Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2017 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) sp. z o.o. w M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu

z dnia 31 maja 2016 r. sygn. akt III U 787/15

I.  oddala apelację ,

II.  zasądza od (...) sp. z o.o. w M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. kwotę 270 zł ( dwieście siedemdziesiąt złotych ) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 672/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5.03.2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. podwyższył o 100 % stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe
dla płatnika składek (...) sp. z o.o. w M. na okres od 1.04.2015r. do 31.03.2016r. wobec wystąpienia do organu rentowego Państwowej Inspekcji Pracy z wnioskiem o podwyższenie składek płatnikowi, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Powyższą decyzję zaskarżył płatnik składek (...) sp. z o.o. w M. domagając się jej uchylenia. W uzasadnieniu podniósł, że w stosunku do Spółki ZUS zastosował dwukrotną karę za to samo zdarzenie, ponieważ dokonał najpierw zwiększenia stawki z 1,73% do 2,6 %, a następnie ponownie dokonał jej zwiększenia o 100 % Takie działanie w ocenie płatnika składek jest całkowicie bezzasadne i działające na szkodę spółki i już z tych przyczyn decyzja zaskarżona decyzja powinna ulec uchyleniu.

Dodatkowo podnosił, iż stwierdzenia PIP w R., że spółka rażąco naruszyła przepisy BHP nie jest aż w takim stopniu zasadne. Wyjaśnił, że spółka dokonując zakupu maszyn co do których PIP stwierdziła, że nie spełniają wymagań bezpiecznego użytkowania i nie zabezpieczają pracowników przed zagrożeniem wypadkowym, otrzymała od producenta i zarazem sprzedawcy tych maszyn firmy (...) z Korei Południowej wszelkie zapewnienia i atesty bezpieczeństwa, że urządzenia te są bezpieczne i mogą być użyte do produkcji.

Mając jednak na uwadze zalecenia pokontrolne PIP Spółka zastosowała się do nich i wykonała zalecone zabezpieczenia, Dodatkowo wyjaśnił, że spółka jest ZakłademP. C. dającym pracę aktualnie 75 osobom niepełnosprawnym. Zwiększenie w tak znacznej wielkości składek wpłynie niekorzystnie na kondycję finansową spółki, a tym samym na dalsze zwiększanie ilości zatrudnienia tych pracowników oraz kwot przeznaczonych na coraz lepsze zabezpieczenie w zakresie BHP.

Pozwany ZUS Oddział w R. w odpowiedzi na odwołanie z dnia 11.05. 2015 r. wniósł o jego oddalenie i podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Wywodził, że została spełniona przesłanka z art. 36 ust. 1 ustawy, gdyż u płatnika w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono naruszenie przepisów bhp. Jednocześnie organ rentowy ocenił, że okoliczności sprawy wskazują na naruszenie przez pracodawcę przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w stopniu rażącym.

Dodatkowo wskazał, że ewentualne bieżące wykonanie nakazów PIP z 2.02.2015r. i 9.02.2015r.,na które powołuje się płatnik, nie ma znaczenia dla sprawy, gdyż wskazane naruszenia przepisów bhp dotyczą sytuacji zastanej w trakcie kontroli i nie mają wpływu na zmianę oceny ówczesnych naruszeń. Zatem wniosek inspektora pracy o podwyższenie stopy procentowej składki wypadkowej jest zasadny bez względu na to, czy zalecenia na przyszłość zostały, czy też nie zostały wykonane.

Ustosunkowując się do kolejnego zarzutu, a mianowicie podwójnego ukarania spółki z tego samego powodu przez dwukrotne zwiększenie stawki organ rentowy wyjaśnił, że czym innym jest sama stopa procentowa składki wypadkowej ustalana w oparciu o przepisy art. 30 i następne rozdziału IV ustawy i obowiązująca płatnika w danym okresie przy obliczaniu składki wypadkowej, a czym innym instytucja podwyższenia stopy procentowej składki wypadkowej, przewidziana w art. 36 ustawy, jako swoista sankcja za naruszenia przepisów dotyczących bezpieczeństwa w pracy.

Wskazał, że stopa procentowa składki wypadkowej nie jest co roku automatycznie tą samą wartością, może pozostawać na tym samym poziomie, ale może też ulegać zmianie co do wysokości i jest to naturalna konsekwencja w przypadku zmian w zakresie danych służących do jej określenia. Podniósł, że na podstawie danych przekazanych przez płatnika w dokumencie ZUS IWA za lata 2011, 2012 i 2013, ustalona dla płatnika stopa procentowa składki wypadkowej w roku składkowym od 1.04.2014r. do 31.03.2015r. wynosiła 1,73%. Natomiast co do roku rozliczeniowego od 1.04.2015r. do 3103.2016r. w oparciu o dane zawarte w ZUS IWA za 3 kolejne lata kalendarzowe: 2012-2014, ustalona dla płatnika stopa procentowa składki wynosi 2,60%. Taka stopa procentowa składki wypadkowej wyższa od obowiązującej w poprzednim roku wiąże się ze zmianą okresu, z którego dane są przyjmowane do jej określenia oraz samymi danymi przekazanymi przez płatnika odnośnie 2014r. m.in. co do liczby wypadków, w tym ciężkich. Organ rentowy wyjaśnił, że płatnik składek został zawiadomiony o takiej wysokości stopy procentowej składki pismem z dnia 22.03.2015r. Natomiast podwyższenie stopy procentowej składki w oparciu o art. 36 ustawy wypadkowej jest wynikiem oceny okoliczności świadczących o powtarzalnym naruszeniu przez pracodawcę przepisów bhp w stopniu rażącym.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Tarnobrzegu wyrokiem z dnia 31 maja 2016r. oddalił odwołanie i zasądził od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kwotę 397,48 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ten ustalił, że płatnik składek (...) sp. z o.o. w M. jest spółką prawa handlowego ze statusem Zakładu P. C.. 60% pracowników Spółki to pracownicy niepełnosprawni. Firma zajmuje się produkcją pianki polietylenowej, folii pęcherzykowej oraz przetwórstwem w/w wyrobów. Do produkcji w/w wyrobów płatnik składek zakupił linię technologiczną, która jest eksploatowana od 2011r. Została ona podzielona na trzy segmenty: linię technologiczną do produkcji pianki sieciowanej chemicznie, maszynę tnąco-zdwajającą, granulator odpadu technologicznego.

W związku ze zgłoszeniem wypadku ciężkiego jakiemu uległ pracownik podczas pracy na linii technologicznej do produkcji pianki sieciowej Inspektor pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w R. prowadził czynności kontrolne w dniach 22, 23, 29.05, 17.06, 10, 16, 18.07.2014r. Podczas ww. kontroli stwierdzono szereg nieprawidłowości w zakresie przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

W trakcie czynności kontrolnych ustalono, że poszkodowany uległ wypadkowi podczas pracy na linii niespełniającej wymagań zasadniczych określonych w systemie oceny zgodności. Ustalone przez powołany zarządzeniem zespół powypadkowy jak i inspektora pracy prowadzącego kontrolę przyczyny wypadku, to. min. wyposażenie stanowiska pracy w maszynę niespełniającą wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach i w konsekwencji zainstalowana maszyna nie była wyposażona w konieczne osłony i zabezpieczenia eliminujące istniejące zagrożenia wypadkowe: nie uwzględnienie w instrukcji obsługi w części dotyczącej instrukcji bezpieczeństwa niektórych zasad postępowania mających wpływ na bezpieczeństwo, tolerowanie przez wszystkie osoby nadzoru ( zarówno brygadzistów, jak i kierownika produkcji) wykonywania pracy na maszynach niespełniających wymagań oceny zgodności i nie zabezpieczających pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi pomimo posiadania wiedzy o tym stanie
( maszyny te od chwili zamontowania i rozpoczęcia produkcji do dnia wypadku nie miały wymaganych deklaracji zgodności z uwagi na niespełnienie przez nich wymogów bezpieczeństwa- co potwierdził będący w dyspozycji pracodawcy raport). Ponadto ustalono w trakcie kontroli, że w ostatnim czasie nastąpiła zmiana elementu tnącego w maszynie, w której doszło do wypadku, powodująca istotną zmianę sposobu zabezpieczenia noża tnącego w trakcie cięcia poprzecznego. Zamontowane rozwiązanie miało istotny wpływ na poziom bezpieczeństwa pracownika podczas wykonywania pracy związanej z odbiorem wyrobu.

Przytoczone powyżej przyczyny stanowiły tylko część spośród stwierdzonych nieprawidłowości odnoszących się do linii technologicznej, na której doszło do wypadku o skutkach ciężkich. Poczynione w trakcie kontroli ustalenia wykazały, że u pracodawcy doszło również do innego zdarzenia wypadkowego przy obsłudze linii technologicznej do produkcji foli pęcherzykowej, w którym poszkodowany pracownik również doznał uszkodzenia ciała w związku z brakiem skutecznych zabezpieczeń elementów niebezpiecznych linii technologicznej, która w trakcie kontroli była wyłączona z eksploatacji.

Inspektor Pracy w trakcie pierwszej kontroli uznał, że eksploatacja maszyn, urządzeń, czy całej linii technologicznej do produkcji folii pęcherzykowej powoduje bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia pracowników, a zastosowane zabezpieczenia, czy rozwiązania techniczno - technologiczne, czy organizacyjne nie zapewniają skutecznej ochrony i nie spełniają zapisów ujętych w obowiązujących przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. W konsekwencji wydał nakaz z dnia 22.05.2014r., w którym nakazał wstrzymać eksploatację maszyny do formatowania pianki do czasu zamontowania skutecznego urządzenia ochronnego uniemożliwiającego bezpośredni dostęp osób do strefy niebezpiecznej narzędzia tnącego oraz do elementów napędowych maszyny podczas jej pracy. Nakazowi nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Przeprowadzona kolejna kontrola w dniach 11.12.2014r. 22, 23, 27, 28, 29, 30.01.2015r. wykazała, że pracodawca nadal dopuszczał do wykonywania pracy na maszynach niespełniających wymagań zasadniczych lub minimalnych w zakresie bezpieczeństwa użytkowania maszyn podczas pracy. W następstwie takiego postepowania doszło do kolejnych dwóch wypadków na linii technologicznej do produkcji folii pęcherzykowej, która nadal nie spełniała wymagań zasadniczych.

W konsekwencji Inspektor Pracy wydał nakazy z dnia 29.01.2015r. i 2.02.2015r., w których nakazał wstrzymanie eksploatacji maszyn i urządzeń, nadając im rygor natychmiastowej wykonalności. I tak w nakazie z dnia 29.01.2015r. nakazał wstrzymać prace maszyn w linii technologicznej do produkcji folii pęcherzykowej (...) wyprodukowanej w 2013r. do czasu spełnienia wymagań zasadniczych dla maszyn podczas pracy w zakresie zabezpieczenia przed dostępem kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej pracy walców, zabezpieczenia przed możliwością dostępu do elementów gorących i ostrych podczas pracy urządzenia, prawidłowego i jednoznacznego oznakowania i zabezpieczenia elementów sterujących pracą linii oraz skutecznego zabezpieczenia pomostu przed możliwością upadku z wysokości. Nakazem z dnia 2.02.2015r. nakazał: 1.wstrzymać prace z użyciem wytłaczarki(...) do czasu zabezpieczenia przed dotykiem bezpośrednim cylindra chłodzącego na całej jego długości, zapewnienia instalacji elektrycznej znajdującej się w obrębie strefy zagrożenia wybuchem w wykonaniu przeciwwybuchowym, zabezpieczenia przed możliwością dotyku bezpośredniego kostki instalacji elektrycznej na korpusie wytłaczarki, zabezpieczenia przed dostępem kończynami górnymi do pasków klinowych przekładni przeniesienia napędu, zabezpieczenia otworów bocznych pracujących wentylatorów chłodzących przed dostępem dłońmi oraz zabezpieczenia walców przed możliwością pochwycenia dłoni; 2.wstrzymać eksploatację przecinarki tarczowej do metalu zlokalizowanej w pomieszczeniu warsztatowym, do czasu zapewnienia prawidłowej osłony narzędzia tnącego w trakcie pracy na biegu jałowym oraz w trakcie podnoszenia podczas cięcia elementów; 3.wstrzymać pracę tzw. maszyny do recyclingu do czasu zamontowania skutecznego zabezpieczenia gardzieli ( podajnika) do taśmy przed możliwością dostępu kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej pracy maszyny; 4.wykonać skuteczne zabezpieczenie uniemożliwiające dostęp kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej obracających się walców przy wytłaczarce (...) 105; 5.wstrzymać eksploatację wytłaczarki (...) i (...) do czasu zabezpieczenia przed dotykiem bezpośrednim cylindra chłodzącego na całego jego długości; 6.wstrzymać pracę w wykorzystaniem urządzenia do zgrzewania worków firmy (...); 7.wstrzymać pracę laminarek w tym laminarki typu (...), (...) do czasu prawidłowego zamocowania zabezpieczeń barierą fotooptyczną w sposób uniemożliwiający dostęp kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej w trakcie pracy maszyny; 8.zapewnić skuteczne zabezpieczenie uniemożliwiające dostęp kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej obracających się walców oraz pracujących noży tnących przy maszynie typ (...).

W związku ze stwierdzeniem w czasie dwóch kolejnych kontroli rażącego naruszenia przepisów bhp, wnioskiem z dnia 9.02.2015r. inspektor pracy z PIP (...) w R. wystąpił do organu rentowego o podwyższenie płatnikowi składek (...) sp. z o.o. w M. o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy.

W odpowiedzi na powyższe organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Na okoliczność czy naruszenia przepisów bhp stwierdzone w toku dwóch kolejnych kontroli Inspekcji Pracy w Spółce (...) miały charakter rażący Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu bhp.

W opinii z dnia 29.02.2016r. biegły podał, że pierwszą kontrolę przeprowadzono w związku z zaistnieniem ciężkiego wypadku w pracy w dniu 22.05.2014r. Wypadek ten miał miejsce w trakcie prowadzonych prac przy obsłudze maszyny do zdwajania i cięcia pianki. Następnie miały miejsce dwa kolejne wypadki w pracy związane z obsługą linii do produkcji folii bąbelkowej, tj. wypadek z dnia 6.10.2014r. na maszynie do produkcji folii bąbelkowej, związany z nie usunięciem nożyków z podajnika w trakcie prób wykonywanych przez obsługę i wypadek z dnia 7.01.2015r., którego przyczyną wg zespołu powypadkowego była niewłaściwa konstrukcja, jak i umiejscowienie przełączników ( wyłączników), co spowodowało, iż wyłączniki nie w pełni były zabezpieczone przed przypadkowym i niezamierzonym ich uruchomieniem.

W opinii biegły wskazał na przykłady łamania przepisów przez płatnika składek, które w jego ocenie skutkowały bezpośrednim zagrożeniem życia i zdrowia pracowników i należało je ocenić jako rażące, tj.: 1.brak skutecznych osłon w maszynach i urządzeniach uniemożliwiających dostęp do strefy niebezpiecznej, to jest: wirujących części maszyn, czy narzędzi, przekładni, pasów transmisyjnych, stref zgniotu, przy cięciu, tłoczeniu, prasowaniu, i.t.d.; 2,brak skutecznych osłon np: nad wyłącznikami nożnymi; 3.brak lub niewłaściwe zamontowanie przełączników, wyłączników awaryjnych; 4.brak lub niepoprawny opis urządzeń sterujących, sygnalizacyjnych, czy ostrzegawczych; 5. brak właściwej kolorystyki związanej z wyłącznikami bezpieczeństwa, strefą niebezpieczną; 6. brak właściwej instalacji, czy właściwej ochrony urządzeń elektrycznych "pracujących" w środowisku zagrożonym wybuchem; 7.brak lub niewłaściwe wykonanie barier ochronnych; 8.brak lub niewłaściwe stosownie ochron osobistych, np: kasków (praca na wysokości), okularów ochronnych (praca przy przedmuchiwaniu sprężonym powietrzem, czy szlifowaniu), praca w rozpiętej bluzie związana z eksploatacją tokarki tradycyjnej, i.t.p.

Biegły stwierdził, że tego typu łamanie przepisów powinno być eliminowane poprzez nadanie decyzjom natychmiastowej wykonalności, gdyż stwarzało ono bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia pracowników i stanowiło rażące naruszenie obowiązujących przepisów bhp.

Biegły podał, że już pierwsza kontrola wykazała rażące łamanie przepisów polegające na braku zabezpieczeń - osłon uniemożliwiających dostęp do strefy niebezpiecznej, braku pełnej dokumentacji technicznej, braku właściwego oznakowania barwami bezpieczeństwa poszczególnych stref, czy elementów , braku oznakowania wyłączników, braku zabezpieczenia giętkich przewodów pneumatycznych, oraz przewodów elektrycznych przed uszkodzeniem, brak piktogramów informujących o zagrożeniach.

Biegły następnie wskazał, jakie przepisy prawa zostały złamane.

Odnosząc się do drugiej kontroli biegły także stwierdził, iż doszło do szeregu naruszeń przepisów bhp, które stwarzały bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty zdrowia, lub życia pracowników i należało ocenić je jako rażące. Dopuszczono do eksploatacji linię do produkcji folii bąbelkowej, która nie spełnia wymagań zasadniczych i nie wykonano podstawowego wniosku Nr 1 z wystąpienia Inspektora Pracy z dnia 28.07.2014r. sprowadzającego się do niedopuszczenie do wyposażania stanowisk pracy w maszyny i urządzenie nie spełniające wymagań zasadniczych określonych w systemie oceny zgodności.

Doszło zatem ponownie do rażącego naruszenia obowiązujących przepisów w zakresie braku stosownych zabezpieczeń, w obszarze dostępu kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej pracy walców, braku skutecznego zabezpieczenia przed dostępem do elementów gorących i ostrych, właściwego oznakowania i zabezpieczenia elementów sterujących, czy braku skutecznego zabezpieczenia pomostu przed możliwością upadku pracownika z wysokości. Jednocześnie wskazał, że wszystkie powyższe uchybienia dotyczyły linii technologicznej do produkcji folii pęcherzykowej. Zdaniem biegłego łamanie obowiązujących przepisów było rażące i zagrażało zdrowiu i życiu pracowników, a tym, samym decyzja inspektora PIP o wstrzymaniu pracy maszyn w linii technologicznej do czasu usunięcia stwierdzonych uchybień była, jak najbardziej prawidłowa.

Biegły ponownie stwierdził złamanie przez płatnika szeregu przepisów prawa w zakresie bezpieczeństwa pracy.

Zdaniem biegłego również niektóre z nieprawidłowości wskazane przy pozostałych urządzeniach w trakcie drugiej kontroli należało ocenić jako rażące naruszenie obowiązujących przepisów bhp w tym m.in. zamontowanie instalacji elektrycznej w wykonaniu zwykłym pomimo usytuowania instalacji w strefie zagrożonej wybuchem, nie zabezpieczenie przekładni (paski klinowe) przed dostępem kończynami górnymi przez obsługę, brak zabezpieczenia turbin (dostęp boczny) wentylatorów chłodzących, i.t.d. dotyczy wytłaczarki EX 105, brak zabezpieczenia przed możliwością dostępu do gardzieli kończynami górnymi -dotyczy maszyny do recyklingu, brak osłony piły do metalu w obszarze niepracującej części narzędzia, brak wyłączników zatrzymania awaryjnego w miejscach wykonywania pracy przez obsługujących maszynę (urządzenie) (...) 850, i.t.d.

Reasumując biegły stwierdził, że naruszenie przepisów bhp, ujawnione zarówno w pierwszej, jak i w drugiej kontroli przez inspektora PIP w (...) Sp. z o.o. w M. miało rażący charakter i obejmowało cały obszerny katalog uchybień, jak i dotyczyło znacznej ilości urządzeń produkcyjnych, przez co skutkowało realnym i bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub zdrowia licznej grupy pracowników bezpośrednio produkcyjnych.

Swoje stanowisko podtrzymał w opinii uzupełniającej.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny i dokonał jego oceny prawnej przyjmując za uzasadnione stanowisko pozwanego Zakładu przy stwierdzeniu, iż doszło do rażącego naruszenia przepisów BHP, stwarzające bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia pracowników. Naruszone zostały przepisy co do konieczności wymaganych zabezpieczeń m.in. w postaci braku skutecznych osłon w maszynach i urządzeniach uniemożliwiających dostęp do strefy niebezpiecznej, braku lub niewłaściwego zamontowania przełączników, wyłączników awaryjnych, braku lub niepoprawnym opisie urządzeń sterujących, sygnalizacyjnych, czy ostrzegawczych, braku lub niewłaściwego wykonania barier ochronnych, braku lub niewłaściwe stosowania ochron osobistych, np: kasków, okularów ochronnych.

Zdaniem Sądu naruszenie przepisów bhp, ujawnione zarówno w pierwszej, jak i w drugiej kontroli obejmowało cały obszerny katalog uchybień, jak i dotyczyło znacznej ilości urządzeń produkcyjnych.

W ocenie Sądu takie naruszenia należy uznać za niezwykle istotne, mogące mieć poważne konsekwencje w zakresie zdrowia a nawet życia pracowników, a tym samym należy je uznać za rażące naruszenia przepisów BHP.

W ocenie Sądu wyżej wskazane naruszenia, w tym w zakresie braku stosownych zabezpieczeń w obszarze dostępu kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej pracy walców, braku skutecznego zabezpieczenia przed dostępem do elementów gorących i ostrych, braku właściwego oznakowania i zabezpieczenia elementów sterujących, czy braku skutecznego zabezpieczenia pomostu przed możliwością upadku pracownika z wysokości, cechuje charakter. bezpośredniego konkretnego i realnego (rażącego) zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników. Za powyższą oceną przemawiają okoliczności wypadków przy pracy, do których w spółce (...) doszło.

Skoro wskazane uchybienia przepisom bhp i bezpieczeństwa pracy były naruszeniami rażącymi w prawidłowym rozumieniu tego pojęcia, tym samym spełnione zostały przewidziane w art. 36 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych przesłanki zastosowania określonej tym uregulowaniem sankcji.

W świetle naprowadzonych okoliczności odwołanie zostało oddalone na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc ( punkt I wyroku).

Na podstawie art. 98 kpc w zw. Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych Sąd zasądził od (...) sp. z o.o. w M. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w R. kwotę 397,48 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – zgodnie z przedłożonym spisem kosztów ( punkt II wyroku).

Apelację od tego wyroku złożył wnioskodawca. Zarzucił naruszenie art. 36 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych poprzez przyjęcie, że u odwołującego zostało podczas pierwszej oraz drugiej kontroli PIP ujawnione naruszenie przepisów BHP, które należało uznać za rażące. Mając na uwadze ten zarzut skarżący wniósł o zmianę wyroku i uchylenie decyzji.

W uzasadnieniu podniesiono, że Sąd I instancji wydając wyrok bezkrytycznie i w całości oparł go na stanowisku biegłego, nie uwzględniając zarzutów do wydanej przez niego opinii oraz dowodów zaoferowanych przez stronę odwołującą. Biegły - zdaniem skarżącego – zamiast naświetlić wyjaśniane okoliczności z punku widzenia wiadomości specjalnych, rozstrzygnął zagadnienie prawne, dokonując oceny i stwierdzając, że naruszenia przepisów BHP zarówno podczas pierwszej, jak i drugiej kontroli, miały charakter rażący. Tym samym jego wypowiedzi odnoszą się do kwestii zastrzeżonej wyłącznie dla Sądu w zakresie ustalania faktów ora oceny prawnej.

Zdaniem odwołującego w sprawie niniejszej nie potwierdziło się, aby naruszenia przepisów bhp miały rzeczywiści rażący charakter, ponieważ nie było bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia lub zdrowia pracowników, biorąc nawet pod uwagę ciężki wypadek ucięcia dłoni, który zdaniem skarżącego nastąpił z wyłącznej winy poszkodowanego pracownika, gdyż złamał on wszelkie zasady przestrzegania przepisów bhp obowiązujące w Zakładzie . Ponadto stwierdzone podczas drugiej kontroli naruszenia przepisów bhp nie stwarzały takiego naruszenia, jak to określa orzecznictwo Sądu Najwyższego. Ponadto Spółka wypełniła wszystkie zalecenia pokontrolne. Dodatkowo ujawnione podczas drugiej kontroli dwa wypadki przy pracy powstały także z wyłącznej winy pracowników, którzy nie zachowali wymaganej od nich należytej ostrożności.

Zdaniem skarżącego interpretując art. 36 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych należy barć pod uwagę nie tylko sam fakt stwierdzenia rażącego naruszenia przepisów bhp, ale trzeba zbadać powody tego stanu rzeczy. Żadne ze stwierdzonych w czasie drugiej kontroli naruszeń przepisów bhp (przy wyeliminowaniu naruszeń stwierdzonych w czasie pierwszej kontroli) nie było naruszeniem powodującym nieuniknione, lub co najmniej wysoce prawdopodobne, graniczące z automatyzmem, bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia, uzasadniającym zastosowanie podwyższenia stopy procentowej składki.

W odpowiedzi na apelację Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu organ rentowy podkreślił, że opinia biegłego w sprawie była niezbędna dla poczynienia przez Sąd istotnych w sprawie ustaleń, tj. czy naruszenia stwierdzone u płatnika mogły mieć poważne konsekwencji dla życia lub zdrowia pracowników i w czy miały charakter rażący. Ponadto strona skarżąca nie przedstawiła żadnego kontrdowodu przeciwko ujawnionym w trakcie postepowania okolicznościom, które skutkowały zastosowaniem przez organ rentowy przedmiotowej sankcji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy (...) sp. z o.o. w M. okazała się bezzasadna, nie zawierała bowiem zarzutów, które mogłyby doprowadzić do podważenia przeprowadzonej przez Sąd pierwszej instancji oceny zgormadzonego w sprawie materiału dowodowego, poczynionych przez ten Sąd ustaleń w zakresie okoliczności stanu faktycznego, a w konsekwencji również subsumpcji prawnej.

Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w granicach apelacji" wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2008r., sygn. akt III CZP 49/07, OSN 2008/6/55). Dodatkowo należy wskazać, iż dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, sąd drugiej instancji może podzielić i uznać za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998r, sygn. akt II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, a swe ustalenia oparł na należycie zgromadzonym materiale dowodowym, którego ocena nie wykraczała poza granice wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji wywiódł prawidłowe wnioski z poprawnie dokonanej analizy dowodów, stąd też Sąd Apelacyjny ustalenia sądu pierwszej instancji uznał i przyjął za własne. Nadto Sąd Okręgowy do ustalonego stanu faktycznego zastosował właściwe przepisy prawa materialnego, które Sąd odwoławczy także podziela.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do oceny stanowiska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. zaprezentowanego w zaskarżonej decyzji, a w szczególności przesądzenia, czy zasadnie organ rentowy ustalił dla płatnika składek (...) sp. z o.o. w M. stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe za okres rozliczeniowy od 1.04.2015r. do 31.03.2016r. podwyższoną o 100%.

Rozstrzygnięcia tej spornej kwestii, jak słusznie przyjął Sąd I instancji, dokonać należy w oparciu o art. 36 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych. Zgodnie z art. 36 ust. 1 powołanej wyżej ustawy inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy.

Przepis art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej stanowi swego rodzaju sankcję karno- administracyjną za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracodawcy naruszającego nakazy i zakazy. Sankcja ta wymierzana jest płatnikowi za stworzenie ryzyka zagrożenia życia i zdrowia osób podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu. Podwyższenie składki może zatem dotyczyć tylko takiego płatnika, który nie wykonując swego zobowiązania zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie rażąco narusza przepisy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Chociaż art. 36 ustawy wypadkowej nie zawiera własnej definicji pojęcia „rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy”, to trzeba się zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że za takie należy uznać i rozumieć naruszenie przepisów bhp, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pracownika. Bezpośredniość występuje zaś wówczas, gdy naruszenie przepisów bhp jest tego rodzaju, że skutek w postaci zagrożenia życia lub zdrowia jest wynikiem samego naruszenia zasad bhp, bez konieczności wystąpienia dodatkowej przyczyny. Jest to zatem niebezpieczeństwo grożące wprost, nieuniknione, lub co najmniej wysoce prawdopodobne w dającej się przewidzieć przyszłości, choć niekoniecznie natychmiastowe ( vide wyroki SN - Izba Pracy Ubezpieczeń Społecznych o Spraw Publicznych z dnia 6.02.2014r. I UK 318/13, z dnia 4.06.2013r. I UK 526/12).

Należy przypomnieć, że poza sporem jest, iż u płatnika (...) sp. z o.o. w M. dwie kolejne kontrole stwierdziły naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Naruszenia te zostały szczegółowo opisane w protokołach kontroli i przytoczone w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego wraz ze szczegółowymi nakazami pokontrolnymi, a także poddane zostały ocenie Sądu I instancji.

Wbrew zarzutom apelacyjnym przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy było w ocenie Sądu Apelacyjnego zasadne z punktu widzenia potrzeby naświetlenia wyjaśnianych okoliczności w zakresie wiadomości specjalnych. Jakkolwiek temat zlecenia dla biegłego wskazywał na potrzebę udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy naruszenia przepisów bhp stwierdzone w toku dwóch kolejnych kontroli w spółce (...) miały charakter rażący, to jednak sama treść opinii i jej wnioski końcowe szeroko pokazywały rodzaj i rozmiar dokonanych naruszeń oraz stopień narażenia pracowników na realne zagrożenia dla ich życia i zdrowia, bezpośrednio wynikający z tych naruszeń. Zadaniem biegłego było udzielenie Sądowi - na podstawie posiadanych wiadomości fachowych i doświadczenia zawodowego - informacji i wiadomości niezbędnych do ustalenia i oceny okoliczności sprawy. Biegły przedstawił przypadki bezpośredniego niebezpieczeństwa narażenia na utratę życia lub zdrowia pracowników skarżącego płatnika i ocenił stopień zagrożenia odnosząc to także do przepisów bhp. Sąd natomiast dokonał subsumcji prawnej stanu faktycznego, wykładając przy tym pojęcie rażącego naruszenia przepisów bhp. Nie było więc rolą biegłego rozstrzyganie zagadnienia prawnego. Do oceny, czy stwierdzone przez Inspektora PIP u skarżącego naruszenia przepisów bhp, stanowiące następnie podstawę wystąpienia do organu rentowego o zastosowanie sankcji przewidzianej w art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej, odpowiadają określonym w dyspozycji tego przepisu naruszeniom rażącym, uprawniony i zobowiązany był Sąd. I tak też w sprawie niniejszej Sąd I instancji dokonał samodzielnej oceny, czy naruszenia przepisów bhp stwierdzone podczas dwóch kolejnych kontroli były rażące, czemu nie sprzeciwia się posiłkowanie w tym zakresie opinią biegłego specjalisty z zakresu bhp.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne i wyrażony przez Sąd Okręgowy pogląd, że naruszenia przepisów bhp ujawnione zarówno podczas pierwszej, jak i drugiej kontroli, u płatnika (...) sp. z o.o. w M., obejmowały obszerny katalog uchybień oraz dotyczyły znacznej ilości urządzeń produkcyjnych, a ponadto należy je uznać za niezwykle istotne, mogące mieć poważne konsekwencje w zakresie zdrowia i nawet życia pracowników oraz mające charakter rażący.

Niewątpliwie opisane szczegółowo w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego naruszenia stwierdzone podczas pierwszej i drugiej kontroli, pogrupowane jako brak zabezpieczeń - osłon uniemożliwiających dostęp do strefy niebezpiecznej, brak pełnej dokumentacji technicznej, brak właściwego oznakowania barwami bezpieczeństwa poszczególnych stref czy elementów , brak oznakowania wyłączników, brak zabezpieczenia giętkich przewodów pneumatycznych oraz przewodów elektrycznych przed uszkodzeniem, brak piktogramów informujących o zagrożeniach, brak stosownych zabezpieczeń w obszarze dostępu kończynami górnymi do strefy niebezpiecznej pracy walców, brak skutecznego zabezpieczenia przed dostępem do elementów gorących i ostrych, brak właściwego oznakowania i zabezpieczenia elementów sterujących, brak skutecznego zabezpieczenia pomostu przed możliwością upadku pracownika z wysokości, cechuje charakter. bezpośredniego konkretnego i realnego zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników. Za powyższą oceną przemawiają okoliczności wypadków przy pracy, do których w spółce (...) doszło, a ponadto wbrew twierdzeniom apelującego nie nastąpiły one z wyłączanej winy pracowników. Twierdzeniom odwołującego przeczą bowiem protokoły ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków m.in. z dnia 22.05.2014r. (k. 108), w którym wskazano w pierwszej kolejności przyczyny techniczne - „istniejące osłony i zabezpieczenia, jakie posiadała maszyna nie zabezpieczały w pełni pracownika przez wypadkiem”, „prowadzenie procesu produkcyjnego na maszynie posiadającej certyfikat nadany przez producenta i będących w trakcie dostosowywania do wymagań zasadniczych”, czy z dnia 21.01.2015r. (k. 110), w którym także jako przyczyny wypadku w pierwszej kolejności podano przyczyny techniczne – „konstrukcja przełącznika sterującego dociskiem walców, która w pełni nie zabezpieczała przed przypadkowym jego uruchomieniem”. Dopiero w dalszej kolejności podano przyczyny ludzkie.

W tym miejscu należy przytoczyć podzielany przez tut. Sąd pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy Izba Pracy Ubezpieczeń Społecznych o Spraw Publicznych w wyroku z dnia 8.12.2015r., II UK 415/14), w którym dokonując wykładni rażącego naruszenia przepisów bhp SN stwierdził, że – w każdym przypadku, gdy bezpośrednim sprawcą naruszenia przepisów bhp jest pracownik, istotne jest nie ustalenie winy pracownika, lecz czy naruszenie to można zakwalifikować jako następstwo działania lub zaniechania pracodawcy.

Dodatkowego podkreślenia wymaga, ze chodzi o zakład pracy chronionej, zatrudniający osoby niepełnosprawne, a zatem wadliwy sposób organizacji pracy oraz urządzenia niespełniające obowiązujących norm jako naganne tym bardziej potwierdzają rażący charakter tych naruszeń.

Stwierdzone podczas obu kontroli naruszenia przepisów bhp i ich naganność były tak oczywiste, ze doprowadziły do wydania nakazów wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń. Uznano bowiem, że istniało bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników, ponieważ zastosowane rozwiązania techniczne i zabezpieczenia nie zapewniały skutecznej ochrony i nie spełniały zapisów zawartych w obowiązujących przepisach z zakresu bhp. Świadczy to o wadze naruszonych przez pracodawcę nakazów i zakazów i niewątpliwie oznacza rażące naruszenie przepisów bhp.

Z tych wszystkich względów apelację jako bezzasadną należało zgodnie z art. 385 k.p.c. oddalić.

Rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa procesowego za II instancję znajduje swoje uzasadnienie w przepisach art. 98 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r. poz. 1804).