Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Jacek Sadomski (spr.)

Sędziowie: SA Marcin Strobel

SO (del.) Anna Rachocka

Protokolant: Izabela Nowak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 kwietnia 2017 r.

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w P.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 11 marca 2014 r., sygn. akt XVII AmA 12/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie pierwszym w części w ten sposób, że uchyla zaskarżoną decyzję w zakresie punktów: I.2, II, IV.1;

b)  w punkcie drugim w całości w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 780 (siedemset osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 760 (siedemset sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 905/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 listopada 2012 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu wobec (...) sp. z o.o. z siedzibą w P.:

I. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. we wzorcach umów deweloperskich postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., o treści:

1. Jeżeli w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa zmieniona zostanie wysokość stawki podatku od towarów i usług VAT, cena ulegnie zmianie stosownie do wzrostu stawki tego podatku. Zmieniona stawka podatku VAT stosowana będzie wyłącznie do kwot, których płatność zgodnie z umową nastąpić ma po wejściu w życie przepisów zmieniających wysokość podatku VAT. W przypadku, gdy w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa stawka podatku VAT wzrośnie o więcej niż o 2 punkty procentowe, nabywca może w terminie 7 dni od otrzymania oświadczenia Spółki (...) Sp. z o.o. o zwiększeniu ceny od niniejszej umowy odstąpić (...) (§ 4 ust. 6 wzorców umów deweloperskich dotyczących inwestycji w P. i C.)

2. Strony zgodnie postanawiają, że prawa i roszczenia wynikające z niniejszej umowy mogą być przelane przez … na rzecz osób trzecich za pisemną zgodą Spółki (...) Sp. z o.o. (§ 15 ust. 3 wzorców umów deweloperskich dotyczących inwestycji w P. i C.)

i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 9 sierpnia 2012 r.

II. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. we wzorcach umów rezerwacji postanowienia, które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., o treści:

Zainteresowany oświadcza, że wszystkie postanowienia zawarte w umowie rezerwacji zostały przez niego indywidualnie uzgodnione z (...) Sp. z o.o. (§ 5 ust. 3 wzorca umowy rezerwacji dotyczącego inwestycji w P., § 6 ust. 3 wzorca umowy rezerwacji dotyczący inwestycji w C.)

i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 19 sierpnia 2012r.

III. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. w umowach deweloperskich, zawieranych z konsumentami w oparciu o wzorce umów deweloperskich dotyczące inwestycji w P. i C., postanowień, które nie wskazują wysokości kary umownej zastrzeżonej na rzecz (...) Sp. z o.o. w przypadku odstąpienia od umowy, co narusza art. 22 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego

i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 9 sierpnia 2012r.

IV. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nałożył na (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P.:

1. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I i II sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 63.356 zł;

2. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt III sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 40.333 zł.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P., zaskarżając decyzję w części, tj. w zakresie drugiego postanowienia umownego uznanego w pkt I decyzji za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, w zakresie pkt II, III i IV w całości oraz wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji w zaskarżonej części i stwierdzenie, że w tym zakresie odwołująca się nie dopuściła się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W wypadku zaś uznania przez sąd, że wskazane w zaskarżonej decyzji postanowienia wzorca stanowią praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w zakresie pkt IV, ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji w zakresie pkt IV poprzez nałożenie na powoda kary pieniężnej w łącznej kwocie 10.000,00 PLN.

W odpowiedzi na odwołanie - uznając odwołanie za niezasadne i podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji - Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 11 marca 2014 roku Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił odwołanie i zasądził od (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt) tytułem kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą m.in. w zakresie robót budowlanych związanych z wznoszeniem budynków mieszkalnych. Decyzją z dnia 17 kwietnia 2008 r. Prezes UOKiK nałożył - w trybie art. 28 ust. 1 uokik - na Spółkę (...) zobowiązanie do zmiany lub usunięcia ze stosowanego wzorca umowy i umów pozostających w obrocie prawnym niedozwolonych postanowień umownych. Jedno ze zobowiązań spółki dotyczyło usunięcia ze wzorca postanowienia przewidującego zmianę ceny wskutek zmiany podatku VAT bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy. Od dnia 29 kwietnia 2012 r. Spółka (...) posługiwała się w obrocie z udziałem konsumentów następującymi wzorcami umów deweloperskich i rezerwacji:



wzorcem umowy deweloperskiej dla inwestycji w P., w którego:

- § 4 ust. 6 zawarto postanowienie o treści: „Jeżeli w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa zmieniona zostanie wysokość stawki podatku od towarów i usług VAT, cena ulegnie zmianie stosownie do wzrostu stawki tego podatku. Zmieniona stawka podatku VAT stosowana będzie wyłącznie do kwot, których płatność zgodnie z umową nastąpić ma po wejściu w życie przepisów zmieniających wysokość podatku VAT. W przypadku, gdy w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa stawka podatku VAT wzrośnie o więcej niż o 2 punkty procentowe, nabywca może w terminie 7 dni od otrzymania oświadczenia Spółki (...) Sp. z o.o. o zwiększeniu ceny od niniejszej umowy odstąpić (...);

- § 15 ust. 3 zawarto postanowienie o treści: „Strony zgodnie postanawiają, że prawa i roszczenia wynikające z niniejszej umowy mogą być przelane przez … na rzecz osób trzecich za pisemną zgodą Spółki (...) Sp. z o.o.”;

- § 12 ust. 3 zawarto postanowienie, które nie precyzowało wysokości kary umownej zastrzeżonej na rzecz Spółki w przypadku odstąpienia przez nią od umowy, wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez konsumenta, a miało następującą treść: „Zgodnie z § 11 ust. 2 tego aktu Spółce (...) Sp. z o.o. przysługuje prawo odstąpienia od umowy; w razie odstąpienia przez Spółkę (...) Sp. z o.o. od umowy z wyżej wymienionych przyczyn, Spółka jest uprawniona do potrącenia odszkodowania w kwocie maksymalnie do 8% kwot netto wpłaconych przez Nabywcę z tytułu należnych na podstawie umowy zaliczek składających się na cenę, jednak nie mniej niż 5.400 zł …” .W oparciu o przedmiotowy wzorzec zawarto 1 umowę z konsumentem.



wzorcem umowy deweloperskiej dla inwestycji w C., w którego:

- § 4 ust. 6 zawarto postanowienie o treści: „Jeżeli w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa zmieniona zostanie wysokość stawki podatku od towarów i usług VAT, cena ulegnie zmianie stosownie do wzrostu stawki tego podatku. Zmieniona stawka podatku VAT stosowana będzie wyłącznie do kwot, których płatność zgodnie z umową nastąpić ma po wejściu w życie przepisów zmieniających wysokość podatku VAT. W przypadku, gdy w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa stawka podatku VAT wzrośnie o więcej niż o 2 punkty procentowe, nabywca może w terminie 7 dni od otrzymania oświadczenia Spółki (...) Sp. z o.o. o zwiększeniu ceny od niniejszej umowy odstąpić (...);

- § 15 ust. 3 zawarto postanowienie o treści: „Strony zgodnie postanawiają, że prawa i roszczenia wynikające z niniejszej umowy mogą być przelane przez … na rzecz osób trzecich za pisemną zgodą Spółki (...) Sp. z o.o.”;

- § 12 ust. 3 zawarto postanowienie, które nie precyzowało wysokości kary umownej zastrzeżonej na rzecz Spółki w przypadku odstąpienia przez nią od umowy, wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez konsumenta, a miało następującą treść: „Zgodnie z § 11 ust. 2 tego aktu Spółce (...) Sp. z o.o. przysługuje prawo odstąpienia od umowy; w razie odstąpienia przez Spółkę (...) Sp. z o.o. od umowy z wyżej wymienionych przyczyn, Spółka jest uprawniona do potrącenia odszkodowania w kwocie maksymalnie do 8% kwot netto wpłaconych przez Nabywcę z tytułu należnych na podstawie umowy zaliczek składających się na cenę, jednak nie mniej niż 5.400 zł …” W oparciu o przedmiotowy wzorzec zawarto 11 umów z konsumentami.



wzorcem umowy rezerwacji dla inwestycji w P., w którego § 5 ust. 3 zawarto postanowienie o treści: „Zainteresowany oświadcza, że wszystkie postanowienia zawarte w umowie rezerwacji zostały przez niego indywidualnie uzgodnione z (...) Sp. z o.o.” W oparciu o przedmiotowy wzorzec zawarto 3 umowy z konsumentami.



wzorcem umowy rezerwacji dla inwestycji w C., w którego § 6 ust. 3 zawarto postanowienie o treści: „Zainteresowany oświadcza, że wszystkie postanowienia zawarte w umowie rezerwacji zostały przez niego indywidualnie uzgodnione z (...) Sp. z o.o.” W oparciu o przedmiotowy wzorzec zawarto 22 umowy z konsumentami.

W rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c., zawarte są postanowienia o następującej treści:

„Do ceny netto zostanie doliczony podatek VAT zgodnie z obowiązującymi przepisami. Na dzień podpisania umowy stawka podatku VAT na lokal mieszkalny wynosi 7%, a na garaż i miejsce parkingowe 22%. W przypadku zmiany stawki podatku VAT nastąpi odpowiednia zmiana ceny” (wyrok SOKiK z 18.05.2005 r., poz. 885);

„Strony oświadczają, że ustalona pomiędzy nimi cena przedmiotu umowy uwzględnia obecnie obowiązujące stawki podatku VAT od sprzedaży lokali, wobec czego gdyby stawki te uległy zmianie, cena przedmiotu umowy ulegnie zmianie proporcjonalnie do zmiany stawek podatku VAT. Ponadto, w przypadku wprowadzenia lub zmian stawek innych podatków lub danin publicznoprawnych o charakterze cenotwórczym, a związanych z budownictwem, ewentualny wzrost ceny z tego tytułu pokryje Nabywca”. (wyrok SOKiK z 5.12.2006 r., poz. 1386);

„Nabywca może dokonać przelewu wierzytelności wynikających z niniejszej umowy za zgodą spółki.” (wyrok SOKiK z 17.10.2006 r., poz. 1501);

„Korzystając z prawa do indywidualnego uzgodnienia warunków umowy wnoszę o zmianę następujących elementów umowy: .......... poprzez nadanie im brzmienia jak w załączniku do umowy. Pozostałe nie wymienione wyżej postanowienia umowy uważam za indywidualnie uzgodnione, akceptując je bez zastrzeżeń, co potwierdzam własnoręcznym podpisem, znając skutki prawne postanowień umowy”. (wyrok SOKiK z 11.01.2005 r., poz. 461).

Postanowieniem z dnia 5 lipca 2012 r. Prezes UOKiK wszczął z urzędu postępowanie ws. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w związku z podejrzeniem stosowania przez (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. praktyk, polegających na stosowaniu ww. postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone oraz praktyki naruszającej art. 22 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego.

Pismem z dnia 31 lipca 2012 r. (...) sp. z o.o. zobowiązała się do usunięcia, ewentualnie zmiany we wzorcach umów oraz zmiany umów dotychczas zawartych na podstawie tych wzorców poprzez usunięcie lub zmianę postanowień badanych w toku postępowania. Wobec powyższego, spółka wystąpiła na podstawie art. 28 ust. 1 uokik o wydanie decyzji, w której Prezes UOKiK nałoży na nią obowiązek wykonania zobowiązań wskazanych w ww. piśmie. W toku postępowania administracyjnego, pismami z dnia 30 sierpnia 2012 r. i 22 października 2012 r., Spółka (...) poinformowała Prezesa UOKiK o wprowadzeniu do obrotu konsumenckiego nowych wzorców umów deweloperskich oraz umów rezerwacji, do których wprowadzono następujące zmiany w porównaniu z wzorcami dotychczas stosowanymi:

- dotychczasowemu zapisowi z § 4 ust. 6 wzorców umowy deweloperskiej nadano następującą treść: „Jeżeli w wyniku zmiany powszechnie obowiązującego prawa zmieniona zostanie wysokość stawki podatku od towarów i usług VAT, cena może ulec zmianie stosownie do wzrostu stawki tego podatku. Zmieniona stawka podatku VAT stosowana będzie wyłącznie do kwot, których płatność zgodnie z umową nastąpić ma po wejściu w życie przepisów zmieniających wysokość podatku VAT. Warunkiem wzrostu ceny względem nabywcy jest złożenie mu przez Spółkę oświadczenia o zwiększeniu ceny, przy czym w takim wypadku nabywca może, w terminie 7 dni od dnia otrzymania tego oświadczenia, od niniejszej umowy odstąpić. Prawo odstąpienia realizowane będzie poprzez złożenie Spółce przez nabywcę stosowanego oświadczenia w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym zawierającego zgodę na wykreślenie roszczenia o wybudowanie i przeniesienie własności nieruchomości w księdze wieczystej”;

- ze wzorców umowy deweloperskiej usunięto postanowienie ujęte dotychczas w § 15 ust. 3 („Strony zgodnie postanawiają, że prawa i roszczenia wynikające z niniejszej umowy mogą być przelane przez … na rzecz osób trzecich za pisemną zgodą Spółki (...) Sp. z o.o.”);

- ze wzorców umowy rezerwacji usunięto postanowienie o treści: „Zainteresowany oświadcza, że wszystkie postanowienia zawarte w umowie rezerwacji zostały przez niego indywidualnie uzgodnione z (...) Sp. z o.o.”, zawarte w dotychczasowych § 5 ust. 3/§ 6 ust. 3;

- we wzorcach umowy deweloperskiej zawarto postanowienie określające wysokość należnej Spółce kary umownej o następującej treści: „(…) w razie odstąpienia przez Spółkę (...) Sp. z o.o. od umowy z wyżej wymienionych przyczyn, Spółka jest uprawniona do potrącenia kary umownej w wysokości 4,9% kwot netto wpłaconych przez nabywców z tytułu należnych na podstawie umowy zaliczek składających się na cenę, jednak nie mniej niż 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych)…” (§ 12 ust. 3).

Nowe wzorce umów deweloperskich wykorzystywane są w obrocie co najmniej od dnia 10 sierpnia 2012 r., kiedy to zawarto pierwszą umowę w oparciu o nowe postanowienia wzorców, natomiast nowe wzorce umów rezerwacji stosowane są od dnia 20 sierpnia 2012 r. Pismem z dnia 5 listopada 2012 r. Prezes UOKiK zawiadomił przedsiębiorcę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego oraz o możliwości zapoznania się z tym materiałem i złożenia dodatkowych wyjaśnień.

W roku 2011 r. Spółka (...) osiągnęła przychód w wysokości 33.611.043,64 zł. Dnia 13 listopada 2012 r. Prezes UOKiK wydał decyzję w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, która została zaskarżona w niniejszym postępowaniu.

W świetle powyższych ustaleń sąd okręgowy uznał, że złożone w tej sprawie odwołanie nie jest zasadne.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów odwołującego skierowanych przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w pkt III zaskarżonej decyzji sąd okręgowy wskazał, że w analizowanych wzorcach umów deweloperskich, w § 12 ust. 3 zawarto postanowienie o następującej treści: „Zgodnie z § 11 ust. 2 tego aktu Spółce (...) Sp. z o.o. przysługuje prawo do odstąpienia od umowy; w razie odstąpienia przez Spółkę (...) Sp. z o.o. od umowy z wyżej wymienionych przyczyn, Spółka jest uprawniona do potrącenia odszkodowania w kwocie maksymalnie do 8% kwot netto wpłaconych przez Nabywcę z tytułu należnych na podstawie umowy zaliczek składających się na cenę, jednak nie mniej niż 5.400 zł …”. Natomiast zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, umowa deweloperska powinna zawierać w szczególności określenie wysokości odsetek i kar umownych. Przepis ten należy odczytywać łącznie z pkt 12, w myśl którego umowa deweloperska powinna również określać warunki odstąpienia od niej, o których mowa w art. 29 ustawy, a także warunki zwrotu środków pieniężnych wpłaconych przez nabywcę w razie skorzystania z tego prawa. Zestawienie ze sobą obu regulacji jest konieczne, ponieważ analizowany zapis wzorca umownego spowodował odwrócenie, wynikających z ustawy praw i obowiązków stron w wypadku odstąpienia od umowy. W ocenie sądu okręgowego określenie wysokości zatrzymywanej kwoty przyjęte w powyższym postanowieniu nie spełnia wymogu precyzyjnego określenia wysokości kary umownej w związku z odstąpieniem od umowy, tak jak tego wymaga art. 22 ust. 1 pkt 13 przywołanej ustawy. Kara umowna musi mieć jasno sprecyzowaną wysokość lub precyzyjne kryteria do jej ustalenia (a nie ocenne maksymalnie 8%). Oceniając zakwestionowaną klauzulę czy to pod kątem instytucji odszkodowania, czy kary umownej, należy stwierdzić, że zmienia ona rozkład ciężaru dowodu przy ewentualnym dochodzeniu roszczeń. Z tych też względów praktyka Spółki (...), polegająca na wprowadzeniu do wzorca umownego badanego postanowienia narusza, w ocenie sądu okręgowego, zbiorowe interesy konsumentów.

Odnosząc się do zarzutów odwołania dotyczących klauzuli uznanej za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w pkt I. 2 zaskarżonej decyzji, sąd okręgowy podzielił stanowisko pozwanego co do tożsamości stosowanego przez powoda we wzorcach umów deweloperskich zapisu o „przelewie praw i roszczeń wynikających z umowy” z postanowieniami wpisanymi do rejestru klauzul abuzywnych pod poz. 1501. Tym samym działanie powoda uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik. Podobnie sąd okręgowy ocenił klauzulę stosowaną we wzorcu powoda, o której mowa w punkcie II zaskarżonej decyzji. W ocenie sądu jest ona tożsama z postanowieniem wpisanym do rejestru klauzul abuzywnych pod poz. 461. Tym samym używanie jej stanowi naruszenie zbiorowych interesów konsumentów.

Odnosząc się do zarzutów skarżących dotyczących nałożenia kary pieniężnej, sąd okręgowy uznał, że nałożona kara pieniężna w sposób adekwatny uwzględnia okoliczności niniejszej sprawy, w szczególności fakt udowodnienia stosowania przez odwołującą praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, ponowne dopuszczenie się tych samych rodzajowo naruszeń oraz okres stosowania praktyk. Uwzględnione zostały zarówno okoliczności łagodzące (zaniechanie stosowania praktyk), jak i obciążające (ponowne dopuszczenie się naruszeń, umyślność naruszeń).

Apelację od tego wyroku wniosła (...) sp. z o.o., zaskarżając powyższy wyrok w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez zmianę decyzji Prezesa UOKiK z dnia 13 listopada 2012 roku w części zaskarżonej odwołaniem powódki i niestwierdzenie stosowania przez powoda praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Jako wniosek ewentualny skarżący zgłosił żądanie zmiany zaskarżonego wyroku w całości poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji w zakresie pkt IV lub żądanie zmiany zaskarżonego wyroku poprzez zmianę zaskarżonej decyzji w zakresie pkt. IV decyzji i nałożenie na (...) Sp. z o.o. w P. kary pieniężnej w łącznej kwocie 10.000,00 PLN.

W apelacji podniesione zostały zarzuty dokonania błędnych ustaleń faktycznych przez sąd pierwszej instancji, naruszenia art. 27 ust. 1 i 2 u.o.k.k., błędnej wykładni § 12 ust. 2 wzorca umów deweloperskich, naruszenia art. 484 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a także naruszenia art. 106 ust. 1 pkt. 4 w zw. z art. 111 u.o.k.k.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna w zakresie, w którym kwestionuje uznanie przez sąd okręgowy za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów działanie powoda polegające na posługiwaniu się klauzulami umownymi tożsamymi z postanowieniami wzorców uprzednio wpisanymi do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. Sąd okręgowy w tym zakresie podzielił koncepcję pozwanego, zgodnie z którą przepis art. 479 ⁴³ k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku i zawartego w nim zakazu stosowania klauzuli abuzywnej, od dnia wpisania postanowienia uznanego za niedozwolone do rejestru, na osoby trzecie. W efekcie wyrok taki ma powagę rzeczy osądzonej i moc wiążącą na wszystkich przedsiębiorców, w tym również tych, przeciw którym zakaz taki nie został orzeczony. Tym samym stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone i wpisanych do rejestru, może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Odnosząc się do tej koncepcji, stanowiącej podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, wskazać należy, że wykładnia art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. oraz art. 479 ⁴³ § 2 k.p.c. wywoływała istotne rozbieżności zarówno w orzecznictwie sądowym, jak i doktrynie. Z jednej strony prezentowany był pogląd, na którym oparta została zaskarżona w tej sprawie decyzja oraz wydany w tej sprawie wyrok, zgodnie z którym uznanie określonej klauzuli za niedozwoloną i wpisanie jej do rejestru sprawia, że zakazane i bezprawne jest posługiwanie się w obrocie prawnym taką klauzulą przez wszystkich przedsiębiorców i w stosunku do wszystkich kontrahentów występujących w stosunkach prawnych określonego rodzaju. Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 479 ⁴³ § 2 k.p.c., wpis do rejestru jest skuteczny erga omnes, zaś zakaz stosowania postanowienia uznanego za niedozwolone jest skierowany nie tylko do konkretnego wzorca stosowanego przez pozwanego przedsiębiorcy, ale obejmuje także takie same postanowienia zamieszczone w innych wzorcach pozwanego przedsiębiorcy, jak i we wzorcach innych przedsiębiorców. W efekcie stosowanie w obrocie postanowień wzorców umów o treści identycznej lub tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c., może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, niebędącego stroną postępowania w przedmiocie uznania danego postanowienia wzorca za niedozwolony, za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. Pogląd przeciwny uznaje natomiast, że skutki wyroku uznającego określone postanowienie wzorca za niedozwolone i zakazującego jego stosowania dotyczą jedynie postanowienia konkretnego wzorca stosowanego przez pozwanego przedsiębiorcę, ewentualnie tożsamego wzorca stosowanego przez tego przedsiębiorcę. Rozszerzona prawomocność, o której mowa w art. 479 ⁴³ § 2 k.p.c. nie obejmuje więc innych przedsiębiorców, niebędących stroną postępowania zakończonego wpisem do rejestru, którzy stosują identyczne albo tożsame postanowienia umowne w swoich wzorcach. W efekcie w świetle art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów może być uznane dalsze stosowanie postanowienia, którego treść jest identyczna z treścią postanowienia i które zostało wpisane do rejestru, jedynie przez tego przedsiębiorcę, który uczestniczył w postępowaniu zakończonym wpisem do rejestru. Tak więc adresatem zakazu stosowania postanowienia wzorca umowy, które zostało wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, jest wyłącznie przedsiębiorca, który był stroną postępowania zakończonego tym wpisem.

W dniu 20 listopada 2015 r. podjęta została uchwała przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, III CZP 17/15, w której dokonano wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, norma zawarta w art. 479 ⁴³ k.p.c. rozszerza prawomocność materialną wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych na osoby niebędące stronami procesu zakończonego tym wyrokiem. Zarazem jednak Sąd Najwyższy interpretując przepis art. 479 ⁴³ k.p.c. dokonał, jak sam to określił, tak zwanej „redukcji teleologicznej” uznając, że przewidziana w art. 479 ⁴³ k.p.c. rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa jedynie jednokierunkowo, to jest działa na rzecz wszystkich osób trzecich (konsumentów), ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, to jest przedsiębiorcy, przeciwko któremu ten wyrok został wydany. Rozszerzona prawomocność zawartego w tym wyroku zakazu wykorzystywania klauzul abuzywnych nie obejmuje natomiast innych przedsiębiorców, niebędących stroną postępowania w przedmiocie kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorca, które doprowadziło do wydania tego wyroku.

W świetle dokonanej w uchwale Sądu Najwyższego wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c. uznać należy, że zakaz stosowania postanowień wzorców umowy, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, nie obejmuje innych przedsiębiorców, w stosunku do których dany zakaz nie został orzeczony. W efekcie stosowanie przez przedsiębiorcę wzorców nawet tożsamych, czy zbliżonych znaczeniowo do wzorców prawomocnie zakazanych innym przedsiębiorcom, nie może być uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. i tym samym stanowić źródła naruszenia zakazu przewidzianego w art. 24 ust. 1 u.o.k.k. Z tych względów takie działanie przedsiębiorcy nie stanowi podstawy do wymierzenia kary pieniężnej na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 u.o.k.k.

W ocenie sądu apelacyjnego przedmiotowy i podmiotowy zakres skutków uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, w ramach kontroli abstrakcyjnej, pozostaje w związku z przedmiotowym i podmiotowym zakresem zakazu stosowania praktyki określonej w art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. Zakres zastosowania zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 uokik w zw. z art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik, zależy więc od podmiotowego i przedmiotowego zakresu zakazu wykorzystywania postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone w ramach abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców (art. 479 ⁴² w zw. z art. 479 ⁴³ k.p.c.). Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 marca 2017 r., III SK1/15.

Nie można uznać, że odmienne wnioski wynikają z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2016, wydanego w sprawie Biuro (...) sp. z o.o. sp.k. w D., C‑119/15. W orzeczeniu tym Trybunał Sprawiedliwości, udzielając odpowiedzi na pytanie prejudycjalne Sądu Apelacyjnego w Warszawie wskazał, że artykuł 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z art. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów, należy w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem sądu i wpisanych do krajowego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone mogło zostać uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, który nie brał udziału w postępowaniu zakończonym wpisem owych postanowień do wspomnianego rejestru, za działanie bezprawne, stanowiące podstawę nałożenia kary pieniężnej z tego tytułu, pod warunkiem – czego zweryfikowanie należy do sądu odsyłającego – że przedsiębiorcy temu przysługuje skuteczny środek prawny zarówno przeciwko decyzji uznającej tożsamość porównywanych postanowień, obejmujący kwestię, czy – przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności właściwych danej sprawie – owe postanowienia są materialnie identyczne, zwłaszcza pod względem wywoływanych przez nie szkodliwych dla konsumentów skutków, jak i przeciwko decyzji ustalającej w danym wypadku kwotę kary pieniężnej. Podkreślić należy jednak, że wskazana wykładnia przepisów prawa polskiego, zakładająca dwukierunkową rozszerzoną skuteczność podmiotową zakazu stosowania klauzul abuzywnych, nałożonego na sąd w wyniku dokonania kontroli abstrakcyjnej, stanowiąca dla Trybunału Sprawiedliwości punkt odniesienia dla wykładni prawa unijnego, nie jest w świetle prawa unijnego wykładnią konieczną, a jedynie wykładnią dopuszczalną. Nie można w szczególności z orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości wywodzić, że dla realizacji celów ochrony konsumenta na poziomie unijnym, w szczególności zaś zapewnienia efektywności tej ochrony, konieczne jest przyjęcie w prawie krajowym regulacji przewidujących rozszerzenie podmiotowe prawomocności wyroków sądowych nakładających zakaz stosowania określonych postanowień wzorca, na innych przedsiębiorców, nie objętych wprost treścią tego zakazu. W efekcie więc nie zachodzi sprzeczność pomiędzy treścią orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości, a przywołaną powyżej uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r.

Nie można również uznać, że norma zawarta w art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.k. może stanowić samoistne źródło zakazu stosowania klauzul abuzywnych, uprzednio wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych, i tym samym samodzielnie rozstrzygać o zakwalifikowaniu zachowania przedsiębiorcy jako deliktu administracyjnego (zob. również: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2015 r., III SK 60/14). Dyspozycja art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. znajduje zastosowanie w razie naruszenia uprzednio istniejącego zakazu, którego źródłem jest prawomocne orzeczenie sądu, wydane w ramach tak zwanej kontroli abstrakcyjnej. Jeżeli więc adresatem zakazu stosowania postanowienia wzorca umowy, które zostało wpisane do rejestru klauzul abuzywnych (art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.ik.), jest wyłącznie przedsiębiorca, który był stroną postępowania zakończonego tym wpisem, a taki wniosek wynika z wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c. przedstawionej w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., wówczas decyzja Prezesa UOKiK nakładająca karę pieniężną na innego przedsiębiorcę za naruszenie tego zakazu, musi być uznana za pozbawioną podstawy prawnej. Uzasadnia to jej uchylenie na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c. Z tych względów sąd apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok sądu okręgowego w tej części, w której sąd okręgowy oddalił odwołanie powoda od rozstrzygnięć zawartych w punktach I.2, II, IV. 1 zaskarżonej decyzji i w tej części zaskarżoną decyzję uchylił, jako pozbawioną podstawy prawnej.

W pozostałej części apelacja powoda jako niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. Podzielić należy stanowisko sądu pierwszej instancji, że w tej części (pkt III i IV.2 decyzji) zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Trafnie sąd okręgowy uznał, że zakwestionowany przez Prezesa UOKiK zapis umowny nie spełnia warunku należytego określenia wysokości kary umownej należnej przedsiębiorcy na wypadek odstąpienia od umowy. Wysokość ta we wzorcu umownym ustalona została jedynie za pomocą dwóch wartości – maksimum wynoszącego 8 % kwot netto wpłaconych przez nabywcę oraz minimum – kwoty 5.400 zł. Natomiast, zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 9 sierpnia 2012 r. o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, umowa deweloperska powinna zawierać określnie wysokości odsetek i kar umownych dla stron umowy deweloperskiej. Skarżący w apelacji podnosi, że powyższa klauzula zawarta we wzorcu umownym nie stanowi kary umownej, a w istocie przewiduje odszkodowanie, którego wysokość odpowiada rzeczywistej szkodzie poniesionej przez dewelopera na skutek nienależytego wykonania umowy przez konsumenta. Stanowiska tego nie można podzielić. Z zapisu umownego wynika bowiem, że wysokość tego odszkodowania, niezależnie od faktycznie poniesionej przez dewelopera szkody, ustalona została w wysokości nie mniejszej niż 5.400 zł. Kwota ta, zgodnie z wzorcem umownym, należy się deweloperowi niezależnie od faktu poniesienia jakiejkolwiek szkody, a także niezależnie od wysokości tej szkody. Tym samym kwota 5.400 zł stanowi w istocie minimalną karę umowną, której górną granica może być ustalona przez dewelopera na poziomie 8 % kwot netto wpłaconych przez nabywcę.

Podzielić należy również stanowisko sądu okręgowego co do prawidłowego ustalenia wysokości kary nałożonej na powoda za czyn przypisany mu w punkcie III zaskarżonej decyzji. Sąd okręgowy w tym zakresie dokonał analizy metodologii Prezesa UOKiK uznając przyjętą metodologię za prawidłową i podkreślając, że pozostaje ona zgodna z opublikowanymi w Dzienniku Urzędowym Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyjaśnieniami w sprawie ustalania wysokości kar pieniężnych za stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Wyjaśnienia te nie mają wprawdzie doniosłości normatywnej, jednakże przyczyniają się do zapewnienia transparentności w zakresie metodologii ustalania wysokości kar za poszczególne naruszenia przewidziane w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. Sąd okręgowy uznał również, że nałożona na przedsiębiorcę kara ustalona została z uwzględnieniem występujących w rozpoznawanej sprawie okoliczności łagodzących i obciążających. Wywody te należy podzielić. Skarżący w apelacji w tym zakresie polemizuje jedynie z ustaleniami i ocenami sądu okręgowego nie wskazując na okoliczności, które ustalenie te i oceny mogłyby podważyć. Z tych względów w pozostałym zakresie apelacja skarżącego jako niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 100 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Zważywszy, że apelacja okazała się zasadna co do dwóch z trzech czynów uznanych za sąd pierwszej instancji za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, koszty te zostały rozliczone w proporcji 2/3 do 1/3, przy uwzględnieniu kosztów poniesionych przez skarżącego (opłata od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone w stawce minimalnej, zgodnie z § 14 ust. 3 pkt 1 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych) oraz jego przeciwnika (wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone w stawce minimalnej na podstawie wskazanego powyżej rozporządzenia).