Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 15 listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 listopada 2016 roku w S.

sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w P.

z udziałem Spółdzielczej A. W. w W. P.

o zasiedzenie

na skutek apelacji uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim z dnia 12 listopada 2015 roku, sygn. akt I Ns 1659/13

1.  zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób, że

a)  w punkcie I. wniosek oddala;

b)  w punkcie IV. zasądza od wnioskodawcy (...) Operator Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w P. na rzecz uczestniczki Spółdzielczej A. W. w W. P. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem kosztów postępowania;

2.  zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 320 (trzysta dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Wiesława Buczek-Markowska SSO Karina Marczak SSO Mariola Wojtkiewicz

Sygn. akt II Ca 129/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 12 listopada 2015 roku Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim po rozpoznaniu sprawy z wniosku: (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. z udziałem: Spółdzielczej A. W. w W. P. o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu ( sygn. akt I Ns 1659/13):

I.  stwierdził, że wnioskodawca, (...) Spółka z o.o. w P. nabyła z dniem 01 lutego 2009 r. przez zasiedzenie ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności przesyłu, obciążające nieruchomość położoną w miejscowości S., gmina S., stanowiącą działki gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Stargardzie Szczecińskim Wydział V Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...), stanowiącą własność uczestnika postępowania Spółdzielczej A. W. w W. P., polegające na nieodpłatnym prawie korzystania z tej nieruchomości, to jest eksploatacji, dokonywania kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwania awarii, wymianie urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej, wycince zadrzewień i zakrzewień uniemożliwiających właściwą obsługę i eksploatację urządzeń oraz na prawie wstępu na tę nieruchomość w celu wykonywania tych prac oraz prac przyłączeniowych - w części, na której posadowiony jest jeden słup oraz linia napowietrzna WN 110 kV o numerze (...) wraz z konstrukcją wsporczą, obejmującej grunt:

- na działce numer (...): na odcinku o długości 260,60 m i szerokości 11,5-12 m o powierzchni 0,3046 ha zaznaczony kolorem jasnoczerwonym na mapie geodezyjnej sporządzonej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K. stanowiącej załącznik do opinii z 02 czerwca 2015 roku [karta 397 akt] będącej integralną częścią niniejszego postanowienia;

- na działce numer (...): na odcinku o długości 5,10 m i szerokości 12 m o powierzchni 0,0070 ha zaznaczony kolorem jasnoczerwonym na mapie geodezyjnej sporządzonej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K. stanowiącej załącznik do opinii z 02 czerwca 2015 roku [karta 396 akt] będącej integralną częścią niniejszego postanowienia;

- na działce numer (...): na odcinku o długości 197,40 m i szerokości 12 m o powierzchni 0,2358 ha zaznaczony kolorem jasnoczerwonym na mapie geodezyjnej sporządzonej przez biegłego sądowego z zakresu geodezji J. K. stanowiącej załącznik do opinii z 02 czerwca 2015 roku [karta 396 akt] będącej integralną częścią niniejszego postanowienia;

II.  oddalił wniosek w pozostałym zakresie;

III.  nakazał zwrócić wnioskodawcy (...) Spółce z o.o. w P. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Stargardzie Szczecińskim kwotę 542,19 zł tytułem nadpłaconych kosztów sądowych;

IV.  ustalił, iż każdy z uczestników postępowania w pozostałym zakresie ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Powyższe rozstrzygnie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

nieruchomości stanowiące działki gruntu: 51/4 oraz 53/3 zostały nabyte przez uczestnika od Skarbu Państwa – Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na mocy umowy sprzedaży sporządzonej w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) z 30 grudnia 1997 r. Działka gruntu nr (...), została nabyta przez uczestnika od Skarbu Państwa – Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na mocy umowy sprzedaży sporządzonej w formie aktu notarialnego rep. A nr (...) z 25 września 2001 r. notariusza J. S..

Przez nieruchomość, stanowiącą działki gruntu: 51/4 oraz 53/3 położone w miejscowości S., gmina S. oraz przez nieruchomość, stanowiącą działkę gruntu nr (...), położoną w tej samej miejscowości przebiega odcinek linii napowietrznej wysokiego napięcia 110 kV nr (...) wraz z konstrukcją wsporczą w postaci słupa posadowionego na działce nr (...). P. energetyczna o przebiegu tożsamym z linią istniejącą obecnie, została wybudowana na ww. nieruchomościach stanowiących obecnie własność uczestnika postępowania jeszcze przed II wojną światową. Ww. urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej posadowione na nieruchomościach gruntowych uczestnika odbudowywano od lat 50-tych XX w. Od tego czasu powyższe urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej były użytkowane nieprzerwanie przez właściwy zakład energetyczny, którego pracownicy dokonywali okresowych przeglądów i konserwacji urządzeń oraz drobnych napraw.

W 1966 r. zakładem energetycznym zarządzającym wskazanymi wyżej liniami energetycznymi były przedsiębiorstwa państwowe, tj. Zakłady (...) – w S., które następnie weszło w skład Zakładów (...) Przedsiębiorstwa Państwowego w P.. Zakłady (...) Przedsiębiorstwo Państwowe w P. zostały przekształcone następnie w (...) Przedsiębiorstwo Państwowe w P.. Z Zachodniego O. Energetycznego - Przedsiębiorstwa Państwowemu w P. wyodrębniono w dalszej kolejności Zakład (...) - Przedsiębiorstwo Państwowe w S., którego następcą prawnym był powołany zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu Zakład (...) Spółka Akcyjna w S., powstały z dniem 12 lipca 1993 roku. Zakład (...) Spółka Akcyjna w S. zmienił na skutek uchwały nadzwyczajnego zgromadzenia akcjonariuszy z 30 listopada 1999 r. firmę na (...) Spółka Akcyjna w S.. Powyższy podmiot został następnie przejęty z dniem 2 stycznia 2003 roku przez Grupę (...) Spółkę Akcyjną w P., działającą obecnie pod firmą (...) Spółka Akcyjna w P..

Następnie wnioskodawca, na mocy umowy z 30 czerwca 2007 roku, nabył od (...) S.A. z siedzibą w P. zorganizowaną część przedsiębiorstwa. W ramach tej umowy na wnioskodawcę przeszła własność wszelkich urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej należących dotychczas do (...) S.A. w P., tj. nabył własność przedsiębiorstwa dystrybucyjnego obejmującego między innymi prawo własności ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej, to jest linii kablowych i napowietrznych, sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych i transformatorów, w tym również urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej posadowione na nieruchomości uczestniczki.

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P., jako następca prawny (...) Spółki Akcyjnej w P., do chwili obecnej korzysta z urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej posadowionych na wyżej wskazanych nieruchomościach gruntowych. 20 grudnia 2013 r. wnioskodawca i uczestnik złożyli przed notariuszem L. P. oświadczenie o ustanowienie służebności przesyłu - w formie aktu notarialnego (rep. A 9419/2013 r.).

W opinii biegłego z zakresu geodezji przyjęto, że szerokość ww. pasa odpowiada szerokości tej linii, tj. odległości poprzecznej jej przewodów skrajnych. Dla odcinka linii biegnącego nad działkami nr (...) szerokość ta wynosi 12,0 metrów, a dla odcinka przebiegającego nad działką nr (...) szerokość jest zmienna i zawiera się w przedziale 11,5 m - 12,0 metra, co wynika z różnej odległości przewodów skrajnych na kolejnych słupach. Na podstawie wykonanych pomiarów i obliczeń oraz przy uwzględnieniu podanych wyżej założeń stwierdzono w opinii, że: działka nr (...): nad działką przebiegają przewody linii WN na odcinku o długości 197,4 metrów, a powierzchnia służebności przesyłu wynosi 0,2358 ha; działka nr (...): nad działką przebiegają przewody linii WN na odcinku o długości 5,1 metra, a powierzchnia służebności przesyłu wynosi 0,0070 ha; działka nr (...): linia WN przebiega na odcinku o długości 260,6 metrów, w granicach działki jest posadowiony jeden słup, a powierzchnia służebności przesyłu wynosi 0,3046 ha.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że wniosek oparty o treść art. 305 ¹ k.c. w związku z art. 305 [4] k.c. w zw. z art.172 § 1 i 2 k.c. zasługiwał na uwzględnienie.

W ocenie sądu wnioskodawca udowodnił, przedkładając na dowód tego dokumentację dotyczącą licznych przekształceń po stronie wnioskodawcy, iż zakładem energetycznym władającym oznaczoną linią energetyczną 15 kV był początkowo jego poprzednik prawny, że urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej zostały wybudowane przez zakład energetyczny, będący poprzednikiem wnioskodawcy i aktualnie urządzenia te stanowią część składową przedsiębiorstwa energetycznego prowadzonego przez wnioskodawcę a także, że są trwałe i widoczne na zewnątrz. Wykazane zostało także, że opisane urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej wykorzystywane były i są w prowadzonej przez te podmioty działalności gospodarczej, co wiązało się także z korzystaniem z części nieruchomości gruntowej, na których posadowione były i są te urządzenia.

Sąd, powołując się na stanowisko judykatury dotyczące kwestii dobrej i złej wiary, uznał, że uczestnik nie obalił domniemania dobrej wiary wynikającego z art. 7 k.c. Ponadto wskazał, iż w sprawie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające, potraktowanie wnioskodawcy i jego poprzedników prawnych na równi z posiadaczami w dobrej wierze. Urządzenia przesyłowe zostały posadowione na gruncie, którego właścicielem był Skarb Państwa. Od 1 lutego 1989 r., kiedy poprzednik prawny wnioskodawcy uzyskał zdolność prawną, ww. urządzenia energetyczne już istniały. W takiej sytuacji Sąd stwierdził, że nie sposób przyjąć, że poprzednik prawny poprzednika wszedł w posiadanie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w złej wierze oraz, że uczestnik wykazał istnienie złej wiary, do czego był zobowiązany.

Treść i zakres powyższej służebności gruntowej Sąd ustalił opierając się przede wszystkim na dowodzie z opinii biegłego z zakresu geodezji, którą uznał za w pełni przekonywującą.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła uczestniczka zaskarżając je w punkcie I oraz w części co do punktu IV. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono, naruszenie:

a)  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez sprzeczność poczynionych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez ustalenie, że nastąpił nieprzerwany ciąg przeniesień posiadania urządzeń energetycznych i służebności objętych wnioskiem i że istniał nieprzerwany ciąg porozumień co do przeniesienia posiadania urządzeń energetycznych i służebności objętych wnioskiem, podczas gdy z treści zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika nieprzerwany ciąg przeniesień posiadania służebności i linii energetycznych objętych wnioskiem, nie wynika czy zawarto porozumienia co do przeniesienia posiadania służebności i linii energetycznych objętych wnioskiem i brak jest dokumentów po dacie 31.01.1989 roku w postaci protokołów zdawczo – odbiorczych, dotyczących przeniesienia posiadania urządzeń i służebności objętych wnioskiem, umów lub porozumień dotyczących przeniesienia posiadania urządzeń i służebności objętych wnioskiem, decyzji dotyczących przeniesienia posiadania urządzeń i służebności objętych wnioskiem, także z zeznań świadków również nie wynika czy doszło do jakichś porozumień co do przeniesienia posiadania linii energetycznych i służebności objętych wnioskiem;

b)  sprzeczność poczynionych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego w szczególności poprzez ustalenie że wnioskodawczyni i poprzednicy prawni wnioskodawcy posiadali służebność gruntową oraz służebność przesyłu w dobrej wierze na działkach uczestniczki postępowania, chociaż nie mieli tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości uczestniczki postępowania, podczas gdy z treści zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci dokumentów załączonych do pism procesowych oraz dokumentów zawartych w aktach wieczystoksięgowych wynika, że nie uzyskali żadnej decyzji ani umowy uprawniającej do korzystania w dłuższym okresie czasu z działek uczestniczki postępowania w zakresie posiadania służebności przesyłu lub służebności gruntowej na prawach służebności przesyłu oraz w zakresie utrzymywania urządzeń przesyłowych na działkach uczestniczki postępowania, to jest brak jest tytułu prawnego do korzystania w dłuższym okresie czasu z działek uczestniczki postępowania;

c)  niezgodne z zasadami logiki i niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego dokonanie ustalenie, że posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jego poprzedników prawnych na działkach uczestniczki jest posiadaniem w dobrej wierze, podczas gdy wnioskodawczyni i jej poprzednicy prawni nie mieli żadnego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości uczestniczki postępowania w dłuższym okresie czasu;

d)  niezgodne z zasadami logiki i niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego ustalenie przez, że posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jego poprzedników prawnych na działkach uczestniczki jest posiadaniem w dobrej wierze, podczas gdy wnioskodawczyni i jej poprzednicy prawni pomimo przekształceń własnościowych linii energetycznych i pomimo przejścia własności działek objętych wnioskiem na rzecz uczestniczki postępowania jako osoby prywatnej nie występowali do uczestniczki postępowania o ustanowienie służebności przesyłu;

e)  niezgodne z zasadami logiki i niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego ustalenie, że posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jego poprzedników prawnych na działkach uczestniczki jest posiadaniem w dobrej wierze, podczas gdy posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jej poprzedników prawnych nie było oparte na akcie notarialnym;

f)  niezgodne z zasadami logiki i niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego ustalenie, że posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jego poprzedników prawnych na działkach uczestniczki jest posiadaniem w dobrej wierze, podczas gdy posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jej poprzedników prawnych nie wynikało i nie było oparte na decyzji wywłaszczeniowej;

g)  niezgodne z zasadami logiki i niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego ustalenie, że posiadanie służebności przez wnioskodawczynię i jego poprzedników prawnych na działkach uczestniczki jest posiadaniem w dobrej wierze, podczas gdy wnioskodawczyni (...) Sp. z o. o. prowadzi rejestr działek objętych służebnością przesyłu, a co za tym idzie pracownicy wnioskodawczyni (...) Sp. z o. o. mieli wiedzę zgodnie zasadami logiki i niezgodne z zasadami doświadczenia życiowego co do tego, że działki uczestniczki postępowania objęte wnioskiem numer 51/4, 53/3 oraz 53/4 nie były obciążone służebnością przesyłu lub służebnością gruntową na rzecz wnioskodawczyni lub jej poprzedników prawnych;

h)  obrazę i naruszenie art. 2 Konstytucji, art. 21 ust. 1 Konstytucji, art. 21 ust. 2 Konstytucji poprzez ich błędną wykładnię, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia w związku z tym, że Sąd I instancji stwierdził w drodze wykładni że art. 292 k.c., art. 285 k.c. pozwala na zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu;

i)  obrazę i naruszenie art. 64 ust 2. Konstytucji 64 ust. 3 Konstytucji, art. 31 ust. 1 Konstytucji, art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, które miało -wpływ na treść rozstrzygnięcia w związku z tym, że Sąd I instancji stwierdził w drodze wykładni że art. 292 k.c. w związku z art. 285 k.c. pozwala na zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

j)  prawa materialnego, tj. art. 7 k.c., art. 172 k.c., art. 292 k.c., art. 352 k.c., art. 3054 k.c. poprzez ich błędną wykładnię w szczególności poprzez przyjęcie, że poprzednik prawny wnioskodawcy uzyskał posiadanie służebności w dobrej wierze albowiem przedmiotowe urządzenia wybudowano na nieruchomości stanowiącej wówczas własność Skarbu Państwa tymczasem po uchyleniu art. 128 k.c. oraz uwłaszczeniu przedsiębiorstwa poprzednik prawny Wnioskodawcy nie uzyskał żadnego tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości Uczestnika;

k)  prawa materialnego tj. art. 292 k.c., art. 3054 k.c., art. 348 k.c., art. 352 § 2 k.c., art. 176 § 1 k.c., art. 340 k.c., art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstwa państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa ( Dz. U. z 1993 r., Nr 16, poz. 69 ze zm.), art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstwa państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa ( Dz. U. z 1993 r., Nr 16, poz. 69 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności poprzez przyjęcie, że wnioskodawczyni i jej poprzednicy prawni wykazali się nieprzerwanym ciągiem przeniesienia posiadania urządzeń energetycznych oraz służebności przesyłu, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy nie wynika, czy pomiędzy Skarbem Państwa a poprzednikami prawnymi wnioskodawczyni oraz pomiędzy samymi poprzednikami prawnymi doszło do nieprzerwanego ciągu przeniesień posiadania linii energetycznych objętych wnioskiem, brak jest protokołów zdawczo - odbiorczych czy porozumień wykazujących przeniesienie posiadania urządzeń energetycznych objętych wnioskiem;

l)  prawa materialnego art. 292 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności poprzez bezpodstawne przyjęcie, że doszło do zasiedzenia służebności przesyłu na działkach uczestniczki także w zakresie strefy ochronnej, podczas gdy prawidłowa wykładnia art. 292 k.c. powinna zakładać, że zasiedzenie służebności przesyłu może nastąpić tylko co do uprawnienia w zakresie korzystania z gruntu pod linią oraz w zakresie korzystania z gruntu wokół słupów - bo tylko taki zakres służebności polega na korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia - a zasiedzenie służebności przesyłu nie może dotyczyć zasiedzenia prawa służebności przesyłu w zakresie korzystania z gruntu w zakresie strefy ochronnej oraz nie może dotyczyć zasiedzenia prawa służebności przesyłu w zakresie dokonywania kontroli, przeglądów, konserwacji, modernizacji i remontów, usuwania awarii, wymianie urządzeń infrastruktury energetycznej, wycince drzew, zadrzewień oraz zakrzewień, prawie wstępu na nieruchomość w celu wykonywania prac oraz prac przyłączeniowych.

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę postanowienia w punkcie I poprzez oddalenie wniosku o zasiedzenie oraz w punkcie IV poprzez zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kosztów postepowania. Apelacja zawierała także wniosek ewentualny o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu apelacji, cytując obszerne orzecznictwo, apelująca rozwinęła przedstawione powyżej zarzuty.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki postępowania doprowadziła do zmiany zaskarżonego orzeczenia poprzez oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia, aczkolwiek z powodów odmiennych niż podniesione wywiedzionym środku zaskarżenia.

W realiach niniejszej sprawy w pierwszej kolejności nieodzowną jest uwaga, że analiza prawidłowości zaskarżonego rozstrzygnięcia nie może pomijać faktu, że w postępowaniu apelacyjnym sąd odwoławczy jest przede wszystkim instancją merytoryczną, a nie jedynie kontrolną, w związku z czym rozważa na nowo cały zebrany w sprawie materiał, dokonuje własnych ustaleń oraz samodzielnej oceny prawnej – art. 378 § 1 k.p.c. (tak np. w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07).

Przechodząc zatem do pierwszego etapu, prowadzącego do decyzji merytorycznej, a więc oceny materiału dowodowego i ustaleń faktycznych należy stwierdzić, że w zakresie Sąd Rejonowy nie popełnił błędów. Ustalił prawidłowy stan faktyczny, który Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własny. Sąd Odwoławczy nie zgodził się jednak z oceną prawną dokonaną przez Sąd I instancji.

Tytułem wyjaśnienia na wstępie należało zauważyć, iż przedmiotem zgłoszonego przez wnioskodawczynię (...) Sp. z o.o. w P. w niniejszej sprawie wniosku było żądanie stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu, polegającej na nieodpłatnym korzystaniu z nieruchomości uczestniczki postępowania Spółdzielczej A. W. w W. P., stanowiących działki gruntu nr (...) (KW nr (...)), w części na której posadowiona jest infrastruktura elektroenergetyczna w postaci napowietrznej linii WN 110 kV o numerze (...).

Odnosząc się do tak sformułowanego wniosku należało mieć na uwadze, iż kwestię zasiedzenia służebności przesyłu reguluje art. 172 k.c. w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ⁴ k.c. Pomimo uregulowania instytucji służebności przesyłu dopiero w dniu 3 sierpnia 2008 r. (w przepisach art. 305 1 - 305 4 k.c.), dodanych przez ustawę z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), możliwość zasiedzenia służebności przesyłu na podstawie przepisów ogólnych tj. art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c. istniała również przed wejściem w życie tejże nowelizacji (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 roku, sygn. III CZP 89/2008). Fakt ten nie budzi wątpliwości tak doktryny, jak i judykatury.

Przesłankami zasiedzenia służebności na podstawie art. 292 w związku z art. 172 k.c. są: posiadanie samoistne trwałego i widocznego urządzenia, służącego do wykonywania służebności oraz nieprzerwane posiadanie trwające przez czas potrzebny do zasiedzenia, który to czas jest zależny od dobrej lub złej wiary posiadacza.

Rozpatrywanie przez Sąd wystąpienia ustawowych przesłanek zasiedzenia musi być poprzedzone oceną czy podmiotowi, który wystąpił z wnioskiem o zasiedzenie nie przysługuje już tytuł prawny do korzystania w odpowiednim zakresie z nieruchomości, na której znajdują się stanowiące jego własność urządzenia przesyłowe. Istnienie takiego tytułu sprawia, że wykluczone jest stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu, co przesądza z kolei o bezzasadności złożonego wniosku.

Rozstrzygnięcie omawianego problemu wymagało rozważenia zarówno stosunków własnościowych w okresie własności państwowej a następnie w okresie przekształceń własnościowych w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.

Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy przedstawił stosunki własnościowe. Poczynione w tym zakresie ustalenia nie zostały zakwestionowane w apelacji. Działki nr (...), aktualnie objęte księgą wieczystą numer KW Nr (...), w okresie od wybudowania na nich urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej, eksploatowanych przez wnioskodawczynię, a wcześniej przez jej poprzedników prawnych, były przedmiotem własności państwowej. Stanowiły własność Skarbu Państwa aż do czasu sprzedaży uczestniczce Spółdzielczej A. W. w W. P.. Działki gruntu: 51/4 oraz 53/3 zostały nabyte przez uczestniczkę od Skarbu Państwa – Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na mocy umowy sprzedaży z dnia 30 grudnia 1997 roku, rep. A nr (...), zaś nieruchomość stanowiąca działkę gruntu nr (...), uczestniczka nabyła na mocy umowy sprzedaży z dnia 25 września 1991 roku, rep. A nr (...).

Przez cały okres, w którym sporna nieruchomość była własnością państwową, znajdujące się na niej urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej eksploatowali poprzednicy wnioskodawczyni, mający status przedsiębiorstwa państwowego.

Artykuł 128 k.c. obowiązujący do chwili wejścia w życie ustawy z dnia 31.01.1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11). przewidywał, że własność państwowa przysługuje niepodzielnie państwu, a państwowe osoby prawne, w granicach swej zdolności prawnej, wykonują w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej. Powyższy przepis wyrażał zasadę- jednolitego funduszu własności państwowej, w myśl której, zgodnie z poglądem dominującym w praktyce, państwowe osoby prawne nie miały żadnych praw podmiotowych do zarządzanego przez nie mienia, które mogłyby przeciwstawiać państwu (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002, III CZP 62/02). Przedsiębiorstwa państwowe w okresie jego obowiązywania sprawowały zarząd mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa.

Zasada ta odnoszona do nieruchomości państwowej, na której znajdowały się urządzenia infrastruktury energetycznej, oznaczała że Skarb Państwa był właścicielem nieruchomości jak i mienia (urządzeń przesyłowych) państwowych osób prawnych. Mienie to pozostawało w zarządzie tych osób.

Przedsiębiorstwa państwowe będące poprzednikami prawnymi wnioskodawczyni, korzystając z nieruchomości w zakresie niezbędnym do eksploatacji znajdujących się na niej urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej, wykonywały jedynie uprawnienia należące do sfery mienia państwowego. To ich działanie mieściło się zatem w sferze, którą był objęty również zarząd całą nieruchomością, sprawowany w tym czasie przez inną jednostkę państwową. I tak jak zarząd całą nieruchomością sprawowany przez tę inną jednostkę państwową, również działania przedsiębiorstw państwowych - poprzedników prawnych wnioskodawczyni w stosunku do nieruchomości były oparte na tytule prawnym. Sąd Okręgowy podziela powyższy, ugruntowany już w judykaturze pogląd, na co wskazuje również stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w postanowieniu z dnia 11.12.2008 r., II CSK 314/08 oraz niedawno wydane postanowienie z dnia 12.05.2016 r., IV CSK 510/15 , a ponadto z dnia 17.06.2016 r., IV CSK 531/15.

Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny zniesiona została zasada, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała jednak przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie tej ustawy.

Dopiero w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464) uregulowano, że „ Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyłączeniem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa stają się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego. Nie narusza to praw osób trzecich. Uprawnienia państwowych gospodarstw rolnych do będących w dniu 5 grudnia 1990 r. w ich zarządzie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa reguluje odrębna ustawa”.

Prawo zarządu istniejące w dniu 5 grudnia 1990 r. po stronie państwowych osób prawnych w stosunku do gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub własność gminy przekształciło się więc z mocy prawa z tym dniem w prawo użytkowania wieczystego w rozumieniu kodeksu cywilnego, natomiast w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach - w prawo własności (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 r. - zasada prawna - III CZP 38/91, OSNCP 1991, nr 10-12, poz. 118, i uchwała składu pięciu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1990 r., III AZP 13/90, OSP 1991, nr 6, poz. 60).

Natomiast w odniesieniu do innych składników majątkowych przekształcenie dokonało się na mocy art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych ( Dz.U. z 1991, nr.2 poz.6). Przepisy tej ustawy weszły w życie z dniem 7 stycznia 1991 roku. Wtedy nastąpiło rozdzielenie prawa własności działek, na której posadowione są urządzenia przesyłowe (działki nadal stanowiły nieruchomość Skarbu Państwa) i prawa własności urządzeń przesyłowych, które „ ex lege” stały się własnością Zakładu (...) – Przedsiębiorstwa Państwowego w S. i były eksploatowane przez to Przedsiębiorstwo. (art. 49 k.c.).

Zdaniem Sądu Okręgowego Zakład (...) – Przedsiębiorstwo Państwowe w S., uzyskując własność urządzeń przesyłowych położonych na gruntach Skarbu Państwa uzyskało jednocześnie prawo do korzystania z gruntu, znajdującego się pod tymi urządzeniami przesyłowymi.

Sąd Okręgowy, dokonując powyższej oceny prawnej, podzielił wywód prawny i stanowisko Sądu Najwyższego, zaprezentowane w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 maja 2016 roku, w sprawie IV CSK 510/15, który następnie został podtrzymany i powtórzony w postanowieniu z dnia 17 czerwca 2016 roku, w sprawie IV CSK 531/15. Orzeczenia te zapadły na gruncie spraw, których stan faktyczny był podobny do niniejszej sprawy, a więc sytuacji gdy nieruchomość stanowiła własność Skarbu Państwa w chwili posadowienia nań urządzeń przesyłowych i w okresie uwłaszczenia państwowych osób prawnych.

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 12 maja 2016 roku, stwierdził: „ Jeżeli więc w ramach procesu uwłaszczenia państwowych osób prawnych następowało ich majątkowe usamodzielnienie, to należy przyjąć, że uwłaszczenie to skutkowało nie tylko przekształceniem przysługującego im zarządu urządzeń przesyłowych w prawo ich własności, ale też przekształceniem owego tytułu prawnego we właściwe prawo podmiotowe, uprawniające je do (dalszego) korzystania z nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa, na których posadowione były przedmiotowe urządzenia. Byłoby bowiem całkowicie niezrozumiałe i nieuzasadnione, gdyby jakiś fragment władztwa państwowej osoby prawnej będącej przedsiębiorstwem państwowym nad gruntem państwowym, długotrwale wykonywany pod rządem zasady jednolitego funduszu własności państwowej, aprobowany przez Skarb Państwa oraz niezbędny do wypełniania zadań tego przedsiębiorstwa, lecz niemający charakteru cywilnego prawa podmiotowego ze względu na obowiązywanie tej zasady, nie został objęty uwłaszczeniem. Nie sposób przyjąć, aby wolą ustawodawcy było nakładanie na przedsiębiorstwa państwowe konieczności niezwłocznego zawierania ze Skarbem Państwa niezliczonych umów niezbędnych do fragmentarycznego korzystania z jego nieruchomości”.

Dalej, Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Prawem powstającym w wyniku przekształcenia dotychczasowego tytułu do korzystania z nieruchomości państwowych w zakresie niezbędnym do eksploatacji uzyskanych na własność i posadowionych na tych nieruchomościach urządzeń - w ówczesnym stanie prawnym - była służebność gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Skoro bowiem możliwe było umowne nabycie albo zasiedzenie takiej służebności przed wejściem w życie przepisów art. 305 ¹ i nast. k.p.c., wprowadzających służebność przesyłu to mogła ona również powstać z mocy prawa jako rezultat uwłaszczenia państwowej osoby prawnej” Konkludując swój wywód Sąd Najwyższy stwierdził, że :” z chwilą uzyskania - na podstawie ustawy z grudnia 1990 r. - własności urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach będących wówczas własnością Skarbu Państwa, przedsiębiorstwo państwowe uzyskiwało - z mocy prawa oraz jako prawo związane z własnością tych urządzeń i obciążające owe nieruchomości - służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu. Prawo, to jako powstałe z mocy prawa objęte jest działaniem art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 z późn. zm.). Obliguje wobec tego każdoczesnego właściciela nieruchomości, na których posadowione są urządzenia przesyłowe, do znoszenia ich istnienia, jak również uprawnia każdoczesnego właściciela urządzeń do korzystania z nieruchomości w odpowiednim zakresie”.

Sąd Okręgowy podziela powyżej przedstawiony pogląd prawny. Odnosząc go do realiów badanej sprawy, stwierdza z całą stanowczością, że skoro działki uczestniczki, na których posadowione są urządzenia przesyłowe linii energetycznych - były w czasie przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych – własnością Skarbu Państwa ( dwie działki do 1997 oraz jedna do 2001 r.,), to z chwilą uzyskania własności tych urządzeń, - przedsiębiorstwo przesyłowe uzyskało i to z mocy prawa, służebność gruntową odpowiadająca treści służebności przesyłu. W jej ramach właściciel urządzeń przesyłowych jest uprawniony do korzystania z nieruchomości w takim zakresie w jakim jest to niezbędne przy eksploatacji tychże urządzeń. W takiej zaś sytuacji wykluczone jest stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu jak i ustanowienie takiej służebności.

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P., wbrew zarzutom apelacji, jest następcą prawnym Zakładu (...). Na tę okoliczność wnioskodawca przedstawił szereg dokumentów, z których wynika, że w 1966 r. zakładem energetycznym zarządzającym wskazanymi wyżej liniami energetycznymi były przedsiębiorstwa państwowe, tj. Zakłady (...) – w S., które następnie weszło w skład Zakładów (...) Przedsiębiorstwa Państwowego w P.. Zakłady (...) Przedsiębiorstwo Państwowe w P. zostały przekształcone następnie w (...) Przedsiębiorstwo Państwowe w P.. Z Zachodniego O. Energetycznego - Przedsiębiorstwa Państwowego w P. wyodrębniono w dalszej kolejności Zakład (...) - Przedsiębiorstwo Państwowe w S., którego następcą prawnym był powołany zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu Zakład (...) Spółka Akcyjna w S., powstały z dniem 12 lipca 1993 roku. Zakład (...) Spółka Akcyjna w S. zmienił na skutek uchwały nadzwyczajnego zgromadzenia akcjonariuszy z 30 listopada 1999 r. firmę na (...) Spółka Akcyjna w S.. Powyższy podmiot został następnie przejęty z dniem 2 stycznia 2003 roku przez Grupę (...) Spółkę Akcyjną w P., działającą obecnie pod firmą (...) Spółka Akcyjna w P.. Następnie wnioskodawca, na mocy umowy z 30 czerwca 2007 roku, nabył od (...) S.A. z siedzibą w P. zorganizowaną część przedsiębiorstwa. W ramach tej umowy na wnioskodawcę przeszła własność wszelkich urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej należących dotychczas do (...) S.A. w P., tj. nabył własność przedsiębiorstwa dystrybucyjnego, obejmującego między innymi prawo własności ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej, to jest linii kablowych i napowietrznych, sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych i transformatorów, w tym również urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej posadowione na nieruchomości uczestniczki.

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P., jako następca prawny (...) Spółki Akcyjnej w P., do chwili obecnej korzysta z urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej posadowionych na nieruchomościach uczestniczki. Uwzględniając zatem, że zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu może nastąpić tylko wtedy, gdy podmiot do którego przynależą urządzenia przesyłowe, nie dysponuje prawem do korzystania w odpowiednim zakresie z nieruchomości, która miałaby zostać obciążona - wniosek (...) S.A w P. podlegał oddaleniu.

Powyższy wywód wskazuje, że słuszny okazał się zarzut apelacji naruszenia prawa materialnego, a to przepisów art. : 7 k.c., 172 k.p.c., art. 292 k.c., 352 k.c. i art. 305 ⁴ k.c. , jednak przyczyny naruszenia tych przepisów są inne niż w apelacji podnosiła uczestniczka. Nie ma bowiem potrzeby rozprawiać ani o przesłankach prowadzących do zasiedzenia, o dobrej czy złej wierze wnioskodawczyni, długości posiadania, widoczności urządzeń przesyłowych. To nie ma znaczenia w obliczu tego, że wnioskodawczyni przysługuje już prawo do korzystania z działek uczestniczki i prawo to powstało w momencie uwłaszczenia przedsiębiorstw państwowych. Posiadane prawo wykluczało zasiedzenie służebności gruntowej.

Skoro wnioskodawczyni korzysta z gruntu uczestniczki w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, to zbędne też było rozważanie czy posiadanie wnioskodawczyni było w dobrej czy złej wierze. Posiadanie bowiem związane było z przysługującym wnioskodawczyni prawem.

Wobec oddalenia wniosku zbędne jest też odnoszenie się do zarzutu naruszenia Konstytucji – art. 2, 21 ust. 1 i 2, 64 ust. 2 i 3. Już tylko na marginesie Sąd Okręgowy wskazuje, że uczestniczka nabyła nieruchomość od Skarbu Państwa, na której były już urządzenia infrastruktury energetycznej, a zatem widziała nieruchomość i mogła ocenić na ile urządzenia te ograniczą jej władztwo nad nieruchomością.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji w pkt 1 lit a.

Zmiana postanowienia Sądu Rejonowego rodziła konieczność modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Orzeczenie w tym zakresie Sąd Okręgowy oparł o treść art. 520 § 2 k.p.c. Ten sam przepis był podstawą do orzekania o kosztach postepowania apelacyjnego.

Zasady ponoszenia kosztów postępowania nieprocesowego określa art. 520 k.p.c., które są odmienne od zasad rządzących zwrotem kosztów procesu. W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie art. 520 § 1 k.p.c. Jest ona nienaruszalna wtedy, gdy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub - mimo braku tej równości - ich interesy są wspólne. W postępowaniu nieprocesowym również są rozpoznawane sprawy, w których interesy uczestników są sprzeczne. Jest tak zazwyczaj w sprawach o zasiedzenie, gdyż powstaje w nich wyraźna kontradykcja co do oczekiwanego wyniku sprawy, gdyż wnioskodawca oczekuje uwzględnienia wniosku, a będący w opozycji uczestnik - jego oddalenia (orzeczenie Sądu Najwyższego z 3 grudnia 1959 r., 2 CR 859/58; postanowienie z 19 listopada 2010 r., III CZ 47/10, IC 2011 oraz z dnia 29 maja 2011 r., III CZ 27/11). Tak też było w niniejszej sprawie, wnioskodawca oczekiwał uwzględnienia wniosku, podczas gdy uczestniczka postępowania pozostawała do niego w opozycji żądając jego oddalenia. Interesy ich były więc sprzeczne, dlatego przy orzekaniu o kosztach należało zastosować art. 520 § 2 k.p.c. Dla powyższej oceny bez znaczenia pozostawał fakt, iż ostatecznie zmiana orzeczenia Sadu Rejonowego nastąpiła ze względów odmiennych, aniżeli podniesione w środku zaskarżenia.

Koszty poniesione przez uczestniczkę w I instancji obejmują wynagrodzenie pełnomocnik uczestniczki, ustalone na podstawie § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez racę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 490), na kwotę 240 złotych i zasądzone w punkcie 1.b postanowienia.

Na koszty postępowania przed Sądem II instancji składa się opłata od apelacji w wysokości 200 złotych ( k. 461) oraz wynagrodzenie pełnomocnika uczestniczki, ustalone na podstawie § 7 pkt 3 w zw. z 12 ust. 1 pkt 1 ww. rozporządzenia, na kwotę 120 złotych. Łącznie koszty postępowania wyniosły 320 złotych, zasądzone w punkcie 2. postanowienia.

SSO Wiesława Buczek-Markowska SSO Karina Marczak SSO Mariola Wojtkiewicz