Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie

Przewodniczący:SSA Aleksandra Kempczyńska (spr.)

Sędziowie:SSA Paulina Asłanowicz

SSA Marta Szerel

Protokolant:sekr. sądowy Dorota Jędrak

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa S (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w W. (poprzednio (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa
w P.)

przeciwko Samodzielnemu Publicznemu (...) Szpitalowi (...)
w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 17 listopada 2015 r.,
sygn. akt IV C 199/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) Szpitala (...) w W. na rzecz S (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w W. kwotę 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Paulina Asłanowicz Aleksandra Kempczyńska Marta Szerel

Sygn. akt V ACa 914/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 grudnia 2014 r. powód (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą
w P. wniósł o orzeczenie nakazem zapłaty obowiązku zapłaty przez pozwany (...) Szpital (...) w W. na rzecz powoda kwoty 763.452,03 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa oraz
o zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu swego stanowiska powód wskazał, że dochodzi od pozwanego zapłaty roszczeń wynikających z umów sprzedaży i dostawy produktów leczniczych, zawartych w wyniku wyboru oferty przetargowej powoda.

W dniu 21 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał w postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty, w którym nakazał aby pozwany zapłacił na rzecz powoda kwotę 763.452,03 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 18 grudnia 2014 r. oraz kwotę 16.744 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sprzeciwem od nakazu zapłaty z dnia 3 lutego 2015 r. pozwany wniósł o jego uchylenie w całości, skierowanie sprawy na rozprawę oraz oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W treści uzasadnienia pozwany zarzucił, że istnieje uzasadnione podejrzenie,
iż powód w zakresie objętym przedmiotem postępowania został zaspokojony przez podmiot trzeci – spółkę (...) S.A. oraz udzielił pełnomocnictwa do inkasa tych należności. Pozwany wskazał także na fakt trudnej sytuacji finansowej, w jakiej znajduje się pozwany Szpital, jako jednostka publicznej służby zdrowia powołana do udzielania pomocy medycznej, a nie generowania zysku, jak to ma miejsce w przypadku podmiotów niepublicznych.

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

1.  zasądził od pozwanego (...) Szpitala (...) w W. na rzecz powoda (...) Spółki z o.o. Spółki komandytowej z siedzibą w P. kwotę 763.452,03 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty;

2.  zasądził od pozwanego (...) Szpitala (...) w W. na rzecz powoda (...) Spółki z o.o. Spółki komandytowej z siedzibą w P. kwotę 45.373 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne i ich ocena prawna:

Strona powodowa w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, na podstawie przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego zawarła z pozwanym następujące umowy:

a)  umowę sprzedaży nr (...) z dnia 16 lutego 2012 r.,

b)  umowę sprzedaży nr (...) z dnia 11 marca 2013 r.,

c)  umowę sprzedaży nr (...) z dnia 3 lipca 2013 r.

Powód wykonywał na rzecz pozwanego wyżej wymienione umowy zgodnie z ich treścią, co zostało udokumentowane wystawionymi przez powoda fakturami VAT o nr:

1.  FS (...) na kwotę 67.000 zł z terminem wymagalności do dnia 31.03.2014;

2.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 06.09.2013 r.;

3.  FS (...) na kwotę 189.000 zł z terminem wymagalności do dnia 07.09.2013 r.;

4.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 01.11.2013 r.;

5.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 01.11.2013 r.;

6.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 30.11.2013 r.;

7.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 30.11.2013 r.;

8.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 29.01.2014 r.;

9.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 02.03.2014 r.;

10.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 12.03.2014 r.;

11.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 12.03.2014 r.;

12.  FS(...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 27.03.2014 r.;

13.  FS (...) na kwotę 36.720 zł z terminem wymagalności do dnia 09.04.2014 r.;

Wobec faktu, że pozwany nie uregulował należności wynikających z wyżej przywołanych faktur VAT, pismem z dnia 21 listopada 2014 r. powód wezwał pozwanego do dobrowolnej zapłaty przysługującej mu należności. Do dnia wytoczenia powództwa pozwany Szpital nie zadośćuczynił przedmiotowemu wezwaniu.

Jednocześnie powód wystawił pozwanemu notę odsetkową do faktury nr (...) z dnia 19 czerwca 2013 r. (nr 1) w wysokości 17.034,99 zł.

Z uwagi na bezskuteczność w/w wezwania do zapłaty, jak również na niemożność nawiązania choćby kontaktu telefonicznego z pozwanym, w dniu 18 grudnia 2014 r. powód, w celu dochodzenia przysługującej mu wierzytelności, zdecydował się wystąpić na drogę sądową, składając do pozew o wydanie nakazu zapłaty.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie całokształtu zebranego materiału dowodowego, pism procesowych oraz dowodów z dokumentów, złożonych do akt sprawy w toku procesu. Przedmiotowe dokumenty Sąd uznał za wiarygodne, gdyż nie były kwestionowane przez strony, a Sąd nie znalazł podstaw, by podważyć ich wiarygodność z urzędu. Treść dokumentów oraz pism procesowych stron, wzajemnie się uzupełniając, dały Sądowi możliwość ustalenia w sposób niebudzący wątpliwości stanu faktycznego w niniejszej sprawie.

W trakcie postępowania dowodowego Sąd oddalił wniosek strony pozwanej, dotyczący zobowiązania powoda do złożenia do akt niniejszego postępowania wszelkich umów zawartych pomiędzy powodem i spółką (...) S.A. za rok 2012, 2013 i 2014 oraz dokumentów księgowych, w szczególności w zakresie przedstawienia wszystkich rachunków bankowych powoda, jak też przekazania historii tych rachunków za ww. okres, obrazującej dokonywane rozliczenia finansowe pomiędzy powodem a spółką (...) S.A. oraz przedstawienia kartoteki miesięcznych dochodów, jak też wyciągu z ksiąg rachunkowych powoda za rok 2012, 2013 i 2014 na okoliczność udzielenia pełnomocnictwa do inkasa należności, objętej niniejszym postępowaniem z naruszeniem zapisów umownych oraz regulacji ustawowych (art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, a wcześniej art. 53 ust. 6 ustawy o ZOZ) oraz dokonania na tej podstawie faktycznego obrotu wierzytelnościami, stanowiącymi przedmiot niniejszej sprawy i ich faktycznej spłaty przez (...) S.A.

Sąd oddalił również wniosek dowodowy pozwanego, dotyczący dopuszczenia dowodu z zeznań świadka D. S. na okoliczność zamiaru oraz celu i charakteru zapisów w umowach zawieranych z kontrahentami Szpitala, polegającego na wykluczeniu możliwości faktycznego obrotu wierzytelnościami szpitalnymi w oparciu o jakąkolwiek podstawę prawną (także w oparciu o pełnomocnictwo do inkasa), a także na okoliczność udzielenia pełnomocnictwa do inkasa z ominięciem zapisów umownych oraz regulacji ustawowych, co powoduje jego bezskuteczność.

Na treść decyzji Sądu nie miała znaczenia nieudana próba zawężenia tez dowodowych powyższych wniosków, dokonywana przez pozwanego w czasie rozprawy w dniu 17 listopada 2015 r.

Oddalenie powyższych wniosków dowodowych nastąpiło z uwagi na ich brak wpływu i znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, zawisłej przed Sądem. Sąd wskazał, że stronami niniejszego postępowania była spółka (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą
w P. oraz (...) Szpital (...) w W.. Spór nie dotyczył wzajemnych relacji pomiędzy spółkami (...) oraz M., tylko nieuregulowania przez Szpital należności w związku z wykonaniem przez powoda umów, które zostały przytoczone w pozwie. Sąd wskazał, że podmiotami wspomnianych umów były wyłącznie powodowa spółka oraz pozwany Szpital, a spółka (...) nie była i nie mogła być podmiotem tych samych, łączących strony niniejszego sporu, umów. Ponadto zasadą obowiązującą w procesie dowodzenia w postępowaniu cywilnym jest obowiązek dokładnego wskazania każdego wnioskowanego dowodu i wszystkich danych, które są niezbędne, by sąd mógł ten dowód przeprowadzić oraz połączyć to ze wskazaniem, który z faktów opisanych w uzasadnieniu ma zostać stwierdzony przez przeprowadzenie określonego i wnioskowanego dowodu.

Skoro nawet formularz pozwu przygotowany dla osób nieposiadających przygotowania prawniczego do występowania w procesie cywilnym wymaga tworzenia stosownych korelacji pomiędzy wnioskowanymi dowodami a wskazywanymi faktami, podlegającymi udowodnieniu, to tym bardziej należy wymagać należytego sprecyzowania i zakreślenia tezy dowodowej, faktów podlegających stwierdzeniu i konkretnych dowodów, które je wykażą, od profesjonalnego pełnomocnika strony pozwanej. Przy tak zakreślonym przez pozwanego wniosku dowodowym Sąd nie był w stanie wydać zgodnie z art. 236 k.p.c., odpowiedniego postanowienia dowodowego, albowiem niedopuszczalne jest wydanie postanowienia dowodowego w formie ogólnikowej – orzeczenie SN z 13 czerwca 1947 r., III C 760/47, OSN(C) 1948, nr 3, poz 68. Natomiast dopuszczenie przez Sąd tak sformułowanego wniosku dowodowego, odbyłoby się z równoczesnym naruszeniem zasady kontradyktoryjności.

Na marginesie Sąd podkreślił, iż rzeczą Sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych, pozwalających na ich udowodnienie, ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.p.c.).

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo jako zasadne zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Sąd wskazał, że sprzedaż oraz dostawa w polskim porządku prawnym są umowami dwustronnie zobowiązującymi. W zakresie praw oraz obowiązków dostawcy, w przedmiotach nieuregulowanych przepisami dotyczącymi umowy dostawy, stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży. Skutkiem zawarcia tychże umów jest zobowiązanie się sprzedawcy jak i dostawcy do przeniesienia własności rzeczy na kupującego lub odbiorcę oraz zobowiązanie się kupującego lub odbiorcy do zapłacenia umówionej ceny. Świadczenie jednej strony jest więc odpowiednikiem świadczenia drugiej strony. W takim ujęciu zarówno umowa sprzedaży jak i umowa dostawy ma charakter umowy wzajemnej, w odniesieniu do których znajdą zastosowanie ogólne przepisy dotyczące zobowiązań wzajemnych (art. 487 i następne k.c.).

Umowy sprzedaży oraz umowy dostawy mają także charakter umowy konsensualnej. Objęte jej treścią zobowiązania stron dochodzą do skutku solo consensu (J.P. Naworski, glosa do wyroku SN z 28 lipca 1999 r., II CKN 552/98, Mon. Praw. 2000, nr 8, s. 506). Ważność umowy zależy więc wyłącznie od zgodnych oświadczeń woli stron, a wydanie rzeczy czy też zapłata ceny są zdarzeniami będącymi wyłącznie przejawami jej wykonania (por. np. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne, 1998, s. 265; W. Katner, Umowne przeniesienie własności ruchomości w prawie polskim, Warszawa 1992, s. 50-55; J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 2000, s. 96).

Nawiązując do powyższego, głównym obowiązkiem kupującego oraz odbiorcy wobec sprzedawcy czy też dostawcy jest obowiązek zapłaty ceny. Naruszenie tego obowiązku musi być traktowane jako niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania dłużnika
w umowie wzajemnej. W razie zaistnienia sytuacji, w której kupujący lub odbiorca nie wykonał wymienionego obowiązku, sprzedającemu oraz dostawcy przysługuje odpowiednie roszczenie o zapłatę. Staje się ono wymagalne z chwilą spełnienia przez dostawcę lub przez sprzedającego świadczenia niepieniężnego, chyba że strony oznaczyły w umowie sprzedaży lub w umowie dostawy inny termin jej uiszczenia (art. 455 i 376 § 1 w zw. z art. 488 § 1 k.c.). Z uwagi na wzajemny charakter umowy sprzedaży jak i umowy dostawy, świadczenia wynikające z tych umów powinny być spełnione jednocześnie (art. 488 § 1 k.c.). Reguła
ta ulega wyłączeniu tylko w okolicznościach w tym przepisie wymienionych albo gdy
w umowie stron termin ten nie został odrębnie oznaczony.

Jak wykazało postępowania dowodowe, pozwany był świadomy ciążących na nim obowiązków, wynikających z powyższych umów i akceptował je.

W ocenie Sądu należało stwierdzić, iż w przedmiotowej sprawie zostały spełnione przesłanki, warunkujące wystąpienie przez powoda z roszczeniem o zapłatę. Pozwany Szpital nie dokonał terminowej zapłaty żadnej z wystawionych przez powoda, a nie kwestionowanych przez pozwanego, faktur VAT, co za tym idzie nie wykonał głównego obowiązku, jaki na nim ciążył na podstawie zawartych z powodem umów.

Ponadto, zdaniem Sądu okoliczności na które powoływał się pozwany, nie mogą stanowić usprawiedliwienia dla celowego czy nierzetelnego niewykonania wymagalnych zobowiązań. Należy wymagać od pozwanego, jako od jednostki dysponującej i rozporządzającej środkami publicznymi, konieczności prowadzenia racjonalnej działalności i równoważnego traktowania wydatków innych niż koszty leczenia pacjentów. Zła organizacja publicznej służby zdrowia skutkująca wadliwym finansowaniem jednostek udzielających świadczeń medycznych, jak również nieprawidłowa organizacja wewnętrznej gospodarki finansowej placówki medycznej nie może rodzić negatywnych konsekwencji dla innych podmiotów stosunków gospodarczych. W związku z powyższym, aktualne pozostaje stwierdzenie, iż brak środków materialnych u dłużnika świadczenia pieniężnego, innymi słowy jego niewypłacalność nie oznacza niemożliwości świadczenia w sensie subiektywnym. Nie ma w tym wypadku przeszkody, gdyż stan majątkowy dłużnika może się w przyszłości poprawić, a ponadto dłużnik odpowiada za dług również swoim późniejszym majątkiem. (Komentarz do Kodeksu cywilnego, Księga trzecia „Zobowiązania” tom I, str. 480 – Gerard Bieniek i inni – Wyd. Prawnicze 1999 r.)

Jako niezasadny został także przez Sąd oceniony zarzut pozwanego, dotyczący domniemanego obrotu wierzytelnościami wbrew postanowieniom ustawy. Pozwany podniósł, iż biorąc pod uwagę rodzaj i treść udzielonego przez powoda pełnomocnictwa do inkasa, jak też charakter podmiotu finansującego jako wyspecjalizowanego przedsiębiorstwa finansowego zasadne jest przypuszczenie, że spłaty tej należności dokonała spółka (...) S.A. i na podstawie udzielonego pełnomocnictwa do inkasa dochodzi de facto należności, objętej pozwem, na swoją rzecz lub na rzecz innego podmiotu, którym faktycznie nie jest powód. Sąd wskazał, iż zarzut pozwanego, zgodnie z którym w niniejszej sprawie mogło dojść do sprzecznego z ustawą obrotu długami szpitalnymi z ominięciem zakazów umownych i ustawowych, nie został poparty żadnym dowodem jednoznacznie potwierdzającym wspomnianą okoliczność. Samo zaś uprawdopodobnienie pewnych faktów, co do których nie ma pewności, czy są prawdziwe, nie może być traktowane w procesie cywilnym jako domniemanie faktyczne a tym samym jako okoliczność wystarczająca.

Co więcej, Sąd podkreślił, iż podnoszona powyżej okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, albowiem z postępowania dowodowego wprost wynika, że stroną rzeczonych umów, jak również podmiotem uprawnionym z ich tytułu do otrzymania stosownej zapłaty za sprzedany i dostarczony towar, jest spółka (...). Powód bowiem udowodnił fakt zawarcia umów, wykonanie zobowiązania poprzez spełnienie świadczenia umownego oraz wykazał przysługującą mu należność. Pozwany natomiast nie wykazał, iż spełnił ww. świadczenie na rzecz powoda, płacąc stosowną cenę za otrzymane produkty, co było jedynym i zarazem podstawowym obowiązkiem pozwanego. W konsekwencji zdaniem Sądu dochodzoną wierzytelność należało zatem uznać za bezsporną.

W myśl art. 481 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zaś zgodnie z art. 482 § 1 k.c. od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Na podstawie powyższych regulacji za uzasadnione Sąd uznał żądanie zasądzenia na rzecz powoda odsetek w sposób wskazany w treści pozwu.

Na uwzględnienie zdaniem Sądu nie zasługiwał także wniosek pozwanego o zastosowanie dobrodziejstwa z art. 102 k.p.c. i odstąpienie od obciążania pozwanego kosztami procesu. Hipoteza przepisu art. 102 k.p.c., odwołująca się do występowania „przypadków szczególnie uzasadnionych” pozostawia sądowi orzekającemu swobodę oceny, czy fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony stanowią podstawę do nie obciążania jej kosztami procesu. Do pierwszych zaliczane były sytuacje, wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń. Drugie natomiast wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego przepisu powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (wyr. Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 kwietnia 2014 r., I ACa 9/14, LEX nr 1455540).

Zdaniem Sądu przepis ten stosuje się wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, która to przesłanka w przedmiotowej sprawie nie znajduje zastosowania. Pozwany Szpital bowiem w sposób notoryczny nie reguluje swoich zobowiązań względem kontrahentów, którzy względem Szpitala wywiązują się z nałożonych nań zobowiązań umownych, świadcząc zgodnie z zawartymi kontraktami. Sąd nadmienił także,
że kontrahenci pozwanego pełnią również doniosłą rolę społeczną, dostarczając szpitalom leki, niezbędne do ich funkcjonowania, czyli ratowania życia i zdrowia ludzkiego, a także niezbędne artykuły medyczne i produkty farmaceutyczne. Z uwagi więc na fakt, iż aby pozwany dopełnił wymagalnego zobowiązania, strona powodowa musiała wnieść powództwo do Sądu i poczynić odpowiednie wydatki w związku z sądowym dochodzeniem wierzytelności, koszty te w kwocie 45.373 zł winny zostać powodowi zwrócone.

W konsekwencji o kosztach sądowych rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c., wyrażającego zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, w związku z § 2 ust. 1 i 2 oraz § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu., obciążając nimi pozwanego jako stronę przegrywającą proces w całości, uwzględniając także żądanie zwrotu opłaty skarbowej od udzielonego przez powoda pełnomocnictw.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł pozwany, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1. naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, polegające na niedopełnieniu przez Sąd I instancji obowiązku pełnego, rzetelnego i wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności pominięciu przy ocenie tego materiału istotnych okoliczności faktycznych wskazanych w toku postępowania przez stronę pozwaną, gdzie pozwany podnosił szereg merytorycznych i prawnych argumentów wskazujących na fakt, iż - wobec jednoznacznie wskazanego w ustawie (art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, a wcześniej art. 53 ust. 6 i 7 ustawy o ZOZ) zakazu dokonywania zmiany wierzyciela - nie ulega wątpliwości, że powód udzielił pełnomocnictwa do inkasa oraz nawiązał ze spółką (...) S.A. (jako podmiotem profesjonalne zajmującym się obrotem wierzytelnościami) stosunek prawny, skutkujący z jednej strony zapłatą przez (...) S.A. zobowiązań pozwanego (co w konsekwencji doprowadziło do wygaśnięcia zobowiązania Szpitala względem powoda), a z drugiej strony faktycznym uzyskaniem przez (...) S.A. wierzytelności objętych postępowaniem jako beneficjent wszelkich należności uzyskiwanych przez powoda w związku z wcześniejszą spłatą (mimo, iż formalnie stroną postępowania pozostaje powód), co znalazło odzwierciedlenie w wyrokach Sądu Okręgowego w Warszawie IV Wydziału Cywilnego m.in. w sprawie o sygn. akt IV C 1047/14, IV C 1279/14, IV C 149/15 i IV C 37/15, IV C 1195/14, IV C 1232/14, IV C 420/15, IV C 1077/14, IV C 1065/14, IV C 1203/14;

2.  naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c., mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, polegające na niedopełnieniu przez Sąd I instancji obowiązku pełnego, rzetelnego i wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności pominięciu przy ocenie tego materiału istotnych okoliczności faktycznych wskazanych w toku postępowania przez stronę pozwaną, gdzie pozwany podnosił szereg merytorycznych i prawnych argumentów wskazujących na fakt, iż powód został w całości zaspokojony w zakresie objętym przedmiotem niniejszego postępowania przez podmiot trzeci - spółkę (...) S.A. (na co wskazuje charakter i rodzaj pełnomocnictwa do inkaso oraz innych dokumentów) i tym samym roszczenie względem pozwanego wygasło, przy czym działanie spółki (...) S.A. miało charakter nakierowany na spełnienie świadczenia za pozwanego i następnie dochodzenia należności na swoją rzecz (tj. na rzecz (...) S.A. jako beneficjenta płatności) w sytuacji, w której formalnie stroną postępowania jest powód (tego typu konstrukcja wynikała ze świadomości zarówno (...) S.A. oraz powoda w zakresie dotyczącym prawnych ograniczeń w obrocie wierzytelnościami szpitalnymi określonymi w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, a wcześniej art. 53 ust. 6 i 7 ustawy o ZOZ);

3.  naruszenie prawa procesowego w postaci art. 233 k.p.c. i 232 k.p.c. oraz 278 k.p.c. jak też 227 k.p.c. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, polegające na tym, iż Sąd I instancji uwzględniając powództwo nie zbadał istotnych okoliczności sprawy, w szczególności w zakresie dotyczącym legitymacji procesowej w sytuacji, w której pełnomocnictwo do inkasa oraz stosunek prawny między (...) S.A. i powodem został nawiązany w celu uzyskania efektu tożsamego z obrotem wierzytelnościami, przy czym - wobec okoliczności wskazanych w pkt 1 i 2 - rzeczywistym beneficjentem wpłat na rzecz powoda nie jest powód (gdyż ten został wcześniej zaspokojony), ale (...) S.A. będącym faktycznym beneficjentem, co winno być przedmiotem ustaleń Sądu I instancji z urzędu (sąd w myśl zapisów umowy z urzędu obowiązany jest badać sprawę pod kątem istnienia legitymacji procesowej);

4.  naruszenie prawa procesowego w rozumieniu art. 328 § 2 k.p.c. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, polegające na tym, iż Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ograniczył się jedynie do lakonicznego stwierdzenia, iż w niniejszej sprawie stroną postępowania jest powód, jak też że kwestia przepływów finansowych między powodem i (...) S.A. nie ma znaczenia dla sprawy, podczas gdy okoliczności wskazane w pkt 1, 2 i 3 przeczą temu stanowisku;

5.  naruszenie prawa procesowego w rozumieniu art. 227 k.p.c. w związku z art. 258 § 1 k.p.c. co miało istotny wpływ na treść orzeczenia, polegające na oddaleniu wniosków dowodowych strony pozwanej w zakresie dotyczącym m.in. tzw. lustracji finansowej dotyczącej stosunków gospodarczych pomiędzy powodem i (...) S.A. w sytuacji, w której przeprowadzenie tych dowodów ma kluczowe znaczenie dla ustalenia w sprawie prawdy obiektywnej (co jest podstawą każdego postępowania sądowego), w szczególności wykazania powiązań gospodarczych i przepływów finansowych pomiędzy powodem i (...) S.A. oraz w konsekwencji dokonania spłaty należności objętej postępowaniem przez (...) S.A. i tym samym z jednej strony wygaśnięciem zobowiązania względem powoda, a z drugiej dokonaniem niezgodnej z ustawą, o której mowa w pkt 1, 2, 3 i 4 czynności prawnej, skutkującej obrotem długami szpitalnymi;

6.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 6 k.c. poprzez błędną wykładnię w sytuacji, w której z jednej strony Sąd I instancji zarzuca pozwanemu brak wykazania faktu spełnienia świadczenia przez (...) S.A. za Szpital, a z drugiej oddala złożone wnioski dowodowe mające dla sprawy kluczowe znaczenie (m.in. w zakresie zobowiązania powoda do złożenia do akt postępowania umów z (...) S.A. oraz przelewów bankowych i innych dokumentów - co ma zasadnicze znaczenie w świetle zarzutu pozwanego w trybie art. 356 § 2 k.c.), pozbawiając tym samym pozwanego możliwości wykazania okoliczności podnoszonych w sprzeciwie, co stanowi zaprzeczenie istoty art. 6 k.c.;

7.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 5 k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu oraz naruszenie prawa materialnego w postaci w art. 353 ¹ k.c. poprzez błędną wykładnię w sytuacji, w której ze zgromadzonego w sprawie materiału wynika, iż działanie powoda związane z udzieleniem pełnomocnictwa do inkaso oraz zawarciem ze spółką (...) S.A. umowy z powodem było nakierowane na osiągnięcie skutku w postaci faktycznego przejęcia długu przez (...) S.A. a nie „zarządzanie wierzytelnościami” ( (...) S.A. jest rzeczywistym beneficjentem należności dochodzonych przez powoda wobec faktu wcześniejszej spłaty należności objętych pozwem) i tym samym w rzeczywistości powód występujący formalnie jako strona postępowania faktycznie dochodzi zapłaty nie na swoją rzecz, ale na rzecz podmiotu trzeciego - (...) S .A.;

8.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 58 § 1 i 2 k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, w której - wobec istnienia w ustawie (art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, a wcześniej art. 53 ust. 6 i 7 ustawy o ZOZ) zakazu dokonywania jakichkolwiek czynności, skutkujących obrotem wierzytelnościami szpitalnymi oraz orzeczeń Sądu Okręgowego w Warszawie IV Wydziału Cywilnego w sprawie o sygn. akt IV C 1047/14, IV C 1279/14 oraz IVC 149/15 i innych w podobnym stanie faktycznym i prawnym (m.in. wskazanych w pkt 1), Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawie VI ACa 654/13, VI ACa 874/14, VI ACa 903/14, Sądu Okręgowego w Warszawie V Wydziału Cywilnego Odwoławczego w sprawie o sygn. akt V Ca 1752/14, V Ca 2229/14, V Ca 2228/14, jak też orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie V CSK 111/14, które zakwestionowały dotychczas stosowaną formę obrotu wierzytelnościami szpitalnymi przy wykorzystaniu instytucji poręczenia - powód oraz (...) S.A. zawarły umowę i na tej podstawie dokonano faktycznego obrotu długami szpitalnymi wbrew ustawie i osiągnięcia skutku tożsamego z przeniesieniem wierzytelności, mimo iż formalnie z powództwem wystąpił powód, a nie (...) S.A.;

9.  naruszenie prawa materialnego w postaci art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, w której oświadczenia stron należy analizować w zakresie zamiaru i celu, jakim kierowały się strony składając to oświadczenie, co - wobec charakteru stosunku łączącego powoda i (...) SA. oraz następujących później działań powoda (z uwagi na wcześniej dokonaną spłatę należności z tych faktur przez (...) S.A.) świadczy jednoznacznie, że celem zawarcia umowy i wystawienie przez powoda pełnomocnictwa do inkasa nie było dokonanie finansowania działalności powoda przez (...) S.A. czy „zarządzanie wierzytelnościami”, ale spłata wierzytelności szpitalnych przez (...) S.A. i możliwość odzyskania tych kwot przez (...) S.A. jako faktycznego beneficjenta analizowanej umowy;

10.  naruszenie art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej oraz 53 ust. 6 ustawy o ZOZ poprzez błędną wykładnię tych przepisów w sytuacji, w której dokonanie jakiejkolwiek czynności, polegającej na obrocie wierzytelnościami skutkuje faktyczną zmianą wierzyciela jako podmiotu uprawnionego i tym samym wymaga ustawowo uzyskania zgody organu założycielskiego pozwanego, co w niniejszej sprawie nie zostało dokonane, przy czym beneficjentem należności uzyskiwanych przez powoda był na podstawie umowy nie powód, ale (...) S.A. (który wcześniej dokonał spłaty zobowiązań pozwanego względem powoda);

11.  naruszenie art. 95 § 1 i 2 k.c. oraz art. 96 k.c. poprzez niezastosowanie tych przepisów w sytuacji, w której wobec wcześniejszej spłaty zobowiązań przez spółkę (...) S.A. zawarcie umowy między powodem i (...) S.A. oraz udzielenie pełnomocnictwa do inkasa powoduje, że (...) S.A. staje się rzeczywistym beneficjentem uzyskanego świadczenia;

12.  naruszenie art. 509 § 1 k.c. oraz art. 518 § 1 k.c. poprzez niezastosowanie tych przepisów w sytuacji, w której w niniejszej sprawie działania powoda i (...) S.A., wynikające z udzielenia pełnomocnictwa do inkaso, zawarcia umowy między tymi podmiotami i dokonanej przez (...) S.A. spłacie wierzytelności na rzecz powoda (wobec ustawowych ograniczeń, dotyczących przenoszenia wierzytelności) były nakierowane na osiągniecie skutku tożsamego z przejęciem spłaconej wierzytelności przez (...) S.A. a nie finansowaniu działalności powoda, przy czym charakter relacji między powodem i (...) S.A. nie pozostawia wątpliwości, że beneficjentem wszelkich płatności jest nie powód, ale (...) S.A.;

13.  naruszenie art. 356 § 1 i 2 k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, w której nie ulega wątpliwości, że (...) S.A. dokonując spłaty zobowiązania pozwanego, objętego przedmiotem postępowania działał za dłużnika, co znajduje potwierdzenie m.in. w czynnościach dokonywanych przez powoda oraz w charakterze umowy między powodem i (...) S.A., zgodnie z którą beneficjentem płatności jest nie powód (gdyż ten został wcześniej zaspokojony przez (...) S.A.), ale spółka (...) S.A.;

14.  naruszenie art. 921 ⁽¹⁾ k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, w której wobec spłaty wierzytelności objętej postępowaniem przez (...) S.A., który działał za dłużnika - beneficjentem płatności jest nie powód (gdyż ten został wcześniej zaspokojony przez (...) S.A.), ale spółka (...) S.A., będąca jednocześnie pełnomocnikiem powoda z udzielonym pełnomocnictwem do inkasa należności na swoją rzecz;

15.  naruszenie art. 921 ⁽¹⁾ k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji, w której - wobec okoliczności szczegółowo wskazanych w treści uzasadnienia niniejszej apelacji - stanowi on formę zmiany wierzyciela i tym samym obejścia zakazu wyrażonego w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej (poprzednio w art. 53 ust. 6 ustawy o ZOZ);

16.  naruszenie prawa procesowego w postaci art. 102 k.p.c. oraz art. 98 § 1 k.p.c. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, polegające na tym, iż Sąd I nie uwzględnił wniosku o odstąpienie od obciążania pozwanego kosztami procesu w sytuacji, w której bezsprzecznie zachodzą przesłanki do uwzględnienia powyższego wniosku w niniejszej sprawie;

17.  błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę wydanego wyroku, który miał wpływ na treść tego orzeczenia, w sytuacji gdy w rzeczywistości powód formalnie występując jako strona postępowania został wcześniej w całości zaspokojony finansowo w zakresie należności objętych postępowaniem przez (...) S.A. i tym samym faktycznie dochodzi należności nie na swoją rzecz, ale na rzecz podmiotu trzeciego, który spełnił świadczenie za pozwanego;

18.  błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę wydanego wyroku, który miał wpływ na treść tego orzeczenia, w sytuacji gdy w rzeczywistości powód oraz (...) S.A. mieli świadomość ograniczeń w zakresie dotyczącym przenoszenia wierzytelności, a jego celem było osiągnięcie skutku w postaci uzyskania przez (...) S.A. świadczenia od pozwanego jako beneficjenta płatności (wobec wcześniej dokonanej spłaty wierzytelności objętej postępowaniem), mimo iż z powództwem formalnie występuje powód.

Wobec powyższego pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa w całości, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji w raz z pozostawieniem temu sądowi kwestii rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

Na rozprawie w dniu 14 września 2017 r. Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z dokumentu w postaci umowy faktoringu powierniczego zawartej w dniu 27 maja 2014 r. pomiędzy (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w P. a (...) S.A. z siedzibą w Ł., znajdującej się w aktach Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie o sygnaturze II Co 253/16, na okoliczność charakteru i celu zawartej między wskazanymi spółkami umowy.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Natomiast, pomimo, że rozważania prawne Sądu pierwszej instancji są częściowo wadliwe, zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że nie zasługuje na uwzględnienie podniesiony przez pozwanego w apelacji zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. , polegający na ograniczeniu się przez Sąd pierwszej instancji do lakonicznego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, skoro pozwala ono Sądowi odwoławczemu na dokonanie kontroli instancyjnej.

Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w przedmiotowej sprawie powodem jest spółka (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w W. (poprzednio (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w P.), a więc kontrahent pozwanego (...) Szpitala (...) w W., któremu należy się zapłata za produkty lecznicze, dostarczone na podstawie umów sprzedaży i dostawy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, ponieważ cena za dostarczone towary wynika z dołączonych do pozwu faktur VAT i niesporna między stronami jest kwota niezapłaconych należności, wyrok Sądu pierwszej instancji należy ocenić jako prawidłowy.

Sąd pierwszej instancji trafnie ocenił, że wnioski dowodowe zawarte we wniesionym przez pozwanego sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, w której spór nie dotyczy wzajemnych relacji między (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w P. (obecnie (...)) i (...) S.A., lecz braku zapłaty przez pozwanego na rzecz powoda należności, związanych z wykonaniem umów sprzedaży i dostawy. W szczególności zgłoszony przez pozwanego wniosek dowodowy, będący w istocie wnioskiem o tzw. „lustrację finansową” obu spółek, nie zmierzał do udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, lecz do poszukiwania dowodów, które miałyby potwierdzić jego twierdzenia.

Pozwany wnosił o zobowiązanie (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w P. do złożenia wszelkich umów zawartych pomiędzy powodem i spółką (...) S.A. za rok 2012, 2013 i 2014 oraz dokumentów księgowych, w szczególności w zakresie przedstawienia wszystkich rachunków bankowych powoda, jak też przekazania historii tych rachunków za ww. okres, obrazującej dokonywane rozliczenia finansowe pomiędzy powodem a spółką (...) S.A. oraz przedstawienia kartoteki miesięcznych dochodów, jak też wyciągu z ksiąg rachunkowych powoda za rok 2012, 2013 i 2014. Realizacja takiego wniosku prowadziłaby do nadesłania do sądu ogromnej ilości dokumentów, których zbadanie wymagałoby prawdopodobnie skorzystania z wiedzy biegłego do spraw rachunkowości i finansów, zaś wynik tego badania prowadziłby dopiero do ustalenia, czy wśród dokumentów tych znajdują się takie, które - zdaniem pozwanego - wskazują na naruszenie przez powoda ustawowego zakazu obrotu długami szpitali.

W ocenie Sądu odwoławczego nie było podstaw do uwzględnienia powyższego wniosku. Zakres postępowania dowodowego wyznaczają bowiem z jednej strony okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, zaś z drugiej strony - skutecznie podjęta przez strony inicjatywa dowodowa. Natomiast sąd nie jest zobowiązany do poszukiwania dowodów na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy oraz do prowadzenia postępowania dowodowego w celu ich wyjaśnienia. Ciężar dowodzenia spoczywa na tym, kto wywodzi z danej okoliczności skutki prawne ( art. 6 k.c. ), a obowiązek przedstawienia dowodów skierowany jest do stron ( art. 232 k.p.c. ). Tymczasem w przedmiotowej sprawie pozwany nie potrafił nawet przekonująco uzasadnić, jakich dokumentów poszukuje i w jaki sposób powód miałby naruszyć zakaz ustawowy. Z tych samych przyczyn nietrafny jest również zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 258 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych pozwanego o „lustrację finansową stosunków gospodarczych” między (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w (...) S.A., które miały zmierzać do wykazania powiązań gospodarczych pomiędzy powodem i (...) S.A.

Wskazać należy, że umowa faktoringu zawarta między powodem a Spółką (...) SA nie jest przedmiotem niniejszego postępowania, a wywody pozwanego na temat jej ważności mogą mieć znaczenie jedynie w kontekście ustalenia ważnego tytułu do zapłaty przez (...) S.A. kwot stanowiących równowartość faktur wystawionych przez powódkę z tytułu sprzedaży stronie pozwanej sprzętu medycznego stanowiącego przedmiot umów z dnia 16 lutego 2012 r., 11 marca 2013 r. i 3 lipca 2013 r.

Jak się wskazuje w literaturze umowa faktoringu, bez względu na swój rodzaj, ma przede wszystkim za zadanie umożliwić producentom (dostawcom) swobodne korzystanie z krótkoterminowego, zaliczkowego kredytowania działalności bieżącej oraz zapewnić bezpieczeństwo finansowe poprzez gwarantowanie płynności opłat za towary w drodze refinansowania kredytu kupieckiego i zarządzania należnościami. Wszystkie środki, które prowadzą do tego celu mogą stać się elementem stosunku faktoringowego. Za optymalny sposób spłaty faktorowi otrzymanych środków pieniężnych uważa się obrót wierzytelnościami pieniężnymi z umów dostawy towarów lub umów o świadczenie usług, przysługującymi producentom (dostawcom) lub usługodawcom, z przejęciem bądź bez przejęcia ryzyka wypłacalności dłużników. Powszechnie przyjmuje się, że przelew z udzieleniem zaliczek na poczet ceny wierzytelności jest najbardziej charakterystycznym przedmiotem zobowiązania w umowie faktoringu. Przy czym celem tego przelewu nie jest eliminowanie długu, jaki obciąża wierzyciela wobec cesjonariusza, lecz w miarę szybkie pozyskanie środków pieniężnych na pokrycie przelewanej wierzytelności (tak W. Katner System Prawa Prywatnego 2015r. wyd. 2 Tom 9, Legalis). Jeżeli zatem (...) S.A. dokonywał przelewów na rzecz powodowej spółki, to celem wykonania własnego zobowiązania, a nie zobowiązania szpitala.

Z art. 356 § 2 k.c. wynika możliwość spełnienia świadczenia pieniężnego przez osobę trzecią, ale spłata długu publicznego zakładu opieki zdrowotnej przez osobę trzecią bez zgody podmiotów wskazanych w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej , może prowadzić do nabycia wierzytelności przez osobę trzecią na podstawie art. 518 k.c. , a zatem jest niedopuszczalna.

Wprawdzie ma rację pozwany, iż umowa faktoringu może prowadzić do obejścia zakazu zbywania wierzytelności wynikającego z art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 22 października 2010 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2010 r. Nr 230, poz. 1507) czy też art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.), bowiem co do zasady jednym z podstawowych elementów umowy faktoringu jest przelew wierzytelności. Umowa ta nie jest uregulowana w polskim prawie, jednak w ramach swobody umów występuje też faktoring powierniczy, który jednolicie uważany jest za rodzaj umowy faktoringu, mimo że w jego ramach nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności, a jedynie do świadczenia kompleksowych usług zarządzania należnościami. W przypadku faktoringu właściwego (pełnego), cesja albo sprzedaż wierzytelności odgrywa zawsze pierwszoplanową rolę, ponieważ jej zasadniczym celem jest przeniesienie ryzyka niewypłacalności dłużnika. Natomiast w umowach faktoringu niepełnego, w praktyce europejskiej duży nacisk kładzie się na inne sposoby zarządzania należnościami faktoranta. W faktoringu powierniczym nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności, a jedynie do zaciągnięcia przez faktora wobec banku faktoranta zobowiązania świadczenia kompleksowych usług zarządzania wierzytelnościami na rzecz i w imieniu jego klienta. Obejmuje on upoważnienie faktora do periodycznego wykonywania oznaczonych usług faktoringowych, a przede wszystkim inkasa wierzytelności. Faktor pełni wobec faktoranta, z którym nie łączy go żaden stosunek prawny, jedynie funkcję usługową, polegającą na powierniczym zarządzaniu jego wierzytelnościami. Z uwagi na brak cesji, faktoring powierniczy może dotyczyć wierzytelności z umów sprzedaży gotówkowej. Taki „zubożony” faktoring jest substytutem akredytywy, ponieważ daje większą pewność zapłaty szczególnie w przypadku, gdy dłużnik nie jest w stanie udzielić stosownego zabezpieczenia (tak W. Katner j.w.).

W niniejszej sprawie według powoda mamy do czynienia z umową faktoringu powierniczego, co ma wynikać z nazwy tej umowy i faktu braku formalnego przeniesienia wierzytelności. Jednakże takie elementy tej umowy jak zakaz prowadzenia przez powoda samodzielnych rozmów z dłużnikiem dotyczących wierzytelności, nieodwołalność pełnomocnictwa do zarządzania wierzytelnością, przejęcie przez (...) S.A. ryzyka odzyskania środków od dłużnika czy wskazanie rachunku bankowego (...) S.A. do zapłaty, mogą wskazywać na ukrytą cesję wierzytelności. W istocie wskazane elementy świadczą o tym, iż jest to jednak umowa faktoringu pełnego (z przejęciem ryzyka niewypłacalności dłużnika). Skoro wszelkie wpłaty dokonane przez dłużników na rachunek powodowej spółki po udzieleniu finansowania mają być przelewane na rachunek finansującego (par. 4 ust. 5 umowy), który nie będzie ich zwracał powodowej spółce, to w istocie dochodzi tu do przeniesienia wierzytelności w rozumieniu art. 509 k.c. W takim przypadku umowa ta z uwagi na naruszenie art. 54 ustawy o działalności leczniczej jest nieważna.

Wskazać należy, że spełnienie świadczenia z umowy nieważnej ma charakter świadczenia nienależnego i również nie skutkuje umorzeniem zobowiązania zakładu opieki zdrowotnej (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 stycznia 2016 r. I ACa 2867/15 LEX nr 1994434). Nieważność umowy rodzi między jej stronami obowiązek zwrotu świadczeń wzajemnych jako świadczeń nienależnych. W tej sytuacji apelację pozwanego należy uznać za niezasadną, bowiem fakt przekazania przez (...) S.A. środków pieniężnych w ramach zawartej nieważnej umowy faktoringu, nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania pozwanego szpitala wynikającego z zawartej umowy, będącej podstawą niniejszego pozwu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nieistnienia długu pozwanego nie dowodzi także dokument potwierdzenia sald, albowiem nieuwzględnienie w nim przedmiotowych wierzytelności mogło być wynikiem nie ich zapłaty, lecz zabezpieczenia ich finansowania. Nietrafne jest również odwołanie się przez pozwanego do treści art. 921 ¹ § 1 k.c. , który stanowi, że kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego. Udzielenie bowiem osobie trzeciej pełnomocnictwa do odbioru wierzytelności, nie jest równoważne z powstaniem upoważnień do spełnienia świadczenia przez przekazującego i do jego odbioru przez odbiorcę.

Pozwany w apelacji powołał orzeczenia sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, jednakże nie dostrzega faktu, iż w przedmiotowej sprawie powodem nie jest (...) S.A., lecz (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w W. (poprzednio (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w P.), a więc podmiot, który na podstawie zawartych umów wykonał na rzecz pozwanego świadczenia niepieniężne. Podstawą prawną roszczenia jest art. 535 k.c. Nie jest sporne, iż pozwany szpital nie wykonał swojego zobowiązania wynikającego z zawartej z powodem umowy i nie zapłacił za sprzedany i dostarczony mu towar. Powód dochodzi zapłaty należności na własną rzecz, a nie na rzecz podmiotu trzeciego. Umowa zawarta przez powoda i pozwaną została dokonana w trybie ustawy o zamówieniach publicznych, brak jest jednak podstaw, aby stwierdzić, iż jest nieważna. Żadna ze stron nie podnosiła takich zarzutów. Przy tym, niezasadny jest pogląd pozwanego, że (...) sp. z o.o. sp. k. z siedzibą w P. tylko fikcyjnie jest powodem w przedmiotowej sprawie, gdyż na skutek zapłaty jego wierzytelność została zaspokojona i wygasła. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał podstaw do przyjęcia twierdzenia, że powodowa spółka została w całości zaspokojona przez podmiot trzeci ze skutkiem w postaci wygaśnięcia ciążącego na pozwanym Szpitalu zobowiązania względem powoda.

Nie było bowiem w sprawie kwestionowane, że podmiot tworzący pozwany szpital nie wyraził zgody na zmianę wierzyciela w zakresie wierzytelności wynikających z umów objętych pozwem, a zawartych pomiędzy powodem a pozwanym szpitalem. Jeśli zatem umowa faktoringu zawarta pomiędzy powodowymi spółkami w istocie powodowałaby zmianę wierzyciela, o jakiej mowa w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej , wówczas umowa faktoringu byłaby bezwzględnie nieważna, na podstawie art. 54 ust. 6 tej ustawy. Jak wskazano wyżej spełnienie świadczenia z umowy nieważnej ma charakter świadczenia nienależnego i nie skutkuje umorzeniem zobowiązania zakładu opieki zdrowotnej. Gdyby natomiast umowa factoringu nie była umową mającą na celu zmianę wierzyciela, o jakiej mowa w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej , wówczas po prostu nie nastąpiłaby zmiana wierzyciela, ale wierzycielem nadal pozostałaby powodowa spółka. Jeżeli bowiem (...) S.A. dokonał zapłaty określonych kwot na rzecz powoda, to uczynił to w wykonaniu własnego zobowiązania umownego w ramach umowy faktoringu powierniczego i zarządzania wierzytelnościami, a nie za pozwanego. W konsekwencji mógłby domagać się od powoda zwrotu wydatkowanych kwot, po ich zapłacie przez dłużnika, zaś udzielone pełnomocnictwo tylko ułatwiałoby mu ten zwrot.

W piśmiennictwie wyjaśniono, że konsekwencją uregulowania z art. 356 § 1 k.c. jest zasada, zgodnie z którą, jeżeli osoba trzecia działa bez upoważnienia dłużnika, wierzyciel może, ale nie ma obowiązku, przyjęcia od niej świadczenia. Natomiast w art. 356 § 2 k.c. ustawodawca wprowadził wyjątek od tej zasady, albowiem jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika. Skutkiem takiej zapłaty jest wykonanie obowiązku wobec wierzyciela i ewentualne nabycie wierzytelności przez osobę trzecią na podstawie art. 518 § 1 k.c. (por. A. Olejniczak w: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, A. Kidyba (red.), Lex el./2014). Jednakże w orzecznictwie trafnie wyjaśniono, że przepisy art. 356 § 2 k.c. i art. 518 § 1 pkt 1 k.c. mają tę wspólną cechę, że celem świadczenia osoby trzeciej ma być zwolnienie dłużnika z długu. W granicach zasady swobody umów ( art. 353 ¹ k.c. ) strony stosunku prawnego innego niż umowa kredytowa, mogą tak ukształtować swoje stosunki, że zapłata kwoty rekompensaty będzie realizacją własnego zobowiązania, a nie będzie działaniem w celu zwolnienia z zobowiązania kredytobiorcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2010 r., sygn. akt IV CSK 239/10, Lex nr 737285). Podkreślić należy, że spółka (...) S.A. nie miała żadnego powodu, aby spełnić cudze świadczenie, bez możliwości domagania się jego zwrotu.

Niezależnie zatem od charakteru prawnego umowy faktoringu zawartej pomiędzy powodem a pozwanym szpitalem, wierzycielem z umów zawartych z pozwanym szpitalem pozostaje spółka (...) (poprzednio (...)) i to wierzycielem niezaspokojonym, gdyż szpital nie spełnił świadczenia pieniężnego wynikającego z tych umów. Nie nastąpiło także zaspokojenie wierzyciela przez osobę trzecią ani zwolnienie z długu dłużnika.

Wobec powyższego niezasadne są sformułowane przez pozwanego w apelacji zarzuty naruszenia: art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niedopełnienie obowiązku pełnego, rzetelnego i wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie oraz art. 353 ¹ k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię, art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a także błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego wyroku, poprzez nieprzyjęcie tezy pozwanego, iż w rzeczywistości powód formalnie występując jako strona postępowania został wcześniej w całości zaspokojony finansowo w zakresie należności objętych postępowaniem przez (...) S.A. i tym samym faktycznie dochodzi należności nie na swoją rzecz, lecz na rzecz podmiotu trzeciego, który spełnił świadczenie. Pozwany zarzucając wyrokowi Sądu I instancji naruszenie zasad współżycia społecznego ( art. 5 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. ), nie wskazuje, jakie konkretnie zasady współżycia społecznego zostały naruszone, a to on powołując się na tę okoliczność powinien był je wskazać i uzasadnić. Należy też podkreślić, że nie może korzystać z ochrony, jaką w zakresie granic wykonywania prawa podmiotowego może zapewnić art. 5 k.c. , osoba, która sama zachowuje się w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (tak m.in. wyrok 7 dnia 9 marca 1972 r. III CRN 566/71, LEX nr 7070). Z argumentacji przedstawionej przez pozwanego można by bowiem wyciągnąć wniosek, iż pozwany w istocie chciałby w ogóle uchylić się od płatności wobec powodowej spółki, a zatem jako dłużnik zachowuje się nielojalnie ( art. 354 § 1 oraz art. 355 k.c. ), dążąc do uzyskania bezpodstawnej korzyści kosztem powoda, co jest oczywistym nadużyciem. Wobec powyższego nie można również mówić o naruszeniu art. 353 ¹ k.c. , ponieważ ani treść ani cel umowy faktoringu nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Nie są także zasadne twierdzenia, że ze złożonych do akt porozumień z dnia 21 czerwca 2016 r. i 16 czerwca 2017 r., zawartych pomiędzy szpitalem a powodową spółką, wynika, iż należności dochodzone pozwem zostały spłacone, a powód nie rości sobie praw do innych wierzytelności, gdyż świadczenie zostało spełnione przez spółkę (...) ze zwolnieniem szpitala z długu. Podkreślić należy, że złożone porozumienia nie obejmują należności, dochodzonych w niniejszej sprawie, należności ujęte w załącznikach nr 1 do porozumień obejmują wierzytelności z faktur z lat 2015 – 2017, zaś dochodzone w niniejszej sprawie obejmują należności za lata wcześniejsze, tj. za lata 2013 – 2014. Jak słusznie wykazuje strona powodowa - samo przekazanie wierzytelności na drogę postępowania sądowego jako należności spornej uzasadnia wyksięgowanie jej z bieżących należności, a także nieobjęcie porozumieniem. Dodatkowo wskazać należy, że w porozumieniu nie ma postanowień, na podstawie których powód zrzekłby się roszczeń, wykraczających poza część odsetek ustawowych od nieterminowych płatności faktur, objętych załącznikami do porozumień. Zwrócić należy uwagę na to, że jedyne oświadczenie w zakresie kształtu salda należności pomiędzy powodem a pozwanym złożył pozwany, co należy zakwalifikować jako uznanie długu w tym zakresie. Twierdzenia pozwanego w kwestii zaspokojenia faktur, nieobjętych porozumieniem, i zrzeczenia się w tym zakresie roszczenia przez powoda nie mają poparcia w złożonych dokumentach.

Uznając zarzuty apelacji za bezzasadne, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania w sprawie art. 102 k.p.c. Zła sytuacja ekonomiczna szpitala nie uzasadnia nieobciążania go kosztami, bowiem szpital nie może przerzucać kosztów prowadzenia swojej działalności na swoich kontrahentów. Ponadto na dezaprobatę zasługuje postępowanie pozwanego uchylającego się od regulowania wymagalnych należności na rzecz kontrahenta, który w sposób prawidłowy wykonał ciążące na nim, a wynikające z umowy, zobowiązanie. Pozwany nie spełnił świadczenia dobrowolnie, zatem wystąpienie przez powoda na drogę sądową celem odzyskania swoich należności było całkowicie zasadne, a pozwany, który nie spełnił świadczenia, powinien ponosić tego konsekwencje. Odstąpienie od ponoszenia przez niego kosztów postępowania prowadziłoby do niezasadnego obciążania powoda kosztami opłaty sądowej, zastępstwa prawnego i opłaty skarbowej, które to koszty powód zmuszony był ponieść z wyłącznej winy pozwanego.

Paulina Asłanowicz Aleksandra Kempczyńska Marta Szerel