcia czynności windykacyjnych w wysokości 15,00 zł za pisemne wezwanie do zapłaty, 5,00 zł za wezwanie SMS-em, 10,00 zł za telefoniczne wezwanie do zapłaty oraz naliczania odsetek za opóźnienie w spłatach rat w wysokości nieprzekraczającej czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP.

Pismem z dnia 20 maja 2016 roku powód wypowiedział umowę pożyczki i wezwał pozwaną do zapłaty. Zgodnie z treścią pisma umowa miała zostać wypowiedziana za zachowaniem 30 dniowego okresu wypowiedzenia, oraz poinformował o zmianie formy prawnej wierzyciela z dniem 29 lutego 2016 roku na podstawie nabycia przedsiębiorstwa.

(dowód: wezwanie do zapłaty i wypowiedzenie umowy – k. 10 akt)

Pozwana odmówiła przyjęcia korespondencji.

(dowód: koperta z wezwaniem do zapłaty i wypowiedzeniem umowy – k. 11 akt)

W załączeniu do pozwu powód przesłał historię spłat pozwanej oraz zestawienie czynności windykacyjnych. Z obu dokumentów wynika, że do zapłaty pozwanej pozostało 361,92 zł z tytułu pożyczki i 21,78 zł z tytułu odsetek za opóźnienie w spłacie pożyczki oraz 25,00 zł tytułem kosztów windykacji. Łącznie do dnia wniesienia pozwu pozwana wpłaciła na rzecz powoda kwotę 563,52 zł z czego 518,58 zł zostało przeznaczone na spłatę pożyczki.

(dowód: historia spłat pozwanej – k. 6 – 7 i verte akt, zestawienie czynności windykacyjnych – k. 8 akt)

Stan faktyczny w sprawie ustalono więc w oparciu o przedłożone przez powoda dowody wymienione wyżej. Dowody te są ze sobą zgodne i spójne.

Pozwana nie zajęła w niniejszej sprawie żadnego stanowiska i nie stawiła się na rozprawie. W związku z tym, w myśl art. 339 § 1 k.p.c., Sąd wydał wyrok zaoczny. Zgodnie z art. 339 § 2 k.p.c. w tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Podkreślić należy, iż twierdzenia faktyczne zawarte w pozwie, które są przyjmowane za podstawę wyroku zaocznego, muszą pozwalać sądowi na skonstruowanie podstawy prawnej roszczenia i jej ocenę (orzeczenie SN z dnia 29 maja 1958 r., 1 CR 969/57, OSNC 1960, nr 1, poz. 14; wyroki SN: z dnia 15 września 1967 r., III CRN 175/67, OSNC 1968, nr 8 -9, poz. 142; z dnia 15 marca 1996 r., I CRN 26/96, OSNC 1996, nr 7 -8, poz. 108; z dnia 6 czerwca 1997 r., I CKU 87/97, Prok. i Pr. - wkładka 1997, nr 10, s. 44; z dnia 31 marca 1999 r., I CKU 176/97, Prok. i Pr. 1999, nr 9, s.30).

Jeżeli zatem w świetle przytoczonych przez powoda okoliczności brak podstaw do uwzględnienia żądania pozwu, sąd wyrokiem zaocznym oddala powództwo (wyrok SN z dnia 6 czerwca 1972 r., III CRN 30/72, Biul. SN 1972, nr 10, poz. 178).

W świetle przedstawionego stanu faktycznego powództwo jako bezzasadne podlegało oddaleniu.

Zgodnie z przepisem art. 720 k.c., przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi pięćset złotych, powinna być stwierdzona pismem.

Z kolei w myśl art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2014 roku, poz. 1497 ze zm.) przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 złotych albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, przy czym za umowę o kredyt konsumencki uważa się między innymi umowę pożyczki.

Przy umowie pożyczki, głównymi świadczeniami stron są:

- po stronie pożyczkodawcy udostępnienie określonych środków finansowych do korzystania na określony okres czasu,

- po stronie pożyczkobiorcy, zwrot tych środków (tak zwany depozyt nieprawidłowy).

Umowa pożyczki została przy tym ukształtowania w kodeksie cywilnym w taki sposób, że co do zasady może być zarówno umową odpłatną, jak i nieodpłatną. W przypadku zawarcia przez strony odpłatnej umowy pożyczki, wynagrodzenie pożyczkodawcy winno być wyraźnie określone w umowie. Zwyczajowo formę wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału stanowią odsetki, ewentualnie zapłata prowizji. Ustawodawca, aby przeciwdziałać ocenianemu negatywnie w świetle zasad współżycia społecznego zjawisku lichwy oraz aby chronić interesy słabszych uczestników obrotu gospodarczego, jakimi zazwyczaj są konsumenci, wprowadził przy tym do kodeksu cywilnego instytucję odsetek maksymalnych (art. 359 § 2 1 k.c.), których wysokość winna stanowić podstawowe odniesienie do oceny ekwiwalentności wysokości wynagrodzenia pożyczkodawcy ustalonego w umowie. Stopa tych odsetek ustalana jest w odniesieniu do aktualnej stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego i odzwierciedla bieżący układ stosunków gospodarczych, „cenę” pieniądza w obrocie międzybankowym i poziom inflacji, zapewnia więc pożyczkodawcom godziwy zysk. Z drugiej strony jej wprowadzenie nie pozwala podmiotom uprzywilejowanym, jakim zwykle w obrocie z konsumentami znajdującymi się w trudnej sytuacji materialnej, niewykształconymi lub mającymi trudności intelektualne z rozeznaniem konsekwencji swojego działania, są pożyczkodawcy, na wykorzystywanie przymusowego położenia słabszej strony umowy. Odsetki, obok prowizji za udzielenie pożyczki, stanowią wynagrodzenie pożyczkodawcy za korzystanie przez kredytobiorcę z jego środków finansowych. Trzeba też podkreślić, że umowa pożyczki, sformułowana zgodnie z zasadami uczciwego i rzetelnego obrotu na rynku kapitałowym, powinna jasno określać, które opłaty i prowizje stanowią zysk pożyczkodawcy, a które są pobierane na pokrycie konkretnych kosztów ponoszonych przez niego w związku z zawartą umową i jej obsługą. Te ostatnie powinny zostać przy tym określone w wysokości rzeczywiście ponoszonej przez pożyczkodawcę tak, aby nie stanowić ukrytego źródła zysku.

Z treści dołączonej umowy pożyczki wynika, iż rzeczywista kwota pożyczki wynosiła 500,00 złotych, gdyż taką ilość pieniędzy przeniesiono na własność pozwanego. Z istotą pożyczki sprzeczne jest „przeniesienie” na rzecz biorącego pożyczkę sum pieniężnych, których w rzeczywistości nigdy on nie otrzymuje, a które automatycznie zostają zaliczone na poczet związanych z pożyczką kosztów i opłat lub umów dodatkowych, zatem na pewno nie są pożyczką kwoty ubezpieczenia i obsługi pożyczki w domu.

W ocenie Sądu zaliczenie opłaty i dodatkowych kosztów zawarcia umowy pożyczki, do kwoty pożyczki, której to kwoty pożyczkobiorca faktycznie nigdy nie otrzymuje do dyspozycji, jest sprzeczne z istotą (naturą) umowy pożyczki.

W niniejszej sprawie, kwota tych opłat wynosi 73,3% rzeczywiście pożyczanej sumy, zatem takie postanowienia umowne muszą być też postrzegane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Obciążenie pozwanego kosztami ubezpieczenia w kwocie 90,00 złotych, przy kwocie pożyczki 500,00 złotych, to 18% kwoty pożyczki, z kolei opłata za obsługę pożyczki w domu to kwota 247, 00 zł, co z kolei stanowi 49,4% kwoty pożyczki.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności objęcie pozwanego umową ubezpieczenia o niewiadomej treści, gdyż brak w treści umowy pożyczki szczegółowych informacji o treści ubezpieczenia, przy umowie pożyczki zawartej na okres 25 tygodni i kwocie pożyczki 500,00 zł świadczy o braku ekonomicznego uzasadnienia objęcia pozwanego tym ubezpieczeniem a wysokość pobranej składki pozwala uznać, iż ubezpieczenie to miało fikcyjny charakter, a jego zawarcie służyło w istocie obejściu przepisów o odsetkach maksymalnych. Postanowienia te nakładały bowiem na pozwanego obowiązek spełnienia rażąco wysokiego świadczenia, nie służącego w rzeczywistości tym celom, jakie wskazywała druga strona umowy. Wysokość składki, zwłaszcza w stosunku do wysokości pożyczki, okresu obowiązywania umowy i wysokości ewentualnego świadczenia ubezpieczyciela, a także ponoszonego przez niego ryzyka, świadczy również o pozorności zawartej umowy. W doktrynie podkreśla się, że umowa ubezpieczenia jest często wykorzystywana w praktyce przez podmioty udzielające osobom fizycznym pożyczek lub kredytów w sposób zarobkowy jako dodatkowe narzędzie czerpania zysków w zawartej umowy.

Kolejnym postanowieniem umownym w niniejszej sprawie, jakie budziło zastrzeżenia Sądu, były koszty obsługi pożyczki w miejscu zamieszkania (w domu) pozwanego. Wbrew twierdzeniom pozwanego, z zasad doświadczenia życiowego wynika, że opcja ta przy tego typu pożyczkach jakich udziela powód, nie jest opcją dobrowolną i dodatkową, ale jej niezawarcie prowadzi do odmowy zawarcia umowy pożyczki. Nie można przy tym zapominać, że kwota ta 247,00 zł, a więc prawie połowa udzielonej pożyczki.

Zgodnie z art. 353 1 k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zgodnie z art. 58 § 1 i 2 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że konsekwencją tych przepisów jest to, że obok przepisów prawnych, granice swobody umów wyznaczają zasady współżycia społecznego, a więc normy pozaprawne. Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego uznaje się między innymi umowy, zawierane zwłaszcza w obrocie konsumenckim, które kształtują prawa i obowiązki stron stosunku w sposób nieodpowiadający słuszności kontraktowej. W szczególności będą to umowy sprzeciwiające się regułom uczciwości i rzetelności profesjonalnej oraz kontrakty rażąco nierównoważnie kształtujące wzajemne prawa i obowiązki. Przykładowo można wskazać, iż w wyroku z dnia 8 października 2004 roku (sygn. akt V CK 670/03) Sąd Najwyższy orzekł, że postanowienia umowy wzajemnej nie mogą naruszać ekwiwalentności świadczeń. W wyroku z dnia 23 czerwca 2005 roku (sygn. akt II CK 739/04) Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli strony nadają zawieranej umowie cechę wzajemności, to mają swobodę w kształtowaniu wynikającego z niej zobowiązania o tyle tylko, o ile ich postanowienia nie podważają zasady ekwiwalentności świadczeń z umowy wzajemnej. W wyroku z dnia 8 stycznia 2003 roku (sygn. akt II CKN 1097/00), jeszcze przed wprowadzeniem do polskiego porządku prawnego instytucji odsetek maksymalnych orzeczono, że postanowienie umowy zastrzegające rażąco wygórowane odsetki jest nieważne w takiej części, w jakiej - w okolicznościach sprawy - zasady współżycia społecznego ograniczają zasadę swobody umów (art. 353 1 w związku z art. 58 § 2 i 3 k.c.).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania należy stwierdzić, iż zawarta przez strony umowa była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego z uwagi na zastrzeżenie dla przedsiębiorcy kosztem konsumenta rażąco nieekwiwalentnych świadczeń. Zgodnie z art. 58 § 2 k.c. umowa taka, jako wykraczająca poza granicę swobody umów, będzie nieważna. Co za tym idzie pozwanego nie obciąża obowiązek uiszczenia na rzecz powoda wynikających z niej świadczeń, a jedynie zwrot otrzymanego faktycznie świadczenia na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Świadczenie otrzymane na podstawie nieważnej umowy należy bowiem uznać za świadczenie nienależne.

Skoro według twierdzeń powoda pozwana spłaciła łącznie do dnia wniesienia pozwu kwotę 563,52 zł złotych, to należy uznać, iż zapłaciła zdecydowanie więcej niż powinien, zatem na podstawie art. 353 1 k.c. w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c., powództwo podległo oddaleniu.

Sędzia