Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2017 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa w Łodzi VIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący S.S.R. Bartek Męcina

Protokolant st. sekr. sąd. Ewa Ławniczak

po rozpoznaniu w dniu 21 września 2017 roku

na rozprawie

sprawy z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo- Kredytowej im. (...) w G.

przeciwko G. W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej G. W. na rzecz powoda Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo- Kredytowej im. (...) w G. kwotę 9.182,93 zł (dziewięć tysięcy sto osiemdziesiąt dwa złote dziewięćdziesiąt trzy grosze) wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego w stosunku rocznym, przy czym od dnia 1 stycznia 2016 r. nie wyższymi od dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym od dnia 17 lipca 2013 roku do dnia zapłaty;

2.  zastrzega pozwanej G. W. prawo powołania się w toku egzekucji zasądzonego od niej świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do wysokości nabytego majątku spadkowego po H. D. synu S. i S..

Sygn. akt VIII C 779/14

UZASADNIENIE

W dniu 17 marca 2013 roku powód Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. (...) w G. wytoczył przeciwko pozwanej G. W. przed Sądem Rejonowym w Kutnie powództwo o zapłatę kwoty 9.182,93 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz wniósł o zasądzenie zwrotu procesu.

W uzasadnieniu strona powodowa wskazała, że pozwana, jako spadkobierczyni po zmarłym w dniu 11 września 2010 roku H. D., jest dłużnikiem powoda z tytułu umowy pożyczki udzielonej przez powoda pożyczkobiorcy w dniu 7 sierpnia 2009 roku na kwotę 7.000 zł. Z chwilą śmiercią pożyczkobiorcy, został on skreślony z rejestru członków spółdzielni, zaś zadłużenie wynikające z umowy pożyczki stało się wymagalne w całości. Pozwana jest siostrą zmarłego i dziedziczy po nim, przez co stała się ona dłużniczką powoda w zakresie niespłaconej przez spadkodawcę pożyczki. Powód zastrzegł przy tym, że postępowanie spadkowe po H. D. nie zostało przeprowadzone. Wezwana do spełnienia świadczenia pozwana nie uczyniła tego. Na dochodzoną kwotę składają się następujące należności: kapitał pożyczki – 5.598,32 zł, niespłacone odsetki umowne i karne – 3.584,61 zł.

(pozew k. 2-7)

W dniu 6 września 2013 roku Sąd Rejonowy w Kutnie wydał przeciwko pozwanej nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, którym zasądził dochodzoną pozwem kwotę wraz z kosztami procesu.

(nakaz zapłaty k. 35)

Nakaz ten pozwana, reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, zaskarżyła sprzeciwem w całości, wnosząc o oddalenie powództwa. Ponadto zgłosiła zarzut braku legitymacji procesowej biernej, spełnienia świadczenia, a także nadużycia przez powoda prawa podmiotowego. Wniosła również o przekazanie rozpoznania sprawy do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi, jako właściwego miejscowo. W uzasadnieniu sprzeciwu, nie kwestionując faktu zawarcia przedmiotowej umowy przez H. D., pełnomocnik pozwanej podniósł, że po zmarłym nie zostało przeprowadzone postępowanie spadkowe, w konsekwencji brak jest pewności, iż pozwana jest spadkobiercą po bracie. Wskazał także, iż w jego ocenie, w przypadku postawienia pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności, wierzytelność powoda winna obejmować wyłącznie kapitał pożyczki oraz odsetki umowne naliczone za opóźnienie w płatnościach rat, brak jest natomiast podstaw, aby w skład tej wierzytelności zaliczyć również odsetki karne. Na koniec wyjaśnił, że przedmiotowa umowa pożyczki była objęta ubezpieczeniem na wypadek śmierci pożyczkobiorcy, co prowadzi do wniosku, że dochodzone roszczenie zostało spełnione.

(sprzeciw k. 42-43)

Postanowieniem z dnia 12 stycznia 2016 roku Sąd Rejonowy w Kutnie stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał rozpoznanie sprawy do Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi.

(postanowienie k. 55)

W odpowiedzi na sprzeciw powód, wnosząc jak dotychczas, wyjaśnił, że ubezpieczyciel uznał roszczenie o wypłatę świadczenia wyłącznie w zakresie umowy o linię pożyczkową, natomiast w zakresie umowy pożyczki, odmówił wypłaty świadczenia. Odnosząc się do pozostałych zarzutów pozwanej podniósł, iż wykazał przynależność pozwanej do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym, zaś roszczenie o odsetki karne wynika z faktu postawienia zadłużenia w stan wymagalności i jego niespłacenia przez pozwaną. Przypomniał również, że odpowiedzialność pozwanej kształtuje się na tych samych zasadach co odpowiedzialność spadkodawcy w zakresie wymagalnego roszczenia obejmującego należność główną oraz odsetki.

(odpowiedź na sprzeciw k. 92-96)

W toku dalszego postępowania stanowiska procesowe stron nie uległy zmianie. Dodatkowo, w piśmie procesowym z dnia 11 stycznia 2016 roku, wobec przyjęcia przez pozwaną spadku po zmarłym H. D. z dobrodziejstwem inwentarza, powód wniósł o zastrzeżenie w wyroku prawa powoływania się przez pozwaną w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jej odpowiedzialności do wartości czynnego spadku, w oparciu o przepis art. 319 k.p.c.

(pismo procesowe powoda k. 237, k. 314-315, pismo procesowe pozwanej k. 240-242, protokół rozprawy k. 282-283, k. 325, k. 344-346, k. 372)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 7 sierpnia 2009 roku H. D., będący bratem pozwanej G. W., zawarł ze Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo-Kredytową im. (...) z siedzibą w G. umowę pożyczki konsumenckiej nr (...), zgodnie z treścią której, (...) udzielił pożyczkobiorcy pożyczki w wysokości 7.000 zł, na okres od dnia 7 sierpnia 2009 roku do dnia 7 sierpnia 2014 roku, na warunkach określonych umową i Regulaminem udzielania kredytów i pożyczek (...) (pkt 1 umowy).

Pożyczka oprocentowana była według zmiennej stopy procentowej ustalonej przez Zarząd (...) w dniu zawarcia umowy w wysokości 17,75 % w skali roku (pkt 5 umowy). Nadto strony umowy ustaliły, że w przypadku nieterminowej spłaty pożyczki należność z tego tytułu staje się w dniu następnym należnością przeterminowaną. Od niespłaconego w całości lub w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, pobierane będą odsetki według zmiennej stropy procentowej wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP (pkt 23 umowy). Spłata pożyczki wraz z należnymi odsetkami miała nastąpić do dnia 7 sierpnia 2014 roku, przy czym pożyczkobiorca zobowiązywał się do dokonywania spłat w miesięcznych ratach, zgodnie z planem spłaty (pkt 10 i 11 umowy).

Zabezpieczeniem spłaty przyznanej pożyczki była cesja umowy ubezpieczenia ATUT. Ubezpieczenie, o którym mowa, miało charakter grupowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków. Suma ubezpieczenia w kwocie 7.5000 zł podlegała wypłacie z tytułu zgonu ubezpieczonego w następstwie nieszczęśliwego wypadku, zawału serca, udaru mózgowego albo całkowitej trwałej niezdolności ubezpieczonego do pracy w następstwie nieszczęśliwego wypadku. Nieszczęśliwy wypadek zdefiniowano w ogólnych warunkach ubezpieczenia, jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, w wyniku którego ubezpieczony niezależnie od swej woli, doznał uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub zmarł. Ubezpieczycielem było Towarzystwo (...) w S..

Tego samego dnia H. D. zawarł również z powodem umowę o kartę płatniczą VISA, na mocy której wydano mu kartę płatniczą z limitem dziennym w wysokości 2.000 zł dla transakcji bezgotówkowych oraz 1.000 zł dla transakcji gotówkowych oraz umowę o preferencyjną linię pożyczkową – L. nr (...), na mocy której otrzymał prawo do wielokrotnego zadłużania się w ciężar rachunku do kwoty 2.000 zł. Zabezpieczeniem spłaty pożyczki z tytułu umowy L. stanowiło ubezpieczenie L., mające charakter ubezpieczenia na życie.

(umowa k. 12-13, k. 79-84, aktualny plan spłat pożyczki nr 1 k. 106-107, deklaracja zgody na przystąpienie do grupowego ubezpieczenia k. 74, k. 108, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek (...) k. 122-123, ogólne warunki ubezpieczenia k. 133-136v., okoliczności bezsporne)

H. D. wywiązywał się z zaciągniętego zobowiązania i co do zasady spłacał zadłużenie z tytułu umowy pożyczki w terminie. Wyłącznie jednokrotnie, w czerwcu 2010 roku, zdarzyło się, że pożyczkobiorca uiścił wymaganą należność po terminie.

W dniu 10 września 2010 roku H. D. zmarł podczas pobytu w (...) Szpitalu (...) im. N. B. w Ł., do którego został przyjęty z powodu ropowicy stopy i goleni prawej. Bezpośrednią przyczyną śmierci było zatrzymanie krążenia i oddechu, będące pochodną wstrząsu septycznego.

Po śmierci H. D. został skreślony z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia śmierci, zgodnie z art. 25 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze, w następstwie czego powód, działając w oparciu o treść § 29 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek, postawił wierzytelność z tytułu umowy pożyczki nr (...) w stan natychmiastowej wymagalności – od tej daty.

Na datę postawienia pożyczki w stan wymagalności, pozostały do spłaty kapitał wyrażał się kwotą 5.598,32 zł, zaś odsetki umowne – kwotą 10,89 zł.

(zeznania świadka M. M. 00:04:27-00:15:32 protokołu elektronicznego rozprawy z dnia 29 listopada 2016 roku, wykaz k. 18-18v., karta informacyjna leczenia szpitalnego k. 70, kserokopia odpisu skróconego aktu zgonu k. 87, historia rachunku k. 109-112v., Regulamin udzielania kredytów i pożyczek (...) k. 122-123, okoliczności bezsporne)

W dniu 17 maja 2011 roku powód zgłosił ubezpieczycielowi (...) roszczenie z tytułu umowy o preferencyjną linię pożyczkową – L. nr (...) oraz z tytułu umowy pożyczki konsumenckiej nr (...), wskazując jako podstawę zgon pożyczkobiorcy.

Decyzją z dnia 18 stycznia 2012 roku, w odpowiedzi na zgłoszenie dotyczące umowy pożyczki konsumenckiej nr (...), ubezpieczyciel poinformował powoda o odmowie wypłaty świadczenia z tytułu zgonu H. D.. Uzasadniając swoje stanowisko wyjaśnił, że zgon pożyczkobiorcy nie nastąpił na skutek nieszczęśliwego wypadku, zawału serca lub udaru mózgowego, a zatem zdarzenie to nie jest objęte zakresem ubezpieczenia.

Decyzją z dnia 14 marca 2012 roku ubezpieczyciel poinformował powoda o przyznaniu świadczenia w wysokości 1.725,63 zł z tytułu zgonu H. D.. Świadczenie zostało przyznane z tytułu umowy o preferencyjną linię pożyczkową – L. nr (...). Przyznana kwota odpowiadała saldu zadłużenia pożyczkobiorcy na dzień 11 września 2010 roku

(decyzja k. 68, k. 103, saldo zadłużenia k. 86, zgłoszenie roszczenia k. 88-89, k. 226-227, pismo k. 228, okoliczności bezsporne)

Pismem z dnia 28 stycznia 2013 roku powód wezwał pozwaną, jako spadkobiercę ustawowego po zmarłym dłużniku, do zapłaty kwoty 9.001,23 zł z tytułu umowy pożyczki konsumenckiej nr (...). Na żądaną kwotę złożyły się: kapitał – 5.598,32 zł oraz odsetki – 3.402,91 zł.

W odpowiedzi pozwana wskazała, że wezwanie do zapłaty winno zostać skierowane do ubezpieczyciela pożyczki. Powód wyjaśnił wówczas, że ubezpieczyciel odmówił wypłaty świadczenia z tytułu spornej umowy pożyczki.

(wezwanie do zapłaty wraz ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru k. 19-20, pismo k. 99, k. 100, k. 101, k. 104, okoliczności bezsporne)

Postanowieniem z dnia 3 listopada 2014 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 162/14 z wniosku G. W., przy udziale Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im.(...) z siedzibą w G., Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi zatwierdził uchylenie się G. W. od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po H. D., stwierdził, że spadek po H. D. na podstawie ustawy nabyła w całości siostra G. W. z dobrodziejstwem inwentarza oraz zlecił komornikowi sądowemu sporządzenie spisu inwentarza. Postanowienie, o którym mowa, jest prawomocne od dnia 3 stycznia 2015 roku.

W sporządzonym w dniu 15 września 2017 roku protokole spisu inwentarza Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi P. P. wskazał, że w zakresie stanu czynnego spadku zmarły nie pozostawił ruchomości, nieruchomości oraz wierzytelności z rachunku bankowego, innych wierzytelności i innych praw majątkowych. W zakresie stanu biernego spadku wymieniono zadłużenie u powoda z tytułu umowy pożyczki konsumenckiej nr (...) z dnia 7 sierpnia 2009 roku w wysokości 5.598,32 zł (kapitał). Czysta masa spadkowa została oznaczona na kwotę 0,00 zł.

(postanowienie k. 303-303v., protokół spisu inwentarza k. 369, okoliczności bezsporne)

Odsetki karne naliczone od wymagalnego kapitału pożyczki za okres od dnia 11 września 2010 roku do dnia 15 lipca 2013 roku wyrażają się kwotą 3.573,72 zł.

(wykaz k. 18-18v., okoliczności bezsporne)

Do dnia wyrokowania pozwana nie uregulowała zadłużenia dochodzonego przedmiotowym powództwem.

(okoliczność bezsporna)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił bądź jako bezsporny, bądź na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dowodów z dokumentów, które nie budziły wątpliwości, co do prawidłowości i rzetelności ich sporządzenia, nie były także kwestionowane przez żadną ze stron procesu. Za podstawę ustaleń faktycznych Sąd przyjął ponadto zeznania świadka M. M..

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo podlega uwzględnieniu w całości.

Bezspornym w niniejszej sprawie było twierdzenie faktyczne powoda o tym, że łączyła go z H. D. umowa z dnia 7 sierpnia 2009 roku, na mocy której powód udzielił pożyczkobiorcy pożyczki w wysokości 7.000 zł, która miała zostać zwrócona wraz z odsetkami (umownymi) w oznaczonych terminach spłaty. Poza sporem pozostawało ponadto, że pożyczkobiorca, poza jednym przypadkiem, wywiązywał się terminowo ze swoich zobowiązań wobec powoda, jak również, że na skutek śmierci H. D. w dniu 10 września 2010 roku, został on z tą datą skreślony z listy członków (...), zaś powód postawił istniejącą na ten dzień wierzytelność w stan natychmiastowej wymagalności. W tym miejscu godzi się przypomnieć, że w myśl art. 35 ustawy z dnia 5 listopada 2009 roku o Spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot pożyczki lub kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa. Zarząd może postanowić inaczej w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Ustanie członkostwa następuje w przypadkach przewidzianych przez ustawę z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze. Skutek ten następuje m.in. w przypadku śmierci członka (...), w myśl bowiem art. 25 ust. 1 tej ustawy, członka zmarłego skreśla się z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia, w którym nastąpiła śmierć. Wprawdzie skreślenie, o którym mowa, ma charakter jedynie porządkowy i nie należy identyfikować go z wykreśleniem członka z rejestru spółdzielni w rozumieniu art. 24 § 2 ustawy, to jednak ów charakter należy wiązać z deklaratoryjnością podejmowanej czynności, rozumianą w ten sposób, iż organ (...) dokonuje wyłącznie technicznej czynności, która nie rodzi żadnych skutków prawnych, te bowiem następują automatycznie z chwilą śmierci członka (...) (zgodnie z art. 15 § 2 ustawy Prawo spółdzielcze, członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, tej zaś osoby zmarłe nie posiadają). W przypadku osób fizycznych, w razie ich śmierci, prawa i obowiązku o charakterze majątkowym, przechodzą co do zasady na spadkobierców, którzy wstępują zazwyczaj w stosunki obligacyjne. Wobec następstwa prawnego, śmierć osoby fizycznej nie powoduje zatem wygaśnięcia zobowiązania, ani jego skutków prawnych. W świetle powyższego nie może budzić wątpliwości, że w przypadku śmierci członka kasy spółdzielczej, istniejące względem niego zadłużenie wynikające np. z umowy pożyczki jest stawiane w stan natychmiastowej wymagalności, a odpowiedzialność za jego spłatę spoczywa na spadkobiercach zmarłego. Tak też przedmiotową kwestię przedstawia się w doktrynie, podnosząc, że ustanie członkostwa wywołuje dla byłego członka lub jego spadkobierców surowe konsekwencje, jest on bowiem zobowiązany spełnić świadczenie wcześniej, niż wynikałoby to z treści zawartej umowy pożyczki lub kredytu (por. m.in. A. Herbert i inni, Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Komentarz. Warszawa 2014). W ocenie Sądu, wątpliwości nie budziła także kwota zadłużenia zmarłego, wynikała ona bowiem z dokumentów przedłożonych przez powoda, w szczególności z porównania treści aktualnego planu spłat pożyczki z treścią wyciągu z rachunku pożyczkobiorcy. Wysokość dochodzonej przez powoda kwoty z tytułu kapitału pożyczki i naliczonych odsetek umownych nie była przy tym kwestionowana przez stronę pozwaną, co jednoznacznie wynika z treści sprzeciwu od nakazu zapłaty. Kontestując żądanie powoda pozwana podniosła zarzut braku legitymacji procesowej biernej, spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela oraz nadużycia przez powoda prawa podmiotowego. W toku procesu pozwana zakwestionowała ponadto decyzję ubezpieczyciela o odmowie przyznania odszkodowania.

Odnosząc się do zarzutów pozwanej Sąd uznał je za niezasadne. Pozwana należała do kręgu spadkobierców ustawowych zmarłego brata H. D. i na mocy postanowienia Sądu z dnia 3 listopada 2014 roku, wydanego w sprawie I Ns 162/14, nabyła spadek po H. D. w całości z dobrodziejstwem inwentarza. Legitymacja procesowa bierna pozwanej nie może zatem budzić wątpliwości. Oczywiście chybione są ponadto twierdzenia pozwanej na okoliczność spełnienia dochodzonego w sprawie świadczenia przez ubezpieczyciela, decyzją z dnia 18 stycznia 2012 roku, w odpowiedzi na zgłoszenie dotyczące umowy pożyczki konsumenckiej nr (...), ubezpieczyciel poinformował bowiem powoda o odmowie wypłaty świadczenia z tytułu zgonu H. D., uznając, że zgon pożyczkobiorcy nie był objęty ochroną ubezpieczeniową. Wydaje się przy tym, że z powyższych twierdzeń pozwana ostatecznie się wycofała, w toku procesu oparła ona bowiem swoją obronę m.in. na stanowisku, iż decyzja ubezpieczyciela o odmowie wypłaty odszkodowania była nieprawidłowa. I tej oceny Sąd jednak nie podziela. Powtórzenia wymaga, że przedmiotem ubezpieczenia umowy pożyczki nr (...) było nie życie pożyczkobiorcy (takim ubezpieczeniem została objęta wyłącznie umowa o preferencyjną linię pożyczkową – L. nr (...)), a jedynie zgon ubezpieczonego w następstwie nieszczęśliwego wypadku, zawału serca, udaru mózgowego albo całkowitej trwałej niezdolności ubezpieczonego do pracy w następstwie nieszczęśliwego wypadku. Za nieszczęśliwy wypadek uznawano przy tym nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, w wyniku którego ubezpieczony niezależnie od swej woli, doznał uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub zmarł. W omawianej sprawie śmierć H. D. nie nastąpiła na skutek nieszczęśliwego wypadku, a była wynikiem długotrwałej choroby pożyczkobiorcy – ropowicy stopy i goleni prawej. Jak wyjaśnił świadek M. M., zmarły przebywał w szpitalu przez okres 12 dni, co wskazuje, że proces martwicy stopy postępował. Następnie u chorego doszło do wstrząsu septycznego, co skutkowało zatrzymaniem krążenia i oddechu. Wskazana przyczyna śmierci, wynikająca z dokumentacji medycznej H. D. i zeznań świadka, nie pozwala na przyjęcie, że w sprawie doszło do wypadku ubezpieczeniowego, niespornie bowiem śmierć chorego nie nastąpiła w wyniku zawału serca lub udaru mózgu, nie była także efektem nieszczęśliwego wypadku. Decyzję o odmowie przyznania odszkodowania należy zatem uznać za w pełni prawidłową. Jedynie na marginesie wyjaśnić należy, że nawet w przypadku przyjęcia, że decyzja o odmowie przyznania odszkodowania nie była właściwa, prawo jej zaskarżenia przysługiwało wyłącznie powodowi, który na mocy umowy cesji przejął uprawnienia ubezpieczonego do wypłaty świadczenia w sytuacji zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego. Powód byłby w takim przypadku uprawniony do wytoczenia powództwa zarówno przeciwko pozwanej, jako spadkobiercy zmarłego, jak i przeciwko ubezpieczycielowi, których odpowiedzialność miałaby charakter zobowiązania in solidum. Oczywiście wyłącznie do powoda należałaby decyzja, którego z zobowiązanych pozwać, przy czym spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalniałoby z odpowiedzialności drugiego.

Nie ma także racji pozwana wywodząc, że wobec przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza w sytuacji, w której zmarły nie pozostawił żadnego majątku, czyni powództwo niezasadnym. Zasadnie wywodzi powód, iż stan czynny spadku po zmarłym ma irrelewantne znaczenie dla oceny zasadności powództwa, jakie wierzyciel wytacza przeciwko spadkobiercy. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza chroni natomiast spadkobiercę przed odpowiedzialnością za długi spadkowe powyżej wartości stanu czynnego spadku, co wynika z przepisu art. 1002 k.c. W judykaturze za niesporny uznać należy pogląd, że kwestia, czy długi spadkowe przekraczają stan czynny spadku wobec jego przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza, nie podlega badaniu w ramach postępowania rozpoznawczego. Ograniczenie odpowiedzialności dłużnika - spadkobiercy może być bowiem zastrzeżone w wyroku (art. 319 k.p.c.) bądź w klauzuli wykonalności nadanej przeciwko spadkobiercy (art. 792 k.p.c.). Ustalenie zatem, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego (por. m.in. wyrok SA w Warszawie z dnia 28 stycznia 2016 roku, VI ACa 663/15, LEX; wyrok SN z dnia 9 września 1976 roku, IV PR 135/76, OSNC 1977/4/80).

Sąd nie podzielił również stanowiska pozwanej, jakoby żądanie przez powoda zapłaty odsetek karnych naliczanych od wymagalnego kapitału pożyczki, stanowiło nadużycie prawa podmiotowego. Zgodnie z art. 5 k.c., nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Klauzule społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa i zasad współżycia społecznego należy traktować jako normy społeczne ogólne, mające na celu złagodzenie rygoryzmu prawnego przepisów prawnych i dostosowaniu ich do potrzeb życia (do konkretnych okoliczności faktycznych). Są to normy odnoszące się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 stycznia 2007 roku (III CZP 117/06, OSNC 2007/11/165) zarówno w doktrynie prawa cywilnego, jak i judykaturze, dominuje pogląd, iż nie ma podstaw do czynienia jakichkolwiek wyłączeń w zakresie stosowania art. 5 k.c. Przestrzeganie zasad współżycia społecznego powinno być zatem immanentnym czynnikiem każdego zachowania się w każdej sytuacji. Wprawdzie w niektórych, nielicznych wypadkach, Sąd Najwyższy wyłączył stosowanie art. 5 k.c., np. w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym lub w sprawach o ustalenie nieważności czynności prawnej, a w innych dopuścił stosowanie tego przepisu tylko w sytuacjach szczególnie wyjątkowych, np. w sprawach o prawa stanu cywilnego, to jednak dyrektywa powszechnego respektowania zasad współżycia społecznego nie została podważona. Należy wskazać, iż przepis art. 5 k.c. jest tak ujęty, że może być stosowany do wszystkich podmiotów, bo każdy uczestnik obrotu prawnego może dopuścić się nadużycia prawa. Nie występuje tutaj prawne zróżnicowanie sytuacji uczestników obrotu. W wyroku z dnia 20 lipca 2006 roku Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, iż każdy podmiot - w tym przedsiębiorca - może powoływać się na instytucję nadużycia prawa (V CSK 115/06, LEX nr 1044085). Podkreślenia wymaga także okoliczność, iż zawarta w treści art. 5 k.c. dyrektywa nie została zakwestionowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdzając zgodność art. 5 k.c. z Konstytucją (wyrok TK z dnia 17 października 2000 roku, SK 5/99, OTK ZU 2000/7 poz. 254), podkreślił przydatność klauzul generalnych - w tym zasad współżycia społecznego - dla nadawania stosowaniu przepisów „bezpośredniego sensu aksjologicznego zakorzenionego w Konstytucji”. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zasady współżycia społecznego, mimo że wywodzą się z poprzedniego okresu, współistnieją z całym systemem prawa cywilnego i jako czynnik uelastyczniający ten system, muszą być brane pod uwagę przez sądy przy rozstrzyganiu każdej sprawy. Przez pojęcie zasad współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania, wyrażające ideę słuszności w prawie i wolności ludzi, odwołujące się do powszechnie znanych w naszej kulturze wartości. Jest oczywiste, że klauzula zasad współżycia społecznego odwołuje się do ocen i wartości ukształtowanych poza systemem prawnym, a więc mających charakter zasad moralnych, obyczajowych, czy też zwyczajowych. Wydaje się, że za trafne i istotne dla praktyki stosowania prawa należy uznać spostrzeżenie, iż zasady współżycia społecznego mają chronić przede wszystkim pewne wartości moralne, natomiast zasady społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa - wartości ekonomiczne. Tym samym nie jest uważane za wykonywanie prawa przez uprawnionego w sytuacji, gdy jego działanie lub zaniechanie pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wręcz przeciwnie, należy uznać, iż mamy wówczas do czynienia z nadużyciem prawa podmiotowego. Jednakże dla rozstrzygnięcia, czy w okolicznościach konkretnego wypadku występuje nadużycie prawa, decydujące znaczenie ma ocena tego wypadku dokonana przez sąd.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy przypomnieć należy, że pozwana na mocy art. 922 § 1 k.c. weszła w prawa i obowiązki zmarłego brata. Na skutek nabycia spadku pozwana stała się podmiotem praw i obowiązków wynikających z przedmiotowej umowy pożyczki, a zatem winna spłacić zadłużenie wynikające z tego zobowiązania. Skoro zobowiązanie to stało się wymagalne z datą śmierci pożyczkobiorcy, powód był uprawniony do naliczania odsetek karnych od dnia następnego, od tej daty bowiem dłużnik popadał w opóźnienie. Godzi się przypomnieć, że przepis art. 481 k.c. obciąża dłużnika obowiązkiem zapłaty odsetek bez względu na przyczyny uchybienia terminu płatności sumy głównej. Sam fakt opóźnienia przesądza, że wierzycielowi należą się odsetki. Dłużnik jest zobowiązany uiścić je, choćby nie dopuścił się zwłoki w rozumieniu art. 476 k.c., a zatem nawet w przypadku, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności i choćby wierzyciel nie doznał szkody. Odpowiedzialność dłużnika za ustawowe odsetki w terminie płatności ma zatem charakter obiektywny. Do jej powstania jedynym warunkiem niezbędnym jest powstanie opóźnienia w terminie płatności. W świetle powyższych rozważań brak jest podstaw do kwalifikowania działania powoda, jako stanowiącego nadużycie prawa podmiotowego, zwłaszcza jeśli uwzględni się dodatkowo okoliczność, że dłużnik może się bronić przed takim działaniem poprzez przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co w niniejszej sprawie miało miejsce. Żądanie powoda jest oparte na przepisach prawa, których treść została przytoczona wyżej, pozwana nie wykazała zaś, iż narusza ono zasady współżycia społecznego. Truizmem jest przy tym stwierdzenie, iż brak spłaty zadłużenia naruszało interesy ekonomiczne powoda.

Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 9.182,93 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym, przy czym od dnia 1 stycznia 2016 roku nie wyższymi od dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w stosunku rocznym, od dnia 17 lipca 2013 roku do dnia zapłaty. O odsetkach Sąd orzekł w oparciu o powołanej wyżej przepisy prawa.

Z uwagi na przyjęcie przez pozwaną spadku po zmarłym H. D. z dobrodziejstwem inwentarza, Sąd na podstawie art. 319 k.p.c. zastrzegł pozwanej prawo powołania się w toku egzekucji zasądzonego od niej świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do wysokości nabytego majątku spadkowego po H. D..