Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2017 r. w Szczecinie

sprawy (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o ustalenie obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 grudnia 2015 r. sygn. akt VI U 1122/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. po 10860 zł (dziesięć tysięcy osiemset sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska del. SSO Gabriela Horodnicka

– Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 252/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 7 kwietnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że S. O. jako pracownik płatnika składek (...) sp. z o.o. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 10 czerwca 2013 r. Organ rentowy w toku postępowania wyjaśniającego ustalił, że umowa o pracę zawarta pomiędzy płatnikiem a ubezpieczoną jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, zaś jej celem nie było realizowanie stosunku pracy, a jedynie umożliwienie S. O. osiągnięcie nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych jego uczestników, a w konsekwencji nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych

W odwołaniu od decyzji płatnik składek wniósł o jej zmianę i uznanie, że S. O. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 10 czerwca 2013 r. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy, oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz swoją i zainteresowanej kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazano, że utworzenie stanowiska dyrektora generalnego u skarżącej wiązało się z realną potrzebą zwiększenia zatrudnienia uzasadnioną przesłankami ekonomicznymi i organizacyjnymi. Zainteresowana objęła stanowisko jedynie przejściowo z uwagi na fakt, że rekrutacja okazała się bezskuteczna. Płatnik stwierdził, że celem zawarcia umowy o pracę i ustalenia wynagrodzenia za pracę zainteresowanej w kwocie 50.000 zł brutto miesięcznie było realizowanie stosunku pracy, a nie umożliwienie osiągnięcia zainteresowanej nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych jego uczestników.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie w całości, z argumentacją jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z 23 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w pkt I zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że S. O. podlega ubezpieczeniu społecznemu jako pracownik (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na warunkach umowy o pracę z 10 czerwca 2013r., w pkt II zasądził od organu rentowego na rzecz płatnika kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że S. O., urodzona (...) 16 maja 2005 r. ukończyła Akademię Rolniczą w S. na Wydziale (...)na kierunku technologia żywności pochodzenia morskiego. W dniu 15 listopada 2001 r. zainteresowana ukończyła jednoroczne podyplomowe studium zarządzania logistyką. W trakcie aktywności zawodowej pracowała jako:

- specjalista do spraw zakupów, dyrektor logistyki, dyrektor do spraw logistyki i zakupów w (...) Sp. z o.o. (branża artykułów dziecięcych) w latach 1997-2003, z wynagrodzeniem końcowym w wysokości 8.000 netto plus premia,

- zastępca dyrektora handlowego do spraw zakupów zajmowanego w (...) spółka z o.o. w S. w okresie od 1 grudnia 2003 r. do 24 stycznia 2004 r. z wynagrodzeniem ok. 10.000 zł.

Od 1 czerwca 2004 r. S. O. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie urządzania i utrzymania ogrodów, prac remontowych, małej architektury. Dnia 14 października 2013r. zawiesiła prowadzenie działalności gospodarczej.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w S. przy ul. (...) powstała na mocy Aktu Założycielskiego spisanego w formie aktu notarialnego w dniu 8 marca 2004 r. Dnia 22 kwietnia 2004 r. Spółka została wpisana do Krajowego Rejestru (...) pod numerem KRS (...). Przedmiotem działalności Spółki jest sprzedaż zabawek – płatnik jest dystrybutorem i importerem zabawek projektowanych, opracowywanych i rozwijanych przez firmy amerykańskie i zachodnioeuropejskie. Wspólnikami spółki są K. D. (1) (9 udziałów) S. O. 26 (udziałów) i (...) FINANSE (...) spółka prawa Anglii i Walii (90 udziałów). Członkami zarządu spółki są: K. D. (1) oraz S. O., która w okresie od marca 2004 r. do czerwca 2013 r. pełniła funkcję Prezesa z wynagrodzeniem ok 7.000 netto miesięcznie. Do obowiązków S. O. jako Prezesa należała reprezentacja firmy na zewnątrz i podpisywanie umów z dostawcami oraz klientami. Od 1 lipca 2013 r. S. O. jako wiceprezes Zarządu zastępuje Prezesa K. D. (1).

Sąd Okręgowy ustalił, że zatrudnienie w spółce kształtuje się na poziomie ok. 12-13 pracowników pracujących na stanowiskach: specjalisty ds. sprzedaży i marketingu, specjalisty ds. finansów i administracji, : specjalisty ds. zakupów i logistyki, menagera, przedstawicieli handlowych oraz specjalistów zajmujących się wysyłaniem ofert, wprowadzaniem zamówień do systemu. Zarobki tych osób kształtują się od 3 do 6 tysięcy brutto.

Od 1 września 2010 r. do 31 sierpnia 2011 r. spółka wykazała dochód w wysokości 1.318.316,48 zł,

Od 1 września 2011 r. do 31 sierpnia 2012 r. spółka wykazała dochód w wysokości 702.293,37 zł,

Od 1 września 2012 r. do 31 sierpnia 2013 r. spółka wykazała zysk bilansowy netto w kwocie 713.293,02 zł,

Od 1 września 2013 r. do 31 sierpnia 2014 r. spółka wykazała zysk netto w kwocie 430.308,33 zł.

Od 1 września 2014 r. do 31 sierpnia 2015 r. przychody spółki wyniosły 30086353,58 zł, zysk brutto z całokształtu działalności wyniósł 1.935,033,55 zł.

Płatnik rocznie na reklamę telewizyjną wydaje ok. 3 500 000 zł. Prócz tego ponosi koszty reklam w Internecie, prasie oraz w formie ulotek.

W dniu 28 lutego 2013 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników Spółki (...) Sp. z o.o. w S., w trakcie którego pełnomocnik głównego udziałowca M. (...) spółki prawa Anglii i Walii, w związku z pozytywną oceną otoczenia makroekonomicznego, poddał pod rozwagę rozwinięcie działalności w postaci ekspansji nowych rynków branży artykułów dziecięcych. W tym celu zaproponowano utworzenie nowego stanowiska - dyrektora generalnego, mającego otworzyć działalność skarżącej na nowe rynki w branży artykułów dziecięcych m.in. w zakresie poszerzenia oferty o sprzedaż kosmetyków dla dzieci, artykułów szkolnych oraz wdrożenie własnej produkcji w C.. Zaproponowano przeznaczenie na ten cel ok. 10.000-15.000 euro miesięcznie. Uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników zatwierdzono propozycję w sprawie utworzenia stanowiska Dyrektora Generalnego, oraz zobowiązano Zarząd do przeprowadzenia rekrutacji celem wyłonienia odpowiedniego kandydata na to stanowisko.

W dniu 30 marca 2013 r. (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. zawarła z J. P. i K. P. prowadzącymi s.c. (...) umowę z zakresu doradztwa personalnego, zlecając U. zbadanie rynku pracy pod kątem potencjalnych kandydatów do pracy na stanowisku: dyrektora generalnego, z terminem realizacji zlecenia od 4 do 12 tygodni od daty podpisania umowy. Zakres czynności zleceniobiorcy ustalono jako: opis i analiza stanowisk pracy oraz wymagań kompetencyjnych, analiza rynku pracy pod kątem potrzeb zleceniodawcy (etap I), badanie rynku pracy potencjalnych kandydatów, wstępne rozmowy z kandydatami celem zbadania kompetencji i wymagań kandydatów, sporządzenie raportu o kandydatach (etap II), udział w negocjacjach z kandydatami, umawianie spotkań, zatrudnianie kandydata (etap III). Dnia 21 czerwca 2013 r. podpisano aneks nr (...) do umowy wydłużający termin jej realizacji na czas nieokreślony.

Prowadzony w ramach realizacji umowy proces rekrutacji dotychczas nie przyniósł rezultatów. Przedstawione przez (...) w kwietniu 2013 r. (3 kandydatów), maju 2013 r. (3 kandydatów), październiku 2013 r. (1 kandydat), lutym 2014 r. (1 kandydat), kandydatury nie zostały zaakceptowane. Spółka poszukuje na stanowisko Dyrektora Generalnego osoby z doświadczeniem w zarządzaniu przedsiębiorstwem, doświadczeniem we współpracy z sieciami handlowymi, z kontrahentami zagranicznymi, z doświadczeniem w branży kosmetyków, najlepiej dziecięcych, posiadającej znajomość procesu produkcji (zlecanie produkcji, nawiązywanie kontaktów z fabrykami).

Dnia 15 maja 2013 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników Spółki, w trakcie którego, w związku z utworzeniem nowego stanowiska w Spółce oraz w związku z faktem iż prowadzona rekrutacja nie doprowadziła do odnalezienia odpowiedniego kandydata, pełnomocnik głównego udziałowca zaproponował przyjęcie uchwały w sprawie wyrażenia zgody na tymczasowe zatrudnienie na stanowisku dyrektora generalnego S. O., która godzi się przyjąć na siebie dodatkowe obowiązki wynikające z umowy o pracę - ponad te, które wynikają z pełnionej funkcji w Zarządzie – na czas dalszego poszukiwania kandydata pod warunkiem odwołania jej z dotychczas pełnionej funkcji Prezesa Zarządu i powołania jej do pełnienia funkcji jedynie Wiceprezesa Zarządu. Dnia 7 czerwca 2013r. Zgromadzenie Wspólników spółki uchwałą powołało pełnomocnika w osobie A. O. do zawarcia umowy o pracę z S. O., zaś 10 czerwca 2013 r. zawarto sporną umowę o pracę na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku dyrektora generalnego. Strony ustaliły wysokość miesięcznego wynagrodzenia na kwotę 50.000,00 zł brutto. W umowie wskazano, że do obowiązków zainteresowanej należy m.in.:

- koordynacja działalności Spółki w celu uzyskania jej optymalnej efektywności i rentowności: koordynacja działań Spółki w celu zdobycia nowych rynków (budowa systemu analitycznego, finansowego, logistycznego), zwiększenia udziałów rynkowych w strategicznych segmentach,

- wdrażanie planów krótko i średnioterminowych,

- zarządzanie relacjami Spółki w celu rozwinięcia i utrzymania wysokiego poziomu współpracy z innymi podmiotami w tym bankami i innymi instytucjami,

- koordynacja działalności wszystkich departamentów spółki,

- dokonywanie oceny raportów i zestawień finansowych w celu podjęcia odpowiednich czynności wynikających z tych wykazów:, weryfikacja celów i planów w zależności od aktualnej kondycji Spółki, kierowanie ustalanie wewnętrznych procedur służących osiąganiu celów przez Spółkę,

- podejmowanie decyzji dotyczących struktury i przepisów płacowych,

- nadzór nad kontaktami z odbiorcami i dostawcami w zakresie rozliczeń finansowych,

- współpraca z bankami, ubezpieczycielami oraz innymi podmiotami świadczącymi usługi finansowe (faktoring, leasing),

- planowanie kosztów i nadzór nad wydatkami związanymi z funkcjonowaniem Spółki,

- przekazywanie cotygodniowej informacji finansowej Prezesowi Zarządu Spółki,

- planowanie i sporządzanie dla Prezesa Zarządu informacji o przepływach pieniężnych, o kosztach działalności,

- planowanie i sporządzanie analiz wskaźnikowych dotyczących działalności Spółki, analiz należności i zobowiązań,

- sporządzanie wniosków kredytowych.

Podpisując umowę o pracę zainteresowana była w czwartym miesiącu ciąży.

W dniu 26 czerwca 2013r. spółka (...) zapłaciła za wykonanie 100 szt. wizytówek Dyrektora Generalnego.

Dnia 17 czerwca 2013 r. płatnik (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. zgłosił S. O. do ubezpieczenia: emerytalnego, rentowego, chorobowego oraz wypadkowego oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego od dnia 10 czerwca 2013 r. z podstawą wymiaru składek w wysokości 50.000 zł.

Po podpisaniu umowy o pracę w dniu 10 czerwca 2013r. S. O. udała się w podróż służbową do L. celem ustalenia jakie nowe postaci z bajek będą mogły być przedmiotem licencji. Po zawarciu umowy o pracę zainteresowana pracowała co najmniej 8 godzin dziennie, wykonując czynności wynikające z zakresu obowiązków dyrektora generalnego. S. O. koordynowała działalność spółki, pisała maile do licencjodawców branży kosmetycznej, pracowników firmy, wykonywała kalkulacje cenowe, porównywała produkty, wybierała licencje, składała raporty Prezesowi, tworzyła ofertę spółki oraz plany mające na celu rozszerzenie działalności przedsiębiorstwa.

W roku obrachunkowym 2012/2013 marża ze sprzedaży kosmetyków wynosiła 101.119 zł. Na skutek podjętych przez zainteresowaną czynności w zakresie rozwoju sprzedaży kosmetyków dziecięcych w roku obrachunkowym 2013/2014 marża wyniosła 620.996 zł, zaś w roku obrachunkowym 2014/2015 marża wyniosła 1.087.004 zł.

Po zatrudnieniu S. O. na stanowisku dyrektora Generalnego Spółka rozpoczęła produkcję zabawek w C., co także wpłynęło na wzrost dochodów spółki.

Praca zainteresowanej nadzorowana była przez Prezesa K. D. (1), który analizował przekazane przez nią raporty oraz wnioski kosztowe.

W dniach od 10 do 14 czerwca 2013 r. zainteresowana odbywała podróż służbową do L., w dniach od 26 do 27 czerwca 2013 r. S. O. odbywała podróż służbową do P..

W dniu 1 lipca 2013 r. na podstawie uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników S. O. została odwołana z funkcji Prezesa Zarządu Spółki i jednocześnie powołana do pełnienia funkcji w charakterze Wiceprezesa Zarządu. Postanowieniem Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 21 października 2013 r. zmiana została uwidoczniona w rejestrze przedsiębiorców.

Z tytułu zatrudnienia w spółce (...) zainteresowana otrzymała wynagrodzenie w formie przelewów bankowych: w dniu 9 lipca 2013 r. – 26.195,46 zł, w dniu 1 sierpnia 2013 r. – 34.905,95 zł, w dniu 2 września 2013 r. – 34.860,02 zł, w dniu 1 października 2013 r. – 8.675,61 zł.

W dniu 8 sierpnia 2013 r. zainteresowana stała się niezdolna do pracy w związku z zapaleniem stawu biodrowego. Po urodzeniu dziecka od 22 października 2013 r. do 10 marca 2014 r. przebywała na urlopie macierzyńskim, zaś w okresie od 11 marca 2014 r. do 21 kwietnia 2014 r. korzystała z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. W okresie od 22 kwietnia 2014 r. do 30 września 2014 r. zainteresowana przebywała na urlopie rodzicielskim.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił zainteresowanej zasiłek chorobowy za okres od 10 września 2013 r. do 21 października 2013 r., natomiast za okres od 22 października 2013 r. organ rentowy podjął wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Łączna kwota świadczeń wypłaconych przez ZUS za okres od 10 września 2013 r. do 31 marca 2014 r. wynosi 304.892,04 zł.

W czasie nieobecności w pracy Spółka nie zatrudniła innego pracownika na stanowisko dyrektora generalnego. Na czas nieobecności zainteresowanej płatnik dokonał podziału części obowiązków pomiędzy K. D. (1) oraz dział księgowości. Część obowiązków objętych zakresem stanowiska dyrektora generalnego dotyczących kwestii finansowych zlecono M. W., prowadzącemu działalność gospodarczą w ramach przedsiębiorstwa (...) współpracującemu z płatnikiem od 1 września 2008 r.

Od 1 września 2014 r. zainteresowana wróciła do pracy na zajmowanym stanowisku na ¼ etatu. Od 1 października 2014 r. jest zatrudniona na warunkach umowy o pracę z dnia 10 czerwca 2013 r. Po urodzeniu dziecka S. O. w dalszym ciągu cierpiała na zapalenie stawu biodrowego. Nie mogła przyjmować leków, gdyż karmiła dziecko piersią. W związku z kłopotami zdrowotnymi zainteresowana nie wróciła do pracy tak szybko, jak wcześniej planowała. Od 1 października 2014 r. zainteresowana pracuje jako dyrektor generalny z wynagrodzeniem 50.00 (SA: winno być 50.000) zł brutto. W ramach obowiązków zawodowych zainteresowana odbywa podróże służbowe do C., H., L. w związku z produkcją zabawek oraz do W. w sprawach produkcji kosmetyków. Dzięki działaniom S. O. spółka (...) podjęła współpracę z sieciami R., A. i B..

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, i art. 13 pkt 1, a także art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 i art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity na dzień wydania zaskarżonej decyzji: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., dalej jako: ustawa). Sąd pierwszej instancji ponadto wyjaśnił istotę stosunku pracy w ujęciu art. 22 § 1 k.p. oraz pozorności czynności prawnej (art. 83 § 1 k.c.), a także ramy dopuszczalności treści oraz celów czynności prawnych (art. 58 k.c.).

Sąd Okręgowy, wskazując, że nawet jeżeli zawierając umowę o pracę strony kierują się chęcią objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym, to fakt ten nie może skutkować nieważnością takiej umowy jeżeli umowa ta jest realizowana.

Ustalając sporne okoliczności sprawy sąd pierwszej instancji dokonał analizy dokumentów zgromadzonych w aktach przeprowadzonej przez ZUS kontroli oraz złożonych przez odwołujących się, a także przeprowadził dowód z zeznań S. O., K. D. (1) i świadka J. P. (2). Podkreślił przy tym, że autentyczność dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu. Również zeznania przesłuchanych osób sąd pierwszej instancji ocenił jako wiarygodne, uznając, że były one wyczerpujące i logiczne, spójne, a nadto znalazły oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym. Ocena powyższych dowodów w ocenie Sądu Okręgowego dała podstawy do uwzględnienia odwołania od zaskarżonej decyzji. Sąd orzekający podkreślił zarazem, że organ rentowy nie naprowadził żadnych dowodów na poparcie twierdzeń wyrażonych w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy uznał zatem, że umowa o pracę wiążąca spółkę (...) i zainteresowaną nie została zawarta dla pozoru. Nie stwierdzono, by strony zawierając ją miały zamiar wywołania innych skutków prawnych niż te, które wynikają z umowy o pracę. S. O. od 10 czerwca 2013r. wykonywała pracę na rzecz skarżącej na stanowisku dyrektora generalnego, w zamian za co otrzymywała wynagrodzenie w kwocie 50 000 zł. Skutkiem zaś zawarcia i wykonywania umowy o pracę było między innymi objęcie ubezpieczeniem społecznym S. O., co w ocenie sądu orzekającego, organ rentowy niesłusznie ocenił jako nadużycie prawa, prowadzące do nieważności umowy (art. 58 § 2 k.c.).

Zdaniem Sądu Okręgowego utworzenie stanowiska dyrektora generalnego u skarżącej było uzasadnione przesłankami ekonomicznymi i organizacyjnymi, co wynika wprost z uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników skarżącej z dnia 28 lutego 2013 r. Główny udziałowiec skarżącej poddał pod obrady wspólników rozważenie utworzenia nowego schematu kompetencyjno-organizacyjnego, uwzględniającego sytuację rynkową i wynikające stąd nowe zadania dla skarżącej. Wspólnicy podjęli decyzję o utworzeniu nowego stanowiska - dyrektora mającego otworzyć działalność spółki (...) na nowe rynki w branży artykułów dziecięcych. Główny udziałowiec - po dokonaniu oceny ryzyka i wstępnych szacunków przychodów płynących z pracy nowego pracownika - zaproponował przeznaczyć na ten cel ok. 10.000-15.000 euro miesięcznie. Zgromadzenie wspólników zamierzało rozwinąć działalność spółki poszerzając ofertę o sprzedaż kosmetyków dla dzieci, artykułów szkolnych oraz przez wdrożenie własnej produkcji zabawek w C.. Dla realizacji tego celu zawarto umowę o pracę. Pierwszym zadaniem zainteresowanej było spotkanie służbowe w L., w czasie którego zainteresowana miała zebrać informacje umożliwiające stworzenie oferty handlowej. Nie budziło wątpliwości sądu pierwszej instancji, że S. O. podjęła wykonywanie obowiązków wynikających z umowy o pracę. Poza uchwałami zgromadzenia wspólników, umową o pracę, dowodami z zeznań, świadczy o tym także korespondencja meilowa przedstawiona przez płatnika oraz fakt zamówienia wizytówek dla dyrektora generalnego. Najważniejszym, w ocenie sądu meriti dowodem potwierdzającym realność i racjonalność decyzji o zatrudnieniu S. O. oraz wywiązanie się przez nią z obowiązków pracowniczych są wyniki finansowe jakie osiąga spółka (...) oraz rozbudowanie działalności przedsiębiorstwa zgodnie z zamierzeniami zgromadzenia wspólników. Utworzenie stanowiska dyrektora generalnego było długoterminową inwestycją spółki, zaś na skutek poszerzenia zakresu jej działalności wzrosły wielokrotnie dochody spółki ze sprzedaży kosmetyków oraz artykułów szkolnych. W roku obrotowym 2014-2015 zysk brutto wyniósł 1935033,55 zł, a więc znacznie zwiększył się w stosunku do lat poprzednich. Ponadto dyrektor generalny zrealizował także plan produkcji zabawek w C., co również wpłynęło na zwiększenie zysków. Sąd Okręgowy podkreślił, że już w dniu zawarcia umowy o prace z S. O. spółka była w stanie ponieść ciężar wynagrodzenia dyrektora generalnego, gdyż stanowił on 1/3 dochodów spółki. Zyski z kolejnych lat potwierdziły realność i racjonalność decyzji o zatrudnieniu S. O..

Sąd Okręgowy podkreślił ponadto, że zawarcie umowy o pracę przez kobietę (wnioskodawczynię) w ciąży, nawet w sytuacji gdy jej zachowanie obliczone jest na uzyskanie w niedługim czasie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, przy faktycznym wykonywaniu obowiązków pracowniczych, nie prowadzi do uznania, że osoba taka nie podlega ubezpieczeniom społecznym z racji zatrudnienia pracowniczego. W sprawie pierwszoplanowe znaczenie miało ustalenie faktyczne w zakresie realizowania przez ubezpieczoną przyjętych do wykonania obowiązków. Fakt, że w momencie zawierania umowy o pracę ubezpieczona była w ciąży miałby znaczenie jedynie w takiej sytuacji, w której strony nie wywiązywałyby się z zobowiązań przewidzianych umową o pracę. Sąd Okręgowy stanął jednak na stanowisku, że powodem zawarcia spornej umowy o pracę nie była ciąża, lecz plany rozwoju firmy uchwalone przez zgromadzenie wspólników. Wskazał przy tym, że S. O. podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, więc nie musiała szukać ochrony ubezpieczeniowej. Nadto gdy zainteresowana podpisywała umowę o prace była już w czwartym miesiącu ciąży. Gdyby ciąża była jedyną przyczyną zatrudnienia, to zapewne skarżąca nie czekałaby tak długo na zatrudnienie i mogłaby podpisać umowę o pracę także jako Prezes zarządu. Zdaniem sądu pierwszej instancji więc, ubezpieczona faktycznie świadczyła pracę przewidzianą w umowie

Dodatkowo Sąd Okręgowy za chybione uznał zarzuty organu rentowego odnośnie tego, że zadania powierzone umową o pracę zainteresowana mogła wykonywać jako Prezes zarządu. Podkreślił, że sposób zorganizowania przedsiębiorstwa zależy jedynie od woli spółki, która ma w tym zakresie pełną dowolność w granicach obowiązującego prawa. Jednocześnie żaden przepis nie ogranicza wysokości wynagrodzeń w sektorze prywatnym. Biorąc zaś pod uwagę fakt, że zainteresowana jest (...) spółki (...) nie pozostawał sprzeczny z logiką fakt, że płatnik czekał na powrót ubezpieczonej do pracy, wiedząc że ta nie planuje korzystać z wieloletniego urlopu wychowawczego i zamierza wrócić do pracy jak tylko stan zdrowia jej na to pozwoli. Sąd Okręgowy zaznaczył, że z dniem 1 października 2014r. S. O. wróciła na poprzednio zajmowane stanowisko za równie wysokim wynagrodzeniem, a zatem wbrew twierdzeniom organu rentowego sporna umowa o pracę zawarta pomiędzy ubezpieczoną a płatnikiem jest w całości, a także w części dotyczącej wysokości ustalonego wynagrodzenia za pracę, zgodna z prawem i zasadami współżycia społecznego. Ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku o dużym stopniu kreatywności, samodzielności, dyspozycyjności i odpowiedzialności. Wypłacanie należnego na tym stanowisku wynagrodzenia w roku obrotowym od 1 września 2014 r. do 31 sierpnia 2015 r. nie przeszkodziło temu, by zysk brutto spółki (...) z całokształtu działalności wyniósł 1.935,033,55 zł. Zatem uznać należy, iż wysokość wynagrodzenia ustalono adekwatnie do zysków jakie osoba je pobierająca przysparza skarżącej.

Z powyższym rozstrzygnięciem w całości nie zgodził się organ rentowy. W wywiedzionej apelacji wyrokowi zarzucił naruszenie art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, iż S. O. podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy o pracę z dnia 10 czerwca 2013 r. Apelujący zarzucił także błędne ustalenie faktyczne, będące podstawą rozstrzygnięcia, a polegające na uznaniu, iż umowa o pracę z dnia 10 czerwca 2013 r. zawarta między S. O., a E. (...)została zawarta w sposób ważny, podczas gdy w ocenie organu rentowego umowa ta została zawarta dla pozoru, w związku z tym na podstawie art. 83 § 1 k.c. nieważne są oświadczenia woli, będące elementami tej umowy, a w konsekwencji sama umowa.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia oraz zasądzenie od płatnika na swoją rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obydwie instancje.

W odpowiedzi na apelację płatnik składek wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego okazała się zasadna i doprowadziła do wnioskowanej zmiany zaskarżonego wyroku, choć z przyczyn odmiennych od wskazanych w jej treści. Jakkolwiek sąd pierwszej instancji co do zasady prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, to wywiódł z niego nieprawidłowe wnioski, które skutkować musiały orzeczeniem reformatoryjnym.

Nie ulega wątpliwości, że chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako motywacja do podjęcia zatrudnienia, nie świadczy o zamiarze obejścia prawa, a dążenie do uzyskania przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może być uznane za zmierzające do dokonana czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu jego obejście, jeżeli umowa ta prowadzi do faktycznej realizacji zatrudniania spełniającego cechy stosunku pracy. Przeciwnie jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia. Między innymi dlatego kobietom ciężarnym przysługuje ochrona przed odmową zatrudnienia z powodu ciąży, a odmowa nawiązania stosunku pracy, podyktowana taką przyczyną, jest traktowana jako dyskryminacja ze względu na płeć (por. wyrok SN z 14 lutego 2006 r., III UK 150/05). Jednocześnie podkreślenia wymaga, że nacisk winien być położony na faktyczne wykonywanie zatrudnienia, które spełnia cechy stosunku pracy. Zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Ustalenie, że praca określonego rodzaju jest wykonywana na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, odpłatnie, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, wystarcza do stwierdzenia istnienia stosunku pracy. A contrario oznacza to, że brak któregokolwiek z powyższych elementów wyklucza możliwość stwierdzenia, że strony łączy stosunek pracy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny podkreśla, że odpłatność stosunku wiążącego S. O. z (...) sp. z o. o. nie budziła wątpliwości. W ocenie Sądu Apelacyjnego zarówno płatnik, jak i ubezpieczona udowodnili, że ustalona w umowie z 10 czerwca 2013 r. kwota była faktycznie wypłacana. Również okoliczność, czy umowa była wykonywana nie budził wątpliwości. W przedmiotowej sprawie nie sposób jednak stwierdzić, że S. O., pracując na stanowisku dyrektora generalnego, podlegała podporządkowaniu pracowniczemu. Abstrahując zatem od pozostałych elementów stosunku pracy, należy zaznaczyć, że podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy, w procesie świadczenia pracy, stanowi swoistą linię demarkacyjną, pozwalającą na wyróżnienie elementu konstrukcyjnego stosunku pracy. Na podporządkowanie pracownika składa się kierownictwo podmiotu zatrudniającego oraz wyznaczanie przez niego czasu i miejsca wykonywania pracy. Przyjmując takie założenie można twierdzić, że termin „kierownictwo” odnajduje się jedynie w zakresie świadczenia pracy (por. wyrok SN z 22 kwietnia 2015 r. II PK 153/14). Podporządkowanie jest przy tym jedną z najistotniejszych cech stosunku pracy, a jej brak jest wystarczający do uznania, że wykonywana praca nie jest świadczona w ramach stosunku pracy. Właściwość ta nie została zdefiniowana, zaś powszechnie przyjmuje się, że obejmuje ona polecenia i sferę organizacyjną (por. uzasadnienie wyroku SN z grudnia 2016 r. II UK 439/15).

Ubezpieczona była jednym z założycieli spółki i od początku jej istnienia (w 2004 r.) sprawowała funkcję prezesa, będąc jednocześnie udziałowcem. Była zatem pomysłodawcą i realizatorem strategicznych decyzji, a także osobą zarządzająca. Powierzenie ubezpieczonej stanowiska dyrektora generalnego było w ocenie Sądu Apelacyjnego decyzją przemyślaną i nie zmierzało w istocie do wyłudzenia świadczeń z zabezpieczenia społecznego, co poniekąd potwierdził także rezultat postępowania prowadzonego przez prokuraturę. Spółka, uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników z dnia 28 lutego 2013 r. zdecydowała o dalszym rozwoju, w szczególności wyznaczając cele, które miał zrealizować dyrektor generalny, wyłoniony w postępowaniu rekrutacyjnym prowadzonym przez firmę (...). Przy tym, jak wskazała sama ubezpieczona, to ona oceniała przedstawione kandydatury, zaś w toku tego postępowania nie wyłoniono odpowiedniego kandydata. Sąd Apelacyjny nie kwestionuje ponadto, że S. O. była osobą najbardziej adekwatną do tworzonego stanowiska. Miała odpowiednie wykształcenie, wieloletnie szerokie doświadczenie i była najlepiej zorientowaną osobą jeśli chodzi o sprawy spółki, o czym świadczy choćby fakt, że po przejściu na zwolnienie, jej obowiązki przejęły aż trzy osoby (zeznania K. D. – k. 203). Jakkolwiek zatem wybór S. O. na stanowisko dyrektora generalnego wydawał się oczywisty, w sytuacji braku innych odpowiednich kandydatów, Sąd Apelacyjny uważa, że stosunek pracy w tych okolicznościach nie mógł ważnie zaistnieć. Ubezpieczona od rozpoczęcia pracy, już pierwszego dnia na nowym stanowisku odbyła podróż służbową do L.. Znacząco zwiększył się wymiar czasu, który poświęcała sprawom spółki, do tego stopnia, iż zmuszona była zawiesić prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą. Jak sama wskazywała „pracowała od rana do nocy”, przy czym nielimitowany czas pracy jest całkowicie sprzeczny ze sztywnym wymiarem czasu ustalanym dla pracownika wykonującego swoje obowiązki w ramach umowy o pracę. Wręcz ilość pracy ubezpieczonej, po zawarciu przedmiotowej umowy powinna się zmniejszyć i pozwolić jej na większe oddanie się własnej działalności gospodarczej, gdyż normalny, 8 godzinny wymiar czasu pracy dałby jej więcej wolnego czasu. Ponadto S. O. nie otrzymywała wynagrodzenia za nadgodziny, a w kontekście zgromadzonego materiału dowodowego, świadczyła pracę w istocie w czasie zupełnie nieregulowanym i niekontrolowanym przez żadnego przełożonego. Zresztą mając na względzie stosunki panujące w firmie oraz pozostawanie prezesem od początku istnienia spółki, nie mogło być mowy o istnieniu jakiegokolwiek przełożonego. Biorąc w tym zakresie pod uwagę K. D. (1), czy P. H., pierwszy w istocie zajmował się wąskim zakresem spraw jako wiceprezes, a następnie prezes (kilka miesięcy po zawarciu spornej umowy), zaś P. H. jedynie sporadycznie odwiedza S., a ponadto występuje wyłącznie w roli pełnomocnika głównego udziałowca spółki (...). Przy tym jego rola ogranicza się do planowania globalnej strategii działania spółki. Ponadto nie sposób także określić miejsca świadczenia pracy ubezpieczonej. S. O. bowiem wyjeżdżała za granicę, często pracowała w domu, spotykała się z kontrahentami, także jej miejsce pracy nie mogło zostać określone w sposób wymagany dla umowy o pracę. Niemożliwe było wskazanie miejsca wykonywania pracy, jako że to określone było zakresem obowiązków, które akurat wykonywała w danym momencie. Również wskazany zakres obowiązków nie mógł zostać precyzyjnie określony, gdyż w rzeczywistości S. O. była w ich wykonywaniu całkowicie samodzielna, a był on wyznaczony jedynie długoterminowymi celami stawianymi spółce. Również wynagrodzenie, które w stosunku pracy winno być adekwatne do przepracowanych godzin, miało w przypadku ubezpieczonej charakter całkowicie odmienny. Zgromadzenie wspólników zakreśliło wyłącznie ramy finansowe dla nowo tworzonego stanowiska, zaś w kontekście nielimitowanego czasu pracy i nieokreślonego miejsca jej świadczenia wynagrodzenie było w zasadzie ryczałtowe i w żadnym zakresie nie korelowało z faktycznie wykonywaną pracą.

Powyżej wskazany charakter pracy, a także jej wynagradzania bardziej odpowiada stosunkowi współpracy, który to nie był stronom niedostępny, szczególnie że ubezpieczona od wielu lat była przedsiębiorcą, i nic nie stało na przeszkodzie by rozszerzyła działalność, a następnie na zasadach współpracy wykonywała swoje obowiązki. To właśnie rezygnacja z funkcji prezesa powinna umożliwić rozszerzenie działalności, a już na pewno nie zmuszać S. O. do jej ograniczenia z powodu nowych obowiązków. Ponadto skoro wyjazd do L. na 10 czerwca 2013 r. został zaplanowany już w maju 2013 r., zaś to ubezpieczona została wyznaczona do jego odbycia, nie sposób przyjąć, że nie mogła go zrealizować jako prezes zarządu, którym pozostawała jeszcze przez kilka miesięcy po objęciu nowego stanowiska. Istniały zatem inne stosunki, które łączyć mógł strony, a mimo to zdecydowały się one na zawarcie stosunku pracy, który – ze swoimi sztywnymi ramami – nie przystawał do celu jaki stronom tym przyświecał.

Na marginesie Sąd Apelacyjny wskazuje, że ciąża ubezpieczonej była skutkiem zapłodnienia in vitro, co sama przyznała na rozprawie apelacyjnej. Przy czym oczywiste jest, że ze względu na wysokie ryzyko takiej ciąży ubezpieczona winna była liczyć się z koniecznością ograniczenia aktywności zawodowej a nawet zwolnienie lekarskie. Nie zasługuje zatem na aprobatę twierdzenie, że planowany był szybki powrót ubezpieczonej do pracy.

Podsumowując Sąd Apelacyjny wskazuje, że sporna umowa z 10 czerwca 2013 r. nie wykazuje cech fikcyjności i faktycznie była wykonywana. W aktach znajduje się szereg dowodów, które świadczą, że S. O. znacznie przyczyniła się do rozwoju działalności spółki (wejście w branżę kosmetyków, rozpoczęcie produkcji w C.), a także do wzrostu jej obrotów. Są to niewątpliwe zasługi na rzecz (...) sp. z o. o. Ponadto co miesiąc ubezpieczona otrzymywała przelewem umówione wynagrodzenie (50.000 zł brutto). Jednakże wypłata tego wynagrodzenia nie była poprzedzona sprawdzeniem ilości i jakości wykonanej pracy wykonanej pracy. Nie było w ogóle ewidencji czasu pracy czy też rozmów dotyczących wynagordzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Ubezpieczona nie miałą wydawanych poleceń, nie była w swej pracy nadzorowana. Zatem w niniejszej sprawie nie sposób było jednak uznać, że czynności podejmowane przez ubezpieczoną wykonywane były w ramach stosunku pracy, z uwagi na powyższe ale przede wszystkim z uwagi na brak podporządkowania pracowniczego. W tym kontekście Sąd Apelacyjny przypomina, że nie jest możliwe uznanie umowy za umowę o pracę, jeżeli wykonawca czynności lub usługi ("pracownik") nie jest obowiązany do wykonywania poleceń zleceniodawcy ("pracodawcy"), czyli gdy brak jest elementu podporządkowania (zob. SN w wyrokach: z 11 kwietnia 1997 r., I PKN 89/97, OSNAPiUS 1998, nr 2, poz. 35; z 4 grudnia 1997 r., I PKN 394/97, OSNAPiUS 1998, nr 20, poz. 595; z 7 września 1999 r., I PKN 277/99, OSNAPiUS 2001, nr 1, poz. 18, por. także: Jaśkowski, Kazimierz. Art. 22. W: Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy. System Informacji Prawnej LEX, 2017.). Oznacza to, że skoro brak było zawartego ważnie stosunku pracy, S. O. nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 10 czerwca 2013 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie (pkt 1).

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. mając na uwadze treść uchwały Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z 20 lipca 2016r. III UZP 2/16.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska del. SSO Gabriela

Horodnicka – Stelmaszczuk