Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 kwietnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2015 roku w S.

sprawy z wniosku R. K., H. M., J. S.
i G. W.

z udziałem A. K., G. F. i C. Ś.

o dział spadku po J. K. (1)

na skutek apelacji wniesionej przez uczestniczkę G. F. od postanowienia częściowego Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 16 maja 2014 roku, sygn. akt II Ns 749/11

uchyla zaskarżone postanowienie w punktach I., II. i III. i w tej części przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 1204/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem częściowym z dnia 16 maja 2014 roku Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, w sprawie o sygn. akt II Ns 749/11 ustalił, że uczestniczka G. F. poczyniła nakłady i wydatki na majątek spadkowy J. K. (1) w kwocie łącznej 28.658,84 zł (I.), tytułem rozliczenia wydatków i nakładów zasądził na rzecz uczestniczki G. F. od wnioskodawców H. M., J. S., G. W. i R. K. oraz od uczestników C. Ś. i A. K. kwoty po 4094,12 zł, płatne w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności (II.), oddalił wniosek G. F. o rozliczenie nakładów i wydatków w pozostałym zakresie (III.) oraz oddalił wniosek H. M., J. S., G. W. i R. K. o zaliczenie darowizny na schedę spadkową (IV).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

J. K. (1) zmarła w S. w dniu (...), nie pozostawiając testamentu. Postanowieniem z dnia 5 listopada 2004 roku, sygn. akt III Ns 2586/04, Sąd Rejonowy w Szczecinie stwierdził, że spadek po zmarłej z mocy ustawy nabyły wprost dzieci: córka G. F., córka J. S., syn R. K., córka C. Ś., syn A. K., córka H. M., córka G. W. po 1/7 części.

Na chwilę śmierci J. K. (1) była właścicielem nieruchomości położonej w S. przy ul. (...), która składa się z działki numer (...) z budynkiem mieszkalnym i gospodarczym. Dla nieruchomości tej prowadzona jest księga wieczysta KW (...). Działka gruntu ma powierzchnię 930 m2, jest w całości zagospodarowana i ogrodzona. Posiada bezpośredni dostęp do drogi publicznej ulicy (...).

Budynek mieszkalny pochodzi z 1926 roku, jego powierzchnia zabudowy wynosi 122 m2, a powierzchnia użytkowa 157,22 m2 . Na nieruchomości jest także wybudowany w latach 80. budynek gospodarczy o powierzchni zabudowy 47 m2 wykorzystywany jako garaż. Obecnie stan techniczny budynku mieszkalnego jest zły, nadaje się on do generalnego remontu. Budynek jest silnie zawilgocony ze śladami zagrzybienia.

Wartość nieruchomości położonej przy ul. (...) w S. według stanu na dzień 6 kwietnia 2004 roku i według cen obecnych wynosi 581.800 zł.

W okresie od 1997 roku do 2003 roku w nieruchomości przy ul. (...) w S. wykonywane były remonty i modernizacje, o których zakresie decydowała G. F. w uzgodnieniu z J. K. (1). G. F. zajmowała się także organizacją tych prac i je nadzorowała, a także wypłacała wynagrodzenia wykonawcom usług.

G. F. w okresie od 1999 roku do 2002 roku prowadziła także budowę budynku mieszkalnego przy ul. (...) w S., gdzie w 2002 roku zamieszkała.

G. F. cieszyła się największym spośród dzieci zaufaniem matki i zajmowała się sprawami finansowymi J. K. (1), dysponowała także pełnomocnictwem do jej konta bankowego w banku (...) S.A. o numerze (...), prowadzonym w walucie Euro. Ponadto przygotowywała zeznania podatkowe dla matki, która utrzymywała się z emerytury krajowej w wysokości 1500 zł miesięcznie oraz dwóch emerytur zagranicznych wypłacanych w kwotach po 234,20 Euro miesięcznie i 475 euro kwartalnie. W latach 2000-2003 J. K. (1) korzystała z odliczeń podatkowych w ramach ulgi remontowej. Na rachunku bankowym J. K. (1) w marcu 2004 roku znajdowało się 368,81 Euro.

Przed 6 kwietnia 2004 roku przy ul. (...) w S. wykonano następujące remonty budynku mieszkalnego: nastąpiła zmiana zasilania energetycznego budynku z linii napowietrznej na kablową, wymiana 3 sztuk drzwi wejściowych, wymiana elementów konstrukcji dachu w postaci łat i kontrłat, zaizolowanie folią, ocieplenie dachu wełną mineralną, położenie dachówki ceramicznej B., pokrycie dachu werandy i przedsionka papą termozgrzewalną, wymiana opierzeń, rynien i obróbek blacharskich, ocieplenie budynku, otynkowanie i pomalowanie elewacji, wymiana balustrad przy zewnętrznych schodach, zakup blachy na okrycie dachu nad wejściem do domu i do piwnicy, odwodnienie północnej oraz zachodniej ściany domu, wyremontowanie sufitu nad werandą, wytapetowanie pokojów I i II na parterze, zakup drewna na schody do piwnicy, wyremontowanie łazienki na parterze, remont łazienki na poddaszu połączony z modernizacją, tj. zamontowaniem kabin prysznicowych, wc kompaktów, umywalki i zlewozmywaka z bateriami, wykonaniem tynków obłożeniem ścian glazurą, posadzek terakotą, przesunięciem ścianki działowej w górnej łazience, wymiana podłączeń wodno-kanalizacyjnych w łazienkach, wymiana pieca gazowego na jednofunkcyjny z zasobnikiem c.w.u. oraz wymiana instalacji c.o. na miedzianą, zamontowanie grzejników, remont kuchni polegający na wymianie glazury, terakoty, instalacji wodnej przy podłączeniach, wymiana okien.

Prace te zostały sfinansowane przez G. F. za wyjątkiem remontu elewacji, remontu łazienek w budynku i remontu centralnego ogrzewania i wymiany okien, które finansowane były częściowo z oszczędności G. F. i jej męża I., a częściowo ze środków J. K. (1). Przed wykonaniem powyższych remontów budynek wymagał modernizacji, w szczególności instalacja CO była zużyta i mało wydajna, dach budynku przeciekał, były liczne ubytki dachówek, przecieki przy kominach.

Poczynione zostały także remonty na terenie posesji przylegającej do budynku mieszkalnego przy ul. (...) w S., które finansowała G. F., w szczególności wydatkowała ona środki na zakup płyt chodnikowych rozbiórkowych i kostki brukowej, zakup dwuteowników na płot (30m) od strony wschodniej, wymianę ogrodzenia frontowego posesji na stalowe wraz z bramą wjazdową i furtką wraz z pomalowaniem, zakup siatki ogrodzeniowej dla wymiany ogrodzenia od strony wschodniej , zakup płyty falistej PCV na pokrycie wiaty, zakup blachy do przykrycia budynku gospodarczego. Prace te fizycznie częściowo wykonywane były przez rodzinę zmarłej, tj. córki H. M., J. S., G. W., C. Ś. i ich mężów, w tym w szczególności A. W. i K. S., oraz przez syna A. K.. Przed wymianą ogrodzenia frontowego nieruchomości było ono skorodowane i dziurawe. Bieżące naprawy wykonywane były przez A. K. i K. S..

Po śmierci J. G. F. wymieniła w budynku mieszkalnym podłogę na werandzie, na ganku i korytarzu, gdzie położono terakotę oraz zamontowała wkład kominowy z daszkiem.

Wartość nakładów na nieruchomość poczynionych za życia J. K. (1) wynosi 87.900 zł, z tego prace finansowane przez G. F. mają wartość 65.200 zł, zaś wartość nakładów poczynionych w nieruchomości po śmierci J. K. (1) wynosi 2000 zł.

Prace remontowe na nieruchomości przy ul. (...) w S. G. F. finansowała z oszczędności zgromadzonych w okresie małżeństwa z I. F.. Małżeństwo było dobrze sytuowane i w okresie między 2000 a 2003 rokiem. Roczne dochody wspólne małżonków oscylowały w granicach 300.000 zł. W celu sfinansowania remontów w domu matki G. F. w 2002 roku zaciągnęła także pożyczkę w Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych w kwocie 32.000 zł. Wcześniej w 1997 roku G. F. zawarła także umowę kredytową w celu sfinansowania na zakup drzwi drewnianych z montażem, który spłacała w ratach w 1998 roku. Faktury i rachunki na zakup materiałów budowlanych wystawiane były zarówno na nazwisko J. K. (1), jak i na nazwisko G. F. i jej męża I. F..

W tylnej części nieruchomość przy ul. (...) w S. sąsiaduje z posesją położoną przy ul. (...) w S. składającej się z działki gruntu numer (...), zabudowanej budynkiem mieszkalnym i garażem, której właścicielami są G. F. i jej mąż I. F.. Na posesji pod numerem (...) G. F. i jej mąż wybudowali budynek garażowo-gospodarczy oznaczony w rejestrze gruntów numerem (...) , który został tak posadowiony, że na powierzchni 16 m2 znajduje się na działce numer (...). J. K. (1) wyraziła córce zgodę na zajęcie swojego gruntu pod garaż, a następnie 24 czerwca 2001 roku złożyła oświadczenie do Prezydenta Miasta S., że jest współinwestorem tego budynku. Na tej podstawie wydane zostało G. i I. F. pozwolenie na budowę garażu.

Po śmierci J. K. (1) w domu przy ul. (...) w S. zamieszkiwała nadal J. S., która za życia matki opiekowała się przez kilka lat począwszy od 1995 roku. J. S. pozostała w nieruchomości zgodnie z ustaleniami rodzinnymi całego rodzeństwa, miała opiekować się psami, które pozostały w domu oraz sprawować bieżący nadzór nad nieruchomością spadkową. G. F. pomogła rodzeństwu w załatwieniu formalności związanych ze zgłoszeniem nabycia majątku spadkowego po matce J. K. (1) w urzędzie skarbowym.

Ponadto w tym czasie wszystkie koszty utrzymania nieruchomości spadkowej ponosiła G. F.. Rodzeństwo zobowiązało się do przekazywania kwot po 50 zł na bieżące remonty w domu, ale kwoty te były przekazywane tylko przez kilka miesięcy i rozdysponowane przez J. S..

J. S. wyprowadziła się z nieruchomości w czerwcu 2007 roku. Po opuszczeniu nieruchomości przez J. S. w domu do marca 2009 roku pozostały psy, którymi zajmowała się G. F., która również od tego czasu doglądała nieruchomości. Okresowo w nieruchomości mieszkała także C. Ś., która ma mieszkanie w S., a przechodziła intensywne leczenie przeciwnowotworowe w S..

W domu przy ul. (...) w S. na dzień śmierci J. K. (1) znajdowały się meble i sprzęty niezbędne w gospodarstwie domowym, a w budynku gospodarczym także narzędzia, które zostały podzielone w naturze.

Wnioskiem z dnia 30 lipca 2007 roku G. F. wystąpiła o sądowy dział spadku po J. K. (1). W piśmie tym G. F. określiła wartość nieruchomości przy ul. (...) w S. na kwotę 210.000 zł i wnosiła o przyznanie nieruchomości na swoją rzecz ze spłatami na rzecz rodzeństwa wynoszącymi po 30.000 zł. Postępowanie toczyło się przed Sądem Rejonowym w Szczecinie - pod sygnaturą III Ns 2854/07. Wszyscy spadkobiercy na potrzeby tej sprawy podpisali oświadczenia pisemne, iż zrzekają się swoich udziałów we współwłasności nieruchomości nabytej w drodze spadku po J. K. (1) na rzecz G. F. za odpłatnością w wysokości 30.000 zł. Następnie jednak oświadczyli, że proponowane spłaty są rażąco zaniżone i nie zgadzają się na wnioskowany podział. G. F. na skutek stanowiska rodzeństwa cofnęła wniosek i postępowanie umorzono postanowieniem z dnia 26 września 2007 roku.

Po zakończeniu ww. postępowania H. M., J. S., R. K., A. K. i G. W. zwrócili się do G. F. z pismem, w którym prosili o spotkanie w celu polubownego załatwienia podziału. G. F. poinformowała rodzeństwo, iż nie jest zainteresowana sprzedażą przedmiotu spadku i wszelkie spotkania w tej kwestii są bezcelowe.

Od chwili zakończenia postępowania sądowego w przedmiocie podziału spadku rodzeństwo było skonfliktowane nie rozmawiało ze sobą. G. F. nadal ponosiła koszty utrzymania nieruchomości spadkowej. Nieruchomość była ogrzewana, w ogrodzie wykonywane były niezbędne prace porządkowe.

Tytułem kosztów niezbędnych do utrzymania nieruchomości G. F. po dniu 6 kwietnia 2004 roku uiszczała opłaty miesięczne za wywóz śmieci z nieruchomości przy ul. (...) w S. na rzecz spółki (...) , opłaty za wodę na rzecz Zakładu (...) w S., opłaty za prąd na rzecz (...) S.A., a potem (...) sp. z o.o. , opłaty za gaz na rzecz (...) Spółki (...), a potem (...) S.A. Opłaciła także opróżnienie szamba przy budynku na ul. (...) w S. w dniu 1 września 2009 roku - kwotą 96,30 zł. Do 10 listopada 2009 roku G. F. i jej mąż I. F. korzystali ze zbiornika szamba na nieruchomości przy ul. (...). W dniu 10 listopada 2009 roku I. F. zawarł z Zakładem (...) sp. z o.o. umowę o dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków z nieruchomości przy ul. (...) w S..

Ponadto G. F. opłacała także podatek od nieruchomości spadkowej na rzecz Gminy M. S. począwszy od 2004 roku, w wysokości określonej w corocznie wydawanych decyzjach. W roku 2010 roku ustalony decyzją podatkową podatek dla nieruchomości wyniósł 686 zł. Począwszy od 2010 roku każdy ze spadkobierców uiszczał część podatku od nieruchomości, proporcjonalną do jego udziału. I tak H. M. wpłaciła tytułem podatku następujące kwoty: 48,30 zł w dniu 1 marca 2010 roku, w dniu 5 sierpnia 2010 roku, 50 zł w dniu 26 kwietnia 2011 roku, 49,43 zł w dniu 20 września 2011 roku, G. W. wpłaciła kwotę 48,36 zł w dniu 7 kwietnia 2010 roku, kwoty 49,72 zł w dniu 30 sierpnia 2011 roku i 15 kwietnia 2011 roku, J. S. wpłaciła 50 zł w dniu 22 lutego 2011 roku i 26 czerwca 2011 roku.

Ponadto G. F. w okresie od kwietnia 2004 roku do lutego 2007 roku ponosiła opłaty za telewizję (...)+ w kwotach po 57 zł miesięcznie, którą abonowała w nieruchomości przy ul. (...) w S. jeszcze za życia matki na jej potrzeby. Po śmierci J. K. (1) z telewizji tej korzystały osoby tam przebywające, tj. J. S., C. Ś. oraz członkowie rodziny J. S. przyjeżdżające co roku z (...). G. F. wypowiedziała tę umowę z dniem 29 października 2007 roku, po wyprowadzeniu się z nieruchomości przez J. S..

Pismami z dnia 25 października 2007 roku H. M. zwróciła się do (...) Spółki (...) oraz do E. Operator o udzielenie informacji, na jaki adres i na jaką osobę przesyłane są rachunki dotyczące nieruchomości przy ul. (...) w S.. Na skutek tych pism E. poinformowała, iż w związku ze zgonem J. K. (1) powinna być zawarta nowa umowa o dostawę energii elektrycznej. G. F. zawarła wówczas nową umowę dostawy prądu do nieruchomości na ul. (...) w S. na tzw. licznik przedpłatowy.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji zważył, że w niniejszym postępowaniu do podziału zgłoszono w zasadzie jeden składnik majątkowy, a mianowicie nieruchomość położoną przy ul. (...) w S., której spadkodawczyni J. K. (1) na chwilę śmierci była jedynym właścicielem. Początkowo strony wnosiły także o rozliczenie rzeczy ruchomych, ale ostatecznie w tym zakresie dokonały podziału poza sądem.

Sąd Rejonowy zaznaczył, że wydane rozstrzygnięcie ma charakter postanowienia częściowego, ponieważ dotyczy jedynie żądań o rozliczenie nakładów i wydatków na nieruchomość spadkową oraz o zaliczenie darowizny na schedę spadkową, co do których wszystkie okoliczności zostały wyjaśnione na tyle, że wniosek w tym zakresie może zostać rozpoznany.

W przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe zostało w całości przeprowadzone co do powyższych roszczeń, natomiast co do podziału nieruchomości spadkowej strony zgodnie wniosły o wstrzymanie się przez Sąd z dokonaniem tego podziału w celu umożliwienia sprzedaży tej nieruchomości stronom poza sądem i podziału uzyskanej ze sprzedaży kwoty.

Pozostałe żądania zgłoszone w sprawie dotyczyły rozliczenia wydatków i nakładów na nieruchomość spadkową oraz zaliczenia darowizny na schedę spadkową.

Żądanie rozliczenia wydatków i nakładów na remonty i utrzymanie nieruchomości położonej przy ul. (...) w S. zgłosiła G. F., która podała, iż remonty nieruchomości z uwagi na jej zły stan techniczny były przeprowadzane już za życia spadkodawczyni i w uzgodnieniu z nią, ale finansowane były głównie przez G. F.. G. F. podała, iż część remontów została w nieruchomości przeprowadzona już po śmierci matki. Łącznie z tytułu dokonanych w nieruchomości remontów uczestniczka zażądała rozliczenia kwoty 50.000 zł, wniosła również o rozliczenie kosztów utrzymania nieruchomości spadkowej po dniu 6 kwietnia 2004 roku w kwocie 27.641,14 zł.

Sąd zważył, że kwestią sporną w niniejszym postępowaniu był zakres remontów poczynionych w nieruchomości przy ul. (...) w S. za życia spadkodawczyni J. K. (1), podstawa ich rozliczenia oraz wartość tych prac.

Odnośnie żądania uczestniczki o rozliczenie sfinansowanych przez nią remontów nieruchomości spadkowej, Sąd Rejonowy dał wiarę twierdzeniom uczestniczki G. F., iż współfinansowała ona te remonty, przy czym jako wiarygodne Sąd potraktował pierwsze spontanicznie złożone przez uczestniczkę G. F. zeznania w zakresie finansowania remontów, w trakcie których przyznała, iż remont elewacji, remont obu łazienek w budynku mieszkalnym i remont centralnego ogrzewania w budynku były współfinansowane przez J. K. (1) w części. G. F. w kolejnych zeznaniach stwierdziła, że wszystkie powyższe remonty zostały sfinansowane przez nią w całości z jej oszczędności, jednakże nastąpiło to po namyśle, możliwości konsultacji z pełnomocnikiem i skorzystania z własnych zapisków i notatek, dlatego też należało przyjąć za prawdziwą pierwszą przedstawioną wersję. Współfinansowania remontów przez zmarłą nie wykluczyli w swoich zeznaniach świadkowie zawnioskowani przez wnioskodawczynię, którzy wskazywali jedynie, że według ich wiedzy większość z tych remontów była finansowana przez G. F., gdyż spadkodawczyni nie byłoby stać na przeprowadzenie prac o tak znacznej wartości. Ostatecznie Sąd Rejonowy przyjął, że uczestniczka G. F. ze środków własnych sfinansowała prace remontowe o wartości 65.200 zł, zaś wartość wszystkich prac wykonanych za życia J. K. (1) miała wartość 87.900 zł.

Wartości te Sąd ustalił w drodze opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości. Stwierdził przy tym, że opinia ta stała się jednak podstawą rozliczeń pomiędzy stronami, jedynie w zakresie dotyczącym remontów poczynionych w nieruchomości po śmierci J. K. (1), które biegła wyceniła na nieznaczną kwotę 2000 zł.

Uczestniczka finansując prace remontowe czyniła, bowiem „nakłady” na cudzy majątek. Skoro nakłady poczynione zostały przed powstaniem współwłasności nie mogą być rozliczone na podstawie art. 207 kc. Nie stanowią one również długów spadkowych, gdyż nie dotyczyły kosztów utrzymania spadkodawczyni pozostających w związku z jej ostatnią chorobą, a zmierzały do utrzymania względnie poprawy stanu nieruchomości stanowiącej własność spadkodawczyni.

Sąd Rejonowy zauważył, że w trakcie swoich zeznań G. F. kilkakrotnie podkreślała, iż darzyła nieruchomość przy ul. (...) w S. sentymentem , że wiedziała, iż jej matka J. K. (1) jest do tego domu przywiązana, dba o niego i chciała jej pomóc o tę nieruchomość zadbać, dlatego zdecydowała się na finansowanie remontów już za życia matki, a czynności te podejmowała mając świadomość, że dom po śmierci matki pozostanie w rodzinie, a więc w interesie całej rodziny. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd uznał, że środki inwestowane przez G. F. w remonty nieruchomości należącej do jej matki stanowiły darowiznę dla J. K. (1).

Jak wynika z zeznań G. F. pokrywała ona wydatki związane z remontem domu matki właśnie w celu dokonania na jej rzecz przysporzenia majątkowego nie licząc na jakakolwiek wzajemność, w szczególności uczestniczka zdawała sobie sprawie, że nie będzie jedynym spadkobiercą zmarłej, a wyremontowany dom będzie służył całej rodzinie, gdyż odziedziczy go także liczne rodzeństwo. Jak wynika z twierdzeń uczestniczki do dnia śmierci spadkodawczyni okoliczności te nie uległy zmianie, w szczególności darowizna ta nie została skutecznie odwołana przez uczestniczkę, brak więc podstaw do uznania, iż z tego tytułu uczestniczce przysługuje prawo żądania zwrotu wartości dokonanych remontów w odpowiednich częściach przez rodzeństwo będące współspadkobiercami uczestniczki.

Sąd Rejonowy wskazał również, że podstawą roszczeń nie mogą przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. W niniejszej sprawie ustalono, iż G. F. miała świadomość, że wydatkuje własne środki na nieruchomość będącą własnością matki, a przesunięcie majątkowe, jakie nastąpiło na skutek finansowania przez G. F. remontów tej nieruchomości dokonane zostało w drodze czynności prawnej, a mianowicie umowy darowizny zawartej w drodze nieformalnej, ale potwierdzonej sukcesywnym przekazywaniem przez G. F. środków pieniężnych na cele powiększenia substancji majątkowej J. K. (1), przy czym brak jakichkolwiek podstaw do uznania, iż podstawa tej czynności odpadła, co wyłącza zastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Sąd Rejonowy wydając orzeczenie częściowe nie mógł natomiast odnieść się do podniesionego przez uczestniczkę G. F. zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wnioskodawców domagających się spłat z ich udziałów w nieruchomości bez uwzględnienia remontów sfinansowanych przez G. F., gdyż zakresem rozstrzygnięcia objęta była tylko część żądań stron związana z rozliczeniem nakładów, wydatków, kosztów utrzymania nieruchomości spadkowej oraz zaliczenie darowizny na schedę spadkową. Ta część została wyjaśniona wystarczająco do wydania rozstrzygnięcia, kwestia zaś samego podziału nieruchomości zgodną wolą stron powinna zostać rozstrzygnięta później, gdyż obecnie strony planują sprzedanie nieruchomości poza sądem i podział uzyskanej ze sprzedaży kwoty stosownie do posiadanych udziałów. Nie było więc możliwości ewentualnego zmniejszenia spłat w oparciu o klauzulę zasad współżycia społecznego.

Jako podstawą żądania G. F. w zakresie rozliczenia kosztów remontów poniesionych w nieruchomości spadkowej po dniu 6 kwietnia 2004 roku oraz kosztów utrzymania nieruchomości spadkowej w tym samym okresie, Sąd Rejonowy wskazał art. 922 § 2 kc i odpowiednio stosowany art. 207 kc. Zauważył, że zgłoszone do rozliczenia przez uczestniczkę opłaty z tytułu podatku od nieruchomości, opłat abonamentowych za prąd, gaz, opłat za dostawę wody, wywóz śmieci jako wskazane w treści art. 207 kc koszty utrzymania nieruchomości winny być poniesione przez spadkobierców stosownie do posiadanych przez nich udziałów w nieruchomości. Stąd też zasadnym było ich uwzględnienie w podziale. Wydatki na utrzymanie wyliczone zostały w oparciu o dowody wpłat przedstawione przez G. F. i zgodnie z jej wyliczeniem, z tym że zostały one pomniejszone o te wydatki, które słusznie zakwestionowali wnioskodawcy.

Sąd pierwszej instancji uznał, iż po śmierci J. K. (2) z tytułu opłat za rożnego rodzaju rachunki wynikające z konieczności utrzymania nieruchomości spadkowej w niepogorszonym stanie G. F. zapłaciła 26.658,84 zł. Ponadto uczestniczka poniosła nakłady na remont w nieruchomości spadkowej polegający na wymianie podłóg na werandzie ganku i korytarzu, wymianie glazury, terakoty i wykonaniu instalacji wodnej przy podłączeniach w kuchni oraz na wymianie wkładu kominowego o wartości 2000 zł. Zakres nakładów na remonty poczynionych po dniu 6 kwietnia 2004 roku ustalony został w oparciu o zeznania G. F., jej męża I. F. i córki S. G., a ich wartość w oparciu o nadmienioną już wcześniej opinię biegłego z zakresu wyceny nieruchomości.

W sumie, więc do rozliczenia przyjęto wydatki na kwotę łączną 28.658,84 zł, z których każdy ze spadkobierców powinien ponieść 1/7 część, dlatego też zasądzono od wnioskodawców i uczestników na rzecz uczestniczki G. F. kwoty po 4094,12 zł. Z uwagi na nieznaczną wysokość zasądzonych kwot Sąd nie znalazł podstaw do znacznego odraczania ich wymagalności w czasie, w szczególności do powiązania momentu zapłaty ze sprzedażą nieruchomości uznając, że okres 6 miesięcy będzie dla każdego ze spadkobierców wystarczający na wygospodarowanie kwoty należnej uczestniczce z bieżących dochodów w postaci emerytur.

Z kolei podstawą zgłoszonego przez wnioskodawców żądania o zaliczenie na schedę spadkową G. F. kwoty 5296 zł jako równowartości gruntu o powierzchni 16 m2 darowanego uczestniczce G. F. przez spadkodawczynię jest art. 1039 kc.

Sąd zważył, że wnioskodawcy domagali się uwzględnienia jako przysporzenia dokonanego na rzecz uczestniczki G. F. zgody J. K. (1) na posadowienie częściowo na jej nieruchomości garażu przypisanego do nieruchomości położonej przy ul. (...) w S., z którego korzysta G. F. i jej mąż I. będący właścicielami tej nieruchomości. Zgoda ta wyrażona została na potrzeby postępowania administracyjnego poprzedzającego wydanie małżonkom pozwolenia na budowę budynku garażowego i polegała na oświadczeniu spadkodawczyni, iż jest współinwestorem tej inwestycji. Czynność J. K. (1) nie skutkowała jednak przejściem na rzecz samej G. F., ani też na rzecz obojga małżonków F. własności części nieruchomości spadkowej, na której posadowiony jest garaż albowiem w części, na której jest on wzniesiony na gruncie J. K. (1) jako budynek związany z gruntem stanowił on jej własność, faktycznie więc na skutek posadowienia budynku sfinansowanego przez G. F. na gruncie spadkodawczyni, ta ostatnia stała się współwłaścicielem tego budynku, nastąpiło więc raczej przysporzenie na jej rzecz, niż uszczerbek w jej majątku, co byłoby warunkiem ustalenia, ze w ogóle doszło do darowizny lub innego przysporzenia pod tytułem darmym dokonanego na rzecz uczestniczki . Tak argumentując Sąd Rejonowy uznał, iż w związku z faktem budowy garażu na gruncie J. K. (1) nie nastąpiło przesunięcie z jej majątku do majątku uczestniczki, a co za tym idzie brak było podstaw do zaliczenia na schedę spadkową darowizny, która nie miała miejsca, a żądanie wnioskodawców w tej części ulegało oddaleniu.

Apelację od powyższego postanowienia wywiodła uczestniczka G. F. i zaskarżając postanowienie w części, to jest co do rozstrzygnięć zawartych w jego pkt I - III, wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku G. F. o rozliczenie nakładów i wydatków w całości, to jest ustalenie, że uczestniczka G. F. poczyniła nakłady i wydatki na majątek spadkowy J. K. (1) - przed i po dacie śmierci J. K. (1) - w kwocie łącznej 116.558,84 zł oraz zasądzenie na rzecz uczestniczki G. F. tytułem rozliczenia wydatków i nakładów od wnioskodawców H. M., J. S., G. W. i R. K. oraz od uczestników C. S. i A. K. kwoty po 16.651,26 zł płatne w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia płatności. W przypadku braku podstaw do wydania orzeczenia reformatoryjnego, uczestniczka wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi rejonowemu. Ponadto wniesiono o zasądzenie od wnioskodawców, solidarnie, na rzecz uczestniczki G. F. kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Skarżąca zarzuciła Sądowi pierwszej instancji:

1. Błąd w ustaleniach faktycznych Sądu, mający wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, polegający na przyjęciu, że z nakładów na nieruchomość wchodzącą w skład masy spadkowej po J. K. (1) o łącznej wartości 87.900 zł, poczynionych za życia J. K. (1), G. F. sfinansowała tylko część o wartości 65.200 zł, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (w szczególności dokumentów wykazujących dochody J. K. (1), zeznań uczestniczki G. F. oraz zeznań świadków S. G., I. F., C. Ś.) wynika, że całość tych remontów sfinansowana została przez G. F., zaś dochody J. K. (1) były zbyt niskie, zwłaszcza przy ustalonych bezspornie jej wydatkach (na odświeżenie nieruchomości, utrzymanie nieruchomości, utrzymanie psów, utrzymanie licznych gości), jak na to, by zgromadzić mogła ona środki finansowe pozwalające na dokonanie remontów i innych nakładów o ustalonej przez Sąd wartości 22.700 zł.

2. Błąd w ustaleniach faktycznych sądu, mający wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, polegający na przyjęciu, że ogółem dochody J. K. (1) wyniosły: 27.677,67 zł w roku 2000, 26.958,35 zł w roku 2001, 25.264,26 zł w roku 2002 oraz 34.507,61 zł w roku 2003, co w przeliczeniu dawało od 2.000 zł do 2.800 zł miesięcznie, podczas gdy w rzeczywistości wyżej wskazane kwoty to przychody, zaś dochody osiągane przez J. K. (1) były znacznie niższe.

3. Błąd w ustaleniach faktycznych sądu, mający wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, polegający na przyjęciu, że nakłady na nieruchomość wchodzącą w skład masy spadkowej po J. K. (1) poczynione przez G. F. (z majątku wspólnego jej i I. F.) za życia J. K. (1) stanowiły darowiznę na rzecz J. K. (1), podczas gdy w rzeczywistości nakłady te dokonywane były jako inwestycja w rzecz, która w nieodległej przyszłości miała się stać się (w świadomości tak G. F., jak i jej rodzeństwa) przedmiotem wspólnego prawa własności G. F. i jej rodzeństwa; pominięcie przez Sąd w jego rozważaniach, że w efekcie nakłady poczynione przez skarżącą na przedmiotową nieruchomość miały spowodować i spowodowały zwiększenie się majątku pozostałych spadkobierców J. K. (1) kosztem majątku G. F., nie zaś majątku samej spadkodawczyni.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy wnieśli o jej oddalenie i o zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawców kosztów postepowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna, z tym, że jej uwzględnienie nie było następstwem trafności zarzutów podniesionych przez skarżącą.

Mianowicie w okolicznościach sprawy brak było podstaw do wydania postanowienia częściowego w przedmiocie i o treści, jak w zaskarżonym postanowieniu.

Nie budzi wątpliwości, że w postępowaniu nieprocesowym, w tym w sprawie o zniesienie współwłasności i dział spadku, może znaleźć zastosowanie norma prawna zawarta w art. 317 § 1 kpc. Przepis ten głosi, że sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego. Istotnym jest, że zastosowanie tej normy prawnej w postępowaniu nieprocesowym następuje odpowiednio (art. 13 § 2 kpc), to jest z uwzględnieniem charakteru tego postępowania i norm szczególnych, zawartych w art. 506 i dalszych kpc. Na szczególną uwagę zasługuje tu unormowanie art. 618 § 1 kpc, zgodnie z którym w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy, zaś w odniesieniu konkretnie do postępowania o dział spadku art. 686 kpc, który stanowi, że w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

Na tle tych przepisów w orzecznictwie ugruntowany został pogląd, że odpowiednie zastosowanie przepisu art. 317 kpc o wyrokach częściowych do takiego postępowania - poprzez art. 13 § 2 kpc, nie pozwala na wydanie postanowienia częściowego rozstrzygającego o podziale nieruchomości w naturze, bez jednoczesnego ustanowienia odrębnej własności lokalu i wyrównania wartości udziałów współwłaścicieli spłatami lub dopłatami i dalej powiązanie zniesienia współwłasności z koniecznością rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy wynika nie tylko z formalnego obowiązku sądu, ale ma też swoje uzasadnienie materialnoprawne rzutujące na wybór właściwego sposobu zniesienia współwłasności. Bez rozstrzygnięcia sporu, czy dany współwłaściciel rzeczywiście dokonał nakładów oraz bez ustalenia jego wartości nie jest możliwe odpowiednie zastosowanie art. 317 kpc (tak: postanowienie SN z dnia 25 maja 1994 r., I CRN 49/94 i postanowienie SN z dnia 12 grudnia 2006 r., II CSK 272/06). Podsumowując w sprawie o dział spadku jest dopuszczalne wydanie postanowienia częściowego obejmującego tylko niektóre składniki tego majątku. Orzeczenie takie musi jednak zawierać rozstrzygnięcie zarówno o przyznaniu tych składników, jak i o koniecznych rozliczeniach z tego tytułu. Rozstrzygnięcia w zakresie zniesienia współwłasności danego przedmiotu majątkowego i roszczeń z tytułu jego posiadania i nakładów nań poczynionych są na tyle wzajemnie ze sobą powiązane, że sąd nie tylko nie może wydać postanowienia o zniesieniu współwłasności bez jednoczesnego rozstrzygnięcia tych ostatnich roszczeń, ale także roszczenia takie nie mogą być w sprawie o dział spadku samodzielnie rozstrzygane – w tym w ramach postanowienia częściowego. Tytułem przykładu wskazać tu można, że uwzględnienie roszczenia o rozliczenie nakładów ulepszających przedmiot wchodzący w skład spadku, dokonanych po jego otwarciu może nastąpić jedynie wówczas, gdy przedmiot ten jest przyznawany na wyłączną własność innemu współspadkobiercy niż ten, który dokonał tych nakładów. Wynika to stąd, że w postępowaniu o dział spadku wartość przedmiotu ustala się wedle stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania, co powoduje, że takie nakłady, których dokonał ten ze spadkobierców, któremu przyznawany jest dany przedmiot, nie są rozliczane z tego względu, że są czynione wyłącznie na korzyść tego ostatniego i jednocześnie w ramach spłat udziałów pozostałych spadkobierców, nie ma on obowiązku uiszczać na ich rzecz jakichkolwiek kwot odzwierciedlających zwiększenie w drodze tych nakładów wartości rzeczy.

W rozpoznawanej sprawie taki charakter może mieć kwota 2000 zł, z tytułu remontów dokonanych przez skarżącą w okresie po otwarciu spadku, co musi być jeszcze zbadane w dalszym toku postępowania.

Z opisanych już powyżej względów koniecznym okazało się wydanie orzeczenia o charakterze kasatoryjnym, znajdującego swe oparcie w normie prawnej zawartej w art. 386 § 4 kpc. Wydanie bowiem postanowienia częściowego o niedopuszczalnej treści – zakresie rozstrzygania, jest równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy.

Już tylko na marginesie, wskazać należy, że słusznie Sąd Rejonowy nie uwzględnił w ramach rozliczenia nakładów na przedmiot wchodzący w skład spadku roszczenia skarżącej o rozliczenie kosztów remontów przedmiotowej nieruchomości w okresie sprzed dnia otwarcia spadku. Niezależnie bowiem od tego czy środki wydatkowane na ten cel miały charakter darowizny na rzecz spadkodawczyni, czy też ta miała być zobowiązana do ich zwrotu w jakiejkolwiek postaci, brak jest podstaw do rozstrzygania w tej kwestii w niniejszej sprawie o dział spadku. W szczególności w tym drugim przypadku można by mówić o długu spadkodawczyni, tymczasem w sprawie o dział spadku podziałowi nie podlegają co do zasady długi spadkowe, z wyjątkiem spłaconych długów spadkowych, o czym wprost stanowi art. 686 kpc.

W odniesieniu do dalszego toku postępowania zwrócić należy uwagę na słuszny pogląd wrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 listopada 2006 roku (I CSK 219/06), gdzie wskazano, że w ramach postępowania o zniesienie współwłasności, jak również w ramach postępowania o podział majątku wspólnego sąd nie jest władny rozpoznawać wszystkie roszczenia, jakie uczestnicy mają względem siebie, a jedynie roszczenia związane z posiadaniem rzeczy (art. 618 kpc) bądź roszczenia związane z posiadaniem poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów z majątku wspólnego, nakładów poczynionych na majątek wspólny oraz spłaconych długów (art. 686 kpc, w związku z art. 43 kro i art. 1035 kc).

Reasumując, na podstawie art. 386 § 4 kpc, w zw. z art. 13 § 2 kpc, orzeczono jak w sentencji postanowienia, uwzględniając rzecz jasna zakres zaskarżenia.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło na podstawie art. 108 § 2 kpc.