Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 kwietnia 2017 roku w S.

sprawy z powództwa K. D.

przeciwko Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - P.
i Zachód w S. z dnia 20 maja 2016 roku, sygn. akt I C 747/10

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki K. D. na rzecz pozwanego Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. kwotę 1.200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem częściowych kosztów postępowania apelacyjnego
i odstępuje w pozostałej części od obciążania powódki kosztami postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje radcy prawnej S. J. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego – S. P. i Zachód w S. kwotę 1.476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych, w tym podatek od towarów
i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce
z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Małgorzata Czerwińska SSO Tomasz Sobieraj SSO Mariola Wojtkiewicz

Sygn. akt II Ca 1319/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 maja 2016 roku Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w sprawie z powództwa K. D. przeciwko Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. o zapłatę:

-

w punkcie 1 oddalił powództwo;

-

w punkcie 2 przyznał biegłemu W. K. (1) wynagrodzenie w kwocie 60 złotych za sporządzenie opinii uzupełniającej;

-

w punkcie 3 przyznał biegłej B. M. wynagrodzenie w kwocie 945,84 złotych za sporządzenie opinii w niniejszej sprawie;

-

w punkcie 4 przyznał biegłemu H. M. wynagrodzenie w kwocie 945,84 złotych za sporządzenie opinii w niniejszej sprawie;

-

w punkcie 5 przyznał radcy prawnemu S. J. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 2952 złotych tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając go w części, to jest co do punktu I.

Strona powodowa zarzuciła wyrokowi:

1/ naruszenie przepisów postępowania mającego wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd Rejonowy zasady swobodnej oceny dowodów i:

a/ oparcie rozstrzygnięcia na opiniach wyłącznie jednego z biegłych występujących w sprawie, podczas gdy z opinii dwóch innych biegłych wypływały odmienne wnioski wskazujące na zasadność powództwa;

b/ uznanie braku adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wypadkiem drogowym z dnia 1 maja 2003 roku a niemożnością prowadzenia pojazdu w latach 2008 – 2009;

c/ uznanie, że ogólny stan zdrowia powódki w 2008 i 2009 roku posiadał wpływ na obowiązki związane z wykonywaniem pracy dodatkowej;

2/ naruszenie prawa materialnego, to jest art. 361 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że utrata przez powódkę zdolności do kierowania pojazdami nie była normalnym następstwem wypadku komunikacyjnego z dnia 1 maja 2003 roku, podczas gdy między przedmiotowym zdarzeniem a utratą zdolności do kierowania pojazdami i wynikłą z tego szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy;

3/ naruszenie prawa materialnego, to jest art. 362 k.c. w związku z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że ogólny stan zdrowia powódki w 2008 i 2009 roku posiadał wpływ na obowiązki związane z wykonywaniem pracy dodatkowej.

Powołując się na powyższe zarzuty wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 37096,56 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 26 grudnia 2009 roku do dnia zapłaty oraz kwoty 751,40 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz o zasądzenie od pozwanego lub przyznanie od Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za postępowanie w drugiej instancji.

Pozwany w odpowiedzi na apelacją wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy obowiązany jest w pierwszej kolejności wskazać, że w zasadzie aprobuje poczynione w rozpoznawanej sprawie przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne. Sąd Rejonowy przeprowadził bowiem pełne postępowanie dowodowe konieczne dla ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zgromadzone dowody poddał ocenie mieszczącej się w granicach wyznaczonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. i z tak zgromadzonego i ocenionego materiału dowodowego wyprowadził trafne ustalenia faktyczne. Sąd pierwszej instancji dokonał także prawidłowej subsumpcji tak ustalonego stanu faktycznego do norm praw materialnego.

W rozpoznawanej sprawie strona powodowa domagała się naprawienia szkody wynikającej z rozstroju zdrowia doznanego w wyniku wypadku komunikacyjnego z dnia 1 maja 2003 roku, wskazując, że na odszkodowanie dochodzone w niniejszym postępowaniu składają się dwa elementy: po pierwsze, świadczenie w kwocie 37096,56 złotych z tytułu utraconych korzyści związanych z niemożnością prowadzenia dodatkowej działalności gospodarczej w latach 2008 – 2009; po drugie, odszkodowanie w wysokości 751,40 złotych z tytułu równowartości wydatków poniesionych na badanie psychologiczne i sporządzenie opinii psychologicznej.

Poza sporem w badanej sprawie pozostawało, że pozwany jest obowiązany do naprawienia szkody doznanej przez powódkę w następstwie wskazanego wyżej wypadku komunikacyjnego. Spór dotyczył natomiast zaistnienia szkody objętej podstawą faktyczną powództwa oraz pozostawania jej w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem z dnia 1 maja 2003 roku.

Strona powodowa twierdziła mianowicie, że na skutek powyższego wypadku komunikacyjnego doznała rozstroju zdrowia psychicznego, którego następstwem była utrata zdolności do kierowania pojazdami mechanicznymi, co uniemożliwiło jej dalsze prowadzenie działalności gospodarczej w postaci handlu obwoźnego i tym samym uzyskanie spodziewanych z tego tytułu dochodów.

Sąd odwoławczy podziela stanowisko sądu pierwszej instancji, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala uznać tych okoliczności za wykazane.

Wbrew zarzutom skarżącej - Sądowi Rejonowemu nie można zarzucić naruszenia w tym zakresie art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w powyższym przepisie sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału", a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności [vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1966 roku, II CR 423/66, OSNPG 1967/5-6/21; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 roku, I PKN 632/98, OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 382; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 11 lipca 2002 roku, IV CKN 1218/00, Lex, nr 80266; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2002 roku, IV CKN 1256/00, Lex, nr 80267]. Jak ujmuje się w literaturze, moc dowodowa oznacza siłę przekonania uzyskaną przez sąd wskutek przeprowadzenia określonych środków dowodowych na potwierdzenie prawdziwości lub nieprawdziwości twierdzeń na temat okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, zaś wiarygodność decyduje o tym, czy określony środek dowodowy, ze względu na jego indywidualne cechy i obiektywne okoliczności, zasługuje na wiarę. Przyjmuje się jednocześnie, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego [vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1980 roku, II URN 175/79, OSNC 1980/10/200; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1999 roku, II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000/17/655; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 roku, III CKN 1049/99, Lex nr 51627; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 roku, IV CKN 1097/00, Lex nr 52624; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2000 roku, V CKN 94/00, Lex nr 52589; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2000 roku, IV CKN 1383/00, Lex nr 52544; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2001 roku, II UKN 423/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 137; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2002 roku, IV CKN 859/00, Lex nr 53923; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2002 roku, IV CKN 1050/00, Lex nr 55499; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, II CKN 817/00, Lex nr 56906; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, IV CKN 1316/00, Lex nr 80273].

W okolicznościach niniejszej sprawy, w tym w świetle zarzutów apelacji, nie sposób uznać, aby doszło do naruszenia przez sąd pierwszej instancji normy prawnej zawartej w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenił bowiem dowody i na ich podstawie wyciągnął trafne wnioski co do okoliczności faktycznych mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Strona powodowa formułując zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wskazała, że prawidłowa ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zwłaszcza opinii biegłych powinna prowadzić do wniosku, że istnieje adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem drogowym z dnia 1 maja 2003 roku a niemożnością prowadzenia przez powódkę pojazdów mechanicznych w latach 2008 – 2009, a tym samym czerpania przez nią dochodów z działalności gospodarczej polegającej na prowadzeniu handlu obwoźnego. Z powyższymi zarzutami nie można się zgodzić. Podkreślenia wymaga bowiem, że jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza zatem stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając.

W badanej sprawie skarżąca w apelacji skoncentrowała się na ocenie przeprowadzonych w sprawie dowodów z opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii.

Zaznaczyć trzeba, że nie budzi wątpliwości, że ustalenia skutków badanego zdarzenia dla stanu zdrowia powódki wymagało odwołania się do opinii biegłych. Skarżąca częściowo słusznie wskazała, że wnioski sformułowane w tym zakresie przez biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii różniły się. Sąd odwoławczy podziela jednak stanowisko Sądu Rejonowego, że najbardziej przekonywająco okazała się treść opinii biegłego psychiatry W. K. (2), który w przeciwieństwie do biegłych z zakresu psychologii posiadał odpowiednie kompetencje umożliwiające pełną ocenę stanu zdrowia psychicznego powódki, w tym także mechanizmu powstania i rozwoju zaburzeń psychicznych prowadzących do utraty przez nią możliwości prowadzenia pojazdów w ruchu drogowym. Sąd Rejonowy trafnie zwrócił uwagę, że opinia biegłego jest logiczna, jasna i wyczerpująca, zaś biegły formułując ostateczne wnioski oparł się na analizie całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego dokonanej w kontekście posiadanej przez niego wiedzy specjalistycznej. Z tego względu zaprezentowana przez sąd pierwszej instancji ocena dowodów z opinii biegłych nie narusza w żaden sposób dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c.

Sąd Rejonowy wyprowadził także z tak ocenionego materiału dowodowego prawidłowe ustalenia faktyczne. Z opinii biegłego z zakresu psychiatrii wynika mianowicie, że powódka cierpi na zaburzenia nerwicowe, które uniemożliwiają jej kierowanie pojazdami mechanicznymi, gdyż do tych czynności wymagana jest pełna sprawność psychoruchowa. Biegły jednocześnie wyjaśnił, że samo uczestnictwo w wypadku komunikacyjnym z dnia 1 maja 2003 roku nie było przyczyną powstania powyższych zaburzeń stanu psychicznego powódki, gdyż u powódki już przed tym zdarzeniem istniały zaburzenia adaptacyjne, zaś sam wypadek ujawnił jedynie ich występowanie, stanowiąc tzw. czynnik spustowy, uruchomiający nadmierny lęk. Innymi słowy, występujące u powódki zaburzenia nerwicowe, uniemożliwiające jej kierowanie pojazdami mechanicznymi, były efektem zadziałania niekorzystnego bodźca na niedostosowaną do adaptacji osobowość, zaś utrzymywanie się tego stanu wynika z nieumiejętności skorygowania postaw przez samą powódkę. W związku z tym Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, że brak możliwości kierowania pojazdami mechanicznymi przez powódkę w latach 2008 – 2009 [to jest w okresie ponad pięciu lat od zaistnienia wypadku] nie może być uznany za okoliczność pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem z dnia 1 maja 2003 roku. W tym zakresie sądowi pierwszej instancji nie można także skutecznie zarzucić naruszenia art. 361 § 1 k.c.

Zauważyć bowiem należy, że w polskim systemie prawa cywilnego dla powstania odpowiedzialności odszkodowawczej konieczne jest łączne spełnienie następujących przesłanek:

1/ zaistnienia zdarzenia, z która ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody;

2/ powstania szkody rozumianej jako uszczerbek w dobrach prawnie chronionych;

3/ istnienia związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zdarzeniem, z którym ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody.

W badanej sprawie sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że ta ostania przesłanka nie została spełniona, skoro w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego zaburzenia psychiczne powódki prowadzące do utraty sprawności psychoruchowej wymaganej do kierowania pojazdami nie stanowiły normalnego następstwa wypadku z dnia 1 maja 2003 roku, zaś sama powódka wiązała swoją szkodę właśnie z brakiem zdolności do kierowania pojazdami mechanicznymi.

Niezależnie od tego wskazać trzeba, że sąd pierwszej instancji trafnie zwrócił uwagę, że nie można utożsamiać utraty możliwości kierowania pojazdami samochodowymi z pozbawieniem powódki możności zarobkowania.

Poza sporem pozostawało, że powódka do dnia wypadku prowadziła działalność gospodarczą polegającą na obwoźnym handlu płodami rolnymi wyprodukowanymi we własnym gospodarstwie i gospodarstwie rodziców. Niewątpliwie niemożność kierowania samochodem uniemożliwiało jej kontynuowania powyższej działalności gospodarczej, skoro do jej istoty należało sprzedawanie produktów rolnych w przenośnych punktach handlowych, do których musiały dojechać ze swego gospodarstwa. Zaznaczyć jednak trzeba, że w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego można w drodze domniemania faktycznego przyjąć, że w latach 2008 – 2009 powódka i tak – z przyczyn niezwiązanych z wypadkiem komunikacyjnym z dnia 1 maja 2003 roku – nie byłaby w stanie prowadzić powyższej działalności gospodarczej. Powódka w tym okresie miałaby odpowiednio 64 i 65 lat. Ten wiek w powiązaniu z szeregiem schorzeń samoistnych w istocie uniemożliwiałby wykonywanie jej pracy powiązanej z wysiłkiem fizycznym, zwłaszcza dźwiganiem ciężkich przedmiotów. Jest oczywiste, że skoro powódka handlowała produktami rolnymi z własnego gospodarstwa, to w celu ich uzyskania musiałaby wykonywać szereg czynności wymagających sprawności fizycznej, której powódka w tym czasie już nie posiadała. Świadczy o tym chociażby fakt [wynikający z oświadczenia majątkowego powódki], iż powódka od wielu lat zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej w posiadanym gospodarstwie, jako przyczynę wskazując właśnie stan zdrowia. W związku z tym brak podstaw do przyjęcia, że gdyby nie doszło do wypadku z dnia 1 maja 2003 roku i utraty zdolności do prowadzenia pojazdów mechanicznych, to powódka nadal w latach 2008 – 2009 prowadziłaby dotychczasową działalność gospodarczą i czerpałaby z niej dochody.

Niezależnie od tego wskazać trzeba, że niemożność wykonywania pracy lub prowadzenia działalności związanej z kierowaniem pojazdami mechanicznymi nie jest tożsama z utratą zdolności do pracy zarobkowej. Powódka nie wykazała natomiast, że w okresie objętym żądaniem pozwu z powodu stanu zdrowia będącego następstwem wypadku z dnia 1 maja 2003 roku nie była w stanie wykonywać innej pracy odpowiadającej jej kwalifikacjom zawodowym. Doświadczenie życiowe wskazuje, że jest szereg form aktywności zawodowej, które nie wymagają posiadania uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Powódka nie wykazała natomiast, że podjęła jakąkolwiek próbę poszukiwania tego rodzaju pracy lub rozpoczęcia działalności gospodarczej o innym charakterze niż dotychczasowa. Ta okoliczność wskazuje, że w tym czasie nie była ona w istocie zainteresowana dalszą pracą zarobkową. W związku z tym nie można uznać, że strona powodowa wykazała, że gdyby nie doszło do wypadku komunikacyjnego z dnia 1 maja 2003 roku, to w latach 2008 – 2009 w dalszym ciągu czerpałaby dochody z prowadzonej działalności gospodarczej, a tym samym, że w ten sposób doszło do utraty korzyści w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.

W tym stanie rzeczy sąd pierwszej instancji zasadnie uznał, że roszczenie powódki o odszkodowanie obejmujące równowartość utraconych dochodów za lata 2008 – 2009 nie zasługiwało na uwzględnienie. Analogicznie ocenić należy także żądanie zwrotu wydatków poniesionych na badania lekarskie i psychologiczne, albowiem powódka nie wykazała ich związku ze zdarzeniem z dnia 1 maja 2003 roku ani konieczności ich przeprowadzenia celem wykazania zasadności pierwszego ze wskazanych wyżej roszczeń.

Biorąc pod uwagę, że rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonym wyroku okazało się w pełni prawidłowe, na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja powódki jako bezzasadna podlegała oddaleniu, co znalazło odzwierciedlenie w rozstrzygnięciu zawartym w punkcie pierwszym sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 391 § 1 k.p.c.. w związku z art. 98 § 1 k.p.c. i art. 102 k.p.c. Stosownie do wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c. zasady odpowiedzialności za wynik procesu strona przegrywająca proces obowiązana jest zwrócić stronie wygrywającej poniesione przez nią koszty procesu niezbędne do celowego dochodzenia swych praw lub celowej obrony.

W rozpoznawanej sprawie uznać należy, że pozwany w postępowaniu apelacyjnym wygrał sprawę w całości i co do zasady należy mu się zwrot wszystkich poniesionych kosztów procesu od powódki. Koszty postępowania apelacyjnego poniesione przez pozwanego obejmowały wyłącznie koszty zastępstwa procesowego w wysokości 2400 złotych ustalone na podstawie obliczone stosownie do § 10 ust. 1 pkt 1 w związku z § 2 pkt .5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawach za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz., (...)) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji. Sąd Okręgowy z uwagi na trudną sytuację majątkową powódki uznał jednak, że zachodzą szczególne okoliczności przewidziane w art. 102 k.p.c. uzasadniające częściowe odstąpienie od obciążenia powódki kosztami postępowania apelacyjnego. W ocenie sądu odwoławczego nie można odstąpić od obciążenia powódki całością tych kosztów, gdyż na tym etapie postępowania powinna być świadoma negatywnych skutków przegrania procesu i konieczności zwrotu stronie pozwanej przynajmniej części tych kosztów.

Z tego względu sąd odwoławczy zasądził na rzecz pozwanej 1/2 poniesionych przez nią kosztów postępowania apelacyjnego w wysokości 1200 złotych, co znalazło odzwierciedlenie w rozstrzygnięciu zawartym w punkcie drugim sentencji.

Stosownie do wniosku pełnomocnika powódki ustanowionego z urzędu przyznano mu od Skarbu Państwa koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ustalone na podstawie § 16 ust. 1 pkt 1 w związku z § 8 pkt 5 w związku z § 4 pkt 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. poz. 1805).

SSO Małgorzata Czerwińska SSO Tomasz Sobieraj SSO Mariola Wojtkiewicz