Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2017 roku

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesław Pędziwiatr

Sędziowie: SA Jerzy Skorupka (spr.)

SA Edyta Gajgał

Protokolant: Aldona Zięta

przy udziale prokurator Prokuratury Regionalnej we Wrocławiu Urszuli Piwowarczyk- Strugały

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2017 roku

sprawy H. T. (1)

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy

z dnia 20 lipca 2017 roku, sygn. akt III Ko 22/17

I.  uchyla zaskarżony wyrok i sprawę H. T. (1) przekazuje Sądowi Okręgowemu w Legnicy do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika adwokata M. B. 120 złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy H. T. (1) z urzędu w postępowaniu odwoławczym podwyższone o 27,60 złotych podatku od towarów i usług.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Legnicy wyrokiem z dnia 20 lipca 2017 r., III Ko 22/17 oddalił wniosek H. T. (1) o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne pozbawienie wolności w okresie od 3 stycznia do 16 stycznia 2015 r. w związku ze skazaniem w sprawie Sądu Rejonowego w Głogowie o sygn. II K 1081/10, w tym stosowaniem aresztu ekstradycyjnego przez organ wykonujący (...) wydany wobec niego przez Sąd Okręgowy w Legnicy w sprawie III Kop 168/13.

Wymieniony wyrok zaskarżył w całości pełnomocnik z urzędu wnioskodawcy, zarzucając obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj.:

1.  art. 552§4 KPK polegającą na błędnym uznaniu, że roszczenie wnioskodawcy w związku z przedłużeniem stosowania wobec jego osoby tymczasowego aresztowania o 14 dni w ramach wszczętej przeciwko niemu procedury ekstradycyjnej na terenie Szwajcarii nie znajduje podstawy prawnej do uznania, że za doznaną przez niego krzywdę ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa,

2.  art. 4 i 7 KPK polegającą na subiektywnej i dowolnej ocenie materiału dowodowego skutkującej wadliwym przyjęciem, że wnioskodawca H. T. (1) nie wywiązał się z obowiązku przedstawienia dowodów uzasadniających swoje żądanie.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę oraz odszkodowania w dochodzonej przez niego wysokości.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zważył, co następuje. Apelacja jest zasadna w zakresie, w jakim wskazuje na uchybienie sądu a quo w postaci uznania, że przepis art. 552§4 KPK nie stanowi podstawy prawnej do roszczeń odszkodowawczych wywiedzionych przez wnioskodawcę.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy w Legnicy ustalił, że pobyt H. T. (1) w areszcie ekstradycyjnym stosowanym w sprawie Sądu Rejonowego w Głogowie o sygn. II K 1081/10 trwał 14 dni dłużej niż okres kary pozbawienia wolności, który pozostawał temu skazanemu do odbycia. Wymieniony sąd stwierdził, że w sprawie brak jest podstawy prawnej do uznania, że za krzywdę, jaką odniósł H. T. (1) odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa. Według tego sądu, to na organie wykonującym (...) ciąży w świetle art. 22 Decyzji Ramowej o (...) obowiązek bezzwłocznej informacji o zakresie wykonania tego nakazu. Z taką informacją władze Szwajcarii wystąpiły dopiero w dniu 15 stycznia 2015 r., po czym Sąd Rejonowy w Głogowie niezwłocznie podjął decyzję o zaliczeniu okresu aresztu ekstrakcyjnego na poczet podlegającej wykonaniu kary pozbawienia wolności, uznając ją w całości za wykonaną.

Sąd Okręgowy w Legnicy podzielił pogląd, że „nieracjonalna byłaby konstrukcja prawna dopuszczająca odpowiedzialność Skarbu Państwa za ewentualne szkody wynikłe z prawidłowo zastosowanego (...) w czasie trwania procedury wykonania tego nakazu w innym państwie członkowskim w związku ze stosowaniem aresztu ekstradycyjnego, skoro polskie organy nie mają żadnego wpływu na czas trwania tymczasowego aresztowania w tym państwie, przez co brak jest faktycznych podstaw do obciążania polskiego organu konsekwencjami niedostatecznie sprawnego postępowania w przedmiocie (...) za granicą, które nierzadko ma miejsce”.

Wymienione stanowisko, co do zasady, jest trafne. W rozpoznawanej sprawie nie znajduje jednak zastosowania, gdyż odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną H. T. (1) ponoszą polskie organy wymiaru sprawiedliwości. Tym samym, wymieniony pogląd nie przesądza o braku podstawy prawnej do wystąpienia przez wnioskodawcę z roszczeniem odszkodowawczym z tytułu oczywiście niesłusznego tymczasowego aresztowania. Zważyć wszak należy, że postanowieniem z dnia 6.12.2013 r. Sąd Okręgowy w Legnicy wydał (...) Nakaz Aresztowania H. T. (1) celem odbycia przez niego kary pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy i 27 dni w sprawie II K 1081/10. H. T. (1) został zatrzymany w dniu 4 czerwca 2014 r. na terenie Szwajcarii. W związku z tym władze tego kraju zażądały pilnego przesłania wniosku o ekstradycję H. T. (1). W dniu 13 czerwca 2014 r. Sąd Rejonowy w Głogowie, na podstawie Europejskiej Konwencji o Ekstradycji oraz Traktatu o ekstradycji i pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Szwajcarskim z 19.11.1937 r. (który nie obowiązywał, gdyż został uchylony w dniu 17.06.1996 r.), wystąpił do Ministerstwa Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie wymienionego skazanego w celu wykonania orzeczonej wobec niego kary. Następnie pismem z dnia 26 sierpnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Głogowie przekazał władzom Szwajcarii dodatkowe informacje związane z wnioskiem o wydanie H. T. (1). W dniu 14 stycznia 2015 r. Ministerstwo Sprawiedliwości Szwajcarii zwróciło się polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości z zapytaniem, czy wniosek o wydanie ww. skazanego jest aktualny. Sąd Rejonowy w Głogowie w piśmie z dnia 15 stycznia 2015 r. skierowanym do polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości stwierdził, że ekstradycja H. T. (1) jest aktualna. Wymieniony sąd stwierdził również, że zaliczenie skazanemu pobytu w areszcie deportacyjnym od dnia 4 czerwca 2014 r. spowoduje, że w sprawie II K 1081/10 nastąpiłoby odbycie kary pozbawienia wolności w całości w dniu 31 grudnia 2014 r. Następnie, postanowieniem z dnia 16 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy w Głogowie postanowił na poczet kary 4 lat pozbawienia wolności orzeczonej wobec H. T. (1) w sprawie II K 1081/10 zaliczyć okres pobytu w areszcie ekstradycyjnym w Szwajcarii od dnia 4 czerwca 2014 r. do 31 grudnia 2014 r. oraz ustalił, że kara pozbawienia wolności wobec tego skazanego została w całości wykonana, a także odwołał poszukiwania wymienionego skazanego. W dniu 16 stycznia 2015 r. H. T. (1) został zwolniony z aresztu.

H. T. (1) został tymczasowo aresztowany przez władze Szwajcarii na wniosek Sądu Okręgowego w Legnicy, który wydając (...) Nakaz Aresztowania, a następnie wniosek ekstradycyjny, żądał przekazania wymienionego skazanego celem wykonania kary pozbawienia wolności w wymiarze 6 miesięcy i 27 dni. Decyzja Ramowa z dnia 13.06.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób pomiędzy państwami członkowskimi ( (...)/ (...)), w punkcie 8 preambuły stanowi, że organ sądowy państwa, na terytorium którego znajduje się osoba, której wniosek dotyczy, zobowiązany jest do podjęcia decyzji w sprawie przekazania tej osoby. Wymienioną zasadę formalnie wyraża art. 1 ust. 1 Decyzji Ramowej stanowiąc, że europejski nakaz aresztowania stanowi decyzję sądową wydaną przez państwo członkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego. Stosownie do art. 17 Decyzji Ramowej w wypadku, gdy osoba, której wniosek dotyczy, wyraża zgodę na swoje przekazanie ostateczna decyzja w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania powinna zostać podjęta w ciągu 10 dni od wyrażenia zgody. W pozostałych wypadkach ostateczna decyzja o wykonaniu europejskiego nakazu aresztowania powinna zostać podjęta w ciągu 60 dni po aresztowaniu osoby, której dotyczy wniosek. W razie zbiegu europejskiego nakazu aresztowania z procedurą ekstradycji (jak w wypadku H. T. (1)), państwo wykonujące nakaz aresztowania obowiązane jest do uzyskania wniosku o ekstradycję, a następnie przekazania aresztowanej osoby do państwa wydania nakazu aresztowania (art. 21 Decyzji Ramowej). Osoba, której dotyczy wniosek powinna zostać przekazana do państwa wydania nakazu aresztowania najpóźniej po 10 dniach od wydania prawomocnej decyzji w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania. Po upływie tego terminu powinna zostać zwolniona z aresztu (art. 23 Decyzji Ramowej). Stosownie zaś do art. 26 ust. 1 Decyzji Ramowej, państwo wydające nakaz aresztowania zalicza wszystkie okresy pozbawienia wolności związane z wykonaniem tego nakazu na poczet orzeczonej lub wykonywanej kary pozbawienia wolności. Tożsame uregulowanie zawiera art. 607f KPK.

Obowiązek wzajemnego wydawania osób ściganych za popełnienie przestępstwa albo poszukiwanych w celu wykonania kary lub środka zabezpieczającego, orzeczonych przez właściwe organy sądowe strony wzywającej, a także 40 dniowy termin tymczasowego aresztowania, przewiduje również Europejska Konwencja o Ekstradycji z 13.12.1957 r., uzupełniona protokołem dodatkowym z 15.10.1975 r. i drugim protokołem dodatkowym z 17.03.1978 r.

Decyzja Ramowa z dnia 13.06.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób pomiędzy państwami członkowskimi ( (...)/ (...)) oraz Europejska Konwencja o Ekstradycji z 13.12.1957 r., uzupełniona protokołem dodatkowym z 15.10.1975 r. i drugim protokołem dodatkowym z 17.03.1978 r. nakładają zatem na sąd wydający europejski nakaz aresztowania oraz wniosek o ekstradycję skazanego, celem odbycia przez niego kary pozbawienia wolności obowiązek baczenia, aby okres pozbawienia wolności osoby, której wniosek dotyczy w państwie wykonania nakazu aresztowania i wniosku o ekstradycję nie był dłuższy od okresu orzeczonej kary pozbawienia wolności. Wymieniony obowiązek wynika również z dyrektywy adaptacji określonej w art. 253§1 KPK, stosownie do której tymczasowe aresztowanie powinno być niezwłocznie uchylone lub zmienione na inny środek zapobiegawczy, gdy ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę.

W rozpoznawanej sprawie powodem zastosowania tymczasowego aresztowania wobec H. T. (2) było postanowienie Sądu Okręgowego w Legnicy o Europejskim Nakazie Aresztowania i wynikające stąd żądanie przekazania tego skazanego do Polski, celem odbycia reszty kary pozbawienia wolności. Termin stosowania tymczasowego aresztowania wobec H. T. (2) limitowany był zatem okresem kary pozbawienia wolności, którą miał on odbyć. Innymi słowy, H. T. (1) nie powinien być aresztowany dłużej, niż 6 miesięcy i 27 dni, gdyż taki okres kary pozbawienia wolności miał jeszcze do odbycia. Aresztowanie H. T. (1) ponad wymieniony okres czasu stanowiło bezprawne pozbawienie go wolności osobistej. Pamiętać należy, że Sąd Rejonowy w Głogowie wystąpił o wydanie H. T. (1) wyłącznie do odbycia kary pozbawienia wolności w sprawie II K 1081/10.

W realiach rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy w Legnicy obowiązany był zatem do kontrolowania tego, aby okres tymczasowego aresztowania H. T. (1) przez władze szwajcarskie nie był dłuższy niż okres kary pozbawienia wolności, którą wymieniony skazany miał odbyć, tj. 6 miesięcy i 27 dni. Termin ten upływał 31 grudnia 2014 r. Z okoliczności ujawnionych na rozprawie głównej przez sąd pierwszej instancji wynika zaś, że Sąd Okręgowy w Legnicy nie podjął żadnych czynności mających na celu kontrolowanie okresu pozbawienia wolności H. T. (1) w Szwajcarii. Wymieniony sąd zorientował się, że H. T. (1) jest nadal aresztowany pomimo, że upłynął już okres kary pozbawienia wolności, którą skazany miał odbyć dopiero wtedy, gdy władze Szwajcarii zwróciły się z zapytaniem, czy ekstradycja H. T. (2) jest aktualna. A i wtedy, Sąd Rejonowy w Głogowie zapewniał polskie Ministerstwo Sprawiedliwości, że ekstradycja wymienionego skazanego jest aktualna.

Na skutek zaniechania dopełnienia wymienionych obowiązków przez Sąd Okręgowy w Legnicy, H. T. (1) był pozbawiony wolności o 14 dni dłużej niż powinien. Wymieniony sąd nie może „tłumaczyć się” tym, że także władze szwajcarskie niedopełniały obowiązków wynikających z Decyzji Ramowej oraz Europejskiej Konwencji o Ekstradycji, co do terminów tymczasowego aresztowania H. T. (1), a więc osoby której dotyczył wniosek, gdyż wiedząc, że ten skazany ma być przekazany do Polski celem odbycia kary 6 miesięcy i 27 dni pozbawienia wolności, stosowały wobec niego tymczasowe aresztowanie ponad wymieniony okres. Innymi słowy, polski sąd nie może przerzucać na organy państwa obcego odpowiedzialności za naruszenie przepisów prawa.

Zważyć należy, że art. 77 ust. 1 Konstytucji RP ustanawia obowiązek wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariuszy państwa. Wymieniony przepis wiąże odpowiedzialność odszkodowawczą państwa z wykonywaniem władzy publicznej. Z działaniem państwa i jego funkcjonariuszy wiąże się wszak szczególne ryzyko spowodowania szkody (zob. wyr. TK z 4.12.2001 r., SK 18/00, OTK 2001, nr 8, poz. 156; wyr. TK z 23.09.2003 r., K 20/02, OTK-A 2003, nr 7 poz. 76). Innymi słowy, odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa łączy się wyłącznie z takim działaniem lub zaniechaniem organów władzy publicznej, które są niezgodne z prawem. Nieprawidłowość w działaniu władzy publicznej może przybrać postać naruszeń konstytucyjnych praw i wolności, konstytucyjnych zasad funkcjonowania władzy publicznej, uchybień określonych w ustawach zwykłych, aktach wykonawczych jak i uchybień normom pozaprawnym, w różny sposób powiązanych z normami prawnymi (zob. wyr. SN z dnia 14.19.2016 r., I CSK 707/15, LEX nr 2151401). Art. 77 ust. 1 Konstytucji RP ustanawia surowsze przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej w porównaniu z ogólnymi zasadami opartymi na przesłance winy. Wynikający z tego przepisu obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej obejmuje także szkodę niemajątkową, tj. krzywdę (zob. wyr. SN z dnia 20.03.2015 r., II CSK 218/14, Lex nr 1711681).

W Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego uregulowane zostało postępowanie następcze o charakterze szczególnym w stosunku do postępowania określonego w art. 417 KC, w toku którego można dochodzić roszczeń odszkodowawczych m.in. z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania i tymczasowego aresztowania. Mając na względzie konstytucyjną zasadę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez organy władzy publicznej uznać należy, że przepis art. 552§4 KPK stanowi podstawę prawną dochodzenia roszczeń z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stosowanego przez państwo obce w związku z wydaniem przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli w sprawie wystąpiły przesłanki uzasadniające odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, tj. gdy bezprawne pozbawienie wolności osobistej wynika z niezgodnego z prawem działania polskiego sądu.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Okręgowy w Legnicy związany jest zapatrywaniem prawnym wyrażonym przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu (art. 442§3 KPK). Konstytucyjny i ustawowy obowiązek wyrównania H. T. (1) szkody i krzywdy wyrządzonej przez organ władzy publicznej nakazuje w ponownym postępowaniu jeszcze raz merytorycznie i wnikliwie rozpoznać roszczenie wnioskodawcy o odszkodowanie, a także roszczenie o zadośćuczynienie, gdyż to roszczenie nie zostało w ogóle rozpoznane.

Mając na względzie powyższe okoliczności orzeczono, jak na wstępie.

SSA Jerzy Skorupka SSA Wiesław Pędziwiatr SSA Edyta Gajgał