Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 21 marca 2016 roku

Sąd Rejonowy w Grudziądzu Wydział IV Pracy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Katarzyna Bartosiewicz

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2016 roku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa S. P.

przeciwko Zakładowi Karnemu nr 2 w G.

o zapłatę

postanawia:

1.  Odrzucić pozew w zakresie żądania wynagrodzenia za pracę w okresie od 6 lutego 2014 r. do 30 kwietnia 2014 r.

2.  Umorzyć postępowanie w zakresie żądania wynagrodzenia za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

3.  Zwolnić powoda od kosztów sądowych w całości.

4.  Kosztami sądowymi, od uiszczenia których powód został zwolniony, obciążyć Skarb Państwa.

5.  Nakazać wypłacić ze Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego A. Z. kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) powiększoną o kwotę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 8 czerwca 2015 r., ostatecznie sprecyzowanym dnia 9 lutego 2016 r., powód S. P. wniósł przeciwko Zakładowi Karnemu nr 2 w G. Oddział Zewnętrzny w C., pozew o zapłatę kwoty 4.740 zł tytułem wynagrodzenia za pracę w okresie od 6 lutego 2014 r. do 30 kwietnia 2014 r. Pozew w części zawierającej żądanie zapłaty wynagrodzenia za niewykorzystany urlop wypoczynkowy został cofnięty (k. 86).

W uzasadnieniu pozwu powód twierdził, że w spornym okresie był zatrudniony nieodpłatnie na stanowisku w obieralni warzyw na podstawie skierowania Dyrektora Aresztu Śledczego w C. w pełnym wymiarze godzin. Po tym okresie wykonywał pracę kucharza na podstawie skierowania Dyrektora do pracy odpłatnej. Powód twierdził, że osadzeni są zmuszani do podpisywania wniosków o nieodpłatne zatrudnienie, aby w przyszłości uzyskać zatrudnienie o charakterze odpłatnym. Ponadto twierdził, że kodeks karny wykonawczy pozwala za zatrudnienie nieodpłatne do 90 godzin miesięcznie, a on pracował w pełnym wymiarze godzin.

Skarb Państwa – Zakład Karny nr 2 wniósł o odrzucenie pozwu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej. Podniósł, że w okresie od 6 lutego 2014r. do 21 stycznia 2015 r. powód był zatrudniony na podstawie decyzji Dyrektora Aresztu Śledczego w C. wydanej na podstawie art. 123a § 2 k.k.w. i § 13 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych. Podniósł, że praca na podstawie wyżej wymienionych. przepisów nie jest wykonywana w ramach stosunku pracy a do zatrudnionych skazanych nie stosuje się przepisów prawa pracy. Roszczenie powoda mające podstawę w administracyjnym akcie prawnym nie ma także charakteru sprawy cywilnej, co oznacza niedopuszczalność drogi sądowej.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) sąd odrzuci pozew, jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna. Okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 202 k.p.c.). Zgodnie z art. 2 § 1 k.p.c. sądy powszechne rozpoznają sprawy cywilne. Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi zatem wówczas, gdy dana sprawa nie jest sprawą cywilną.

Definicję terminu „sprawa cywilna” zawiera art. 1 k.p.c. Zgodnie z jego brzmieniem kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Dla określenia spraw cywilnych zostały zatem przyjęte dwa kryteria kwalifikacyjne: materialne i formalne. Sprawami cywilnymi w ujęciu materialnym są sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa pracy. Określane bywają jako sprawy cywilne merytoryczne, z natury rzeczy, co do istoty. Sprawami cywilnymi w ujęciu formalnym są natomiast sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego znajdują zastosowanie z mocy ustaw szczególnych. Chodzi tu zarówno o sprawy o charakterze administracyjnym, jak i o inne sprawy, których źródłem nie jest prawo cywilne. Przyznanie im cywilnego charakteru jest wyłącznie wynikiem decyzji legislatora, tj. ustawa traktuje je jako cywilne wówczas, gdy ich rozpoznanie przekazane jest do kompetencji sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Ich źródłem jest prawo publiczne. Uchodzą one za cywilne wyłącznie dlatego, że rozpoznawane są według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego na mocy odpowiednich przepisów (Tadeusz Zembrzuski, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, teza 2 i 3 do art. 1, Lex 2013). W pierwszej kolejności należało zatem ocenić, czy przedmiotowa sprawa spełnia jedno z kryteriów uznania jej za sprawę cywilną w rozumieniu k.p.c. W tym celu konieczne było ustalenie, na jakiej podstawie powód został zatrudniony przez pozwanego.

Zgodnie z art. 121 § 2 kodeksu karnego wykonawczego (dalej k.k.w.) skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. Przepis ten jednoznacznie rozróżnia zatrudnienie skazanych na podstawie administracyjnego aktu skierowania do pracy od zatrudnienia na innych podstawach prawnych.

Szczegółowe zasady zatrudniania skazanych reguluje wydane na podstawie delegacji z art. 129 § 3 k.k.w. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (Dz. U. 2004, Nr 27, poz. 242 ze zm.). Zgodnie z rozporządzeniem skazani mogą być zatrudnieni:

- odpłatnie przy pracach porządkowych oraz pomocniczych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, w przywięziennych zakładach pracy oraz u innych zewnętrznych przedsiębiorców, w tym również w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą (§ 2 rozporządzenia)

lub

- nieodpłatnie w przypadkach i na warunkach określonych w art. 123a § 1, 2 i 3 Kodeksu karnego wykonawczego (§ 12 rozporządzenia).

I tak, z art. 123a k.k.w. wynika, że skazanemu nie przysługuje wynagrodzenie:

- za prace porządkowe oraz pomocnicze wykonywane na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej lub za prace porządkowe na rzecz samorządu terytorialnego, w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie (art. 123 a § 1 k.k.w.)

- wówczas, gdy za jego pisemną zgodą lub na jego wniosek dyrektor zezwoli na nieodpłatne zatrudnienie przy pracach publicznych na rzecz organów administracji publicznej, przy pracach wykonywanych na cele charytatywne, przy pracach wykonywanych na rzecz organizacji pożytku publicznego lub przy pracach porządkowych i pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (art. 123a § 2 k.k.w.)

Z dołączonych do akt dokumentów wynika, że w lutym 2014 r. powód złożył wniosek o zatrudnienie w Areszcie Śledczym w C.. Na skutek wniosku powoda, po przedstawieniu stanowisk przez odpowiednie działy aresztu śledczego, Dyrektor Aresztu Śledczego w C. skierował powoda do nieodpłatnego zatrudnienia na stanowisku obieracza-pomywacza (k. 59). Ponadto w dniu 5 lutego 2014 r. powód podpisał oświadczenie następującej treści: „zgodnie z art. 123 a § 2 k.k.w. wyrażam zgodę na zatrudnienie nieodpłatne przy pracach publicznych, na rzecz samorządu terytorialnego, na cele charytatywne, na rzecz organizacji pożytku publicznego oraz przy pracach pomocniczych porządkowych wykonywanych na rzecz zakładu karnego/aresztu śledczego. Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że z tytułu tego nieodpłatnego zatrudnienia nie jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne i nie skutkuje ono nabyciem uprawnień pracowniczych emerytalnych” (k. 56). Podstawą zatrudnienia powoda było zatem skierowanie do pracy w trybie art. 121 § 2 k.k.w. Co istotne okoliczność ta nie była kwestionowana przez samego powoda. Z powyższego wynika, że powód za pisemną zgodą świadczył pracę nieodpłatną o charakterze pomocniczym na rzecz jednostki organizacyjnej Służby Więziennej. W tym przypadku powód mógł pracować w pełnym wymiarze godzin. Z wyżej przywołanego przepisu 123a k.k.w. wynika bowiem, że ograniczenie wykonywania pracy w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie odnosi się jedynie do przypadku, gdy skazany zostaje skierowany do pracy bez swojej zgody.

Praca wykonywana na podstawie skierowania, które otrzymał powód, stanowi element publicznoprawnego stosunku wykonywania kary (art. 116 § 1 pkt 4 k.k.w.). Świadczona przez powoda praca nie miała swojego źródła w umowie, ale w jednostronnej decyzji administracyjnej. Skierowanie do pracy zrodziło stosunek o charakterze administracyjnym, który łączy skazanego oraz państwo reprezentowane przez administrację zakładu karnego (A. K., Z. zatrudniania osadzonych w świetle nowych uregulowań prawnych, Przegląd Więziennictwa Polskiego 1999, nr 24-25, s. 9). Jak już wskazano art. 121 § 2 k.k.w. dopuszcza zatrudnienie osadzonego albo na podstawie skierowania, albo na podstawie innej umowy (w tym umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą) lub na innej podstawie prawnej. Przewidziane odmienne podstawy zatrudnienia wiążą się z odmiennymi konsekwencjami prawnymi dla osadzonego. W wyroku z 8 marca 2013 r. Sąd Najwyższy także zajął stanowisko, że jednostronne skierowanie do pracy na podstawie art. 121 § 2 k.k.w. oznacza nawiązanie specyficznego stosunku administracyjnoprawnego między osadzonym a dyrektorem jednostki penitencjarnej (II PK 192/12, OSP 2014, Nr 11, poz. 242 ze zm.). W ramach tego stosunku nie występuje równorzędność podmiotów. Dyrektor Zakładu karnego/aresztu śledczego działa bowiem z mocy swojej władzy zwierzchniej.

Sąd Najwyższy opowiada się za szerokim rozumieniem „sprawy cywilnej” w znaczeniu materialnoprawnym. Przykładowo, w uzasadnieniu wyroku z 21 maja 2015 r. (IV CSK 549/14, LEX nr 1786758) stwierdził, że ocena charakteru sprawy, jako cywilnej na tle art. 1 k.p.c., podlegającej rozpoznaniu przez sąd powszechny, dotyczy przedmiotu procesu, rozumianego jako twierdzenie powoda o istnieniu prawa podmiotowego, obejmującego żądanie oraz okoliczności faktyczne powołane jako jego podstawa. Podkreślił jednocześnie, że prawie każde roszczenie procesowe, sformułowane jako żądanie zasądzenia, ustalenia czy ukształtowania stosunku prawnego, niezależnie od jego merytorycznej zasadności, może być zaliczone jako należące do drogi sądowej - pod warunkiem, że dotyczy podmiotów, których pozycja w ramach stosunku prawnego jest równorzędna. W przypadku zatrudnienia skazanego na podstawie skierowania do pracy brak jest jednak cechy równorzędności. O tym, czy skazany zostanie skierowany do pracy, otrzyma zgodę na zatrudnienie i w jakim charakterze (odpłatnym czy nieodpłatnym) decyduje bowiem w sposób arbitralny dyrektor zakładu karnego/aresztu śledczego. Może on również cofnąć wyrażoną uprzednio zgodę na zatrudnienie. Z tego względu przedmiotowa sprawa nie może być uznana za sprawę o charakterze cywilnoprawnym.

Zatrudnienie skazanego na podstawie skierowania do pracy wystawionego przez dyrektora aresztu śledczego nie jest również wykonywaniem pracy w ramach stosunku pracy. Skazany nie posiada statusu pracownika w rozumieniu kodeksu pracy (dalej k.p.). W myśl art. 2 kodeksu pracy pracownikiem jest bowiem osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Stosunek pracy powstaje zatem na podstawie zgodnych oświadczeń woli stron. Przepisy kodeksu pracy, które dotyczą nawiązania stosunku pracy, mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że poza przypadkami wymienionymi w przytoczonym przepisie prawnym nie istnieją inne możliwości nawiązania tego stosunku. Skazani świadczą pracę w warunkach podporządkowania typu administracyjnego, a nie umownego, jak to ma miejsce w przypadku zatrudnienia pracowników. Okoliczności tej nie zmienia fakt, że przepisy kodeksu karnego wykonawczego używają pojęć właściwych dla stosunków pracy a nawet odsyłają w zakresie nieuregulowanym do kodeksu pracy (art. 121 § 9 k.p.). Pogląd o niepracowniczym charakterze zatrudnienia skazanych, którzy pracują na podstawie skierowań do pracy prezentuje również Sąd Najwyższy (vide: postanowienie SN z 11 lutego 1970r., III PRN 106/69, OSNC 1970, nr 9, poz. 167; wyrok SN z 26 kwietnia 1974 r., I PR 85/74 , LEX nr 14253; uchwała SN z 15 lutego 1995r., II PZP 6/94, OSNP 1995, nr 12, poz. 143). Wbrew twierdzeniom pełnomocnika powoda w przedmiotowej sprawie nie doszło więc do nawiązania stosunku pracy w rozumieniu art. 22 k.p. Zgłoszone przez powoda roszczenie skierowane przeciwko Zakładowi Karnemu nr 2 w G. nie ma charakteru pracowniczego i nie należy do kategorii spraw z zakresu prawa pracy. Stosownie do brzmienia art. 476 § 1 k.p.c. przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się bowiem jedynie sprawy o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane (pkt 1 ), o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy (pkt 1 ¹), roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy (pkt 2), o odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (pkt 3). Katalog wymienionych spraw ma charakter zamknięty. Przedmiotowa sprawa nie należy do żadnej kategorii spraw z zakresu prawa pracy, które określa art. 476 § 1 k.p.c.

Reasumując powyższe rozważania należało zatem przyjąć, że roszczenie powoda nie spełnia kryterium materialnoprawnego sprawy cywilnej.

Ustawodawca nie przewidział również, aby rozpatrywanie roszczeń skazanych wynikających z ich zatrudnienia na podstawie skierowania do wykonywania nieodpłatnej pracy, zostało poddane właściwości sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. W istocie poza sprawami z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 1 k.p.c. nie wymienia wprost innych spraw cywilnych w znaczeniu formalnym. O tym, czy dana sprawa jest sprawą cywilną, decydują regulacje innych aktów prawnych. Decyzja administracyjna może zatem stanowić źródło zobowiązań o charakterze cywilnym (w ujęciu formalnym), jeżeli wynika to z regulacji ustawowej. Żaden przepis szczególny nie przewiduje jednak, aby do roszczeń skazanych zatrudnionych w trybie art. 121 § 2 k.k.w. znajdowały zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Przedmiotowa sprawa nie spełnia zatem również kryterium formalnoprawnego sprawy cywilnej. Na marginesie wypada zaznaczyć, że przedstawiona wykładnia art. 1 k.p.c. nie jest sprzeczna z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2000 r. (SK 12/99, OTK 2000, Nr 5, poz. 143). Skoro przedmiotowa sprawa nie spełnia żadnego kryterium uznania jej za sprawę cywilną, należało przyjąć niedopuszczalność drogi sądowej (por. postanowienie SN z 4 lutego 1969 r., I Cz 101/68 LEX nr 6448).

Jeśli powód kwestionował skierowanie go do pracy nieodpłatnej, mógł zaskarżyć decyzję dyrektora w trybie art. 7 k.k.w. tj. w drodze skargi do sądu penitencjarnego. Decyzje z zakresu prawa karnego wykonawczego podlegają również kontroli sędziego penitencjarnego w trybie art. 34 § 1 k.k.w. i art. 78 § 2 k.k.w. Podważenie decyzji o nieodpłatnym charakterze nie jest natomiast dopuszczalne w trybie powództwa cywilnego w sprawie o zapłatę wynagrodzenia.

Niezależnie od powyższych uwag należy zaznaczyć, że powód pozwał Zakład Karny nr 2 w G.. W procesie cywilnym taki pozwany nie posiada zdolności sądowej w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że nie może występować w procesie jako strona. Zgodnie z art. 64 § 1 i 1 ¹ k.p.c. zdolność sądową posiada każda osoba fizyczna i prawna oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Brak zdolności sądowej, podobnie jak niedopuszczalność drogi sądowej, sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeśli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej. Brak zdolności sądowej pozwanego nie może być uzupełniony w trybie przewidzianym w art. 199 § 2 k.p.c. Nie zmienia tego okoliczność wniesienia odpowiedzi na pozew przez Skarb Państwa – Zakład Karny nr 2 w G.. Brak zdolności sądowej nie może być bowiem uzupełniony przez wstąpienie do udziału w sprawie podmiotu mającego zdolność sądową zamiast podmiotu, który tej zdolności mieć nie może. Konieczną przesłanką uzupełnienia tego braku jest bowiem zachowanie tożsamości stron, a więc takiego stanu rzeczy, w którym zarówno przed uzupełnieniem, jak i po uzupełnieniu braku zdolności sądowej stroną pozostaje ta sama jednostka (vide: postanowienie SN z 15 maja 2009r., II CSK 681/08). W przedmiotowej sprawie brak zdolności sądowej pozwanego nie mógł być zatem uzupełniony (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 21 czerwca 2013 r., VIII Cz 345/13, Lex nr 1894201). Zakład karny nie posiada zdolności prawnej i zdolności sądowej, gdyż jest jedynie jednostką organizacyjną Skarbu Państwa. Zatem nawet w przypadku uznania, że przedmiotowa sprawa mogłaby być uznana za sprawę cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., pozew podlegałby odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 Sąd orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji postanowienia.

Cofnięcie pozwu w zakresie żądania zapłaty za niewykorzystany urlop wypoczynkowy sąd uznał za dopuszczalne i na podstawie art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w tym zakresie. Sąd przyjął, że czynność dyspozycyjna strony wyprzedza obowiązek badania okoliczności skutkujących odrzuceniem pozwu. Stąd Sąd orzekł, jak w punkcie 2 sentencji postanowienia.

Kosztami sądowymi, od których powód został zwolniony, Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 a contrario ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. 2014, poz. 1025 ze zm.) obciążył Skarb Państwa. Stąd Sąd orzekł, jak w puncie 4 sentencji postanowienia.

Wysokość wynagrodzenia dla radcy prawnego ustanowionego przez sądy pracy dla powoda z urzędu Sąd wyliczył na podstawie § 11 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j. Dz.U.2013 Nr 490 ze zm.). W tym zakresie zastosowano przepisy obowiązujące do dnia 31 grudnia 2015 roku, ponieważ zgodnie z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowe do czasu zakończenia postępowania w danej instancji (Dz. U. 2015, poz. 1805). Stąd Sąd orzekł, jak w punkcie 5 sentencji postanowienia.

ZARZĄDZENIE

1.  Odpisy postanowienia doręczyć:

- pełnomocnikowi powoda

- Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu nr 2

2.  Przedłożyć z wpływem lub po 7 dniach od daty doręczenia.

G., 21 marca 2016 r.

SSR Katarzyna Bartosiewicz