Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 kwietnia 2017 r.

  Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, VIII Wydział Gospodarczy

  w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Marek Tauer

Sędziowie: SO Elżbieta Kala

SO Artur Fornal (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2017 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy upadłościowej osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej - A. P.

w przedmiocie wniosku upadłej o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli bądź – z urzędu – ustalenia planu spłaty wierzycieli

na skutek zażaleń wierzycieli :

-

(...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. ,

-

(...) Spółki Akcyjnej w W.,

-

(...) w W.

na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 4 stycznia 2017 r., sygn. akt XV GUp 137/15

p o s t a n a w i a:

1.  sprostować zaskarżone postanowienie w ten sposób, że gdy chodzi o oznaczenie przedmiotu sprawy w miejsce „umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli” wpisać : „wniosku upadłej o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli bądź – z urzędu – ustalenia planu spłaty wierzycieli”,

2.  uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.

Artur Fornal Marek Tauer Elżbieta Kala

Sygn. akt VIII Gz 44/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 4 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy umorzył w całości wszystkie zobowiązania A. P. powstałe przed dniem ogłoszenia jego upadłości, tj. przed 29 grudnia 2015 r., bez ustalania planu spłaty wierzycieli oraz obciążył Skarb Państwa kosztami postępowania.

W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd upadłościowy wskazał, że z wnioskiem o umorzenie zobowiązań wystąpiła upadła, a przychylił się do niego syndyk. Upadła podnosiła, że mieszka w wynajmowanym mieszkaniu wraz z niepełnosprawną córką i łącznie osiągają one dochody w kwocie 2.759,51 zł netto, przy czym miesięczny koszt ich utrzymania to kwota 2.768,80 zł. Upadła poinformowała, że co miesiąc przekazywała do masy upadłości kwotę 300 zł, w związku z czym zmuszona była ograniczać wydatki przeznaczane na zakup leków i żywności. Nadto upadła wskazała, że jej stan zdrowia się pogarsza i ma problemy z kręgosłupem.

Syndyk wskazał, że w jego ocenie osobista sytuacja upadłej w oczywisty sposób wskazuje, że nie będzie ona zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Upadła nie ma jakichkolwiek perspektyw na zwiększenie swoich dochodów, chociażby z uwagi na problemy zdrowotne.

Wierzyciele, którzy zajęli stanowisko w sprawie wniosku upadłej (tj. (...), (...) sp. z o.o., (...), (...) S.A., (...) sp. z o.o., (...) S.A., (...) S.A., (...), (...) sp. z o.o., (...)), sprzeciwili się jego uwzględnieniu przez Sąd, wnosząc o ustalenie planu spłaty wierzycieli.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że upadła ma 54 lata i jest zatrudniona na pełen etat na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w (...) w B. jako starsza księgowa – kasjer. Z tego tytułu osiąga miesięczny dochód w wysokości 2.259,51 zł netto. Upadła mieszka w wynajmowanym mieszkaniu i z tego tytułu ponosi miesięczne koszty z tytułu czynszu i opłat za media w łącznej kwocie ok. 1350 zł. Wraz z nią zamieszkuje jej pełnoletnia córka, która – z uwagi na orzeczony lekki stopień niepełnosprawności (choruje na przepuklinę kręgosłupową) – ma istotnie obniżoną zdolność do wykonywania pracy. Córka upadłej pracuje jedynie dorywczo zarabiając jedynie ok. 500 zł miesięcznie na podstawie umów cywilnoprawnych. Upadła jest rozwódką, oprócz córki ma jeszcze trzech dorosłych synów, którzy pomagają jej finansowo.

Ustalono, że na miesięczny koszt utrzymania upadłej i mieszkającej z nią córki składają się kwoty : 800 zł – na jedzenie, 170 zł – na środki czystości i odzież, 100 zł – na leki, 60,80 zł – na ubezpieczenie, 88 zł – bilet miesięczny MZK, 200 zł – rehabilitacja kręgosłupa i stomatolog, tj. łącznie 2.768,80 zł. Upadła nie ma żadnego majątku podlegającego likwidacji w postępowaniu upadłościowym.

Sąd ustalił również, że w przedmiotowym postępowaniu sędzia-komisarz zatwierdził listę wierzytelności, na której zostały umieszczone wierzytelności w łącznej wysokości 228.170,18 zł (z czego 147.762 zł w kategorii IV, a 80.407,60 zł w kategorii V), a także uzupełniającą listę wierzytelności na której zostały umieszczone wierzytelności w kwocie 5.540,51 zł (z czego 4.734,87 zł w kategorii IV, a 805,64 zł w kategorii V). Łącznie w toku postępowania zgłoszeń dokonało dwudziestu sześciu wierzycieli.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 491 ^l6 ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe zobowiązania upadłego umarza się bez ustalania planu spłaty wierzycieli, jeżeli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Sąd zwrócił uwagę, że jedynym warunkiem zastosowania tego przepisu jest obiektywnie istniejąca osobista sytuacja upadłego wykluczająca jakiekolwiek spłaty w ramach planu, bez znaczenia jest natomiast wysokość niezaspokojonych zobowiązań, przyczyna powstania trudnej sytuacji osobistej upadłego czy też inne okoliczności. Jeżeli więc mimo posiadania przez upadłego zdolności zarobkowych którekolwiek z jego zobowiązań jest na poziomie tak znacznie przekraczającym te możliwości, że nie będzie on w stanie realizować jakiegokolwiek planu spłaty na rzecz wierzycieli w okresie przewidzianym na realizację tego planu (36 miesięcy), to w takiej sytuacji będzie mógł mieć zastosowanie art. 491 ^l6 ust. 1 ww. ustawy.

W ocenie Sądu pierwszej instancji w przedmiotowej sprawie oczywistym jest, że sytuacja osobista upadłej jednoznacznie wskazuje, że nie będzie ona zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Sytuacja osobista i majątkowa upadłej jest zła i nie ma podstaw przypuszczać, że z biegiem czasu ulegnie ona poprawie. Wprawdzie, jak zauważył Sąd, miesięczne dochody upadłej uzyskiwane z tytułu umowy o pracę kształtują się na poziomie powyżej minimum socjalnego, jednakże jej sytuacja osobista, jak również rozmiar zadłużenia (które łącznie wynosi 233.710,69 zł), powodują, że próba spłaty wierzycieli oznaczać będzie dla upadłej popadnięcie w ubóstwo. Zdaniem Sądu upadłościowego upadła aktualnie w pełni wykorzystuje swoje możliwości zarobkowe. Biorąc zaś pod uwagę wiek upadłej oraz powszechnie znaną sytuację na rynku pracy Sąd pierwszej instancji uznał, że znalezienie lepiej płatnej pracy w jej przypadku jest bardzo utrudnione (wiązałoby się co najmniej z dodatkowymi wydatkami na podniesienie kwalifikacji zawodowych, a na przeszkodzie temu stoi nie tylko zła sytuacja materialna upadłej, lecz również pogarszający się stan jej zdrowia).

Sąd upadłościowy podkreślił, że uzyskiwane przez upadłą wynagrodzenie nie wystarcza na pokrycie miesięcznych kosztów utrzymania jej oraz mieszkającej z nią córki, która jest niepełnosprawna i ma ograniczone możliwości zarobkowania. Sąd uznał przy tym, że wskazane przez upadłą i syndyka wydatki na utrzymanie mają charakter minimalny, typowy, a potrzeba ich ponoszenia nie budzi żadnych wątpliwości. Spłata wierzycieli w ramach ustalonego planu – w jakiejkolwiek, choćby minimalnej części – oznaczałaby, w ocenie tego Sądu, dla upadłej i jej córki, konieczność ograniczenia miesięcznych wydatków, czego konsekwencją byłoby albo życie w ubóstwie, albo ponowne zadłużenie upadłej w celu bieżącego regulowania zobowiązań i zdobycia środków na własne utrzymanie. Realizacja planu spłaty nie może zaś oznaczać dla upadłego życia poniżej minimum egzystencjalnego lub prowadzić do zniweczenia głównego celu upadłości konsumenckiej, jakim jest oddłużenie upadłego. Zaspokojenie wierzycieli ma bowiem w takim postępowaniu znaczenie drugorzędne (art. 2 ust. 2 ww. ustawy). Upadła nie posiada przy tym żadnych zobowiązań określonych w art. 491 ²¹ ust. 2 ww. ustawy (tj. takich, które z mocy prawa nie podlegają umorzeniu).

Zażalenia na powyższe postanowienie złożyli wierzyciele : (...) sp. z o.o., (...) S.A. oraz (...) w W., zaskarżając je w całości.

(...) sp. z o.o. w L. wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie planu spłaty w ten sposób, aby na zaspokojenie wierzycieli upadła przeznaczyła łącznie kwotę 700 zł miesięcznie, płatną przez okres 36 miesięcy do ostatniego dnia każdego kolejnego miesiąca (począwszy od następnego po uprawomocnieniu się postanowienia w tym przedmiocie), ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu wierzyciel ten podniósł, że Sąd w pełnym zakresie powielił propozycję popartą przez syndyk, którą zakwestionowała większość wierzycieli, w tym również skarżący. Tymczasem z zebranego materiału dowodowego wynika, że upadła jest w stanie wykonać ciążące na niej zobowiązania, uzyskuje ona bowiem stałe miesięczne dochody w wysokości znacznie przewyższającej granicę minimum socjalnego. Sytuacja materialna upadłej od wielu już lat pozostaje na stałym poziomie, który – według jej twierdzeń – miał wystarczyć na bieżące regulowanie zobowiązań kredytowych. Niewypłacalność upadłej jest w konsekwencji skutkiem jej własnych zaniedbań, nie zaś okolicznościami nadzwyczajnymi, których upadła nie była w stanie przewidzieć. W ocenie skarżącego częściowe zaspokojenie wierzycieli może w niniejszej sprawie nastąpić przy uwzględnieniu tego, iż w skład masy upadłości nie wchodzi wynagrodzenie upadłego w części niepodlegającej zajęciu (art. 63 prawa upadłościowego), a także, że co do zasady potrąceń z wynagrodzenia za pracę można dokonywać do wysokości połowy wynagrodzenia. Wolna od zajęcia jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (art. 87 i art. 87 ¹ k.p.). Skoro więc w roku 2017 minimalne wynagrodzenia za pracę wynosi 2000 zł brutto, to pracownik zatrudniony za „najniższą krajową” otrzyma na rękę ok. 1459,94 zł. W tej sytuacji wnioskowana miesięczna rata spłaty wierzycieli (700 zł) oraz racjonalnie ustalony plan spłaty pozwoli zaspokoić sprzeczne interesy wierzycieli oraz upadłej. W przedmiotowej sprawie upadła nie jest zatem pozbawiona wszelkich środków finansowych i źródeł dochodu. W ocenie skarżącego Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo ustalił również konieczne koszty utrzymania upadłej i jej możliwości zarobkowe, pominął także wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz realność ich zaspokojenia – czym naruszył art. 491 ¹⁵ ust. 4 prawa upadłościowego. Upadła nie tylko nie dowiodła, że dochowała terminu wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości (art. 21 prawa upadłościowego), ale też – skoro zaciągała kolejne zobowiązania będąc świadomą, że nie będzie w stanie ich spłacić – w sposób celowy (umyślny) bądź lekkomyślny (rażące niedbalstwo) zwiększała w istotny sposób stopień swojej niewypłacalności. W ocenie skarżącego taka kwalifikacja zachowania upadłej powinna wykluczać możliwość zredukowania jej zobowiązań. Przy zaś względnie dobrych możliwościach zarobkowych upadłej umorzenie całości zobowiązań spowoduje, że wszyscy wierzyciele upadłej nie zostaną zaspokojeni nawet w części. W ocenie skarżącego tak daleko idące ustępstwo Sądu względem upadłej prowadzić będzie do rażącego pokrzywdzenia wierzycieli.

(...) S.A. wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do dalszego prowadzenia przez Sąd pierwszej instancji, ustalenie planu spłaty dostosowanego do indywidualnych możliwości płatniczych upadłej, a ponadto o zasądzenie od upadłej kosztów postępowania zażaleniowego. Skarżący zarzucił przedmiotowemu rozstrzygnięciu naruszenie art. 491 ¹⁶ ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego poprzez jego błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że osobista sytuacja upadłej w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłaby ona zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty.

W uzasadnieniu tego zażalenia podkreślono, że w toku postępowania upadła złożyła jedynie wniosek o umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty, nie dowodząc tym samym ciężkiej sytuacji materialnej, a tym bardziej braku możliwości zmiany wysokości uzyskiwanych dochodów. W ocenie tego skarżącego zarówno wiek, jak i miejsce zamieszkania upadłej pozwalają na podjęcie przez nią bardziej dochodowej pracy, co w rezultacie pozwoliłoby na częściową spłatę wierzycieli. Zatwierdzony plan spłaty, uwzględniający indywidualną sytuację materialną upadłej, może być przy tym w każdej sytuacji zmieniony. Również i ten wierzyciel podkreślił, że upadła znalazła się w ciężkiej sytuacji finansowej z przyczyn przez siebie zawinionych (dopuściła się rażącego niedbalstwa w zarządzaniu swoim majątkiem), jej zachowanie zatem ocenić należało jako zmierzające do pokrzywdzenia interesów wierzycieli.

Wierzyciel (...) z siedzibą w W. domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzucił przedmiotowemu rozstrzygnięciu naruszenie art. 491 ^{( 16 )}ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w wyniku błędnego przyjęcia, że sytuacja upadłej jest na tyle trudna, że nie pozwala na dokonywanie jakichkolwiek spłat w ramach ustalonego planu spłaty, podczas gdy upadła pobiera stałe comiesięczne wynagrodzenie za pracę, a ponadto otrzymuje pomoc finansową od członków rodziny, jest zatem w stanie przeznaczyć część uzyskiwanych dochodów na zaspokojenie wierzycieli.

W uzasadnieniu tego zażalenia podkreślono, że umorzenie zobowiązań jest rozwiązaniem szczególnym, a zatem powinno ono mieć miejsce wyłącznie w przypadku wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Sama zaś niemożność spłaty zobowiązań przez upadłą powinna mieć charakter oczywisty. W zaś niniejszej sprawie rozstrzygnięcie takie zapadło w oderwaniu od faktycznej sytuacji upadłej. W ocenie skarżącego jako punkt odniesienia granicy niezbędnych wydatków związanych z kosztami utrzymania należy przyjąć granicę minimum socjalnego – uwzględniającego podstawowe potrzeby bytowo-konsumpcyjne. W przypadku osoby samotnej minimum takie kształtuje się na poziomie ok. 1080 zł, a dla rodziny dwuosobowej ok. 1789 zł (ok. 895 zł netto na osobę). Uwzględniając ten wskaźnik, a także wysokość dochodów w gospodarstwie domowym upadłej Sąd pierwszej instancji powinien zatem ustalić plan spłaty w wysokości różnicy, tj. na poziomie ok. 970 zł miesięcznie, przez okres 36 miesięcy. Ponadto, zdaniem skarżącego, Sąd ten bezkrytycznie przyjął, że upadła nie możliwości podjęcia dodatkowej pracy, choćby dorywczej. Możliwości zarobkowe nie mogą być bowiem zawsze utożsamiane z faktycznymi zarobkami, mieszczą się tu także możliwości bezpodstawnie niewykorzystane, jeśli tylko są one realne. Także i ten wierzyciel podkreślił, że upadła mimo świadomości swej trudnej sytuacji w sposób nieodpowiedzialny zaciągała kolejne zobowiązania. Nadto skarżący podniósł, że nadmierne stosowanie instytucji umorzenia zobowiązań dłużników może nieść w praktyce obrotu gospodarczego negatywne skutki w postaci zaciągania przez nielojalnych dłużników kolejnych zobowiązań bez zamiaru wywiązywania się z obowiązku spełnienia świadczenia wobec wierzycieli.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenia wniesione przez wierzycieli podlegały uwzględnieniu.

Na wstępie należy wyjaśnić, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajdują przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity Dz.U. z 2015 r., poz. 233 ze zm. - dalej jako „p.u.n.”) w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., skoro wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął w niej przed tą datą (art. 449 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne [Dz.U. z 2015 r., poz. 978 ze zm.]) – w dniu 23 grudnia 2015 r. ( zob. k. 2 akt XV GU 284/15). Obowiązująca obecnie regulacja nie wprowadziła jednak żadnych zmian w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia przedmiotowych zażaleń.

Stosownie do regulacji art. 2 ust. 2 p.u.n. postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe - zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Chociaż więc pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest oddłużenie osoby fizycznej, to jednak przy zachowaniu słusznych praw wierzycieli, tak aby nie pozbawiało ono dłużnika w przyszłości motywacji do zwiększonej staranności. Sama bowiem możliwość kolejnego umorzenia zobowiązań – przy odwołaniu się do zasad słuszności i humanitaryzmu (art. 491 ⁴ ust. 3 p.u.n.) – stanowić może zachętę do wręcz przeciwnej postawy dłużnika (por. A. J. Witosz, Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, [w:] „Przegląd prawa handlowego”, 2015, Nr 2, s. 24-32).

Zasadą jest zatem, że umorzenie zobowiązań upadłego będącego konsumentem powinno zostać poprzedzone próbą spłacenia przynajmniej części zadłużenia. Jeśli bowiem upadły nie posiada majątku i z tego powodu nie został sporządzony plan podziału Sąd upadłościowy powinien ustalić plan spłaty wierzycieli – uwzględniając przy tym możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i realność ich zaspokojenia w przyszłości (art. 491 ¹⁴ ust. 1 w zw. z art. 491 ¹⁵ ust. 4 p.u.n.). Dopiero w przypadku stwierdzenia – jako o tym stanowi przepis art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.n. – że osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli Sąd powinien umorzyć jego zobowiązania bez ustalenia planu spłaty.

W doktrynie wskazuje się, że odstąpienie od ustalenia planu spłaty, a zatem rezygnacja z istotnego stadium postępowania upadłościowego, powinno mieć charakter absolutnie wyjątkowy, uzasadniony stanem zdrowia upadłego, jego niedołężnością, brakiem zdolności do pracy – w sytuacji gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby stan ten mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym – tj. 36-miesięcznym (por. art. 491 ¹⁵ ust. 1 p.u.n. ) – okresie wykonywania planu spłaty.

W ocenie Sądu odwoławczego w niniejszej sprawie nie sposób jednak uznać aby osobista sytuacja upadłej w oczywisty sposób wskazywała, że nie będzie ona zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Nie negując trudnej sytuacji osobistej upadłej – potwierdzonej jej wysłuchaniem na posiedzeniu w dniu 4 stycznia 2017 r. ( zob. k. 155-157 akt sprawy) – nie sposób nie zauważyć, że deklarowane przez nią stałe, miesięczne koszty wspólnego utrzymania jej oraz córki (2.768,80 zł) są wyższe niż osiągane dochody (2.759,51 zł). Pomimo tego upadła była jednak w stanie gospodarować swoimi wydatkami w taki sposób, aby przekazywać miesięcznie do masy upadłości kwotę 300 zł w okresie od stycznia do sierpnia 2016 r. ( zob. k. 5, 45, 52 i 69 akt sprawy). Jak przy tym podał syndyk w piśmie z dnia 18 stycznia 2016 r. – popierając wniosek upadłej z dnia 14 stycznia 2016 r. o wyrażenie zgody na „zwolnienie kwoty 1.959,51 zł na utrzymanie” jej oraz córki ( zob. k. 13 akt sprawy) – wnioskowana do zwolnienia kwota pozwolić jej miała, według oświadczenia jakie upadła złożyć miała syndykowi, na utrzymanie się na bieżąco i niezaciąganie kolejnych zobowiązań ( k. 18 akt sprawy).

Uznając prawdziwość pisemnego oświadczenia upadłej o wysokości ponoszonych przez nią i jej córkę kosztów bieżącego utrzymania, potwierdzonego w zasadzie w toku jej wysłuchania ( k. 17 i 155 v., 157) zauważyć trzeba, że wytłumaczeniem faktu ponoszenia przez upadłą wydatków z tego tytułu w kwocie wyższej niż osiągane (pozostawione do jej dyspozycji) dochody może być nie tylko to, że czyni ona w tych wydatkach niezbędne oszczędności, lecz również i to, że pomoc okazywana jej przez trzech dorosłych synów (na co wskazywała upadła w toku wysłuchania – zob. k. 156 i 157 akt sprawy) zapewne nie jest okazjonalna, lecz musi mieć charakter stały.

W ocenie Sądu drugiej instancji bez wyjaśnienia jaki jest charakter i rzeczywisty zakres tej pomocy – która może przecież przyjmować także postać świadczeń alimentacyjnych dzieci względem rodzica i siostry znajdujących się w niedostatku (art. 128 w zw. z art. 133 § 2 k.r.o.; zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2000 r., III CKN 1412/00, LEX nr 1211023) – a także bez uzyskania stanowiska upadłej co do prawdziwości oświadczenia jakie miała ona przekazać syndykowi w kwestii wysokości kosztów wystarczających na jej utrzymanie bez zaciągania kolejnych zobowiązań ( zob. k. 13 i 18 akt sprawy) nie jest możliwe prawidłowe rozstrzygnięcie niniejszej sprawy.

Wydanie zatem orzeczenia w przedmiocie wniosku upadłej o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli bądź – z urzędu – ustalenia planu spłaty wierzycieli (który to przedmiot Sąd pierwszej instancji oznaczył mylnie w zaskarżonym postanowieniu jako wyłącznie „umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli”, co podlegać musiało sprostowaniu - na podstawie art. 350 § 3 w zw. z art. 361 k.p.c., przy uwzględnieniu treści art. 491 ¹⁴ ust. 1 i 2 p.u.n.) wymaga uzupełnienia postępowania dowodowego, przynajmniej poprzez powtórzenie dowodu z wysłuchania upadłej (art. 217 ust. 1 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u.n.). Już jednak ten materiał dowodowy jakim Sąd dysponuje obecnie pozwala stwierdzić, że rezygnacja z ustalenia planu spłaty nie była uzasadniona, a w świetle dotychczas ustalonych okoliczności sprawy nie zachodzą przesłanki pozwalające na umorzenie w całości zobowiązań upadłej na podstawie art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.n. Ocena tych okoliczności, a także niezbędne uzupełnienie w tym zakresie postępowania dowodowego, nie może jednak należeć do Sądu drugiej instancji z uwagi na wymóg wysłuchania w tym zakresie przez Sąd upadłościowy wszystkich uczestników postępowania (art. 491 ¹⁴ ust. 1 p.u.n.). W tej sytuacji nie byłoby dopuszczalne dokonanie obecnie wyłącznie przez Sąd odwoławczy po raz pierwszy ustaleń faktycznych istotnych dla ustalenia planu spłaty, to zaś czyni koniecznym uchylenie zaskarżonego postanowienia z uwagi na obowiązek respektowania zasady dwuinstancyjności postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 oraz z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14, LEX nr 1661943).

W dalszym toku postępowania Sąd upadłościowy, po przeprowadzeniu w tym zakresie uzupełniającego postępowania dowodowego, powinien zatem ustalić plan spłaty wierzycieli przy zachowaniu wymogów o których mowa w art. 491 ¹⁵ p.u.n. (tj. określając także jaka część zobowiązań upadłego zostanie umorzona po jego wykonaniu), o ile oczywiście w toku ponownego rozpoznania sprawy w sytuacji osobistej upadłej nie zostanie stwierdzona zmiana uzasadniająca przyjęcie przesłanek umorzenia całości zobowiązań o których mowa w art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.n.

Sąd pierwszej instancji powinien mieć przy tym na uwadze, że chociaż możliwości zarobkowe nie muszą być oczywiście tożsame z faktycznie uzyskiwanymi zarobkami, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu sił i umiejętności zarobki i dochody mogłyby być większe, a istniejące warunki i ważne przyczyny nie stoją temu na przeszkodzie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1975 r., III CRN 48/75, LEX nr 7702), to jednak prawidłowość dotychczasowej oceny takich możliwości upadłej – przy uwzględnieniu jej wieku, wykształcenia oraz konieczności poniesienia dodatkowych wydatków na dokształcanie się – dokonanej przez ten Sąd nie może budzić wątpliwości. Trzeba również zauważyć, że zainteresowani wynikiem niniejszego postępowania wierzyciele – reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników, których Sąd pierwszej instancji zawiadomił o terminie posiedzenia wyznaczonego celem wysłuchania upadłej – przedstawiając swoje stanowisko (w formie pisemnej), zaniechali w tym zakresie jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej ( k. 121, 123, 125, 127-128, 130, 132, 137, 144-145, 147-148, 153 akt sprawy; na temat rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu upadłościowym, zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2000 r., V CKN 1117/00, LEX nr 56047 oraz z dnia 19 grudnia 2002 r., V CK 112/02, LEX nr 77067).

Sąd upadłościowy powinien również mieć na uwadze, że publikowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych wskaźniki min-i-mum soc-jalnego (mające w założeniu pozwolić na ustalenie kosztów utrzy-ma-nia gospo-darstw domowych) – na które powołuje się w swoim zażaleniu wierzyciel (...) – przy ustaleniu planu spłaty mogą mieć charakter wyłącznie pomocniczy. Pozbawione podstaw byłoby zatem ich mechaniczne stosowanie, bez uwzględnienia indywidualnych okoliczności konkretnej sprawy. Taki sam charakter może mieć również odniesienie do reguł pozwalających ustalić jaka część wynagrodzenia za pracę nie wchodzi w skład masy upadłości – jako nie podlegająca zajęciu – skoro przepisy art. 63 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 491 ^{( 2)} ust. 1 p.u.n. i art. 87 i 87 ^{( 1 )}k.p. mają zastosowanie wyłącznie w toku postępowania upadłościowego, podczas gdy uprawomocnienie się postanowienia o ustaleniu planu spłaty wierzycieli albo umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli oznacza zakończenie tego postępowania (art. 491 ^{( 14)} ust. 3 p.u.n.). Trzeba również zauważyć, że podnoszone w zażaleniach okoliczności związane z tym, iż upadła miała doprowadzić do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyć jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa mogły by mieć znaczenie jedynie przy ocenie czy nie ujawniły się w toku postępowania nowe okoliczności będące podstawą oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, co mogłoby stanowić podstawę umorzenia postępowania (art. 491 ^{( 10)} ust. 1-3 w zw. z art. 491 ^{( 4)} ust. 1 p.u.n.). Także i w takim przypadku jednak – który nie jest jednakże przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie – dalsze prowadzenie postępowania może być uzasadnione względami słuszności lub humanitaryzmu (art. 491 ^{( 10)} ust. 1-3 w zw. z art. 491 ^{( 4)} ust. 1 p.u.n.)

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie zastosowanego odpowiednio przepisu art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 229 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u.n., orzekł jak w sentencji. Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego (w zakresie wniosku jednego z wierzycieli) stanowił przepis art. 108 § 2 k.p.c., przy czym przy jego rozpoznaniu Sąd upadłościowy powinien mieć na uwadze wynikającą z art. 233 p.u.n. regułę, iż wierzycielowi co do zasady nie przysługuje prawo do zwrotu kosztów poniesionych przez niego w postępowaniu upadłościowym.

Artur Fornal Marek Tauer Elżbieta Kala