Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 08 kwietnia 2014r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Maria Witkowska

Protokolant: sekretarz sądowy Irmina Bartochowska

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2014r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania (...) w W. (dawniej (...) w W.)

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów

na skutek odwołania (...) w W. (dawniej (...) w W.) od Decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 30 grudnia 2011 roku Nr RWA- (...)

1)  oddala odwołanie,

2)  zasądza od (...) w W. (dawniej (...) w W.) na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XVII AmA 51/12

UZASADNIENIE

Decyzją Nr (...) z dnia 30 grudnia 2011r. pozwany Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

I. po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przeciwko (...) w W. uznał, że działanie (...) w W., polegające na stosowaniu we wzorcu umownym zatytułowanym „Umowa o warunkach odpłatności za studia” postanowienia o treści:

„Opłaty:

1)  wynikające z:

a)  zaliczeń poprawkowych i egzaminów poprawkowych,

b)  różnic programowych,

c)  ponownego przyjęcia na studia z powodu skreślenia z listy studentów,

d)  warunkowego przyjęcia na kolejny rok studiów,

e)  wydawania duplikatów dokumentów,

wraz z terminem płatności, ogłaszane są corocznie do 20 października zarządzeniem Rektora i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej Uczelni. (…)”,

stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, polegającą na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 ⁴⁵ kpc, co stanowi naruszenie art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 01 lipca 2009 r.

II. po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przeciwko (...) w W. uznał, że działanie (...) w W., polegające na stosowaniu we wzorcu umownym zatytułowanym „Umowa o warunkach odpłatności za studia” postanowienia o treści:

„Opłaty [wynikające z]:

(…)

2)  oferty edukacyjnej, w której uczestnictwo nie jest obowiązkowe:

a)  dodatkowe egzaminy specjalistyczne,

b)  dodatkowe kursy,

c)  inne formy kształcenia

wraz z terminem płatności ogłaszane są nie później niż na 14 dni przed planowanym terminem płatności i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej”,

stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, polegającą na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 ⁴⁵ kpc, co stanowi naruszenie art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz nakazał zaniechanie jej stosowania.

III. umorzył jako bezprzedmiotowe postępowanie w sprawie działań (...) w W., polegających na stosowaniu wzorca umownego zatytułowanego „Umowa o warunkach odpłatności za studia”, który wbrew dyspozycji art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.) nie określa warunków odpłatności za studia w zakresie opłat, pobieranych na podstawie art. 99 ust. l ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, za powtarzanie zajęć, semestru lub roku z powodu niezadowalających wyników w nauce, za zajęcia nieobjęte planem studiów i kursy dokształcające, a także opłat pobieranych na podstawie § 20 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2006 r. w sprawie dokumentacji przebiegu studiów (Dz. U. Nr 224, poz. 1364), za wydanie legitymacji studenckiej i jej duplikatu, indeksu i jego duplikatu, dyplomu ukończenia studiów, jego duplikatu oraz dodatkowego odpisu dyplomu w tłumaczeniu na język obcy oraz dokumentu stwierdzającego ukończenie studiów podyplomowych i jego duplikatu, co mogło stanowić praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. l ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

IV. nałożył na (...) w W. kary pieniężne w wysokości:

1. 4 987 zł z tytułu naruszenia określonego w pkt I sentencji niniejszej decyzji;

2. 4 780 zł z tytułu naruszenia określonego w pkt II sentencji niniejszej decyzji.

Powódka - (...) w W., obecnie (...) w W. złożyła odwołanie w zakresie dotyczącym pkt I, II, IV sentencji Decyzji, wnosząc o uchylenie Decyzji w tej części i zasądzenie na rzecz powódki od strony przeciwnej kosztów procesu według norm przepisanych.

Zaskarżonej Decyzji powódka zarzuciła:

1) rażące naruszenie przepisów art. 104 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.) oraz art. 35 i 36
kpa poprzez prowadzenie postępowania w sposób przewlekły i nieuzasadnione przedłużanie postępowania o ponad trzy lata;

2) naruszenie art. 8 k.p.a., tj. naruszenie zasady pogłębiania przez organy administracji
publicznej zaufania do organów Państwa - poprzez nieuwzględnienie faktu, iż wzorzec
umowy „Umowa warunkach odpłatności za studia” był już przedmiotem kontroli
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wydanej przez niego decyzji z
dnia 12 września 2008 r. Nr (...), w której postanowienia tego wzorca o
treści zakwestionowanej obecnie przez Delegaturę Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów w W. w zaskarżonej Decyzji z 30 grudnia 2011 r. nie zostały
uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

3) naruszenie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie
wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.) - poprzez żądanie uregulowania we
wzorcu umownym „Umowa o warunkach odpłatności za studia” wysokości opłat
pobieranych za korzystanie z oferty edukacyjnej uczelni, w której uczestnictwo jest
nieobowiązkowe (dodatkowe egzaminy specjalistyczne, dodatkowe kursy, inne formy
kształcenia);

4) naruszenie art. 111 w związku z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r.
o ochronie konkurencji i konsumentów - poprzez dowolne podjęcie decyzji o
nałożeniu kar pieniężnych w wyniku niewłaściwej oceny okresu, stopnia oraz
okoliczności naruszenia przepisów ustawy.

Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) w W. jest niepubliczną szkołą wyższą, wpisaną do rejestru uczelni niepublicznych i związków uczelni niepublicznych prowadzonego przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Uczelnia prowadzi działalność edukacyjną, której przedmiotem jest świadczenie usług w zakresie kształcenia na poziomie wyższych studiów zawodowych na różnych kierunkach. Kształcenie odbywa się odpłatnie w formie studiów stacjonarnych i niestacjonarnych.

Uczelnia zawiera ze studentami umowy określające warunki odpłatności za studia w formie pisemnej. Przy zawieraniu takich umów Uczelnia od początku roku akademickiego 2007/2008 na podstawie Zarządzenia Nr (...) Rektora (...) w W. z dnia 01 października 2007 r. w sprawie określenia wzoru umowy o warunkach odpłatności za studia, zawieranej ze studentem (k. 10 akt adm.) posługiwała się wzorem umowy zatytułowanym „Umowa o warunkach odpłatności za studia” (k. 8, 11-12 akt adm.). Jak stanowi § l ww. wzorca umownego, przedmiotem umowy było określenie warunków odpłatności Studenta za studia w Uczelni, zgodnie z art. 160 ust. 3 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym. W § 4 ust. 6 wzorca Umowy o warunkach odpłatności za studia zamieszczono postanowienie o treści:

„Opłaty:

1) wynikające z:

a) zaliczeń poprawkowych i egzaminów poprawkowych,

b) różnic programowych,

c) ponownego przyjęcia na studia z powodu skreślenia z listy studentów,

d) warunkowego przyjęcia na kolejny rok studiów,

e) wydawania duplikatów dokumentów,

wraz z terminem płatności, ogłaszane są corocznie do 20 października zarządzeniem Rektora i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej Uczelni.

2) oferty edukacyjnej, w której uczestnictwo nie jest obowiązkowe:

a) dodatkowe egzaminy specjalistyczne,

b) dodatkowe kursy,

c) inne formy kształcenia

wraz z terminem płatności ogłaszane są nie później niż na 14 dni przed planowanym terminem płatności i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej”.

Kolejnym zarządzeniem w tym przedmiocie było Zarządzenie Nr (...) Rektora (...) w W. z dnia 08 października 2008 r. w sprawie określenia wzoru umowy o warunkach odpłatności za studia, zawieranej ze studentem (k. 121 akt adm.), które wprowadziło nowy wzór Umowy o warunkach odpłatności za studia (k. 122-125 akt adm.). Stosownie do § 2 ww. zarządzenia, nowo opracowany wzorzec miał zastosowanie od roku akademickiego 2008/2009 do studentów rozpoczynających naukę na pierwszym roku studiów. Nowo wprowadzony wzorzec Umowy o warunkach odpłatności za studia regulował identyczny zakres kwestii związanych z warunkami odpłatności za studia co wzorzec obowiązujący uprzednio. W nowym wzorcu Umowy o warunkach odpłatności za studia postanowienie odpowiadające dotychczasowemu § 4 ust. 6 wzorca zostało zamieszczone w § 4 ust. 7, uzyskując treść:

„Opłaty:

1) wynikające z:

a) zaliczeń poprawkowych i egzaminów poprawkowych,

b) różnic programowych,

c) ponownego przyjęcia na studia z powodu skreślenia z listy studentów,

d) warunkowego przyjęcia na kolejny rok studiów,

e) wydawania duplikatów dokumentów,

wraz z terminem płatności, ogłaszane są corocznie do 20 października Uchwałą Senatu i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej Uczelni.

2) oferty edukacyjnej, w której uczestnictwo nie jest obowiązkowe:

a) dodatkowe egzaminy specjalistyczne,

b) dodatkowe kursy,

c) inne formy kształcenia

wraz z terminem płatności ogłaszane są nie później niż na 14 dni przed planowanym terminem płatności i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej”.

W dniu 01 lipca 2009r. weszło w życie Zarządzenie Nr (...) Rektora (...) w W. w sprawie określenia wzoru umowy o warunkach odpłatności za studia, zawieranej ze studentem (k. 59 akt adm.), wprowadzające nowy wzorzec „Umowy o warunkach odpłatności za studia” (k. 60-61 akt adm.). Na mocy § 2 ww. zarządzenia, nowo opracowany wzorzec miał zastosowanie od roku akademickiego 2009/2010 do studentów rozpoczynających naukę na pierwszym roku studiów. W nowym wzorcu ww. postanowienie zostało zamieszczone w § 4 ust. 12, uzyskując treść:

„Opłaty:

1) wynikające z:

a) zaliczeń poprawkowych jednego przedmiotu ……………………

b) egzaminów poprawkowych, ……………………

c) egzaminu komisyjnego, ……………………

d) komisyjnego zaliczenia przedmiotu, ………………………

e) powtarzania seminarium dyplomowego, ………………………

f) poprawkowego egzaminu magisterskiego, ………………………

g) poprawkowego egzaminu licencjackiego, ………………………

h) różnic programowych:

za każdy egzamin ………………………

za jedno zaliczenie ………………………

za każde następne zaliczenie ………………………

i) warunkowego przyjęcia na kolejny rok studiów:

za egzamin z jednego przedmiotu ………………………

za egzamin z dwóch przedmiotów ……………………....

j) wydania duplikatu indeksu, ………………………

k) wydania duplikatu legitymacji studenckiej, ……………………...

l) wydania duplikatu dyplomu, ……………………...

m) wydania dodatkowego odpisu dyplomu w tłumaczeniu

na język obcy ……………………...

2) wynikające z oferty edukacyjnej, w której uczestnictwo nie jest obowiązkowe:

a) dodatkowe egzaminy specjalistyczne,

b) dodatkowe kursy,

c) inne formy kształcenia

wraz z terminem płatności ogłaszane są nie później niż na 14 dni przed planowanym terminem płatności i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej”.

Do ww. wzorca dodano aneks stanowiący załącznik nr(...) do Zarządzenia Nr (...) Rektora (...) w W. z 01 lipca 2009r. (k.65-66 akt adm.).

Powyższy wzorzec został przez Uczelnię zmieniony Zarządzeniem Nr (...) Rektora (...) w W. z dnia 01 października 2009 r. w sprawie określenia wzoru umowy o warunkach odpłatności za studia, zawieranej ze studentem (k. 160 akt adm.). Przedmiotowe postanowienie zostało zmodyfikowane w nowym wzorcu (k. 161-162 akt adm.) jedynie poprzez wpisanie w § 4 ust. 12 pkt l konkretnych kwot, określających wysokość opłat pobieranych od studentów w roku akademickim 2009/2010.

Kolejna zmiana wzorca Umowy o warunkach odpłatności za studia została dokonana Zarządzeniem Nr (...) Rektora (...) w W. z dnia 03 października 2011 r. w sprawie określenia wzoru umowy o warunkach odpłatności za studia zawieranej ze studentem oraz umowy o warunkach odpłatności za studia podyplomowe zawieranej ze słuchaczem studiów podyplomowych, które weszło w życie z dniem podpisania (k. 197 akt adm.). W nowo wprowadzonym wzorcu (k. 198-201 akt adm.) postanowienie analogiczne do stanowiącego przedmiot niniejszego postępowania zostało zamieszczone w § 4 ust. 13, uzyskując brzmienie:

„Opłaty:

1) wynikające z:

a) powtarzania seminarium dyplomowego 600,00 zł;

b) warunkowego podjęcia studiów w roku następnym:

za egzamin z jednego przedmiotu 350,00 zł;

za egzamin z dwóch przedmiotów 500,00 zł;

c) różnic programowych:

za każdy egzamin 50,00 zł;

za jedno zaliczenie 35,00 zł;

za każde następne zaliczenie 20,00 zł;

d) opłat administracyjnych za ponowne przyjęcie na studia 250,00 zł;

e) wydania dyplomu ukończenia studiów wraz z dwoma odpisami 60,00 zł;

f) wydania dodatkowego odpisu dyplomu

w tłumaczeniu na język obcy 40,00 zł;

g) wydania duplikatu dyplomu ukończenia studiów 90,00 zł;

h) wydania duplikatu indeksu 6,00 zł;

i) wydania duplikatu elektronicznej legitymacji studenckiej 25,00 zł

1) wynikające z oferty edukacyjnej, w której uczestnictwo nie jest obowiązkowe:

a) dodatkowe egzaminy specjalistyczne,

b) dodatkowe kursy,

c) inne formy kształcenia

wraz z terminem płatności ogłaszane są nie później niż na 14 dni przed planowanym terminem płatności i podawane do ogólnej wiadomości na stronie internetowej”.

Uchwałą Nr 14/2011 Senatu (...) w W. z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wysokości: opłaty rejestracyjnej, czesnego, opłat za różnice programowe, warunkowe podjęcie studiów w roku następnym oraz za wydanie dokumentów i duplikatów dla studentów przyjętych na studia w roku akademickim 2011-2012 (k. 188-189 akt adm.) określono konkretną wysokość opłat za ponowne przyjęcie na studia, za warunkowe podjecie studiów w roku następnym, za powtarzanie roku, za uzupełnienie różnic programowych, wydawanie duplikatów dokumentów.

Dnia 12 września 2008r. Prezes UOKIK wydał Decyzję Nr (...) (k. 37-44 akt adm.).

W prowadzonym przez Prezesa UOKiK rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. zamieszczone zostały m.in. postanowienia o treści:

- „Wysokość opłat wymienionych w p. a, b, d ustala Rektor i podaje w formie zarządzenia do wiadomości, przed rozpoczęciem roku akademickiego”, uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 05 października 2005 r. (sygn. akt XVII AmC 20/05) i wpisane do ww. rejestru w dniu 3 kwietnia 2006 r. pod numerem 642;

- „Uczelnia zastrzega sobie prawo zmiany warunków niniejszej umowy, które nastąpi
poprzez zarządzenie Kanclerza (...) w Ł., nie
wymaga to wypowiedzenia warunków niniejszej umowy. Zarządzenia podane zostanie
do wiadomości studentów przez ogłoszenie na tablicy informacyjnej oraz w dziekanacie", uznane za niedozwolone wyrokiem SOKiK z dnia 21 kwietnia 2006 r.
(sygn. akt XVII AmC 49/05) i wpisane do rejestru w dniu 20 czerwca 2006 r. pod
numerem 756;

- „Zarządzenia, o których mowa w § l ust. 2 o treści - nauka w Uczelni jest odpłatna,
szczegółowe regulacje dotyczące opłat określają zarządzenia Kanclerza (...)
podaje się do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie na tablicach
ogłoszeniowych Uczelni”, uznane za niedozwolone wyrokiem SOKiK z dnia
05 września 2006 r. (sygn. akt XVII AmC 120/05) i wpisane do rejestru w dniu
30 listopada 2007 r. pod numerem 1287.

Przychód osiągnięty przez Uczelnię w 2010 r. wyniósł (...) zł (k. 228 akt adm.).

Powyższy stan faktyczny był niesporny między stronami postępowania i został ustalony przez Sąd w oparciu o dowody z dokumentów zgromadzone w toku postępowania administracyjnego i sądowego.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdził w Decyzji, że powódka naruszyła przepis art. 24 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.). Należy podnieść, iż stosownie do art. 24 ust. 1 powołanej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Z kolei jak wynika z treści art. 24 ust. 2 tejże ustawy przez taką praktykę rozumie się godzące w zbiorowe interesy konsumentów bezprawne działanie przedsiębiorcy, a w szczególności, zgodnie z pkt 1 przedmiotowego przepisu, stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ kpc.

W ocenie Sądu z powyższego wynika, iż aby dane zachowanie zostało zakwalifikowane jako praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów musiałoby polegać na bezprawnym działaniu przedsiębiorcy, które jednocześnie naruszałoby zbiorowy interes konsumentów.

Bez wątpienia powódka ma status przedsiębiorcy na gruncie ustawy z dnia 02 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej, gdyż świadczy odpłatnie usługi edukacyjne na rzecz studentów, a zatem jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który celem zdefiniowania pojęcia przedsiębiorcy odsyła właśnie do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Jeśli chodzi o bezprawność działania przedsiębiorcy należy zauważyć, iż art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wprost identyfikuje jako działanie bezprawne w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ kpc.

Powyższe wiąże się z treścią przepisu art. 479 ⁴³ kpc, w świetle którego wyrok prawomocny w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 kpc.

Prezes UOKiK prawidłowo ustalił, że stosowane przez powódkę postanowienia zawarte w „Umowie o warunkach odpłatności za studia” są analogiczne do postanowień uznanych za niedozwolone wyrokami Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

W tym miejscu dodać trzeba, iż nie jest konieczna idealna zgodność porównywanych klauzul. Sąd zgodził się w tym względzie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 13 lipca 2006r. sygn. III SZP 3/06, który wskazał, iż odwołując się do argumentów o charakterze celowościowym oraz kierując się potrzebą zapewnienia skuteczności art. 23a uokik (obecnie art. 24 uokik) , należy zaakceptować pogląd, iż praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumenta z art. 23a uokik obejmuje również przypadki wprowadzania jedynie zmian kosmetycznych polegających na przestawieniu szyku wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi, jeżeli tylko wykładnia postanowienia pozwoli stwierdzić, że jego treść mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru, która wywołuje takie same skutki, godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej co wpisana do rejestru. Akceptacja odmiennego poglądu zachęcałaby do obchodzenia art. 385 ¹ k.c. oraz 479 ⁴⁵ k.p.c. i prowadziła do podważenia skuteczność całego systemu. Prezes UOKiK byłby bowiem obowiązany do wytaczania kolejnych powództw w sprawach, w których postanowienia wzorców różnią się nieznacznie sposobem sformułowania lub do ciągłego wytaczania powództw przeciwko temu samemu przedsiębiorcy. Powodowałoby to wpisywanie do rejestru kolejnych, bardzo podobnie sformułowanych klauzul, utrudniając korzystanie z rejestru i zmniejszając jego jasność i przejrzystość.

Odnosząc te rozważania do niniejszej sprawy Sąd uznał, że pozwany trafnie wskazał na zbieżność klauzul stosowanych przez powódkę zawartych w pkt I i II Decyzji z klauzulami uprzednio uznanymi za niedozwolone prawomocnymi wyrokami Sądu i wpisanymi do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK pod numerami 642, 756, 1287.

Wskazane prze Prezesa UOKiK klauzule niedozwolone wpisane do rejestru pod w. wym. pozycjami dotyczą przekazywania studentom informacji o jakichkolwiek opłatach za studia, a nie tylko czesnego, w formie ogłoszenia do publicznej wiadomości.

Sąd zważył, iż wszystkie te klauzule przewidują, iż opłaty/zarządzenia w przedmiocie opłat pobieranych przez uczelnie zostaną podane do wiadomości studentów w taki sposób, który nie gwarantuje otrzymania przez studenta informacji o wysokości opłat. Wskazanie bowiem, iż informacje w tym przedmiocie podane będą do ogólnej wiadomości na stronie internetowej, czy stronie internetowej uczelni, podobnie jak na tablicy ogłoszeniowej faktycznie nie są równoznaczne z doręczeniem studentom takiej informacji. Nadto brak w klauzulach konkretnej daty ogłoszenia obciąża konsumenta ciągłym monitorowaniem obszarów, w których może ukazać się interesująca informacja. Powoduje to, że przedmiotowe zmiany nie zostaną de facto studentowi dostarczone, lecz musi on ich poszukiwać. Tym samym ograniczają one prawo studenta do informacji i narażają go na konsekwencje braku wiedzy o zmianach wysokości opłat. Przy czym powód nie wykazał, że wiadomość o zmianie opłat była skierowana do każdego studenta indywidualnie na jego konto internetowe, natomiast przekazywanie informacji o opłatach za usługi edukacyjne poprzez zamieszczenie informacji na stronie internetowej uczelni nie gwarantuje, że informacje te dotrą do studentów i jest tożsame z umieszczeniem ich na tablicy ogłoszeniowej uczelni. Tymczasem w związku z tym, że umowy między szkołą a studentami mają charakter umów konsumenckich i nie są zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, koniecznym warunkiem związania studenta treścią wzorca umownego przygotowanego przez szkołę jest na podstawie art. 384 kc doręczenie go studentowi. Tak więc doręczenia wymaga również zmiana warunków umowy, w tym opłat na mocy art. 384 ¹ kc. Mając na względzie, że podawanie informacji o wysokości opłat na stronie internetowej uczelni, podobnie jak wywieszanie takiej informacji na tablicy ogłoszeniowej uczelni lub w dziekanacie, nie wypełnia warunku doręczania konsumentom wzorców umownych, należy uznać za pozwanym, iż porównywane klauzule, tj. klauzula stosowana przez powódkę, jak i klauzule wpisane do rejestru klauzul abuzywnych pod numerami 642, 756 i 1287 są ze sobą zbieżne. Nie ma przy tym w ocenie Sądu znaczenia o jakie opłaty pobierane przez uczelnię chodzi w rozpatrywanych klauzulach. Niedozwolony charakter mają bowiem postanowienia, które przewidują przekazywanie informacji studentom o jakichkolwiek opłatach na studiach w formie ogłoszenia do publicznej wiadomości bez doręczania studentom wzorców umownych co do wysokości opłat, a nie tylko o opłatach czesnego.

W tym miejscu dodania wymaga, iż zarzut z art. 160 ust. 3 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym jest chybiony ze względu na fakt, że brak jest podstaw do przyjęcia, że świadczenia, o których mowa w postanowieniu oznaczonym w pkt II Decyzji nie wchodzą w zakres studiów oraz w związku z tym, że abuzywność klauzul opiera się na uciążliwości poszukiwania przez studenta informacji o wysokości opłat za usługi uczelni. Słusznie pozwany podniósł, iż postanowienie wskazane w pkt II Decyzji zostało umieszczone w treści ,,Umowy o warunkach odpłatności za studia’’, jest zatem skierowane do studentów powodowej wyższej uczelni, tym samym brak jest podstaw do przyjęcia, że świadczenia te nie wchodzą w zakres studiów.

Sąd stwierdził więc, że treść obu zakwestionowanych przez Prezesa UOKiK klauzul stosowanych przez powódkę mieści się w hipotezie klauzul wpisanych do rejestru klauzul niedozwolonych, a to ustalenie było przedmiotem niniejszego postępowania. Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadza się bowiem do oceny tożsamości klauzul stosowanych przez powódkę z klauzulami wpisanymi do rejestru. Nie jest zatem przedmiotem niniejszego postępowania dokonanie oceny, czy zakwestionowane postanowienia zawarte we wskazanym w Decyzji Prezesa UOKiK wzorcu umowy są klauzulami niedozwolonymi, tylko zbadanie czy są one tożsame z postanowieniami wpisanymi do rejestru. Ocena czy stosowany przez przedsiębiorcę wzorzec umowy zawiera klauzule abuzywne należy do wyłącznej kompetencji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w postępowaniu prowadzonym na podstawie przepisów art. 479 ³⁶ – 479 ⁴⁵ kpc. Dopiero zaś dalsze stosowanie postanowień wzorca umowy, które zostały uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru stanowi niedozwoloną praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, która może być przedmiotem postępowania wszczętego na podstawie art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Takie stanowisko zawarł Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu do wyroku z dnia 18 lipca 2013r. sygn. akt VI ACa 1702/12, wskazując jednocześnie, iż ocena tożsamości treści klauzul stosowanych przez przedsiębiorców i klauzul wpisanych do rejestru nie może prowadzić do ponownej oceny abuzywności klauzuli stosowanej przez przedsiębiorcę, lecz powinna ograniczać się do ustalenia, na ile obie klauzule są tożsame treściowo, a przy uznaniu, że treść klauzul jest na tyle zbliżona, że wprowadzone przez przedsiębiorcę zmiany polegają jedynie na przestawieniu szyku wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi – ustalenia czy hipotezy tych klauzul się pokrywają, a więc czy obie klauzule wywołują takie same skutki.

Tym samym ustalenie w niniejszym postępowaniu tożsamości klauzul zakwestionowanych i wpisanych do rejestru implikuje wniosek, iż powódka bez wątpienia dopuściła się działania bezprawnego.

Odnosząc się do naruszenia tym bezprawnym działaniem zbiorowego interesu konsumentów Sąd miał na uwadze, iż ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie zawiera definicji zbiorowych interesów konsumentów, ogranicza się jedynie w art. 24 ust. 3 do wskazania, że „nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów”. Sąd uznał, iż dokonując analizy pojęcia zbiorowego interesu konsumentów, o którym mowa w art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, należy zauważyć, że dotyczy on nieokreślonej grupy konsumentów, których interesy doznały lub mogą doznać uszczerbku w wyniku stosowania przez przedsiębiorcę bezprawnej praktyki, jednej z określonych w art. 24 ust. 2 pkt 1 - 4 powołanej ustawy. Sąd podziela opinię, iż „ (…) przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów obejmują protekcją nieograniczoną liczbę konsumentów, których nie da się zidentyfikować i którzy będą mieli interes prawny w: niestosowaniu przez przedsiębiorcę wzorców umów uznanych za niedozwolone, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ^{( 45)} k.p.c. (art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k.). (…) W związku z powyższym można stwierdzić, że pewna kategoria podmiotów rozumiana jako ogół konsumentów ma prawo oczekiwać niestosowania przez przedsiębiorców bezprawnych praktyk, które są wymierzone w ich interesy. (…) Oceny, czy mamy do czynienia ze zbiorowym interesem konsumentów, nie można dokonywać wyłącznie na podstawie kryterium ilościowego.(…)”. [Kohutek Konrad, Sieradzka Małgorzata, Komentarz do art. 24 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U.07.50.331), [w:] K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, LEX, 2008.].

Ponadto, jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 kwietnia 2008r. sygn. III SK 27/07 na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 15 grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów ( jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.) „Sformułowanie z art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów "nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów" należy rozumieć w ten sposób, że liczba indywidualnych konsumentów, których interesy zostały naruszone, nie decyduje o tym, czy dana praktyka narusza zbiorowe interesy konsumentów. Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest bowiem takie zachowanie przedsiębiorcy, które jest podejmowane w warunkach wskazujących na powtarzalność zachowania w stosunku do indywidualnych konsumentów wchodzących w skład grupy, do której adresowane są zachowania przedsiębiorcy, w taki sposób, że potencjalnie ofiarą takiego zachowania może być każdy konsument będący klientem lub potencjalnym klientem przedsiębiorcy”.

Sąd przyjął zatem, iż doszło do naruszenia praw licznej grupy konsumentów – zarówno konsumentów będących studentami na uczelni powódki w związku z prowadzoną przez Przedsiębiorcę działalnością w oparciu o „Umowę o warunkach odpłatności za studia”, jak i potencjalnych zainteresowanych, którzy mogli zawrzeć z nim umowę opartą na stworzonym przez niego wzorcu umownym. Wobec tego działanie Przedsiębiorcy mogło wywołać, czy wywoływało niekorzystne następstwa w odniesieniu do każdego z tych konsumentów, a nie jedynie wobec określonego konsumenta i zagrażało, przynajmniej potencjalnie, interesom członków zbiorowości konsumentów. Nadto w niniejszej sprawie nastąpiło naruszenie interesów nieograniczonej liczby konsumentów, których nie sposób zindywidualizować, albowiem działanie Przedsiębiorcy było skierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców, dotyczyło wszystkich potencjalnych konsumentów zawierających lub planujących zawrzeć z Przedsiębiorcą umowę przygotowaną na podstawie wzorca, którym posługiwała w obrocie z konsumentami powódka.

Tym samym należało przyjąć, iż powódka dopuściła się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ kpc, co stanowi naruszenie art. 24 ust. 2 pkt l w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Prezes UOKiK prawidłowo orzekł w pkt I Decyzji na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 wymienionej ustawy, wobec tego, że powódka zaniechała stosowania niedozwolonej praktyki wprowadzając zmiany w części kwestionowanego postanowienia „Umowy o warunkach odpłatności za studia” w dniu 01 lipca 2009r. wraz z wejściem w życie Zarządzenia nr (...) Rektora (...) w W. w sprawie określenia wzoru umowy o warunkach odpłatności za studia, zawieranej ze studentem. Natomiast co do praktyki polegającej na stosowaniu dalszej części postanowienia Umowy oznaczonej w pkt II Decyzji, Prezes UOKIK nakazał jej zaniechanie, gdyż treść tego postanowienia nie została zmieniona i w dalszym ciągu przewidywała podanie opłat wynikających z oferty edukacyjnej wraz z terminem płatności w bliżej nieokreślonym czasie na stronie internetowej, bez wymogu obligatoryjnego doręczenia zgodnego z przepisami prawa.

Powyższe ustalenia wskazują na możliwość nałożenia na Przedsiębiorcę kary pieniężnej. W myśl bowiem art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24.

Wynika z tego, iż kara pieniężna ma charakter fakultatywny, jednakże zdaniem Sądu Prezes UOKiK podjął trafną decyzję o wymierzeniu kary Przedsiębiorcy. Nie ma przy tym znaczenia, czy Przedsiębiorca dopuścił się naruszenia umyślnie czy nieumyślnie, na profesjonalnych uczestnikach obrotu rynkowego spoczywa bowiem obowiązek dochowania należytej staranności przy ocenie zgodności ich działań z obowiązującymi przepisami prawa. Powódka jako profesjonalna szkoła wyższa nie powinna stosować klauzul niedozwolonych zbieżnych z wpisanymi do jawnego rejestru klauzul niedozwolonych, w stosunku do konsumentów jako słabszej strony stosunku umownego. Na decyzję o wymierzeniu kary musiał też wpłynąć fakt, iż zakwestionowane klauzule to typowe klauzule niedozwolone, od dawna widniejące w rejestrze klauzul niedozwolonych, stąd też nie powinny pojawiać się w obrocie z konsumentami, zwłaszcza biorąc pod uwagę ich charakter i wagę naruszonych przez przedmiotowe klauzule interesów konsumenta oraz dobrych obyczajów.

Sąd zważył, iż jak wynika z treści art. 111 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, Prezes UOKiK przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej, o której mowa w art. 106, powinien uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy. Kara nie może jednak przekroczyć 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, czyli w roku 2010. W ocenie Sądu, wymiar kar ustalony przez Prezesa UOKiK uwzględnia dyrektywy wymiaru kary określone w powołanym przepisie.

W tym kontekście należało mieć na uwadze, że Przedsiębiorca stosował klauzule niedozwolone, których zbieżność z klauzulami wpisanymi do ogólnie dostępnego rejestru klauzul niedozwolonych nie budzi wątpliwości. Klauzule stanowią istotne regulacje umowy, a naruszają poważnie interesy konsumentów. Obydwie klauzule są wysoce niekorzystne i niebezpieczne dla konsumenta, gdyż nie dość, że zmuszają do niedogodnego dla konsumenta poszukiwania informacji na temat wysokości aktualnych opłat pobieranych przez uczelnię, które może okazać się nieskuteczne, przez co informacje w tym przedmiocie mogą do konsumenta nie dotrzeć, a konsument może ponosić tego negatywne konsekwencje finansowe, nie będąc świadomym wysokości opłat za świadczone przez uczelnię usługi edukacyjne. Uwzględniając powyższe, wskazane postanowienia należało zaklasyfikować jako zapisy dotkliwe dla konsumenta, z tym, że klauzula z pkt I Decyzji jest tym bardziej dotkliwa dla konsumenta, że dotyczy istotnych z punktu widzenia każdego studenta podstawowych opłat pobieranych przez uczelnię za usługi edukacyjne na danym kierunku, a nie jak w przypadku klauzuli z pkt II, która dotyczy opłat wynikających z oferty edukacyjnej, w której uczestnictwo nie jest obowiązkowe.

Ponadto klauzula z pkt I Decyzji była stosowana co najmniej od początku października 2007r. do końca czerwca 2009r., zaś tożsama klauzula pojawiła się w rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone 03 kwietnia 2006r., co świadczy o długotrwałym charakterze naruszenia. Okolicznością łagodzącą w tym wypadku jest jednak zaniechanie przez Przedsiębiorcę stosowania zakazanej praktyki, polegającej na stosowaniu tej klauzuli. Druga z klauzul nie została wszelako wyeliminowana z obrotu do czasu wydania zaskarżonej Decyzji, a zatem stosowana była jeszcze dłużej.

Mając powyższe na względzie, Sąd zważył, że orzeczona za stosowanie praktyki wymienionej w pkt I Decyzji kara w wysokości 4.987 zł oraz orzeczona za stosowanie praktyki wymienionej w pkt II Decyzji kara w wysokości 4.780 zł są odpowiednie do stopnia oraz zakresu naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dokonanego przez powódkę.

Podkreślenia wymaga, że w roku poprzedzającym wymierzenie kary przychód powódki ogółem wyniósł (...) zł. Tak więc maksymalna kara pieniężna, jaka mogłaby zostać nałożona na Przedsiębiorcę wynosi (...) zł. Natomiast kara za I praktykę stanowi (...) przychodu Przedsiębiorcy i (...) maksymalnego wymiaru kary, a kara za II praktykę stanowi (...) przychodu Przedsiębiorcy i (...) maksymalnego wymiaru kary.

W ocenie Sądu, niski wymiar przedmiotowych kar pieniężnych, a także osiągane przez powódkę przychody pozwalają na uiszczenie tych kar bez uszczerbku dla prowadzonej przez nią działalności.

Podkreślenia wymaga także, że kary pieniężne, o których wyżej mowa, mają pełnić funkcję prewencji szczególnej i ogólnej, a więc być zarówno realną, odczuwalną dolegliwością dla ukaranego podmiotu, będącą reakcją na naruszenie przepisów, ale także wyraźnym ostrzeżeniem na przyszłość.

Natomiast nienałożenie na Przedsiębiorcę kar bądź ich zmniejszenie, w ocenie Sądu, stałoby w sprzeczności z celami prewencyjnymi sankcji za niezastosowanie się powódki do obowiązujących wymagań prawa, jak również represyjno-wychowawczymi, zmierzającymi do wymuszenia na ukaranym przestrzegania reguł prawnych w przyszłości.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że ustalone w postępowaniu okoliczności niniejszej sprawy w pełni uzasadniają nałożenie na powódkę kar pieniężnych w wysokościach ustalonych przez Prezesa UOKiK w zaskarżonej Decyzji, a zatem niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 111 w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Podniesione przez powódkę zarzuty odnośnie naruszenia przepisów kodeksu postępowania administracyjnego nie mogą odnieść skutku, albowiem do kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie należy kontrola prawidłowości postępowania prowadzonego przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ( wyrok SN z dn. 13 maja 2004 r. III SK 44/04 opublik. OSNP 2005/9/136 ), jest to bowiem postępowanie sądowe pierwszoinstancyjne, w którym strona może przedstawić wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na potwierdzenie zasadności swojego stanowiska, tak więc co do zasady ewentualne uchybienia postępowania administracyjnego nie mają znaczenia dla rozpoznania sprawy przed tym Sądem.

Odnośnie zarzutu nieuwzględnienia faktu, iż wzorzec umowy „Umowa o warunkach odpłatności za studia” był już przedmiotem kontroli Prezesa UOKIK, na skutek której wydał on 12 września 2008r. decyzję Nr (...), którą nie zostały zakwestionowane postanowienia wzorca objęte niniejszą Decyzją, zaznaczyć trzeba, iż w wymienionej decyzji z dnia 12 września 2008r. Prezes UOKIK nie oceniał zgodności z prawem stosowania tych postanowień, które były analizowane w zaskarżonej Decyzji. Brak było zatem przeszkód do merytorycznego rozpoznania niniejszej sprawy.

Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że wydana przez pozwanego Decyzja znajduje pełne uzasadnienie w świetle okoliczności sprawy i obowiązujących przepisów i oddalił wniesione przez powódkę odwołanie na podstawie art. 479 ^31a § 1 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono stosowanie do wyniku sporu na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

SSO Maria Witkowska