Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 marca 1999 r.
I PKN 632/98
Przy ocenie mocy i wiarygodności dowodów sąd bierze pod rozwagę nie
tylko "materiał dowodowy", ale także wyjaśnienia informacyjne stron, oświad-
czenia, zarzuty przez nie zgłaszane, zachowanie się stron podczas procesu
przejawiające się np. w odmowie lub utrudnieniach w przeprowadzeniu dowo-
dów, itp., stanowiące "zebrany materiał" w rozumieniu art. 233 § 1 KPC.
Przewodniczący: SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 1999 r. sprawy z powództwa
Jana G. przeciwko Zakładom Mięsnym „J.” SA w J. o przywrócenie do pracy, na
skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Przemyślu z dnia 15 maja 1998 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie II i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu w Przemyślu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jarosławiu wyrokiem z dnia 5 marca 1998 r.
przywrócił Jana G. do pracy w Zakładach Mięsnych „J.” SA w J. na poprzednich wa-
runkach i zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda wynagrodzenie za czas po-
zostawania bez pracy za okres 3 miesięcy pod warunkiem podjęcia pracy w terminie
7 dni od daty prawomocności wyroku, a także zasądził na jego rzecz kwotę 1.000 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanych Zakładach od
18 września 1980 r., ostatnio na stanowisku koordynatora do spraw produkcji. W dniu
17 października 1997 r. powód razem z prezesem zarządu Stanisławem W. dokony-
wał do godz. 1000
obchodu zakładu, a następnie wykonywał swoje obowiązki w
2
ubojni. Około godz. 1400
spotkał dyrektora produkcji Wacława G., któremu powie-
dział, że wyjeżdża do ubojni w C. koło Ł. w celu skontrolowania pracowników tej
ubojni, po czym około godz. 1500
wyjechał. W dniu 20 października 1997 r. kierownik
ochrony obiektu Mieczysław F. przedstawił prezesowi zarządu notatkę stwierdzającą,
że dnia 17 października 1997 r. powód razem z Wacławem G. spożywał alkohol na
terenie zakładu pracy oraz że osób tych nie poddał badaniu przy użyciu alkomatu ze
względu na zajmowane przez nie stanowiska. Na notatce tej Wacław G. potwierdził w
późniejszym czasie, że dnia 17 października wypił z powodem „niewielką ilość alko-
holu” na terenie zakładu pracy. Okoliczność ta była przyczyną rozwiązania z powo-
dem umowy o pracę z dniem 6 listopada 1997 r. na podstawie art. 52 § 1 KP.
Powyższych ustaleń dokonał Sąd pierwszej instancji na podstawie zeznań
świadków, w tym także Wacława G. i Mieczysława F. oraz samego powoda i uznał,
że nie uzasadniają one przyjęcia, iż wskazanego dnia powód naruszył pracowniczy
obowiązek trzeźwości. Zeznania świadka Mieczysława F. są odosobnione i „nie znaj-
dują potwierdzenia w zeznaniach pozostałych słuchanych w sprawie świadków”.
Poza tym świadek ten, widząc powoda i Wacława G. pijących alkohol, powinien za-
wiadomić o tym przełożonych, jeżeli uważał, że nie mógł zbadać stanu pracowników
przy pomocy probierza trzeźwości. Gdy zaś chodzi o notatkę z dnia 20 października
1997 r. podpisaną przez Wacława G., to nie może być uznana za wiarygodną, gdyż
Wacław G. zakwestionował na rozprawie jej treść.
W świetle przedstawionych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że powództwo o
przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy
zasługuje na uwzględnienie, stosownie do art. 56 § 1 i art. 57 § 1 KP.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Przemyślu, rozpo-
znając apelację strony pozwanej, przeprowadził uzupełniające postępowanie dowo-
dowe i wyrokiem z dnia 15 maja 1998 r. zmienił w ten sposób zaskarżony wyrok, że
oddalił roszczenie o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy (pkt I sentencji
wyroku), a w pozostałej części oddalił apelację (pkt II sentencji wyroku). Sąd Woje-
wódzki uznał, że na podstawie wyników przeprowadzonego postępowania dowodo-
wego nie było podstaw do ustalenia, iż powód w czasie pracy pił alkohol w zakładzie
pracy. Zatem ustalenia Sądu pierwszej instancji uznał za trafne. Podzielił również
ocenę dowodów dokonaną przez ten Sąd. Jednocześnie Sąd Wojewódzki stwierdził,
że na prawidłowość zaskarżonego wyroku w części orzekającej o przywróceniu do
pracy nie ma wpływu okoliczność podnoszona w apelacji przez stronę pozwaną, iż
3
uchwałą zarządu z dnia 24 lipca 1997 r. zostało zlikwidowane stanowisko koordyna-
tora do spraw produkcji zajmowane przez powoda. Powód bowiem nie wiedział o tej
likwidacji i do dnia rozwiązania umowy o pracę był zatrudniony na dotychczasowym
stanowisku. Za trafną uznał natomiast Sąd Wojewódzki apelację w części kwestio-
nującej zasądzenie na rzecz powoda wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy przez okres 3 miesięcy. W tym samym bowiem czasie powód był czasowo nie-
zdolny do pracy i pobierał zasiłek chorobowy. Zasiłek zaś jest świadczeniem z ubez-
pieczenia społecznego przysługującym za czas niezdolności do pracy, a więc w
okresie, w którym pracownik traci prawo do wynagrodzenia.
Od powyższego wyroku w części oddalającej apelację (pkt II sentencji) strona
pozwana złożyła kasację, zarzucając naruszenie art. 45 § 2 w związku z art. 56 § 2
KP przez ich błędną wykładnię i niezastosowanie oraz naruszenie art. 233 § 1 KPC
mogące mieć wpływ na wynik sprawy wskutek nierozważenia w sposób wszechs-
tronny zebranego materiału, co doprowadziło do sprzeczności ustaleń z tymże mate-
riałem. Zdaniem strony pozwanej Sąd Wojewódzki przede wszystkim błędnie ustalił,
że powód nie wiedział o likwidacji jego stanowiska, tj. koordynatora do spraw produk-
cji. Temu ustaleniu przeczą wyjaśnienia samego powoda zawarte w pozwie. Poza
tym Sąd Wojewódzki nie ocenił żądania przywrócenia do pracy w płaszczyźnie art.
45 § 2 KP, który pozwala sądowi nie uwzględnić żądania przywrócenia do pracy w
razie ustalenia, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe. W
przedmiotowej sprawie przywrócenie powoda do pracy było niemożliwe ze względu
na likwidację jego stanowiska.
W konkluzji kasacji strona pozwana żądała zmiany zaskarżonego wyroku
ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do po-
nownego rozpoznania, z zasądzeniem w każdym przypadku kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Strona pozwana trafnie zarzuciła w kasacji naruszenie wskazanych w niej
przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania.
Z art. 316 § 1 KPC wynika, że sąd wydaje wyrok biorąc za podstawę stan rze-
czy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, natomiast art. 233 § 1 KPC stanowi, że
sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podsta-
wie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Pojęcie „stan rzeczy” użyte w
4
pierwszym z wymienionych przepisów jest szersze znaczeniowo niż „stan faktyczny
sprawy”, gdyż oznacza także stan prawny sprawy oraz żądania, twierdzenia i wnioski
stron, jednym słowem to wszystko, co strony w postępowaniu przedstawiły. Podobnie
wyrażenie „zebrany materiał” zawarte w drugim z wskazanych przepisów nie jest toż-
same z pojęciem „materiał dowodowy”. Ma ono również szerszy zakres, gdyż poza
dowodami (z dokumentów, ze świadków, z opinii biegłych i innych) obejmuje wyjaś-
nienia informacyjne stron, zarzuty przez nie zgłaszane, zachowanie się stron pod-
czas procesu przejawiające się np. w odmowie lub utrudnieniach w przeprowadzeniu
dowodów itp. Te bowiem środki, mimo że nie są dowodami, sąd jest obowiązany
brać pod rozwagę przy ocenie mocy i wiarygodności dowodów.
W związku z tym Sąd Wojewódzki, uznając tak jak Sąd Rejonowy, że rozwią-
zanie z powodem umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 KP nie posiadało przewidzianej
prawem przyczyny, powinien rozważyć wielokrotnie podnoszone przez stronę poz-
waną twierdzenie, że od dnia 1 sierpnia 1997 r. zajmowane przez powoda stanowis-
ko koordynatora do spraw produkcji uległo likwidacji i że wobec tego przywrócenie go
do pracy na tym stanowisku stało się niemożliwe i niecelowe. Również powód przyz-
nał w pozwie, że „w sierpniu 1997 r. prezes Zarządu oświadczył mu, że odwołuje go
ze stanowiska szefa produkcji” (koordynatora do spraw produkcji) i powierza stano-
wisko kierownika wydziału mroźni. Okoliczność powyższa – jak słusznie podkreśliła
w kasacji strona pozwana – wskazywała na to, że powód, zajmując ważne stanowis-
ko w strukturze organizacyjnej Zakładów Mięsnych i podlegając bezpośrednio dy-
rektorowi do spraw technicznych, był dobrze zorientowany w istocie przeprowadzanej
reorganizacji. Jeżeli więc mimo tego Sąd Wojewódzki przyjął, że powód nie wiedział
o likwidacji jego stanowiska, to zawarty w kasacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC,
wskutek nierozważenia w sposób wszechstronny zebranego materiału, należy ocenić
jako zasadny. Podobnie przemawia za nierozważeniem przez Sąd Wojewódzki ze-
branego w sprawie materiału jego stwierdzenie, że powód do dnia rozwiązania
umowy o pracę pracował na stanowisku koordynatora do spraw produkcji, mające
świadczyć o tym, że mimo uchwały Zarządu z dnia 24 lipca 1997 r., likwidacja tego
stanowiska nie nastąpiła. Tymczasem sam powód wyjaśnił w pozwie, że po oświad-
czeniu prezesa Zarządu w sierpniu 1997 r. o odwołaniu go ze stanowiska koordyna-
tora do spraw produkcji zaczął korzystać z urlopu wypoczynkowego, który trwał do 12
października 1997 r., a od 24 października 1997 r. – z wielomiesięcznego zwolnienia
lekarskiego, które sprawiło, że do czasu rozwiązania umowy nie wrócił już do pracy.
5
W tym stanie rzeczy poważne zastrzeżenia wzbudza pogląd Sądu Wojewódz-
kiego, że na rozstrzygnięcie o przywróceniu do pracy nie mogła mieć wpływu likwida-
cja stanowiska zajmowanego przez powoda, dokonana na mocy uchwały Zarządu z
dnia 24 lipca 1997 r., a zwłaszcza wniosek tego Sądu, że powód nie wiedział o likwi-
dacji i do dnia rozwiązania umowy pracował na stanowisku koordynatora.
Trafny jest również zarzut naruszenia przez Sąd Wojewódzki art. 45 § 2 w
związku z art. 56 § 2 KP.
Według art. 56 § 1 KP pracownikowi przysługuje prawo wyboru jednego z
roszczeń przewidzianych w razie rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez
wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym try-
bie. Jeżeli zatem wybrał on i zgłosił roszczenie o przywrócenie do pracy, zasadą wy-
nikającą z wymienionego przepisu jest, że roszczenie to powinno być uwzględnione
przez sąd. Odesłanie jednak w art. 56 § 2 KP do odpowiedniego stosowania art. 45 §
2 KP oznacza wyjątek od powyższej zasady, który polega na tym, że sąd – odmien-
nie od woli pracownika – może zamiast orzeczenia o przywróceniu do pracy – orzec
o odszkodowaniu. Możliwość taka jest wszakże uzależniona od ustalenia, że
uwzględnienie roszczenia o przywrócenie do pracy jest niemożliwe lub niecelowe.
Jak więc ze sformułowania art. 45 § 2 KP wynika, warunkiem jego zastosowa-
nia jest ustalenie przez sąd okoliczności świadczących o niemożliwości lub o niece-
lowości przywrócenia pracownika do pracy oraz uzasadnienie wyboru innego rosz-
czenia niż to, które wskazał pracownik. Wymaga to od sądu prawidłowego ustalenia
faktów istotnych z punktu widzenia art. 45 § 2 KP, do których należy zaliczyć zmiany
organizacyjne i produkcyjne powodujące ograniczenie zatrudnienia, likwidację sta-
nowiska pracownika i wiele innych, różnorodnych przyczyn związanych z osobą pra-
cownika lub pracodawcy, a nawet niezależnych od obu stron. Jeżeli zatem praco-
dawca, broniąc się przed orzeczeniem o przywróceniu pracownika do pracy, powołał
się na brak możliwości jego zatrudnienia lub niecelowość i przedstawił dowody dla
poparcia swoich twierdzeń, to powinnością sądu jest należyte rozważenie zarówno
okoliczności wynikających z dowodów, jak i z całokształtu „zebranego materiału” (art.
233 § 1 KPC). Z art. 45 § 2 KP wprawdzie wynika, że sąd „może” nie uwzględnić żą-
dania pracownika przywrócenia do pracy, ale uprawnienie to nie oznacza działania w
granicach tzw. swobodnego uznania. Poprawność zastosowania przepisu przez sąd
podlega bowiem kontroli w toku instancji i zawsze wtedy trzeba je uznać za dowolne,
gdy sąd stosując przepis nie liczy się z faktami.
6
Jak z przedstawionych uwag wynika, kasacja okazała się zasadna. Powoduje
to konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację strony
pozwanej, tj. w części orzekającej o przywróceniu powoda do pracy, i w tym zakresie
przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania. Dlatego
też stosownie do art. 39313
§ 1 KPC Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================