Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 listopada 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA – Hanna Muras

Sędzia SA – Jacek Sadomski (spr.)

Sędzia SA – Barbara Trębska

Protokolant – st. sekr. sąd. Aneta Zembrzuska

po rozpoznaniu w dniu 12 listopada 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. K.

przeciwko A. D.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt I C 673/12

1. oddala apelację;

2. zasądza od G. K. na rzecz A. D. kwotę 1.350 (tysiąc trzysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 906/13

UZASADNIENIE

G. K. w pozwie skierowanym przeciwko A. D. wnosił o ochronę dóbr osobistych w postaci dobrego imienia i prywatności poprzez:

a)  zobowiązanie pozwanej do wystosowania do Rady (...) w W., na ręce PrezesaN. K. oraz do złożenia do protokołu oświadczenia następującej treści: „W związku z kierowanymi do Rady (...) w W. w dniu 12 września 2011 r. oraz w dniu 16 września 2011 r. pismami w prywatnej sprawie dotyczącej Pana G. K. oświadczam, że jako adwokat przepraszam Pana G. K. za naruszenie jego dobrego imienia przez ujawnienie jego osobistego sporu sądowego na forum (...) w W.. Wyrażam ubolewanie, że jako adwokat nie dochowałam należytej staranności”;

b)  zasądzenie od pozwanej na rzecz Towarzystwa (...) w L. kwoty 10 000 zł tytułem, jak zostało to wskazane w pozwie, zadośćuczynienia.

Uzasadniając swoje stanowisko powód wskazał, że pozwana naruszyła jego dobre imię oraz prawo do prywatności w ten sposób, że występując jako pełnomocnik W. K. – małoletniej córki powoda, reprezentowanej przez matkę i byłą żonę powoda A. K. (2), w sprawie o podwyższenie alimentów na rzecz małoletniej, skierowała do C. K. (1) – Prezes Rady (...) w W. – pismo wraz z zarządzeniem Sądu Rejonowego w przedmiocie zwrotu wniosku o udzielenie zabezpieczenia, w którym zawarła prośbę o przesłanie do swojej Kancelarii Adwokackiej lub bezpośrednio do Sądu Rejonowego wykazu przychodów powoda w układzie miesięcznym za ostatnie trzy lata. W dniu 16 września 2011 r. pozwana kolejny raz, tym razem faksem, zwróciła się do Prezes Rady o przesłanie żądanych dokumentów. Na skutek tych pism w porządku obrad Rady (...) w W. zamieszczono punkt dotyczący pisma adwokat A. D.. W ocenie powoda skierowanie tych pism wraz z załączonym zarządzeniem doprowadziło do naruszenia jego dóbr osobistych poprzez ujawnienie informacji na temat jego życia osobistego na forum Rady (...) oraz wywołało wątpliwości co do nieskazitelnego charakteru powoda. Sytuacja ta również naruszyła jego godność.

Pozwana nie uznała powództwa i wniosła o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powoda G. K. na rzecz pozwanej A. D. kwotę 1 577 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą wydanego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne i oceny prawne dokonane przez sąd pierwszej instancji.

Przeciwko powodowi G. K. w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie toczyła się sprawa o podwyższenie alimentów z powództwa małoletniej W. K. – córki powoda, reprezentowanej przez matkę A. K. (2) – byłą żonę powoda. Pełnomocnikiem powódki w powyższej sprawie została ustanowiona pozwana, adwokat A. D.. Działając jako pełnomocnik małoletniej W. K., pozwana pismem z dnia 12 września 2011 r. zwróciła się do C. K. (2) - Prezes (...) z prośbą o przesłanie do jej Kancelarii Adwokackiej lub bezpośrednio do Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie wykazu dochodów powoda G. K. w układzie miesięcznym za ostatnie trzy lata. W piśmie pozwana wskazała, że sąd zażądał od niej uprawdopodobnienia możliwości majątkowych i zarobkowych pozwanego G. K.. Jako załącznik do pisma dołączyła kopię odpisu zarządzenia sądy rejonowego w prowadzonej przez nią sprawie o zwrocie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych z dnia 29 sierpnia 2011 roku. W nawiązaniu do pisma z dnia 12 września 2011 r., pozwana wysłała również faks do Prezes Rady w dniu 16 września 2011 r. z prośbą o wysłanie żądanych dokumentów bezpośrednio do sądu. W dniu 21 września 2011 r. odbyło się posiedzenie Rady(...) w W., w porządku którego zamieszczono punkt dotyczący pisma adw. A. D. w sprawie przesłania wykazu dochodów notariusza G. K.. Rada (...) w W. uznała, że brak jest podstaw prawnych do udostępnienia żądanych przez pozwaną dokumentów, o czym pozwana została poinformowana pismem z dnia 26 września 2011 r. Następnie na wniosek pozwanej sąd rejonowy, rozpoznający sprawę o podwyższenie alimentów, sam zwrócił się do Rady (...) w W. o nadesłanie wykazu przychodów miesięcznych notariusza G. K.. Taka informacja została sądowi udzielona. Obecnie ma mocy wyroku wydanego w sprawie o podwyższenie alimentów, powód uiszcza na rzecz małoletniej córki alimenty w kwocie 3 500 zł miesięcznie.

W świetle powyższych ustaleń sąd okręgowy uznał, że działanie pozwanej nie stanowiło naruszenia dobra osobistego powoda w postaci dobrego imienia. Ponadto działalnie to nie było sprzeczne z prawem ani zasadami współżycia społecznego. Kierowane przez pozwaną pisma miały na celu uzyskanie dokumentów, które mogły uwiarygodnić roszczenie o podwyższenie alimentów w prowadzonej przez nią sprawie. Pozwana, jako profesjonalny pełnomocnik małoletniej, działa tutaj zgodnie z interesem klienta - W. K.. W interesie bowiem dziecka leżało udzielenie wnioskowanego zabezpieczenia roszczenia o podwyższenie alimentów. W ocenie sądu okręgowego niezasadny był zarzut, że działanie pozwanej stanowiło naruszenie tajemnicy adwokackiej. Tajemnica ta bowiem, jak wskazał sąd okręgowy, dotyczy przede wszystkim relacji adwokat - klient i ma służyć ochronie interesów mocodawcy. Tajemnicy takiej nie mogą natomiast stanowić fakty powszechnie znane, jak okoliczność zaistnienia sporu sądowego w sprawie o alimenty. Ponadto, jak podkreślił sąd okręgowy, pozwana dopełniła wymogów poufności kierując swoje pismo wyłącznie do Prezes Rady. Skierowanie tych pism przez Prezesa na posiedzenie Rady nie może stanowić podstawy do obciążenia pozwanej odpowiedzialnością za rozpowszechnienie treści tych pism. W ocenie sądu okręgowego pozwana miała prawo zwrócić się do Prezesa (...) w W. o przekazanie wykazu dochodów powoda G. K.. Prezes(...) pełni bowiem dla członków tej korporacji niejako rolę przełożonego. Przełożeni zaś wielokrotnie są informowani o sprawach osobistych pracowników. Ponadto, jak wskazał sąd okręgowy, jeżeli powód obawiał się, że z powodu toczącej się przeciwko niemu sprawy o podwyższenie alimentów, może ucierpieć jego dobre imię i zostać podważone zaufanie co do jego osoby i nieskazitelności jego charakteru jako notariusza, powinien dążyć do polubownego załatwienia sporu, a przede wszystkim zaś postępować tak, aby nie narazić się na inicjowanie przez matkę ich wspólnego dziecka powództwa o podwyższenie świadczeń alimentacyjnych. Skoro powód nie utrzymuje należytych kontaktów z własnym dzieckiem, nie jest zorientowany co do jego potrzeb, to trudno jest przyjąć, że sam dba o swoje dobre imię, zgodnie z wysokimi wymogami etycznymi stawianymi członkom korporacji, do której należy. Pełnomocnik strony przeciwnej zaś miał obowiązek tak prowadzić sprawę, działając zgodnie z prawem i zasadami etyki, aby dbać jak najlepiej o interesy swego klienta. Mógł więc się zwrócić do zwierzchnika (...) w W. o udzielenie mu stosownych informacji na potrzeby prowadzonego przez niego postępowania. Z kolei dołączenie odpisu zarządzenia sądu podyktowane było koniecznością wykazania interesu prawnego w żądaniu informacji o dochodach powoda. Sąd okręgowy uznał wprawdzie, że dołączenie odpisu tego zarządzenia nie było konieczne, jednakże nie oznacza to bezprawności działania pozwanej.

Apelację do wydanego w tej sprawie wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając wyrok sądu okręgowego w całości i wnosząc o jego zmianę przez uwzględnienie powództwa. Skarżący podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art. 23 k.c. oraz 24 § 1 k.c. przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda oraz że działania pozwanej nie były bezprawne.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony powodowej jest bezzasadna.

Na wstępie wskazać należy, że skarżący nie kwestionuje ustaleń faktycznych poczynionych w tej sprawie przez sąd pierwszej instancji. Sąd apelacyjny ustalenia te w pełni akceptuje i czyni podstawą dalszych rozważań w tej sprawie.

Trafnie sąd okręgowy uznał, że działanie pozwanej nie stanowiło bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci dobrego imienia oraz prywatności. Uzupełniając jedynie wywody poczynione w tym zakresie przez sąd pierwszej instancji i odnosząc się do zarzutów zawartych w apelacji wskazać należy, co następuje.

Skarżący wnosił w tej sprawie o ochronę dóbr osobistych w postaci dobrego imienia oraz prywatności, które miały zostać naruszone działaniem pozwanej polegającym na skierowaniu do Prezesa (...) w W. – pisma z wnioskiem o wskazanie na potrzeby toczącej się przeciwko powodowi sprawy o alimenty wykazu jego przychodów za ostatnie trzy lata. Do pisma tego pozwana, działając jako pełnomocnik procesowy córki powoda – uprawnionej do świadczeń alimentacyjnych – dołączyła zarządzenie sędziego sądu rejonowego w przedmiocie zwrotu wniosku o udzielenie zabezpieczenia z uwagi na brak uprawdopodobnienia możliwości zarobkowych powoda.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, naruszenie dobrego imienia polega na pomówieniu innej osoby o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej albo narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego zawodu, stanowiska lub rodzaju działalności. W tym kontekście należy w pierwszej kolejności rozważyć treść pisma pozwanej skierowanego do Prezesa(...) w W.. W piśmie tym pozwana wskazała, że sąd rejonowy zobowiązał ją, jako pełnomocnika A. K. (2) w sprawie o alimenty na rzecz małoletniej córki notariusza G. K., do uprawdopodobnienia możliwości majątkowych i zarobkowych pozwanego w sprawie o alimenty G. K.. Do pisma tego pozwana załączyła odpis zarządzenia w przedmiocie zwrotu wniosku o zabezpieczenie. Z treści pisma pozwanej wynika jedynie fakt toczenia się przeciwko powodowi sprawy o alimenty na rzecz jego córki. Ta informacja, wbrew przekonaniu skarżącego, sama w sobie nie stanowi o naruszeniu dobrego imienia strony powodowej. Uczestnictwo w sporze sądowym, w tym również w sporze o alimenty, nie stanowi faktu dyfamującego uczestników tego sporu. Samo w sobie nie stanowi więc naruszenia dobrego imienia powoda, w szczególności zaś nie może być uznane – jak twierdzi skarżący – za okoliczność wywołującą poważne wątpliwości co do nieskazitelności charakteru powoda i tym samym stanowiącą przeszkodę w wykonywaniu zawodu notariusza. Gdyby bowiem tak w istocie było, powód, chcąc uniknąć kolizji z wymogami wynikającym z ustawy – Prawo o notariacie, wywiązywałby się z obowiązku alimentacyjnego w sposób niestwarzający podstaw do wniesienia przez jego córkę pozwu o podwyższenie alimentów. Czym innym bowiem jest nienależyte wywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego względem własnego dziecka, czym innym zaś pozostawanie w sporze sądowym o alimenty. O ile pierwsze z tych zachowań zasługuje na ujemną ocenę zarówno z prawnego, jak i moralnego punktu widzenia, o tyle drugie zachowanie ma zasadniczo w tym zakresie charakter neutralny. Pozwana kierując pismo do Prezesa(...) w W. nie zawarła w nim jakichkolwiek stwierdzeń zarzucających powodowi nienależyte wykonywanie obowiązku alimentacyjnego. Pismo to zawierało jedynie informację o toczącym się procesie. Jeżeli natomiast proces ten był skutkiem nienależytego wykonywania obowiązków alimentacyjnych przez powoda, okoliczność ta nie może obciążać pozwaną.

Skarżący w apelacji podnosi, że zasadniczym źródłem naruszenia dobrego imienia była treść uzasadnienia zarządzenia sądowego o zwrocie wniosku o zabezpieczenie, które dołączone zostało przez pozwaną do jej pisma. Jak zarzuca skarżący – w uzasadnieniu załączonego zarządzenia zawarte zostały dane z pozwu alimentacyjnego, niezgodne z rzeczywistością i stawiające powoda w złym świetle. Wskazuje w tym zakresie na dane dotyczące rzekomych wydatków ponoszonych na utrzymanie córki oraz wysokość przekazywanych na ten cel środków przez powoda. Wskazuje również, że w uzasadnieniu zawarte zostały twierdzenia, że powód nie łoży wystarczająco na utrzymanie małoletniej córki. Sam jednak skarżący przyznaje, że w samym zarządzeniu powyższe dane, stanowiące dane ze złożonego w sprawie o alimenty pozwu, zostały określone przez wydającego je sędziego za nieprawdziwe. Z tych względów nie można uznać za prawidłowej oceny powoda, że treść uzasadnienia załączonego zarządzenia naruszała jego dobro imię. Sam bowiem skarżący przyznaje, że z treści tego zarządzenia nie wynika fakt, że powód nie łoży wystarczająco na utrzymanie swojej córki. Zarzut ten stanowi jedynie przytoczenie twierdzeń przeciwnika procesowego strony powodowej i jako zarzut składany w pozwie na potrzeby procesu o alimenty (niezależnie od jego faktycznej prawdziwości) nie może stanowić źródła naruszenia dobrego imienia powoda. Nie ma bowiem waloru obiektywizującego. Z treści uzasadnienia dołączonego zarządzenia nie wynika natomiast jakiekolwiek obiektywne twierdzenie, które wskazywałoby na naganne postępowanie powoda. Sam fakt pozostawania w sporze sądowym nie stanowi okoliczności naruszających dobre imię strony. Całkowicie dowolna jest natomiast przedstawiona w apelacji dalej idąca interpretacja pisma pozwanej, zgodnie z którą z faktu złożenia tego pisma wynikać ma, że powód w sposób bezprawny fałszuje swoje dochody. W tym zakresie wywód apelacji nie znajduje żadnych podstaw ani w treści pisma pozwanej, ani w okolicznościach towarzyszących jego złożeniu. W tym kontekście wskazać należy, ze instytucja ochrony dóbr osobistych oparta jest na koncepcji obiektywnej, zgodnie z którą ocena, czy w konkretnej sytuacji nastąpiło naruszenie dobra osobistego, nie może być dokonywana według miary indywidualnej wrażliwości, a więc subiektywnej oceny zainteresowanego. Kryteria oceny naruszenia muszą być poddane obiektywizacji. Z tych wszystkich względów uznać należy, że skarżący w apelacji nie podważył skutecznie stanowiska sądu okręgowego uznającego, że działanie pozwanej nie stanowiło naruszenia dobrego imienia powoda. Tym samym brak było podstaw do zobowiązania pozwanej do złożenia żądanego w tej sprawie oświadczenia, zawierającego przeproszenie powoda za naruszenie jego dobrego imienia. Tak więc apelacja w części skierowanej przeciwko oddaleniu żądania niemajątkowego powoda jest całkowicie niezasadna.

Można natomiast częściowo podzielić stanowisko skarżącego, ze działania pozwanej mogą być uznane za naruszenie prawa do prywatności powoda. W istocie załączenie do pisma uzasadnienia sądu rejonowego zawierającego dane dotyczące wysokości dotychczas świadczonych przez powoda alimentów, wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego przez jego byłą żonę, czy wysokości kosztów utrzymania jego córki, stanowią informacje odnoszące się do prywatnej sfery życia powoda. W szczególności wniosek taki uzasadniony jest w świetle obecnie przyjmowanej koncepcji prywatności jednostki ujmowanej przede wszystkim przez pryzmat autonomii jednostki, jej prawa do decydowania, które informacje odnoszące się do niej (jej sfery życia osobistego) dostępne będą osobom trzecim. Jednostka, jako podmiot obdarzony autonomią woli, ma prawo samodzielnie wyznaczać obszar swojej prywatności, w szczególności wytyczać granice dostępności swojego życia osobistego dla innych (zob. w szczególności uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 listopada 2002 r., SK 40/10).

Działanie pozwanej w tym zakresie nie można jednak uznać za działanie bezprawne. Trafnie sąd okręgowy dokonując oceny bezprawności akcentował z jednej strony charakter działania pozwanej – pozwana działała jako pełnomocnik procesowy, a więc w interesie i na rzecz swojego klienta – z drugiej zaś celowość tych działań – konieczność uzyskania danych niezbędnych do uprawdopodobnienia dochodzonego roszczenia procesowego. Nie można przy tym podzielić oceny skarżącego, że działanie to uznać należy za bezcelowe (zwrócenie się do niewłaściwego podmiotu) i tym samym za dalece nieprofesjonalne. Skarżący pomija w tym zakresie dalsze ustalenia sądu okręgowego, których jednak w apelacji nie kwestionuje, że rada notarialna udzieliła ostatecznie sądowi informacji żądanych przez pozwaną. Wbrew zarzutom skarżącego powyższe okoliczności wyłączają bezprawność działania po stronie pozwanej. Nie ma przy tym racji wnoszący apelację, że fakt działania w charakterze pełnomocnika procesowego w imieniu małoletniej córki powoda nie ma znaczenia dla oceny działań pozwanej, w szczególności nie wyłącza bezprawności takiego działania. Przede wszystkim podnieść należy, że działanie pozwanej podjęte zostało w ramach obowiązującego porządku prawnego. Skarżący w apelacji, kwestionując ten pogląd, nie wskazuje skutecznie żadnej normy prawnej, z którą działanie pozwanej byłoby sprzeczne. Błędnie zarzuca przy tym naruszenie przez pozwaną ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Zakres podmiotowy tej ustawy, ustalony w art. 4 ustawy, nie obejmuje bowiem podmiotów nie wykonujących zadań publicznych. Tym samym pozwana jako adwokat nie należy do kręgu podmiotów, na które ustawa ta nakłada określone obowiązki. Ponadto obowiązki te obejmują przede wszystkim udostępnianie informacji, a nie obowiązek ich nieujawniania. Z tych względów przywołana przez skarżącego w piśmie procesowym, stanowiącym odpowiedź na uprzednio złożoną przez stronę pozwaną odpowiedź na apelację, ustawa o dostępie do informacji publicznej nie stanowi adekwatnego wzorca do oceny zachowania pozwanej. Nadto zważyć należy, że pozwana, reprezentując małoletnią córkę powoda, w stosunku do której na powodzie ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny, działała w okolicznościach tej sprawy w obronie uzasadnionego interesu prywatnego małoletniej. Tak bowiem określić należy działania podjęte w celu uzyskania informacji odnośnie do dochodu powoda celem ustalenia wysokości należnych dziecku alimentów. W efekcie uznać należy, że wskazane okoliczności wyłączają bezprawność działań pozwanej, a tym samym wyłączają domniemanie bezprawności z art. 24 § 1 k.c., na które powoływał się skarżący. Również więc podnoszony w tym zakresie przez skarżącego zarzut uznać należy za niezasadny.

Z tych wszystkich względów uznając apelację za oczywiście bezzasadną, sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie I wyroku. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 w zw. z art. 108 k.p.c.). Koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym, należne stronie pozwanej, ustalone zostały na podstawie stawek minimalnych, zgodnie z § 6 pkt 4 i § 11 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.