Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2017 r. w Gdańsku

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 czerwca 2016 r., sygn. akt VII U 445/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 1478/16

UZASADNIENIE

J. S. wniósł odwołanie od decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 28 stycznia 2016 roku odmawiającej mu prawa do emerytury pomostowej z uwagi nieudokumentowania okresu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat oraz niewykazania, że po dniu 31 grudnia 2008 roku wykonywał on prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Odwołujący wskazał, iż w okresie od 24 czerwca 1987 roku do 9 kwietnia 1988 roku oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku był zatrudniony za pośrednictwem (...) w G. na statkach pod obcą banderą w charakterze starszego marynarza i we wskazanym powyżej okresie były za niego opłacane składki emerytalno-rentowe do organu rentowego. Nadto dodał, że pracę w szczególnych warunkach wykonywał także od listopada 1999 roku do końca marca 2014 roku na statkach obcych bander w charakterze trzeciego, drugiego i pierwszego oficera.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia
7 czerwca 2016 roku zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 listopada 2015 roku (pkt 1) oraz stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt 2). Swoje rozstrzygnięcie Sąd ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.

J. S. (ur. (...)) w dniu 13 listopada 2015 roku złożył wniosek o emeryturę pomostową. Ostatni stosunek pracy łączący wnioskodawcę z (...) Ltd Sp. z o.o. ustał z dniem 1 lipca 1992 roku. W toku postępowania przed organem rentowym wnioskodawca udowodnił, że legitymuje się 32 latami 3 miesiącami i 23 dniami okresów składkowych i nieskładkowych. Na dzień 1 stycznia 2009 roku organ rentowy uwzględnił 14 lat, 6 miesięcy i 11 dni pracy szczególnych warunkach w rozumieniu art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych. Do stażu pracy w szczególnych warunkach pozwany uwzględnił okres od 9 sierpnia 1973 roku do 24 kwietnia 1977 roku, od 17 maja 1979 roku do 8 czerwca 1987 roku oraz od 1 października 1989 roku do 23 czerwca 1991 roku z tytułu zatrudnienia
w Morskim (...) Handlowym (...) oraz od 24 czerwca 1991 roku do 1 lipca 1992 roku z tytułu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Usług (...) Sp. z o.o. w G.. Pozwany nie uwzględnił okresu od 24 czerwca 1987 roku do
9 kwietnia 1988 roku (na statku m/v (...) na stanowisku starszego marynarza) oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku (na statku m/ v (...) na stanowisku starszego marynarza) z tytułu zatrudnienia za pośrednictwem (...) w G.
u armatorów zagranicznych i okresu od listopada 1999 roku do końca marca 2014 roku podczas którego odwołujący się świadczył prace na statkach obcych bander.

(...) Sp. z o.o. w dniu 8 października 1998 roku wystawiła odwołującemu zaświadczenie o wykonywaniu prac w szczególnych warunkach w okresie od 24 czerwca 1987 roku do 9 kwietnia 1988 roku oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku stale oraz w pełnym wymiarze czasu jako członek załóg w/w statków na w/w stanowiskach – zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku wykaz A dział VIII poz. 4 oraz wykazem stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 roku w sprawie prac wykonywanych
w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej. We wskazanych powyżej okresach (...) Sp. z o.o. jako jednostka kierująca do pracy za granicą uiszczała na rzecz ZUS składki na ubezpieczenie społeczne i wpłaty na Fundusz Pracy na zasadach i w wysokości określonej obowiązującymi w tym zakresie przepisami (Dz.U. nr 106, poz. 457 ustawa z dnia 20 listopada 1991 roku art. 48). Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne oraz Fundusz Pracy była średnia płaca krajowa.

W okresach od 25 listopada 1999 roku do 1 czerwca 2000 roku, od 6 stycznia 2005 roku do 16 maja 2005 roku, od 7 lipca 2005 roku do 31 grudnia 2005 roku, od 1 maja 2008 roku do 31 października 2008 roku, od 19 sierpnia 2009 roku do 14 grudnia 2009 roku, od 12 kwietnia 2010 roku do 30 września 2013 roku, od 2 czerwca 2000 roku do 5 stycznia 2005 roku, od 1 stycznia 2008 roku do 30 kwietnia 2008 roku, od 1 listopada 2008 roku do 18 sierpnia 2009 roku, od 15 grudnia 2009 roku do 11 kwietnia 2010 roku, od 1 października 2013 roku do 31 marca 2014 roku, od 25 listopada 1999 roku do 16 maja 2005 roku, od 7 lipca 2005 roku do 31 marca 2014 roku wnioskodawca podlegał dobrowolnym ubezpieczeniom chorobowym.

Sąd Okręgowy, w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sprawy jak i aktach rentowych pozwanego, w szczególności dokumenty prywatne w postaci zaświadczenia (...) Sp. z o.o. z siedzibą w G. ustalił, że praca wykonywana u zagranicznych armatorów stanowiła pracę w szczególnych warunkach. Pozwany nie kwestionował samej treści tych dokumentów, lecz jedynie uprawnienie podmiotu do wystawienia takich dokumentów. Tymczasem w postępowaniu przed sądem zarzut ten może być skuteczny jedynie odnośnie dokumentów urzędowych (co wynika z art. 244 k.p.c.). W przypadku dokumentów prywatnych istotne jest to kto składa dane oświadczenie tylko ze względu na to czy dany podmiot ma wiedzę o tych zdarzeniach, których jego oświadczenie dotyczy. W sprawie nie było kwestionowane przez żadną ze stron postępowania, że osoby działające za (...) Sp. z o.o.
z siedzibą w G. miały wiedzę o charakterze pracy powoda, miejscu i czasie jej wykonywania, co czyniło te dokumenty wiarygodnymi. Treść tego zaświadczenia oraz dokumentacja znajdująca się w aktach dot. ustalenia kapitału początkowego organu rentowego wskazuje, że za wskazany powyżej okresy zatrudnienia ubezpieczonego zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce jak również na Fundusz Pracy. Odwołujący wykonywał więc prace wymienione pod poz. 23 załącznika nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Przepisy ustaw
z dnia 29 grudnia 1989 roku o zatrudnieniu (Dz.U. z 1989 roku nr 75 poz. 446 ze zm.),
a następnie ustawy z dnia 16 października 1991 roku o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. z 1991 roku nr 106 poz. 457 ze zm.) ustaliły, iż okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą jest traktowany jak okres zatrudnienia w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych oraz
w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz na Fundusz Pracy (tryb dokonywania wpłat na Fundusz Pracy został uregulowany rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 marca 1990 roku w sprawie dokonywania wpłat na Fundusz Pracy z tytułu zatrudnienia za granicą oraz tryb uiszczania składek na ubezpieczenie społeczne). Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 marca 1984 roku w sprawie okresów zatrudnienia za granicą i udzielenia świadczeń emerytalno–rentowych z tyt. tego zatrudnienia (Dz.U. z 1984 roku nr 17 poz. 81 ze zm.) okresy pracy za granica uwzględnia się pod warunkiem opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Z tych też względów stanowisko pozwanego kwestionujące zasadność uwzględnienia wskazanych powyżej okresów z uwagi na fakt, iż ubezpieczony nie posiadał statusu pracownika (...) Sp. z o.o., a jedynie za pośrednictwem w/w przedsiębiorstwa był kierowany do pracy na statkach obcych bander należało uznać za bezzasadne, jako nieznajdujące oparcia w treści obowiązujących przepisów.

W ocenie Sądu Okręgowego brak przywołania w w/w zaświadczeniu prawidłowych przepisów z ustawy o emeryturach pomostowych nie mógł prowadzić do niemożności zakwalifikowania spornego okresu jako pracy świadczonej w szczególnych warunkach
w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. W dacie wystawiania przedmiotowego zaświadczenie pracodawca nie mógł powołać właściwych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych albowiem przedmiotowa ustawa jeszcze nie obowiązywała.

Zdaniem Sądu Okręgowego zaliczeniu do stażu pracy w szczególnych warunkach nie podlegały pozostałe okresy od listopada 1999 roku do końca marca 2014 roku. Odwołujący nie przedstawił żadnych dokumentów na podstawie których dałoby się w sposób precyzyjny ustalić pracodawców na rzecz których wnioskodawca świadczył pracę we w/w okresie, rodzaju świadczonej pracy (zajmowanych stanowisk) jak również podstawy zatrudnienia. W aktach organu rentowego znajdują się jedynie informacje na temat okresów w trakcie których w latach 1999-2014 odwołujący się podlegał dobrowolnym ubezpieczeniom chorobowym. W ocenie Sądu I instancji odwołujący nie posiadał jednak wówczas statusu pracownika, nie odprowadzał na rzecz organu rentowego składek na ubezpieczenie społeczne (poza ubezpieczeniom chorobowym). Nie mniej jednak doliczenie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu wynikającego z zaświadczenia (...) Agencji (...) sprawia, że odwołujący spełnia wszystkie przesłanki niezbędne do przyznania mu dochodzonego świadczenia zgodnie z art. 4 w zw. z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych. Z tych też względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku. W punkcie
2 wyroku Sąd ten, stosownie do art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania zaskarżonych decyzji albowiem pozwany już na etapie postępowania administracyjnego dysponował wszelkimi danymi niezbędnymi do tego by trafnie ocenić charakter pracy jaką ubezpieczony wykonywał za pośrednictwem (...) Agencji Pracy (...) na statkach obcych bander.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany organ rentowy zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany poprzez oddalenie odwołania oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Pozwany zarzucił naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonaniu błędnej oceny materiału dowodowego, art. 49 w zw. z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez przyjęcie, iż ubezpieczony spełnia wszystkie warunki do przyznania prawa do emerytury pomostowej, art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez stwierdzenie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, iż (...) Agencja (...) nie jest pracodawcą, a jedynie jednostką pośredniczącą w zawieraniu kontraktów z armatorami zagranicznymi. Ubezpieczonego nie łączył z MAG stosunek pracy. A zatem firma ta nie jest płatnikiem składek,
o którym mowa w przepisach art. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Dlatego też nie jest uprawniona do wystawiania zaświadczeń dotyczących wykonywania pracy w szczególnych warunkach i tym samym nie można uwzględnić do okresów pracy w szczególnych warunkach, okresów pracy polskiego marynarza u armatora zagranicznego, do którego został skierowany przez zakład nie będący jego pracodawcą. Pozwany zaznaczył także, że prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi. Tymczasem odwołujący w okresach wskazanych
w zaświadczeniu MAG nie wykonywał pracy w ramach stosunku pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a był jedynie skierowany za pośrednictwem w/w firmy do pracy
u zagranicznych armatorów w systemie kontraktowym. Opłacanie składek przez agencje pośrednictwa pracy od wynagrodzeń, osiąganych z tytułu pracy za granicą pozwala na przyjęcie tych okresów jako składkowych do ustalania prawa i wysokości emerytury pomostowej na podstawie przepisu art. 4 pkt 4 ustawy o emeryturach pomostowych, co w niniejszej sprawie ZUS uczynił. Odrębną jednak kwestią jest kwalifikacja pracy wykonywanej na umowę o pracę ze względu na szczególne warunki pracy. Ta szczególna kwalifikacja nie obejmuje osób skierowanych do pracy za granicą za pośrednictwem agencji pracy lecz tylko oddelegowanie
w ramach potrzeb pracodawcy polskiego. Organ rentowy zaznaczył także, że odwołujący nie udowodnił 15-letniego okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej. Sąd I instancji ustalił jedynie, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej tylko w okresie od 24 czerwca 1987 roku do 9 kwietnia 1988 roku oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku. Tymczasem pozostałe okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach uwzględnione na etapie postępowania przed organem rentowym to okresy wykonywania pracy
w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Pracodawcy w świadectwach pracy w szczególnych warunkach nie potwierdzili, aby praca wykonywana przez ubezpieczonego była pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy pomostowej. Pozwany zaznaczył przy tym, że prace wykonywane przez odwołującego na jednostkach pływających w portach morskich
i w stoczniach morskich na stanowiskach młodszy marynarz, starszy marynarz i bosman nie są wymienione w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych wśród prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. ZUS podniósł również, że odwołujący na etapie postępowania przed organem rentowym nie udokumentował żadnego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy
o emeryturach pomostowych, a tym samym nie organ rentowy nie dysponował wystarczająca dokumentacją pozwalającą na ustalenie mu prawa do emerytury i nie powinien ponosić odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego, w świetle uzupełnionego przez Sąd Apelacyjny materiału dowodowego, zasługuje na uwzględnienie jedynie w zakresie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż odwołujący nie wykazał aby po dniu 31 grudnia 2008 roku pracował w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Poza stwierdzeniem, że w okresie od listopada 1999 roku do końca marca 2014 roku podlegał dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu nie ma żadnych dowodów na świadczenie przez niego w/w pracy. W tej sytuacji warunkiem przyznania prawa do emerytury pomostowej (dla osoby, która po dniu 31 grudnia 2008 roku nie kontynuowała pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze
w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych) jest uznanie, że dotychczasowy staż pracy w warunkach szczególnych można zakwalifikować jako pracę
w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy
o emeryturach pomostowych (por. wyroki Sądu SN z dnia 13 marca 2012 roku, II UK 164/11, OSNP 2013 nr 5-6, poz. 62; z dnia 22 lipca 2013 roku, III UK 106/12, LEX nr 1555688; z dnia
4 grudnia 2013 roku, II UK 159/13, LEX nr 1405231). Sąd Okręgowy zaś w powyższym zakresie nie poczynił kategorycznych ustaleń poprzestając na stwierdzeniu, że ubezpieczony tego rodzaju pracę wykonywał tylko w okresie od 24 czerwca 1987 roku do 9 kwietnia 1988 roku oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku. Odnośnie pozostałych okresów Sąd ten nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie wskazał czy kwalifikuje je jako okresy pracy
w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 litego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze czy też jako jedną
z prac wymienionych w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w zaskarżonej decyzji, okresy zatrudnienia od 9 sierpnia 1973 roku do 24 kwietnia 1977 roku, od 17 maja 1979 roku do 8 czerwca 1987 roku oraz od 1 października 1989 roku do 23 czerwca 1991 roku w Morskim (...) Handlowym (...) oraz od 24 czerwca 1991 roku do 1 lipca 1992 roku w Przedsiębiorstwie Usług (...) Sp. z o.o. w G., organ rentowy uznał za okresy pracy w warunkach szczególnych
w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tym samym nie można było przyjąć, że pozostały uwzględniony przez ZUS okres pracy pozwalał na przyznanie odwołującemu emerytury pomostowej.

Z tych też względów Sąd Apelacyjny uzupełnił materiał dowodowy w trybie art. 382 k.p.c.
i zwrócił się do Zarządu (...) S.A. oraz (...) LTD Sp. o.o. o wskazanie w oparciu o jakie przesłanki w wystawionych odwołującemu zaświadczeniach (złożonych w toku postępowania przed Sądem I instancji) zakwalifikowano wykonywane przez niego prace jako prace wymienione w załączniku nr 1 poz. 23 do ustawy
o emeryturach pomostowych i wskazania czy jednostki, na których zatrudniony był odwołujący były statkami żeglugi morskiej. W odpowiedzi Spółka (...) LTD wskazał, iż ubezpieczony był wpisany jako członek załogi w stopniu bosmana na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach, które w świetle art. 3 § 2 kodeksu morskiego należy kwalifikować jako statki morskie pływające po morzu, za które stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy o obszarach morskich RP są uznawane wody wewnętrzne, wody terytorialne, strefa przyległa, strefa ekonomiczna oraz wody portów. Stąd też w ocenie tego podmiotu odwołujący pracował na statkach żeglugi morskiej. Zarząd (...) S.A. również powołał się na w/w definicje i wskazał, że odwołujący był zatrudniony w wyspecjalizowanej części przedsiębiorstwa zajmującej się obsługą statków morskich wpływających i wypływających z (...). Jednostki na których pływał odwołujący skonstruowane i przeznaczone były do holowania morskich statków handlowych chcących skorzystać z usług (...). Stąd też zdaniem tego podmiotu odwołujący pracował na akwenie morskim otaczającym (...) na holowniku będącym statkiem żeglugi morskiej.

W świetle powyżej powyższych ustaleń nie ulega wątpliwości, iż odwołujący w okresie zatrudnienia w Morskim (...) Handlowym (...) oraz
w Przedsiębiorstwie Usług (...) Sp. z o.o. w G. pracował
w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.
Z pism w/w podmiotów jednoznacznie wynika, iż odwołujący pracował wówczas na statkach służących do holowania obsługi portu oraz stoczni, pływając na obszarach morskich. Pozwany nie kwestionował tych okoliczności i nie negował aby odwołujący nie wykonywał wówczas pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

Odnośnie okresu zatrudnienia odwołującego od 24 czerwca 1987 roku do 9 kwietnia 1988 roku oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku z tytułu zatrudnienia za pośrednictwem (...) w G. u armatorów zagranicznych Sad Apelacyjny podziela ustalenia i wnioski Sądu I instancji, nie widząc potrzeby ich ponownego powielania. Uzupełniająco jedynie należy wskazać, że w myśl przepisu art. 6 ust. 1 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, stosowanego z mocy przepisu art. 28 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych (art. 117 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia. Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 roku okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne (bądź okresy, za które nie było obowiązku opłacania składek) obywateli polskich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce. Od 1 grudnia 1991 roku okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą na podstawie umów zawartych przez upoważnione jednostki kierujące z obywatelami polskimi, kierowanymi przez te jednostki do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, jest traktowany jako okres zatrudnienia w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych oraz
w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym i rodzinnym oraz świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej (art. 44 ustawy z dnia 16 października 1991 roku o zatrudnieniu i bezrobociu, Dz.U.1991.106.457).

Zgodnie z poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2010 roku (II UK 328/2009, Lex Polonica nr 2444470) oraz z dnia 1 czerwca 2010 roku (II UK 5/2010, Lex nr 589882), okresy wykonywania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie umów o pracę zawartych bezpośrednio z pracodawcami zagranicznymi mogą być uznane za okresy zatrudnienia w rozumieniu art. 32 ust. 1, 2 i 4 ustawy o emeryturach
i rentach, pod warunkiem opłacenia składek w Polsce również ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 6 ust. 1 i 2 tej ustawy w związku z art. 7 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), chyba że na podstawie umów o zatrudnieniu lub umów międzynarodowych pracownik został objęty ubezpieczeniem w trybie i na zasadach obowiązujących w państwie zatrudnienia lub określonych
w umowach międzynarodowych (np. obowiązkiem podlegania ubezpieczeniu właściwemu dla pracowników pracodawcy zagranicznego w jego siedzibie za granicą lub w innym miejscu prowadzenia przezeń działalności). Stanowi to kontynuację linii orzeczniczej, że okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą wliczane są do okresów ubezpieczenia społecznego
w Polsce pod warunkiem opłacenia składki w polskim organie ubezpieczeń społecznych, chyba że ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowi inaczej (por. wyrok SN z dnia 30 sierpnia 2001 roku, II UKN 500/2000, OSNP 2003/10, poz. 258), oraz że do okresu pracy
w szczególnych warunkach wlicza się okresy wykonywania za granicą u zagranicznych pracodawców prac wymienionych w wykazach stanowiących załączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego, jeżeli są one uznane za okresy składkowe (por. wyrok SN z dnia 5 marca 2003 roku, II UK 196/2002, OSNP 2004/8, poz. 144).

Wnioskodawca przedłożył zaświadczenie wydane przez (...) Agencję (...), z którego wynika, że w okresie od 24 czerwca 1987 roku do 9 kwietnia 1988 roku oraz od 17 sierpnia 1988 roku do 7 czerwca 1989 roku, będąc zatrudnionym u zagranicznych armatorów za pośrednictwem (...) Sp. z o.o., stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach na statkach morskich, w żegludze międzynarodowej, jako pracownik wpisany na listę załogi tych statków. Organ rentowy w apelacji nie kwestionował, aby praca wykonywana przez odwołującego w tych okresach, nie była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Jednocześnie wskazać trzeba, że z uwagi na specyfikę pracy na morzu, oczywistym jest, że ubezpieczony wykonywał ją stale i w ramach pełnego etatu (odizolowane miejsce pracy, a zarazem miejsce pobytu). Za uznaniem pracowniczego charakteru zatrudnienia na statkach u zagranicznych armatorów, za pośrednictwem polskiej jednostki kierującej, Sądu Najwyższego wypowiedział się w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 roku, II UK 5/10 (LEX nr 589882). Należy przy tym dodać, że ani ustawa o emeryturach i rentach z FUS, ani ustawa o emeryturach pomostowych nie zawiera własnej definicji pojęcia „pracownik” i wobec tego jego znaczenie odczytywać należy zgodnie
z treścią art. 22 k.p. Skoro kapitan statku jest przełożonym wszystkich członków załogi i to on ustala i nadzoruje tok służby na statku to nie sposób uznać, aby zatrudniony na statku marynarz nie był podporządkowany kapitanowi statku w zakresie czasu, miejsca i sposobu wykonania pracy. Prowadzi to do wniosku, że marynarz, wpisany na listę członków załogi (niezależnie od nazwy odpłatnej umowy łączącej go z armatorem), wykonuje pracę na warunkach pozwalających zakwalifikować ją jako wykonywaną w ramach stosunku pracy. Co charakterystyczne, w polskim ustawodawstwie była i jest wyłączona inna podstawa zatrudnienia marynarza niż umowa o pracę (zob. art. 26 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 rok8 o pracy na morzu; DZ.U. z 2015 roku, poz. 1569 oraz art. 26 poprzedniej ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych; Dz.U. z 2014 roku poz. 430). Z tych też względów w ocenie Sądu Apelacyjnego zatrudnienie odwołującego na statku morskim, u zagranicznego armatora, odbywało się na warunkach wymuszających jego zakwalifikowanie jako stosunku pracy i z tego tytułu opłacane były składki na ubezpieczenia społeczne, to okres tego zatrudnienia należy uznać za okres uprawniający do emerytury pomostowej.

Bez znaczenia dla oceny prawa wnioskodawcy do emerytury pomostowej pozostaje okoliczność, że (...) Sp. z o.o. nie można uznać za podmiot uprawniony do wystawienia zaświadczenia, o jakim mowa w art. 51 ustawy o emeryturach pomostowych ani za płatnika składek, o którym mowa w art. 2 tejże ustawy. Przedmiotowe zaświadczenie służy jednostce organizacyjnej ZUS do ustalenia faktów ubezpieczeniowych – okresów pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadających przed dniem
1 stycznia 2009 roku. Takie zaświadczenie stanowi jedynie domniemanie i podstawę do przyjęcia, że okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach lub o szczególnym charakterze. Dla samego zaś uzyskania uprawnienia do emerytury pomostowej istotne znaczenie ma fakt wykazania pracy w warunkach szczególnych, a nie to, czy zaświadczenie o pracy
w takich warunkach wystawił płatnik składek będący pracodawcą w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. W przypadku pracowników kierowanych do pracy za granicą zaświadczenia wydawane przez jednostki kierujące do pracy u zagranicznych armatorów spełniają rolę właściwego i wystarczającego dowodu wykazującego okoliczność zatrudnienia
w warunkach szczególnych (tak też SN w wyroku z dnia 14 maja 2014 roku, II UK 465/13).

Ubezpieczony zatem spełnił przesłankę posiadania na dzień wejścia w życie ustawy 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych i tym samym przyznanie mu przez Sąd Okręgowy prawa do emerytury pomostowej od dnia 1 lipca 2015 roku należało uznać za prawidłowe, stąd też apelacja organu rentowego
w tym zakresie podlegała oddaleniu stosownie do art. 385 k.p.c., o czym orzeczono w pkt II sentencji wyroku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji błędnie jednak orzekł o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Przypomnieć należy, że odwołujący nie udowodnił żadnego kresu pracy w warunkach szczególnych po dniu 31 grudnia 2008 roku i przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej wymagało uznania, że okresy zatrudnienia poprzedzające w/w datę były okresami pracy
w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Tymczasem odwołujący w toku postępowania administracyjnego przedłożył zaświadczenia,
z których wynikało, że pracował wówczas w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy
o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku (…), tym samym organ rentowy nie miał podstaw do uznania tychże okresów jako pracę wymienioną w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych. Odwołujący dopiero w toku postępowania sądowo-odwoławczego przedłożył zaświadczenia wskazujące na wykonywanie pracy
w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, co zostało także zweryfikowane przez Sąd Apelacyjny. Z tych też względów brak było podstaw do orzekania o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. W konsekwencji Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w pkt 2 stosownie do art. 386 § 1 k.p.c., o czym orzekł w pkt I sentencji wyroku.

SSA M. Bober SSA J. Andrzejewski SSA M. Gerszewska