Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Jolanta Węs

Protokolant starszy sekretarz sądowy Katarzyna Tokarska- Józwik

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2017 roku w Lublinie

sprawy Polskiego Związku (...) w B.

z udziałem zainteresowanego R. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego i wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek odwołania Polskiego Związku (...) w B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

z dnia 21 grudnia 2015 roku Nr (...)

I.  odwołanie oddala;

II.  zasądza od Polskiego Związku (...) w B. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt VIII U 308/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 grudnia 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. stwierdził, że R. S. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia 20 maja 2012 roku do dnia 27 lipca 2012 roku oraz od dnia 18 sierpnia 2012 roku do dnia 30 września 2012 roku jako osoba zatrudniona na podstawie umów o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, u płatnika składek Polski Związek(...)Jednocześnie organ rentowy ustalił R. S. podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne za następujące miesiące w wysokości:

- w maju 2012 roku – na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne w wysokości 0,00 złotych;

- w czerwcu 2012 roku – na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe w wysokości 1.180,00 złotych, a na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 1.047,13 złotych;

- w lipcu 2012 roku – na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe w wysokości 2.823,68 złotych, a na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 2.582,05 złotych;

- w sierpniu 2012 roku – na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne w wysokości 0,00 złotych;

- we wrześniu 2012 roku – na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe w wysokości 1.300,00 złotych, a na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 1.153,62 złotych;

W ocenie organu rentowego umowy zawierane między R. S. a Polskim Związkiem(...)pomimo nazwania ich umowami o dzieło, w rzeczywistości zmierzały do świadczenia usług, polegających na wykonywaniu czynności faktycznych, do których stosuje się przepisy dotyczące umów zlecenia. Przedmiot umów, polegający m.in. na obkaszaniu terenu strzelnicy, czy malowaniu ławek, nie stanowi bowiem dzieła w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego (decyzja – k. 2-5 a.u.).

Polski Związek (...) B. wniósł odwołanie od powyższej decyzji, domagając się jej zmiany poprzez stwierdzenie, że ubezpieczony R. S. w okresie od dnia 20 maja 2012 roku do dnia 27 lipca 2012 roku oraz od dnia 18 sierpnia 2012 roku do dnia 30 września 2012 roku nie podlegał ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu oraz wypadkowemu jako osoba zatrudniona na podstawie umów o dzieło. W uzasadnieniu podniósł, że umowy zawierane między stronami w rzeczywistości nosiły cechy umowy o dzieło, co było również zgodnym zamiarem stron podczas ich zawierania. Czynności podejmowane przez ubezpieczonego były bowiem z góry ukierunkowane na konkretny rezultat, od którego zależało wykonanie umowy (odwołanie – k. 2-8 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, w uzasadnieniu argumentując jak w zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 10-19 a.s.).

Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił, co następuje:

Polski Związek (...) jest organizacją zrzeszającą myśliwych, należących do kół łowieckich. Zarząd Okręgowy w B. sprawuje nadzór nad 48 kołami łowieckimi (zeznania R. L. – k. 62 a.s.).

Zarząd Okręgowy (...) w B. zatrudnia czterech pracowników na podstawie umowy o pracę, tj. przewodniczącego Zarządu, księgową, referenta oraz instruktora. Siedziba Zarządu mieści się w lokalu w bloku mieszkalnym w B.. Oprócz tego Zarząd posiada strzelnicę o powierzchni około 17 ha położoną w miejscowości H., w której mieści się również budynek gospodarczo-socjalny, magazyn, budynki służące do poszczególnych konkurencji (...), pomieszczenie z agregatem prądotwórczym oraz wiata rekreacyjna. Część z posiadanego terenu jest zalesiona, część wydzierżawiona rolnikom, a część przeznaczona do konkurencji myśliwskich. Zarząd jest zobowiązany do dbania o posiadane tereny oraz budynki (zeznania M. M. – k. 56 a.s., zeznania R. L. – k. 62 a.s.).

Głównym celem działalności Związku (...) jest przeprowadzanie szkoleń z zakresu strzelectwa dla osób, które chcą do niego wstąpić. W tym celu przeprowadzane są kursy, które obejmują również zajęcia praktyczne na strzelnicy, przeprowadzane dwa razy w roku. Ponadto strzelnica wykorzystywana jest do przeprowadzania konkurencji (...) przy okazji organizacji różnego rodzaju wydarzeń (zeznania M. M. – k. 56v, zeznania R. L. – k. 62 a.s.).

W celu utrzymania odpowiedniego stanu użytkowanego terenu Przewodniczący Zarządu Okręgowego (...) w B. R. L. zawarł z R. S. w 2012 roku trzy umowy, nazwane umowami o dzieło. Pierwsza z nich została zawarta w dniu 20 czerwca 2012 roku, a na jej podstawie Zarząd zlecił R. S. wykonanie następujących prac: obkaszanie całości terenu strzelnicy i zgrabienie, przeniesienie i ułożenie drewna na konkurencji broni krótkiej, opryski herbicydami powierzchni wykoszonej. Termin umówionych prac został ustalony na okres od dnia 20 maja 2012 roku do dnia 20 czerwca 2012 roku, a za ich wykonanie zleceniobiorca otrzymał wynagrodzenie w wysokości 1.180,00 złotych brutto (umowa, rachunek – k. 8-9 a.u.).

Druga umowa została zawarta w dniu 30 lipca 2012 roku, a jej przedmiotem było wykonanie dzieła polegającego na: obkaszaniu całego terenu strzelnicy, czyszczenie, malowanie ławek, oznakowanie stanowisk (...) i (...) naprawa osłon kulochwytów, oczyszczenie terenu utwardzonego z roślin i dróg dojazdowych z przeszkadzających drzew i gałęzi i ich uprzątnięcie. Termin rozpoczęcia dzieła został ustalony na dzień 20 czerwca 2012 roku, a termin ukończenia na dzień 27 lipca 2012 roku. Wynagrodzenie zostało ustalone w kwocie 2.900,00 złotych brutto (umowa, rachunek – k. 10 a.u.).

Trzecia umowa została zawarta w dniu 2 października 2012 roku na okres od dnia 18 sierpnia 2012 roku do dnia 30 września 2012 roku, a jej przedmiotem było wykonanie dzieła polegającego na renowacji i malowaniu ogrodzenia i wiaty rekreacyjnej na strzelnicy w miejscowości H. za wynagrodzeniem w wysokości 1.300,00 złotych brutto (umowa, rachunek – k. 11 a.u.).

R. S. wykonał wszystkie powyższe prace. Przewodniczący Zarządu na bieżąco kontrolował jej przebieg. Wcześniejszej pouczył on zainteresowanego co do sposobu wykonania pracy. Wszystkie niezbędne narzędzia oraz środki dostarczane były przez (...). R. S. nie miał ustalonych godzin wykonania pracy. Dostęp do strzelnicy posiadał tylko R. L., który umawiał się z zainteresowanym na konkretny termin i wówczas otwierał strzelnicę.

Obecnie prace polegające na utrzymywaniu strzelnicy wykonuje instruktor, zatrudniony na umowę o pracę. Wcześniej natomiast zajmował się nimi zakład usług leśnych lub inne osoby na podstawie umów, nazywanych umowami o dzieło (zeznania R. S. – k. 61v-62 a.s., zeznania M. M. – k. 56 a.s., zeznania R. L. – k. 62 a.s.).

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony w oparciu o wskazane wyżej dowody z dokumentów oraz zeznań świadka, ubezpieczonego oraz przedstawiciela wnioskodawcy.

Sąd uznał, że zeznania ubezpieczonego R. S., przedstawiciela wnioskodawcy R. L. oraz świadka M. M. są wiarygodne i zasługują na uwzględnienie. Zeznania są spójne, logiczne i wzajemnie się uzupełniają. Potwierdzają one treść umów i sposób ich wykonania. Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd nie mógł natomiast wziąć pod uwagę subiektywnych ocen M. M. oraz R. L. co do charakteru zawartych umów.

Dowody z dokumentów również zostały uznane za wiarygodne. Nie były one kwestionowane na żadnym etapie postępowania przez żadną ze stron.

Sąd Okręgowy w Lublinie zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu.

Na wstępie należy zauważyć, że stan faktyczny w niniejszej sprawie nie był uważany za sporny. Organ rentowy nie kwestionował faktu zawarcia umów, czy też sposobu ich wykonywania. Sporna pozostawała jedynie ocena charakteru stosunku prawnego łączącego R. S. oraz Zarząd Okręgowy Polskiego Związku(...)Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia ma zatem ustalenie, czy zawierane umowy były umowami o dzieło, czy umowami o świadczenie usług. Dopiero po dokonaniu takiej kwalifikacji właściwym będzie rozpatrzenie skutków, jakie stosunek prawny łączący strony wywołuje na gruncie przepisów o ubezpieczeniach społecznych.

Cechy właściwe dla każdej z powyższych umów określone są w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r. poz. 380, tekst jedn. ze zmianami). Zgodnie z art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Przedmiotem umowy jest zatem zobowiązanie do wykonania oznaczonego dzieła. Dzieło może mieć charakter materialny, jak i niematerialny, jednak zawsze powinno mieć samoistny byt, tzn. niezależny od przyjmującego zamówienie. Przedmiot świadczenia powinien być więc ściśle skonkretyzowany. Tym samym uznaje się, że umowa o dzieło jest umową rezultatu (wyrok SN z dnia 10 lipca 2014 roku, II UK 454/13, LEGALIS nr 1044889).

Nieco inne uregulowanie przepisy k.c. przewidują dla umowy o świadczenie usług, do których na podstawie art. 750 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Zgodnie z art. 734 § 1 k.c. przez umowę zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Nie wymaga się, aby zachowanie osoby świadczącej usługę doprowadziło do osiągnięcia indywidualnie oznaczonego rezultatu. Inaczej zatem, niż w przypadku umowy o dzieło, gdzie ten rezultat jest wymagany dla wypełnienia dyspozycji art. 627 k.c. Tym samym, w przeciwieństwie do umowy o dzieło, umowa o świadczenie usług jest przykładem umowy starannego działania. Przedmiotem umowy o dzieło jest osiągnięcie z góry oznaczonego rezultatu, podczas gdy przedmiotem umowy o świadczenie usług jest jedynie staranne dążenie do osiągnięcia określonego rezultatu. Samo jego osiągnięcie nie należy już do treści zobowiązania.

W praktyce rozróżnienie obydwu umów często sprawia trudność. Podkreśla się, że granica między usługami a dziełem bywa często bardzo płynna, szczególnie, że niekiedy te same czynności mogą być wykonywane w ramach umowy o dzieło albo umowy o świadczenie usług. Pomocniczym kryterium rozróżnienia dwóch rozpatrywanych umów jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych, co wynika chociażby z regulacji art. 638 § 1 k.c. Stanowi on, że do odpowiedzialności za wady dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży (wyrok SN z dnia 3 listopada 2000 roku, IV CKN 152/00, LEGALIS nr 48924).

Przechodząc do analizy umów łączących wnioskodawcę i zainteresowanego należy stwierdzić, że nie spełniają one warunków do uznania ich za umowy o dzieło. Rację ma organ rentowy twierdząc, że czynności wykonywane w ramach zawieranych umów polegają na starannym działaniu i nie zmierzają do wytworzenia skonkretyzowanego, zindywidualizowanego dzieła. W pierwszej kolejności Sąd zwraca uwagę, że stanowisku strony odwołującej się przeczy już samo sformułowanie przedmiotu umów. W umowie z dnia 20 czerwca 2012 roku przedmiot ten wprost określony jest mianem „prac”, a nie dzieła (§ 1 umowy). Charakteru tego nie zmienia określenie przedmiotu mianem „dzieła” w dwóch kolejnych umowach. Za każdym bowiem razem stanowi on zespół czynności, do wykonania których zobowiązał się R. S., a której w gruncie rzeczy polegają na bieżącym utrzymywaniu właściwego porządku na terenie strzelnicy. Żadne z tych czynności nie dążą do wytworzenia zindywidualizowanego dzieła. Trudno za takie uznać obkaszanie całości terenu strzelnicy, oczyszczenie terenu z roślin i drzew, uprzątnięcie ich, czy wykonanie oprysków. Cech dzieła nie można również, wbrew twierdzeniom świadka, przypisać pomalowanym ławkom, czy ułożeniu drewna w ściankę. Takie działania nie polegają na wytworzeniu nowego dzieła. Podobnie w przypadku wykonania renowacji wiaty. Trzeba zauważyć, że wszystkie wskazane czynności polegały jedynie do uporządkowania terenu strzelnicy w związku z organizowanymi na jej terenie wydarzeniami. Zarówno ławki, jak i wiata, a nawet trawnik już wcześniej znajdowały się na strzelnicy, a R. S. miał za zadanie jedynie doprowadzenia ich do stanu używalności. Innymi słowy pomimo tego, że zainteresowany skosił trawę, wykonał opryski, pomalował ławki oraz dokonał renowacji wiaty, to nie powstało przy tym nowe, zindywidualizowane dzieło. Tych czynności nie można również zakwalifikować jako przerobienie istniejącego dzieła i nadanie mu innych indywidualnych, charakterystycznych cech.

Sąd Okręgowy wskazuje dodatkowo, że czas wykonywania umowy nie ma większego znaczenia dla dokonania kwalifikacji prawnej umowy jako umowy o dzieło, czy świadczenie usług. Okoliczności te nie determinują bowiem charakteru prawnego tych umów (wyrok SA w Gdańsku z dnia 5 listopada 2015 roku, III AUa 847/15, LEGALIS nr 1370656). Z drugiej jednak strony czas wykonania umowy może być pewną wskazówką, bowiem przy umowach o dzieło ramy czasowe wyznaczone są zazwyczaj przez właściwości samego dzieła i determinowane przez wykonawcę. Przedmiotem umowy o dzieło jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez zamawiającego w momencie zawierania umowy. Dzieło jest wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób wskazujący na jego indywidualne cechy (wyrok SA w Gdańsku z dnia 26 października 2015 roku, III AUa 771/15, LEGALIS nr 1360666). W niniejszym stanie faktycznym czas wykonania prac był związany z przeznaczeniem strzelnicy, na terenie której należało utrzymać porządek w związku z organizowanymi tam wydarzeniami. Były one więc wykonywane regularnie i jak sam przyznał przewodniczący Zarządu Okręgowego (...), wcześniej zlecane zakładowi usług leśnych. Co więcej, obecnie takie same prace wykonuje zatrudniony na podstawie umowy o pracę instruktor. Trudno więc przyjąć, że wykonanie ich przez zakład usług leśnych lub zatrudnionego instruktora nie jest dziełem, podczas gdy wykonanie ich przez zainteresowanego już takim dziełem jest.

Stanowisko judykatury odnoszące się do przedmiotów umów polegających na wykonywaniu prac porządkowych również nie pozostawia wątpliwości co do kwalifikacji ich jako umów o świadczenie usług. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 5 listopada 2015 roku (III AUa 272/15, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych) uznał, że wykonywanie czynności porządkowo-sprzątających, polegających na zwykłym sprzątaniu obiektów wskazanych przez płatnika składek nie może być uznane za dzieło. Czynności te, jakkolwiek miały prowadzić do rezultatu w postaci wykonania sprzątania, w żadnym razie nie są charakterystyczne dla umowy o dzieło, bowiem wynikają one z pewnych powtarzalnych prac, nie wymagających cech indywidualizacji, a staranności działania. Podobne stanowisko wyraził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 16 czerwca 2015 roku (III AUa 799/14, LEGALIS nr 1337341).

Biorąc zatem pod uwagę wskazane przepisy kodeksu cywilnego, ich wykładnię oraz utrwaloną praktykę orzeczniczą należało uznać, że R. S. w spornym okresie wykonywał na rzecz Polskiego Związku (...) w B. czynności w ramach świadczenia usług, polegające na uporządkowaniu terenu strzelnicy, będącej w posiadaniu Zarządu. Tym samym przedmiotem umów zawieranych między stronami nie było wytworzenie z góry zindywidualizowanego dzieła, na tyle skonkretyzowanego, aby mogło być objęte rękojmią za wady fizyczne.

Mając na względzie powyższe ustalenia należy przejść do analizy skutków, jakie na gruncie przepisów o ubezpieczeniach społecznych wywołuje istnienie stosunku prawnego, którego przedmiotem jest świadczenie usług. Z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 roku (Dz.U. z 2016 r. poz. 963, tekst jedn. ze zmianami) o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że osoby, które wykonują pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu (zleceniobiorcy), podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu.

Ponadto na podstawie art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e) ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 1793, tekst jedn. ze zmianami) osoby te podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.

Jak natomiast stanowi art. 13 pkt 2 ustawy systemowej zleceniobiorcy podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia umowy.

Mając na uwadze powyższe przepisy oraz wyniki postępowania dowodowego Sąd oddalił odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stwierdzającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym przez R. S. jako osoby zatrudnionej w Polskim Związku (...) w okresie od dnia 20 maja 2012 roku do dnia 27 lipca 2012 roku oraz od dnia 18 sierpnia 2012 roku do dnia 30 września 2012 roku, a także ustalającej wysokość podstawy wymiaru składek.

Na marginesie Sąd wskazuje, że kompetencja Zakład Ubezpieczeń Społecznych do ustalania podstawy wymiaru składek wynika z art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 oraz art. 99 k.p.c., zgodnie z którymi strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, do których zalicza się również wynagrodzenie reprezentującego stronę pełnomocnika. W niniejszej sprawie zastosowanie będzie miało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, które określa stawki minimalne w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Biorąc pod uwagę wartość przedmiotu sporu, która w niniejszej sprawie ukształtowała się na poziomie 1.992,39 złotych, należało zastosować § 2 pkt 2 rozporządzenia – w brzmieniu obowiązującym do dnia 26 października 2016 roku – zgodnie z którym stawki minimalne w sprawach ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 1.500 zł do 5.000 zł – 1.200 zł. W takiej więc wysokości Sąd w pkt II wyroku zasądził od przegrywającego sprawę Polskiego Związku (...)w B. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. zwrot kosztów procesu.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy w Lublinie na podstawie powołanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 orzekł jak w sentencji wyroku.