Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2014 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. C.

przeciwko (...) spółce akcyjnej

w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu, XIV Wydział Cywilny z siedzibą w Pile

z dnia 3 kwietnia 2014 r., sygn. akt XIV C 264/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

P. Górecki E. Staniszewska A. Adamczuk

UZASADNIENIE

Powódka Z. C. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W. kwoty 80.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania sądowego.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powódki jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2014 r.

I. zasądził od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki Z. C. kwotę 45.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty;

II. w pozostałej części oddalił powództwo;

III. zasądził od pozwanego na rzecz powódki 702,84 zł tytułem kosztów procesu;

IV. nakazał ściągnąć z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki w punkcie pierwszym na rzecz Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Poznaniu 1.760 zł tytułem kosztów sądowych;

V. nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu 2.240 zł tytułem kosztów sądowych (sygn.akt XIV C 264/13).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powódka w 1969 roku zawarła związek małżeński. Z małżeństwa pochodziło troje dzieci: L. urodzona w (...) roku, I. urodzony w (...) roku i L. urodzony w (...) roku. Małżonkowie C. żyli w separacji. Po zawarciu związku małżeńskiego I. C. wyprowadził się z domu. Wraz z żoną i synem zamieszkiwał w P. i prowadził własną firmę transportową. Powódka zamieszkiwała wraz z młodszym synem w miejscowości L. i pracowała w przedszkolu jako intendentka. W 2005 roku przeszła na świadczenie przedemerytalne, a następnie na emeryturę. Zmarły syn utrzymywał z matką dobre kontakty. Odwiedzał ją często, nawet kilka razy w tygodniu. Powódka mogła liczyć na wsparcie psychiczne i pomoc syna, w zależności od potrzeb, także na pomoc finansową.

W dniu 27 czerwca 2006 r. doszło do wypadku komunikacyjnego, w którym I. C. poniósł śmierć. Wyrokiem z dnia 30 października 2006 r. (sygn. akt II K 943/06) Sąd Rejonowy w Świebodzinie uznał oskarżonego A. B. za winnego tego, że w dniu 27 czerwca 2006 r. na drodze (...) na odcinku obwodnicy Ś. województwa (...) kierując ciągnikiem siodłowym marki M. o numerze rejestracyjnym (...) wraz z naczepą o nr rejestracyjnym (...) naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że jadąc z prędkością niedostosowaną do warunków jazdy oraz nie zachowując bezpiecznej odległości od poprzedzającego go pojazdu marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...) kierowanego przez D. S., doprowadził do uderzenia w tył tego pojazdu, który uprzednio uderzył w tył ciągnika siodłowego marki M. (...) o numerze rejestracyjnym (...) z naczepą o numerze rejestracyjnym (...), kierowanego przez K. M., który to zatrzymał swój pojazd przed sygnalizacją świetlną ustawioną na drodze z uwagi na roboty drogowe, wskutek czego śmierć na miejscu ponieśli kierujący V. (...) D. S. oraz pasażer V. (...) I. C. tj. przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. i wymierzył mu karę jednego roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności, warunkowo zawieszając jej wykonanie na okres dwóch lat próby. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 6 listopada 2006 r.

Właściciel ciągnika siodłowego marki M. oznaczonego numerem rejestracyjnym (...) Spółka z o.o. zawarł z (...) S.A. umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów; na potwierdzenie zawartej umowy została wystawiona polisa nr (...) z okresem ochrony ubezpieczeniowej od 23 kwietnia do 30 października 2006 r. Pojazd został oddany w leasing A. B. prowadzącemu działalność gospodarczą w dziedzinie usług transportowych.

O śmierci syna powódka została poinformowana przez policjanta, doznała szoku i musiała zażyć leki na uspokojenie. Śmierć syna wpłynęła negatywnie na stan psychiczny i emocjonalny powódki. Miała problemy z zasypianiem, pojawiały się u niej myśli negatywne, odczuwała niechęć do wykonywania zwykłych obowiązków domowych. Powódka nadal zamieszkuje w L.. Utrzymuje się z emerytury w kwocie niecałe 1.500 zł. Codziennie odwiedza ją syn L., który mieszka w tej samej miejscowości. Odwiedza ją także córka L.. Utrzymuje kontakty z synową (żoną I.) i z wnukiem. Ma kłopoty ze snem; często w nocy w ogóle nie może zasnąć lub śpi bardzo krótko. Jeździ do terapeuty, który leczy ją dotykiem.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana, zaskarżając wskazany wyrok w całości. Skarżąca zarzuciła naruszenie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 k.c. oraz art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości. Nadto domagała się oddalenia wniosku powódki w zakresie kosztów procesu i obciążenia jej w całości tymi kosztami, a także zasądzenia od powódki kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powódka w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i obciążenie pozwanej kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelację uznać należało za bezzasadną. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je za własne.

Powódka domagała się zadośćuczynienia za krzywdę jakiej doznała na skutek śmierci syna spowodowanej czynem niedozwolonym sprawcy wypadku. Jako podstawę prawną swojego roszczenia powołała przepisy art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 k.c. Oczywistym przy tym jest, że nie mogła zadośćuczynienia dochodzić na podstawie art. 446 § 4 k.c., bowiem zdarzenie będące źródłem jej roszczenia miało miejsce przed wejściem w życie tego przepisu. Skarżący zasadność apelacji upatrywał w „obejściu art. 446 § 4 k.c., który w dniu śmierci I. C. jeszcze nie obowiązywał”.

Przepis art. 448 k.c. stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę na wskazany cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Katalog dóbr osobistych wymienionych w art. 23 k.c. jest tylko przykładowy i należą do niego wszelkie dobra osobiste będące wartościami niematerialnymi, które są doniosłe i zasługujące na ochronę. Za dobra osobiste podlegające ochronie uznaje się też między innymi więzi emocjonalną łączące osoby bliskie i jest to pogląd już powszechnie akceptowany w doktrynie i orzecznictwie. Dobra te podlegają więc ochronie prawnej na gruncie wskazanych przepisów. W wyroku z dnia 25 maja 2011 r. II CSK 537/10 (LEX 846563) Sąd Najwyższy stwierdził, że więź między rodzicami a dzieckiem jest wartością niematerialną „własną” rodziców, a skoro ona w utrwalonym już orzecznictwie uznana została jako ich dobro osobiste podlegające ochronie prawa cywilnego, to jednym ze środków tej ochrony jest norma wynikająca z art. 448 k.c. Uznać zatem trzeba, że powódce, jako matce zmarłego w wyniku czynu niedozwolonego syna, przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 k.c.

Nie sposób zgodzić się ze skarżącym, którego argumentacja sprowadza się do uznania, że „w dacie zdarzenia będącego podstawą wytoczenia powództwa nie istniała podstawa prawna umożliwiająca przyznanie zadośćuczynienia najbliższym członkom rodziny osoby zmarłej ”. Dodać wypada, że wprowadzenie do systemu prawnego art. 446 § 4 k.c. nie stanowi o powstaniu roszczeń o zadośćuczynienie w przypadku śmierci osób bliskich dopiero od momentu jego wejścia w życie. Sąd Apelacyjny w pełni zgadza się z Sądem Najwyższym, że dodanie art. 446 § 4 k.c. nie jest jedynie wyrazem woli ustawodawcy potwierdzenia dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia na gruncie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie tego przepisu, lecz, wbrew twierdzeniom strony pozwanej, jest również dokonaniem zmiany w ogólnej regule wynikającej z art. 448 k.c. przez zawężenie kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia. Bez wprowadzenia art. 446 § 4 k.c., roszczenia tego mógłby dochodzić bowiem każdy, a nie tylko najbliższy członek rodziny. Przepis ten niewątpliwie ułatwia dochodzenie tego roszczenia. W odniesieniu do osób, których dobro osobiste w postaci więzi rodzinnej naruszone zostały czynem niedozwolonym, który miał miejsce przed wejściem w życie tego przepisu, jedyną podstawą roszczeń o zadośćuczynienie są przepisy art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24. k.c. Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał pogląd, że Sąd może przyznać najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c., także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (por. uchwały Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 października 2010 r. III CZP 76/2010 OSNC 2011/B poz. 42 i z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 32/2011 OSNC 2012/1 poz. 10 oraz wyroki Sądu Najwyższego - Izba Cywilna: z dnia 14 stycznia 2010 r. IV CSK 307/2009 OSNC 2010/C poz. 91, z dnia 25 maja 2011 r. II CSK 537/2010). Wypada również podkreślić, że prawu polskiemu nie jest znany wyczerpujący katalog dóbr osobistych, a obecnie, w świetle dorobku literatury i judykatury, nie budzi wątpliwości pogląd, że podlegają ochronie dobra osobiste niewymienione w art. 23 k.c., takie jak chociażby właśnie szczególna więź emocjonalna istniejąca pomiędzy członkami rodziny.

W tej sytuacji przyjąć trzeba, że więź matki z dzieckiem, zasługuje na status dobra osobistego, podlegającego ochronie przewidzianej w art. 24 § 1 k.c., a spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić

naruszenie dóbr osobistych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Dodać trzeba, że Sąd Najwyższy ostatecznie przesądził też, że art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) - w brzmieniu obowiązującym przed dniem 11 lutego 2012 r. - nie wyłączał z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. (uchwała z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 93/12, niepubl.).

Z tych też powodów podniesiony zarzut naruszenia art. 448 k.c. w zw. z art. 24 i 24 k.c. i w zw. art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych okazał się chybiony i nie mógł odnieść zamierzonego skutku prawnego.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego uznając ją za bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego poniesionych przez powódkę, na które składało się wynagrodzenie pełnomocnika ustalone w oparciu o § 6 pkt 5 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 z późn. zm.), Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z wynikającą z art. 98 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania.

P. Górecki E. Staniszewska A. Adamczuk