Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2014 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 września 2014 roku w S.

sprawy z powództwa D. O.

przeciwko E. P.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji wniesionej przez pozwaną od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 22 maja 2013 r., sygn. akt I C 1479/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 2 w ten sposób, że powództwo w całości oddala;

II.  zasądza od powoda D. O. na rzecz pozwanej E. P. kwotę (...) ( dwa tysiące sto sześćdziesiąt dziewięć) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  nakazuje pobrać od powoda D. O. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin P. i Zachód w S. kwotę 2000 zł (dwóch tysięcy złotych) tytułem części opłaty od apelacji.

Sygn. akt II Ca 1441/13

UZASADNIENIE

Powód D. O. po ostatecznym sprecyzowaniu żądania w pozwie skierowanym przeciwko E. P. wniósł o uznanie umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w S. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Szczecin-P. i Zachód prowadził księgę wieczystą o numerze (...) zawartej pomiędzy małżonkami K. P. (1) i K. P. (2) a E. P. w dniu 14 marca 2011r. za bezskuteczną wobec niego w celu ochrony wierzytelności przysługującej mu względem K. P. (1), objętej nakazem zapłaty wydanym w dniu 13 kwietnia 2011r. przez Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie o sygn.. akt XI GNc 928/11 oraz wyrokiem wydanym w dniu 16 listopada 2011r. przez Sąd R. S.-Centrum w S. w sprawie o sygn.. akt XI GC 315/11. Powód wniósł jednocześnie o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie wyrokiem z dnia 22 maja 2013r. (sygn. akt I C 1479/11) uznał za bezskuteczną wobec D. O. umowę darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w S. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą o nr (...), zawartą pomiędzy K. P. (1), K. P. (2) a E. P. w dniu 14.03.2011e. rep. A 2129/2011 przed notariuszem M. P., któremu przysługuje wobec dłużnika K. P. (1) wierzytelność wynikająca z nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 13.04.2011r. wydanego przez Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie o sygn.. akt XI GNc 928/11 oraz wyroku Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 16.11.2011r. – sygn.. akt XI GC 315/11. Zasądził również od pozwanej E. P. na rzecz D. O. kwotę 4769 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

U podstaw tego wyroku legły następujące ustalenia: W dniu 26.02.1996r. małżonkowie K. i K. P. (2) otrzymali przydział spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S.. Środki na pokrycie wkładu budowlanego pochodziły z ich majątku wspólnego. Od około 2008r. K. P. (1) prowadzący działalność gospodarczą w zakresie transportu samochodowego popadł w kłopoty finansowe. W dniu 11.09.2009r. zaciągnął on w G. Banku w K. kredyt w wysokości 310.460,61 zł w celu pokrycia wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Powyższy kredyt zabezpieczony został przez obciążenie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S. hipoteką zwykłą do kwoty stanowiącej 70% udzielonego kredytu.

W dniu 13 marca 2010r. K. P. (1) zawarł z D. O. umowę handlową na podstawie której, D. O. w zamian za zapłatę określonej ceny zobowiązał się zaopatrywać K. P. (1) w paliwa silnikowe, oleje silnikowe oraz akcesoria i inne towary u niego dostępne. D. O. otrzymał od K. P. (1) podpisany przez niego weksel in blanco na zabezpieczenie spłaty należności powstałych w związku z wykonywaniem zawartej umowy. D. O. dostarczał kontrahentowi zamówione towary, jednak nie otrzymywał regularnie zapłaty za nie.

W 2011r. kłopoty finansowe K. P. (1) pogłębiały się, posiadał on m. in. z żoną na koniec lutego 2011r. zadłużenie w wysokości 10.429,37 zł wobec SM (...) w S. z tytułu opłat eksploatacyjnych związanych z użytkowaniem lokalu przy ul. (...) w S.. Córka K. E. P. przebywała na stałe za granicą, w czasie pobytu w kraju w marcu 2011r. została poinformowana przez ojca o obciążeniach hipotecznych na nieruchomości przy ul. (...) w S. oraz o jego problemach finansowych.

W dniu 14 marca 2011r. małżonkowie K. P. (1) i K. P. (2) zawarli z córką E. P. umowę na mocy której darowali jej spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S..

W dniu 24 marca 2011r. D. O. wypełnił uzyskany od K. P. (3) weksel in blanco na kwotę 53.241,51 zł i wezwał go do jego wykupu w terminie do dnia 1 kwietnia 2011r. Ojciec pozwanej nie wykupił weksla w oznaczonym terminie, co skutkowało wystąpieniem przeciwko niemu z pozwem o zapłatę do Sądu Rejonowego. Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym w dniu 13 kwietnia 2011r. w sprawie o sygn. akt XI GNc 928/11 Sąd zasądził na rzecz D. O. kwotę 53.242,51 zł wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 2 kwietnia 2011r. do dnia zapłaty. Po wniesieniu zarzutów Sąd Rejonowy uchylił ww. nakaz zapłaty co do kwoty 6.210,15 zł i w tym zakresie umorzył postępowanie, oraz na nowo orzekł o kosztach. Postanowieniem z dnia 30 marca 2012r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie Wydział XI Gospodarczy nadał nakazowi zapłaty z dnia 13 kwietnia 2011r. oraz wyrokowi z dnia 16 listopada 2011r. klauzulę wykonalności w zakresie oznaczonym w tym wyroku. Wszczęte na wniosek D. O. postępowanie egzekucyjne okazało się bezskuteczne, gdyż ustalono, że dłużnik nie posiada majątku, z którego możliwe byłoby zaspokojenie wierzyciela. Wobec powyższego komornik postanowieniem z dnia 28 grudnia 2012r. umorzył egzekucję.

Według Sądu Rejonowego powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Niespornym w niniejszej sprawie pozostawało, że powodowi przysługuje wymagalna wierzytelność o zapłatę kwot oznaczonych w wyroku i nakazie zapłaty. Z kolei przesłankami opisanej w art.527 k.c. skargi pauliańskiej są: pokrzywdzenie wierzycieli, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową; działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli; wiedza lub możliwość przy zachowaniu należytej staranności dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią. Przy czym zgodnie z art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Twierdzenia strony pozwanej wskazujące, że istniała umowa zgodnie z którą rodzice pozwanej otrzymali od jej dziadka środki pieniężne na zakup lokalu mieszkalnego, który w przyszłości miał zaspokoić jej potrzeby mieszkaniowe Sąd Rejonowy uznał za niewiarygodne. Wskazał on, że cel ten nie został ujawniony w sporządzonej umowie darowizny, nadto pozwana nie zainicjowała postępowania dowodowego zmierzającego do wykazania, że taka umowa w istocie została zawarta. Co więcej w toku postępowania nie przeprowadzono żadnego dowodu z dokumentów potwierdzającego, że środki na wykup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu rodzice powódki otrzymali od jej dziadka, natomiast z treści umowy darowizny wynika wprost, że rodzice pozwanej pokryli wymieniony wkład ze środków wchodzących w skład ich majątku wspólnego. Sąd Rejonowy wskazał ponadto, że nawet gdyby umowa między rodzicami a dziadkiem pozwanej istniała to nie tamowałaby ona dochodzonego pozwem roszczenia. Sąd meriti uznał, że faktycznym celem zawarcia umowy darowizny było udaremnienie przez ojca pozwanej możliwości uzyskania przez jego wierzycieli zaspokojenia z darowanego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Dokonując takiej oceny Sąd miał na względzie okoliczność, że sam dłużnik przesłuchany w sprawie w charakterze świadka zeznał, że w okresie poprzedzającym dokonanie darowizny „bał się, że zostanie on zlicytowany”. Dłużnik działał zatem ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W ocenie Sądu Rejonowego dłużnik jest niewypłacalny, gdy po dokonaniu zaskarżanej czynności cały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów, a zatem niewypłacalność to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązania się ze zobowiązań finansowych. Oznacza on taki obiektywny stan majątku dłużnika, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w których egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może przynieść zaspokojenia roszczeń wierzyciela. Dla skorzystania przez danego wierzyciela ze skargi pauliańskiej wystarczy przy tym, że niewypłacalność dłużnika uniemożliwia zaspokojenie wierzytelności tego wierzyciela. W ocenie Sądu Rejonowego dłużnik wyzbywając się nieodpłatnie składnika majątkowego w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu stał się niewypłacalny w wyższym stopniu. Argumentem za takim stwierdzeniem w ocenie Sądu Rejonowego jest okoliczność, że ostatecznie prowadzona z wniosku wierzyciela egzekucja należnej mu wierzytelności z majątku dłużnika nie przyniosła efektu, z tego powodu, że dłużnik nie dysponował już majątkiem z którego możliwe byłoby przeprowadzenie skutecznej egzekucji.

Również świadomość pozwanej, że zawierając umowę darowizny działała z pokrzywdzeniem wierzyciela nie budziła wątpliwości Sądu w świetle brzmienia art. 527 § 3 k.c. Pozwana nie wykazała w sposób wiarygodny, że nie wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 k.p.c. i przepisów rozporządzenia z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyła apelacją w całości pozwana zarzucając naruszenie prawa materialnego tj. art. 527 k.c. i art. 528 k.c. poprzez błędne jego zastosowanie. Zarzuciła również naruszenie prawa procesowego w szczególności przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wyrażające się w dokonaniu przez Sąd dowolnej oceny zabranego materiału dowodowego, przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zabranego materiału dowodowego, a w szczególności oparcie się wyłącznie na twierdzeniach strony powodowej.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, uwzględniając koszty postępowania odwoławczego.

W uzasadnieniu apelacji polemizowała z ustaleniami Sądu Rejonowego. Wskazywała, że na stałe mieszkała w A. i nie mogła wiedzieć o stanie finansowycm swego ojca, który w wyniku zawarcia umowy darowizny, wbrew ustaleniom Sądu, nie stał się niewypłacalny w większym stopniu gdyż w przypadku egzekucji z darowanego prawa i tak wszystkie wyegzekwowane sumy zostałyby przejęte przez bank - wierzyciela hipotecznego. Wskazała ponadto, że w sprawie I C 1131/12, Sąd Okręgowy, przy podobnym stanie faktycznym, oddalił powództwo.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja doprowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku. Słuszny okazał się bowiem zarzut naruszenia prawa materialnego, art. 527 k.p.c.

Na wstępie należy jednak zaznaczyć, że Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe, w zakresie zawnioskowanym przez stron. Dowody poddał ocenie i w jej wyniku poczynił ustalenia, które Sąd Okręgowy podziela w części.

Niewątpliwie powodowi przysługuje wobec K. P. (1) wierzytelność stwierdzona tytułami wykonawczymi, która nie została zaspokojona w wyniku prowadzonej egzekucji. Rację ma też Sąd Rejonowy, że w wyniku umowy darowizny zawartej pomiędzy dłużnikiem a pozwaną dłużnik wyzbył się jedynego składnika swego majątku - spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego.

Powyższe ustalenia nie przesądzają jednak o skuteczności skargi pauliańskiej. Decydujące bowiem znaczenie ma rzeczywisty stan majątku w czasie, gdy wierzyciel żąda zaspokojenia, a uwzględniając wymagania art. 316 § 1 k.p.c. - stan istniejący w chwili orzekania (porównaj wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2001r. VCKN 280/00, z dnia 23 lipca 2003r. II CKN 299/01, z dnia 5 lipca 2013r. IV CSK 738/12).

W orzecznictwie sądów ugruntowane jest stanowisko, że uwzględnienie powództwa opartego na art. 527 k.c. jest możliwe tylko w razie istnienia związku przyczynowego pomiędzy zaskarżoną czynnością prawną dłużnika a jego niewypłacalnością. Jeżeli stan majątku dłużnika uniemożliwiał zaspokojenie wierzyciela niezależnie od tego, czy zaskarżona czynność zostałaby dokonana, nie istnieje związek przyczynowy między tą czynnością a pokrzywdzeniem wierzycieli, co skutkuje koniecznością oddalenia skargi pauliańskiej (porównaj wyroki Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007r. w sprawie II CSK 384/06 i 5 lipca 2013r. w sprawie IV CSK 738/12).

Badając zatem wspomniany związek przyczynowy należy wskazać, że przedmiotem umowy darowizny (objętej skargą) było spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w S.. Wartość przedmiotu umowy określona została przez strony na kwotę 250 000 złotych. Powód nie zakwestionował wskazanej w umowie wartości darowanego prawa. Sąd Okręgowy nie miał zatem żadnych przesłanek ku temu, aby ustalić, że wskazana w umowie wartość jest zaniżona. Prawo, o wspomnianej wartości, obciążone jest hipoteką zwykłą do kwoty 310.460,61 zł i hipoteką kaucyjną do kwoty 217.322,43 zł na rzecz (...) Banku Spółki Akcyjnej w K.. Hipoteki obciążają prawo od dnia 5 listopada 2009r., a więc jeszcze zanim powód zawarł z dłużnikiem umowę handlową. Zestawienie powyższych wartości prowadzi wprost do wniosku, że obciążenia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu dłużnika przenoszą znacznie jego wartość. Przy takim obciążeniu jasnym jest, że powód nie miałby możliwości nawet częściowego zaspokojenia swej wierzytelności, prowadząc egzekucję z własnościowego spółdzielczego prawa. Taka konkluzja oparta jest o treść przepisu art. 1025 § 1 pkt. 5 i 9 k.p.c. Z sumy uzyskanej ze sprzedaży prawa w pierwszej kolejności Sąd wydzieliłby środki na pokrycie należności zabezpieczonych hipoteką, które ciążyły na nieruchomości przed dokonaniem w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu egzekucji. Po wydzieleniu kwoty na pokrycie należności z V grupy, z racji wartości hipotek, brakłoby środków na wierzycieli z grupy IX, do której należałoby powód. Powód zatem nie ma i nie miał możliwości nawet częściowego zaspokojenia z sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości. Brak jest zatem związku przyczynowego między umową darowizny zawartą przez dłużnika z pozwaną a stanem niewypłacalności dłużnika. Takie zaś ustalenie, o czym mowa była powyżej, prowadzi wprost do oddalenia powództwa ze skargi pauliańskiej, o czym Sąd Okręgowy orzekł, w punkcie I wyroku. Konsekwencją oddalenia powództwa była również zmiana orzeczenia o kosztach procesu. Orzeczeniem o oddaleniu powództwa Sąd Okręgowy objął również żądanie powoda zasądzenia kosztów procesu. Pozwana, z uwagi na treść przepisu art. 98 § 1 k.p.c. nie ma obowiązku ponosić tych kosztów. Sama zaś kosztów w postępowaniu przed sądem I instancji nie poniosła, wobec tego nie było potrzeby zamieszczania w zmienianym wyroku odrębnego rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Orzeczenie zawarte w punkcie I wyroku zostało oparte o treść przepisu art. 386 § 1 k.p.c.

Pozwana wygrała postępowanie apelacyjne w całości. Zgodnie z treścią przepisu art. 98 k.p.c. powód jako przegrywający sprawę ma obowiązek zwrócić pozwanej niezbędne koszty postępowania apelacyjnego (art. 98 § 3 i 99 k.p.c.). Pozwana wnosząc apelację uiściła część opłaty od apelacji w wysokości 352 zł. Ponadto w postępowaniu apelacyjnym była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika - radcę prawnego T. P.. Niezbędne koszty postępowania apelacyjnego w przypadku strony reprezentowanej przez profesjonalistę obejmują uiszczone koszty sądowe, opłatę od pełnomocnictwa 17 złotych i wynagrodzenie pełnomocnika, które zgodnie z § 6 pkt 5 w związku z 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzania Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013r, poz. 490), wynosi (75% z 2400 zł) 1800 złotych. Pozwana poniosła w postępowaniu apelacyjnym koszty w łącznej wysokości 2169 złotych, zasądzone w punkcie II wyroku.

Zgodnie z art.113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy prawne, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Wobec powyższego, przy uwzględnieniu treści przepisu art. 98 § 1 k.p.c. kosztami nieuiszczonej części opłaty od apelacji należało obciążyć powoda, o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie III wyroku.