Pełny tekst orzeczenia

WYROK ŁĄCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący SSO Beata Łapińska

Protokolant Bożena Sobczyk

po rozpoznaniu w dniu 3 lutego 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku B. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość emerytury i ustalenie kapitału początkowego

na skutek odwołań B. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 9 lutego 2016r. sygn. (...)

i z dnia 18 lutego 2016r. sygn. (...)

1.  oddala odwołania,

2.  nie obciąża wnioskodawcy B. K. kosztami postępowania w sprawie.

Sygn. akt V U 318/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 lutego 2016 roku, znak (...)Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. ponownie ustalił kapitał początkowy B. K. na dzień 1 stycznia 1999 roku. Wartość kapitału początkowego uległa przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę (z dokładnością do pełnego miesiąca) – 7 lat, to jest 84 miesiące i wyniosła 137 281,65 zł.

Decyzją z dnia 18 lutego 2016 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. przyznał B. K. emeryturę od dnia 4 czerwca 2015 roku, to jest od dnia nabycia uprawnień do świadczenia.

W odwołaniu od decyzji z dnia 9 lutego 2016 roku ubezpieczony wniósł o jej zmianę poprzez ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego. W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał, że organ rentowy błędnie obliczył jego staż ubezpieczeniowy. Ubezpieczony domagał się zaliczenia do okresów składkowych okresu od dnia 14 października 1977 roku do dnia 31 października 1977 roku, to jest urlopu bezpłatnego po wojsku oraz okresu zatrudnienia od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 30 września 2000 roku.

W odwołaniu od decyzji z dnia 18 lutego 2016 roku wnioskodawca powielił wyżej wymienione zarzuty wskazując, że błędne ustalenia w przedmiocie stażu ubezpieczeniowego wpłynęły na nieprawidłowe obliczenie wysokości emerytury.

W odpowiedziach na odwołania ubezpieczonego, ZUS wniósł o ich oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Organ rentowy podniósł, że okres urlopu bezpłatnego po wojsku nie stanowi okresu ubezpieczenia w myśl art. 6 i 7 ustawy emerytalnej, a wysokość kapitału początkowego ustala się na dzień 1 stycznia 1999 roku.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie:

W dniu 25 maja 2015 roku B. K., urodzony w dniu (...), wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury. Wnioskodawca nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

(dowód: wniosek o emeryturę, k. 1 -3 akt emerytalnych)

W okresie od dnia 1 września 1970 roku do dnia 30 września 2000 roku ubezpieczony był zatrudniony w (...) S.A. z siedzibą D.. W okresie od dnia 26 października 1975 roku do dnia 13 października 1977 roku ubezpieczony odbywał zasadniczą czynną służbę wojskową, a pracę po wojsku podjął od dnia 1 listopada 1977 roku. Pracodawca ubezpieczonego zaświadczył, że w okresie od dnia 1 listopada 1977 roku do dnia 30 września 2000 roku wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku polerowacza wymienionym w Wykazie A dział III pkt 78 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (Dz. U. nr 8 poz. 43 ze zm.). W okresach od dnia 23 października 2000 roku do dnia 15 grudnia 2000 roku, od dnia 22 października 2001 roku do dnia 14 grudnia 2001 roku oraz od dnia 21 października 20002 roku do dnia 13 grudnia 2002 roku ubezpieczony był zatrudniony jako pracownik sezonowy w Republice Federalnej Niemiec.

(dowód: świadectwo pracy z dnia 30 września 2000 roku, k. 10, zaświadczenia pracodawcy, k. 11 – 13, zaświadczenie z dnia 19 maja 2015 roku, k. 17 akt emerytalnych, kserokopia książeczki wojskowej, k. 7 akt o kapitał początkowy)

W dniu 23 lutego 2005 roku B. K. złożył wniosek o ustalenie kapitału początkowego.

(dowód: wniosek z dnia 23 lutego 2005 roku, k. 1 akt o kapitał początkowy)

Decyzją z dnia 10 maja 2007 roku organ rentowy ustalił kapitał początkowy wnioskodawcy na dzień 1 stycznia 1999 roku. Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład przyjął podstawę wymiaru w kwocie 915,30 zł, okresy składkowe – łącznie 28 lat, 3 miesiące i 28 dni, okresy nieskładkowe – łącznie 3 dni, współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego – 80,60% oraz średnie dalsze trwanie życia wynoszące 209 miesięcy. Na podstawie powyższych wartości organ rentowy obliczył wartość kapitału początkowego w kwocie 119 623,24 zł

(dowód: decyzja z dnia 10 maja 2007 roku, k. 23 – 27 akt o kapitał początkowy)

Decyzją z dnia 9 lutego 2016 roku, wobec nabycia przez wnioskodawcę prawa do emerytury od dnia 4 czerwca 2015 roku, organ rentowy ponownie ustalił wartość kapitału początkowego ubezpieczonego na dzień 1 stycznia 1999 roku. Wartość kapitału początkowego uległa przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę – 7 lat, to jest 84 miesięcy i wyniosła 137 281,65 zł. Ponadto w stosunku do decyzji z dnia 10 maja 2007 roku zmianie uległa wysokość współczynnika proporcjonalnego do osiągniętego przez wnioskodawcę do dnia 31 grudnia 1998 roku wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego, który wyniósł 81,01%.

(dowód: decyzja z dnia 9 lutego 2016 roku, k. 39 wraz z ustaleniem wartości kapitału początkowego, k. 38 akt emerytalnych)

Decyzją z dnia 18 lutego 2016 roku organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 4 czerwca 2015 roku. Do stażu pracy ubezpieczonego organ rentowy nie zaliczył okresu od dnia 14 października 1977 roku do dnia 31 października 1977 roku, kiedy to wnioskodawca korzystał z dni wolnych po odbyciu służby wojskowej. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej i wyniosła 1559,89 zł. Organ rentowy poinformował ubezpieczonego, że emerytura po waloryzacji od dnia 1 marca 2016 roku przysługuje w kwocie 1563,63 zł. Wysokość świadczenia netto wyniosła 1 308,90 zł.

(dowód: decyzja z dnia 18 lutego 2016 roku, k. 47, wraz z kartą przebiegu zatrudnienia, k. 46 akt emerytalnych)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Stosownie do treści art. 114 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887), prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca pobiera emeryturę wcześniejszą przyznaną na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ubezpieczonemu jako osobie urodzonej po dniu 31 grudnia, za którą przed dniem wejścia w życie ustawy składki opłacali płatnicy składek przysługiwało w myśl art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do ustalenia wysokości kapitału początkowego, mającego wpływ na wysokość przyznanego świadczenia. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2 ww. ustawy). Wartość kapitału początkowego ustala się zaś na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3 powołanej ustawy).

W myśl art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Co istotne w przedmiotowej sprawie, przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r (ust. 3)

Dodać należy, że stosownie do art. 185 ust. 1 przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób nabywających prawo do emerytury w wieku określonym w art. 184 kapitał początkowy podlega przeliczeniu poprzez dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym, o którym mowa w art. 24, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę. Do przeliczonego kapitału początkowego stosuje się przepisy art. 173 ust. 3-6. Tym samym wartość kapitału początkowego także dla osób uprawnionych do emerytury wcześniejszej przyznawanej na zasadzie art. 184 ust. 1 ustala się na dzień wejścia w życie ustawy.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca zarzucał organowi rentowemu błędne obliczenie kapitału początkowego, które miało w konsekwencji wpływ na nieprawidłowe ustalenie wysokości należnej skarżącemu emerytury. B. K. utrzymywał, że zaliczony do okresów składkowych przy obliczaniu kapitału początkowego winien być okres korzystania przez niego z urlopu bezpłatnego po odbyciu służby wojskowej. Nadto wnioskodawca podnosił, że obliczając na potrzeby ustalenia kapitału początkowego jego staż pracowniczy, ZUS bezzasadnie pominął jego okres zatrudnienia od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 30 września 2000 roku. Organ rentowy zaś wnosił o oddalenie odwołania wnioskodawcy podnosząc, że okres urlopu bezpłatnego po wojsku nie został uwzględniony, albowiem nie stanowi on okresu ubezpieczenia w myśl art. 6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Odnosząc się do drugiego z zarzutów skarżącego, ZUS wskazał, że brak jest podstaw do zaliczenia stażu pracy po dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej.

Zauważyć należy, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 okresami składkowymi są okresy czynnej służby w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby. Ugruntowana linia orzecznicza wskazuje natomiast, że okres przerwy pomiędzy zwolnieniem ze służby wojskowej a podjęciem pracy u pracodawcy, u którego pracownik był zatrudniony w dniu powołania do tej służby nie jest okresem składkowym ani nieskładkowym i w związku z tym nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu uprawnień do świadczeń określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS (por. wyrok SA w Katowicach z dnia 20 października 2005 roku, sygn. akt III AUa 1336/04). Tym samym za bezzasadny należy uznać zarzut ubezpieczonego, który domagał się zaliczenia okresu od dnia 14 października 1977 roku do dnia 31 października 1977 roku do okresów składkowych przy obliczaniu kapitału początkowego.

Odnosząc się do drugiego z zarzutów ubezpieczonego, a mianowicie nieuwzględnienia przez ZUS przy obliczaniu kapitału początkowego okresu zatrudnienia w (...) S.A. z siedzibą w D. od dnia 1 stycznia 1999 roku do dnia 30 września 2002 roku wyjaśnić należy, że art. 173 ust. 3 ustawy emerytalnej jednoznacznie wskazuje, że wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy. W art. 185 ust. 1 ww. ustawy potwierdzono, że przepis ten ma zastosowanie także do osób, którym przyznano emeryturę w wieku określonym w art. 184 ust. 1. Ustawa o emeryturach i rentach z FUS weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 roku (art. 196). Wobec powyższego nie ulega wątpliwości, że wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (to jest na dzień 1 stycznia 1999 roku), (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 6 września 2016 roku, sygn. akt III AUa 1012/15).

W świetle powyższego, Sąd Okręgowy uznał zarzuty wnioskodawcy za bezzasadne i oddalił odwołania (punkt 1 sentencji wyroku).

W dalszej kolejności podnieść należy, że w myśl art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 623) strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Jednakże podstawową zasada rządzącą kosztami postępowania w procesie cywilnym jest reguła, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę ma obowiązek zwrotu przeciwnikowi poniesionych przez niego kosztów postępowania niezbędnych do celowej obrony jego praw (art. 98 § 1 k.p.c.). W myśl zaś art. 108 ustawy o kosztach sądowych zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Fakt, że wnioskodawca jest zwolniony z mocy prawa od kosztów sądowych związanych z wniesieniem odwołania (za wyjątkiem opłat wskazanych w art. 35 i 36 ustawy) oraz zwolniony z wydatków (art. 98 ustawy o kosztach) skutkuje dla niego dobrodziejstwem prowadzenia procesu bez konieczności ponoszenia opłat i wydatków. Zwolnienie to jednak nie uchyla odpowiedzialności za wynik sporu w stosunku do przeciwnika procesowego. Oznacza to, że powyższe zwolnienie nie wystarcza by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu czyje racje zostały uznane za słuszne.

Sąd może zwolnić stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c. jeżeli stwierdzi, że zachodzi „wypadek szczególnie uzasadniony”. Przepis ten stanowi wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy i przewiduje on, że sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami, gdy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony. Podstawę do zastosowania art. 102 k.p.c. stanowią konkretne okoliczności danej sprawy, przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne i niesprawiedliwe.

Do okoliczności branych przez sąd przy ocenie przesłanek z art. 102 kpc należą zarówno te związane z samym przebiegiem procesu, sposobem prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą sprawę, jak też i inne, dotyczące samej strony, między innymi jej stanu majątkowego i sytuacji życiowej, zdrowotnej. Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego w kontekście art. 102 kpc daje asumpt do uznania, że o ile w sprawach stricte cywilnych jest ono dość restrykcyjne, to w sprawach z zakresu prawa pracy - znacznie zliberalizowane.

W postanowieniu z dnia 7 grudnia 2011 roku, sygn. akt II CZ 105/11 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przy ocenie przesłanek z art. 102 k.p.c. należy przede wszystkim wziąć pod uwagę fakty związane z samym przebiegiem procesu, tj. podstawę oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą, niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2011 r., sygn. akt II CZ 105/11). Zalicza się do nich także okoliczność, że rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie faktów ustalonych na podstawie dowodów dopuszczonych przez sąd z urzędu, jak również niewspółmierność wysokości kosztów pomocy prawnej poniesionych przez stronę wygrywającą proces do stopnia zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika. Przesłanką uzasadniającą zastosowanie art. 102 k.p.c. może być także żądanie wyjaśnienia żywotnych interesów strony w postępowaniu sądowym i to choćby takie żądania okazały się nieuzasadnione (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 grudnia 2012 roku, sygn. akt III AUz 118/12).

Sposób skorzystania z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jursdykcyjnym Sądu i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ocena, czy wypadek szczególnie uzasadniony zachodzi w danym postępowaniu została więc pozostawiona kognicji Sądu. Odstąpić od obciążania kosztami procesu należy wówczas, gdy odmienne rozstrzygnięcie byłoby wyraźnie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy uznał, że obciążanie wnioskodawcy kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez organ rentowy byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego W ocenie Sądu ubezpieczony mógł być subiektywnie przekonany o słuszności swoich argumentów podniesionych w odwołaniu. Za nieobciążaniem ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego w sprawie przemawia także fakt, że dążył on do wyjaśnienia swych żywotnych interesów, to jest ustalenia wysokości emerytury. Dodać należy, że nakład pracy profesjonalnego pełnomocnika działającego w imieniu organu rentowego był nieznaczny. Sprowadzał się mianowicie do sporządzenia dwóch jednakowo brzmiących odpowiedzi na odwołanie. Zważyć trzeba, że uwzględnienie wniosku organu rentowego domagającego się zwrotu kosztów zastępstwa procesowego prowadziłoby do zasądzenia na jego rzecz kwoty 720 zł, a więc ponad połowy kwoty miesięcznych dochodów wnioskodawcy z tytułu emerytury.

Mając na uwadze wyżej wymienione okoliczności, Sąd uznał, że istnieją uzasadnione podstawy do nieobciążania wnioskodawcy kosztami postępowania w sprawie. W konsekwencji Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 2 sentencji wyroku.