Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2017 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa T. J. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuratorowi Okręgowemu w Lublinie zastępowanemu przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej

o odszkodowanie

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 7 lipca 2016 r., sygn. akt I C 778/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda T. J. (1) na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

I ACa 1071/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 1 lipca 2013 roku powód T. J. (1) domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa – Prokuratora Okręgowego w Lublinie kwoty 244.000,00 zł tytułem odszkodowania za szkodę poniesioną na skutek niezgodnego z prawem działania pozwanego przy wykonywaniu władzy publicznej.

W uzasadnieniu żądania pozwu sprecyzowano, że dochodzona kwota stanowi odszkodowanie za straty poniesione w związku z bezprawnym zatrzymaniem przez funkcjonariuszy (...) (...), na zlecenie Prokuratury Okręgowej w Lublinie, oryginału weksla zabezpieczającego wierzytelność wynikającą z umowy leasingowej nr (...) zawartej w dniu (...). pomiędzy powodem, a S. A., której przedmiotem była brykieciarka mechaniczna z suszarką bębnową według faktury VAT nr (...), a brak oryginału weksla uniemożliwił mu dochodzenie roszczeń od poręczycieli wekslowych, którzy sukcesywnie wyzbyli się swojego majątku stanowiącego materialne zabezpieczenie jego roszczeń.

Wyrokiem z dnia 7 lipca 2016 roku Sąd Okręgowy w Lublinie

I. oddalił powództwo;

II. zasądził od powoda T. J. (1) na rzecz Prokuratorii Generalnej w W. kwotę 7200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego sprawowanego za stronę pozwaną;

III. przejął nieuiszczone koszty sądowe na rachunek Skarbu Państwa.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia Sądu Okręgowego:

Powód prowadził ewidencjonowaną działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w T., na podstawie wpisu nr (...) do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Wójta Gminy M.. W dniu 19 grudnia 2007 r., zawarł z S. A., prowadzącym ewidencjonowaną działalność gospodarczą pod firmą P (...) umowę leasingu operacyjnego nr (...), której przedmiotem była brykieciarka mechaniczna z suszarką bębnową według faktury VAT nr (...), ustalając wartość przedmiotu leasingu na ogólną kwotę 200.000 zł. Leasingobiorca z tytułu użytkowania przedmiotu leasingu miał uiszczać opłaty za czynsz leasingowy, a ponadto opłaty z tytułu eksploatacji, podatków i ubezpieczenia. W przypadku nieterminowego uiszczenia opłat miesięcznych leasingodawca mógł obciążyć go podwójnymi odsetkami ustawowymi od kwoty nieuiszczonej, a wymaganej za każdy dzień zwłoki. Leasingobiorca zgodnie z harmonogramem spłat był zobowiązany do zapłaty na rzecz leasingodawcy 48 rat w kwotach po 6.161,00 zł miesięcznie. Umowa została zawarta do dnia 26 stycznia 2012 r., a dniu jej zawarcia przedmiot leasingu miał zostać wydany leasingobiorcy. Sprzedaży maszyny miała dokonać (...) Sp. z o.o., której (...)był W. Ż.. Do wydania przedmiotu umowy leasingu ostatecznie nie doszło.

Powód lub podmioty gospodarcze współzależne (żona prowadząca tożsamą działalność, spółka prawa handlowego zarządzana przez syna) zawierali uprzednio i w tym samym czasie szereg innych umów leasingowych, których stroną był S. A., zabezpieczanych wekslami in blanco poręczanymi m.in. przez współpracującego z nim P. A. (1), zawsze wpisywano w ich treści datę wystawienia weksla i sumę zobowiązania wekslowego, co pozwalało na powiązanie poszczególnych weksli z konkretną umową. W nieustalonym okresie czasu i nieustalonych okolicznościach S. A. podpisał również niewypełniony w ogóle blankiet weksla, na którym – jako poręczyciele – podpisy złożyli P. A. (1) i jego żona B. A. (1). Oryginał dokumentu został przekazany w nieustalonym czasie przez S. A. w posiadanie powodowi, nie spisano do niego żadnej deklaracji wekslowej.

Sytuacja finansowa leasingobiorcy przed zawarciem umowy była przedmiotem kontroli leasingodawcy (powoda), a weryfikacja została dokonana w oparciu o przedstawione dokumenty finansowe firmy P (...). W dacie zawarcia umowy leasingowej S. A. współpracował biznesowo z P. A. (1).

W dacie zawarcia umowy leasingowej T. J. (1) zawarł również z Bankiem (...) umowę o kredyt (...)w kwocie (...) zł, na okres od dnia 13 grudnia 2007 r., do dnia 31 stycznia 2012 r. Środki pozyskane z tego kredytu miały być przeznaczone na zakup brykieciarki. Kredytobiorca zobowiązywał się do spłaty kredytu w 48 ratach, a prawnym zabezpieczeniem spłaty był weksel wystawiony przez T. J. (1), poręczenie wekslowe leasingobiorcy oraz B. i P. A. (1), przystąpienie do długu leasingobiorcy oraz B. i P. A. (1), a nadto przewłaszczenie wraz z cesją praw z umowy ubezpieczenia nabywanego sprzętu.

Z uwagi na prowadzone przez Prokuraturę Okręgową w (...) postępowanie karne przeciwko V. S., M. R., S. A., P. A. (1), B. A. (1), M. B. i K. P. podejrzanym o popełnienie czynów z art. 282 k.k. w zw. z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. toczące się pod sygn. akt (...), postanowieniem z dnia 3 lutego 2009 r. w (...) zażądał od T. J. (1) wydania rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie, w szczególności: wszystkich dokumentów związanych z zawarciem i wykonywaniem umów leasingowych dotyczących m. in. P. A. (1), B. A. (1) i S. A..

W wyniku przeszukania pomieszczeń zajmowanych przez przedsiębiorstwo powoda przeprowadzonego w dniu 5 lutego 2009 r. przez funkcjonariuszy (...) (...) na zlecenie Prokuratury Okręgowej w (...), zatrzymano dokumentację dotyczącą umowy leasingowej z dnia 29 października 2007 r. zawartej pod nr (...), a nadto umowy leasingowej z dnia 19 grudnia 2007 r. zawartej pod nr (...). Zatrzymana dokumentacja ostatniej z umów obejmowała 65 kart w tym oryginały i kserokopie dokumentów.

W dniu 10 lutego 2009 r. w siedzibie (...) (...) w L. przeprowadzono oględziny przedmiotów i przywołanych dokumentów zabezpieczonych przez funkcjonariuszy w siedzibie powoda.

W dniu 23 lutego 2009 r. (...) reprezentowana przez T. J. (1) wystosowała do B. A. (1) i P. A. (1) wezwanie do wykupu weksla (...)wskazując, iż termin jego płatności upływa w dniu 6 marca 2009 r. mimo, że w dacie dokonywania czynności powód nie dysponował wekslem, ani nie został on przez niego wypełniony.

Postanowieniem Prokuratora Prokuratury Okręgowej (...) z dnia 29 maja 2009 r. wyłączono do oddzielnego rozpoznania część dowodów rzeczowych zgromadzonych (...), w tym również dokumentację umowy leasingu nr (...) zawartej pomiędzy (...), a P (...) z dnia 19 grudnia 2007 r, celem kontynuowania śledztwa. Postępowanie zostało zarejestrowane pod sygn.(...) Po analizie zabranego materiału dowodowego, postanowieniem z dnia 10 września 2009 r. T. J. (2) przedstawiono zarzut, że:

-w okresie od 13 grudnia 2007 r. do 19 grudnia 2007 r. (...), woj. (...), działając wspólnie i w porozumieniu z innymi ustalonymi osobami w ramach przyjętego podziału ról, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, po uprzednim przedłożeniu wystawionej dla pozoru faktury VAT (...), mającej udokumentować czynność sprzedaży brykieciarki mechanicznej (...) wraz z suszarnią bębnową, stwierdzającego nieprawdę protokołu odbioru brykieciarki mechanicznej (...)wraz z suszarnią bębnową, stwierdzających nieprawdę oświadczeń, co do przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń, stwierdzających nieprawdę oświadczeń, co do braku zobowiązań w stosunku do urzędów skarbowych i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz zadłużeń z tytułu zaciągniętych kredytów w bankach, doprowadził pracownika Banku (...) do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości Banku (...) poprzez wypłatę (...)tj. popełnienia czynu opisanego w art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

Pismem z dnia 26 sierpnia 2009 r. powód zwrócił się do Prokuratury Okręgowej w (...) o zwrot dokumentów zabezpieczonych podczas przeszukania, w postaci umów leasingowych i pism z nimi związanych, informując o konieczności podjęcia kroków procesowych w stosunku do S. A.. W przypadku braku możliwości udostępnienia oryginałów domagano się wydania kopii poświadczonych przez Prokuratora. Prośbę w tym samym zakresie ponowiono przy piśmie z dnia 5 października 2009 r.

W związku z toczącym się postępowaniem karnym, po przedstawieniu zarzutów T. J. (1), na mocy postanowienia z dnia 9 grudnia 2009 r. Prokuratura Okręgowa (...) zażądała od powoda wydania kolejnych dokumentów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, w tym dokumentów związanych z zawarciem z S. A. w dniu 19 grudnia 2007 r. umowy leasingu brykierciarki mechanicznej (...) z suszarnią bębnową, dokumentacji fotograficznej i wyceny wskazanej maszyny, jak również dokumentów związanych z wykonaniem tego kontraktu, w szczególności dokumentów potwierdzających spłatę zobowiązania. Obecny podczas czynności przeszukania w dniu 14 grudnia 2009 r. T. J. (1) nie zgłaszał zastrzeżeń, co do jego przebiegu i dobrowolnie wydał komplet dokumentów.

W dniu 27 stycznia 2010 r. powód zwrócił się do Prokuratury Okręgowej (...) z wnioskiem o wydanie z akt sprawy oryginałów faktur nr: (...) (...); (...) (...) bądź też ich kopii potwierdzonych za zgodność z oryginałem. Uzyskał zgodę na sporządzenie odpisów.

Tego samego dnia pełnomocnik powoda, działający również jako obrońca T. J. (1) podejrzanego w sprawie karnej, zwrócił się do Prokuratury Okręgowej (...) o wydanie z akt sprawy oryginałów dołączonych do wniosku faktur z pozostawieniem w aktach sprawy poświadczonych za zgodność z oryginałem kserokopii w celu złożenia tych dokumentów i zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym dotyczącym P. A. (1).

Postępowanie karne przeciwko T. J. (2) toczy się aktualnie przed Sądem Okręgowym (...) Weksel wystawiony przez S. A., który wg twierdzeń powoda miał stanowić zabezpieczenie wierzytelności objętej umową leasingową nr (...), nie jest wypełniony żadną kwotą. Po zabezpieczeniu całości dokumentacji dotyczącej zawartej w dniu 19 grudnia 2007 r. umowy został uznany za dowód rzeczowy w sprawie.

Kredyt inwestycyjny z umowy nr (...) zawartej przez T. J. (1) z Bankiem (...) został spłacony w całości wraz z należnymi odsetkami.

Powód podjął próbę dochodzenia roszczeń przeciwko P. A. (1) w oparciu o poświadczony przez funkcjonariusza policji odpis weksla, w postępowaniu nakazowym. Pozew został mu zwrócony. Nie podejmował żadnych prób sądowego dochodzenia roszczeń od poręczycieli wekslowych i wystawcy weksla w postępowaniu upominawczym, nie składał wniosków o zabezpieczenie roszczeń.

Opisany stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody ze wskazanych dokumentów oraz częściowo zeznania świadka P. A. (1) i powoda T. J. (1).

Sąd Okręgowy wskazał, że powód źródła swojej szkody majątkowej upatrywał w zabezpieczeniu i zatrzymaniu weksla, mającego być rzekomo wystawionym celem zabezpieczenia roszczeń z umowy leasingowej, w której był leasingodawcą, wskazując jednocześnie na bezprawne jego zdaniem zachowania funkcjonariuszy Prokuratury Okręgowej (...)

Jako podstawę przedmiotowego powództwa Sąd przytoczył art. 417 § 1 k.c., który wskazuje, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Sąd podniósł, że odpowiedzialność deliktowa Skarbu Państwa, oparta na art. 417 k.c. powstaje wówczas, gdy spełnione są łącznie jej trzy ustawowe przesłanki: bezprawność działania lub zaniechania sprawcy, szkoda oraz normalny związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem sprawcy a szkodą.

Sąd wskazał, że pominął wszystkie wątki uboczne, jakie pojawiały się w toku rozpoznania sprawy dotyczące okoliczności dotychczasowej współpracy stron zawierających umowę leasingową, jak i poręczycieli, likwidacji majątku B. i P. A. (1), jego wielkości w dacie zawierania umowy, czy wiarygodności przedstawionych do zawarcia umowy leasingowej dokumentów lub wiedzy T. J. (1) o tym, że przedmiotowa umowa była pozorna. Faktem jest, iż taka umowa została formalnie zawarta, nadal toczy się postępowanie karne mające ją za przedmiot, a wszystkie osoby, które brały udział jej w zawarciu zajmują w nim określony udział. Dla uwzględnienia roszczenia powoda konieczne było kategoryczne ustalenie, że wskutek niewydania przez Prokuratora Okręgowego (...) – z naruszeniem prawa – decyzji w przedmiocie wydania oryginału zatrzymanego weksla, po stronie T. J. (1) powstała szkoda w wysokości 244.000 zł, która była normalnym i przewidywanym następstwem błędów w działalności statio fisci pozwanego Skarbu Państwa. Oczywistym jest przy tym, że obowiązek wykazania zaistnienia wszystkich wyżej wskazanych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego leży po stronie powodowej, która winna przedstawić stosowne twierdzenia i dowody na ich poparcie.

Sąd Okręgowy odwołując się do wyroku SN z dnia 19 kwietnia 2012 r., IV CSK 406/11, Biul. SN 2012/6/13 wskazał, że zachowanie jest niezgodne z prawem, gdy zachodzi sprzeczność między zakresem kompetencji organu, sposobem jego postępowania, a jego działaniem rzeczywistym. Chodzi o sprzeczność działania lub zaniechania, z porządkiem prawnym, co wyklucza możliwość różnicowania skali czy stopnia bezprawności zachowania. Należy mieć na względzie, że organ prowadzący postępowanie karne i będący dysponentem dowodów rzeczowych – prokurator lub sąd – winien na każdym etapie sprawy czuwać i stwierdzać, czy dowody te są nadal niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. Uwzględniając powyższe nie można pominąć faktu, że zarzuty postawione T. J. (2) były bezpośrednio powiązane z zawarciem umowy leasingowej nr (...), której zabezpieczeniem – według jego konsekwentnych twierdzeń – był niewypełniony egzemplarz weksla i uznanie w trakcie postępowania przygotowawczego tegoż weksla za dowód rzeczowy implikuje wniosek, że rzecz ta stanowi – według oceny organów prowadzących postępowanie - środek dowodowy niezbędny do prawidłowego osądzenia sprawy, powoduje obowiązek jej zabezpieczenia przed zmianą lub deformacją. Tego rodzaju czynności organów ścigania związane są z wypełnianiem przez nie ustawowych obowiązków i nie noszą znamion niezgodności z prawem. Takiego charakteru (bezprawności) nie można im przypisać również wówczas, gdy w wyniku zakończenia postępowania karnego doszłoby do wydania wyroku uniewinniającego (por. wyrok SN z dnia 5 października 2012 r., IV CSK 165/12).

W interesie ochrony dobra wspólnego jakim jest bezpieczeństwo i ład publiczny wszyscy muszą ponosić ryzyko związane z legalnym wdrażaniem postępowania karnego przez organy umocowane do czynności procesowych w przepisach rangi ustawowej.

Toczące się obecnie przed Sądem Okręgowym (...) postępowanie w sprawie (...) gdzie T. J. (2) posiada status oskarżonego, a zabezpieczony, przedmiotowy weksel stanowi dowód w sprawie prowadzi do uznania, iż dotychczas nie zachodziły podstawy do jego zwrotu stronie powodowej na podstawie art. 230 k.p.k., albowiem nie była to rzecz zbędna dla postępowania, skoro nawet organ procesowy na etapie rozpoznawczym zarządził złożenie dokumentu do depozytu sądowego. Kryterium owej zbędności zawiera się w znaczeniu zajętych przedmiotów dla istoty postępowania – tj. dla ustalenia przestępstwa, wykrycia sprawcy i udowodnienia mu winy. Odnosząc się do oceny zachowania pozwanego Sąd zaznaczył, że nie należy pomijać, iż wszczęcie postępowania przygotowawczego w ramach, którego organ procesowy był uprawiony dokonywać czynności zapewniających prawidłowy przebieg postępowania, nie tylko, że przerywało związek przyczynowy między zdarzeniem, a szkodą, ale co ważniejsze - wydanie postanowienia o uznaniu weksla za dowód rzeczowy w żadnym razie nie może być uznane za bezprawne, w świetle przepisów regulujących postępowanie karne. Niewątpliwie Prokuratura Okręgowa (...)podejmowała czynności w ramach ustawowych kompetencji, które dodatkowo wówczas nie były zakwestionowane przez stronę powodową. Od czasu, kiedy dokumentacja związana z działalnością gospodarczą powoda znajdowała się w dyspozycji tej jednostki, prowadziła ona konkretne czynności procesowe uzasadnione etapem sprawy i wbrew twierdzeniom powoda dokonywano oceny przydatności określonych, zabezpieczonych dokumentów dla potrzeb prowadzonego postępowania, zwracając powodowi część z nich, zgodnie z art. 230 § 2 k.p.k. (bezsporne). Z tego typu działaniami strona powodowa musiała się liczyć i co najmniej winna znosić skutki podjętych czynności procesowych.

Powyższy stan rzeczy przemawia zdaniem Sądu Okręgowego za oceną, że kwestionowane przez powoda czynności, podjęte przez organy kompetentne i umocowane normatywnie do takich działań nie naruszają obowiązujących przepisów prawa, a w żadnym razie nie można decyzjom organów ścigania przypisać cech wyżej wskazanej bezprawności, polegającej na oczywistej i rażącej obrazie prawa. Wyklucza to samoistnie możliwość zasądzenia na rzecz powoda żądanego odszkodowania.

Ponadto Sąd wskazał, że wątpliwości budzi także okoliczność, iż przedstawiony do akt sprawy dokument (vide: k. 74) miał rzeczywiście zabezpieczać realizację umowy leasingowej lub jak twierdzi strona powodowa wykonanie przedmiotu umowy i przekazanie maszyny (a czemu wprost zaprzeczył świadek P. A.). Nie zawiera on w swej treści – w przeciwieństwie do innych weksli in blanco wystawianych przez S. A. przy innych, równolegle zawieranych umowach leasingowych – daty i kwoty. Żadne dane, jakie zostały na nim umieszczone nie pozwalają również zweryfikować, iż przedstawiony, nieuzupełniony weksel własny, to weksel wystawiony właśnie do tej umowy. W konsekwencji, in casu brak jest jakiegokolwiek wiarygodnego dowodu, że przedmiotowy dokument weksla powiązany był z zabezpieczeniem jakichkolwiek roszczeń leasingodawcy (powoda), a tym samym, że jego niedostępność uniemożliwiała ich dochodzenie od osób „zobowiązanych”, które nie były stroną samej umowy leasingu. Powód nie udowodnił, zatem w ogóle, że w oparciu o fakty podane, jako podstawa powództwa poniósł jakąkolwiek szkodę majątkową.

Ostatecznie w ocenie Sądu Okręgowego powód nie zdołał także dowieść, że podejmował skuteczną próbę dochodzenia roszczeń z umowy nr (...) przed jakimkolwiek sądem (np. w postępowaniu upominawczym, w połączeniu z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia itp.) mimo, że cały czas korzystać miał z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (twierdził, że barierą był brak środków na opłaty sądowe ale przyznał, że nie składał wniosków o przyznanie „prawa ubogich”).

Ponieważ powództwo podlegało oddaleniu już tylko z powołanych przyczyn, zbędnym było dokonywanie przez Sąd dalszych ustaleń odnośnie pozostałych, wywodzonych przez strony okoliczności i zarzutów, a w szczególności faktu poniesienia i rozmiaru doznanej przez powoda szkody.

Jednakże dla porządku Sąd wskazał, że powód nie wykazał również tego, aby poniósł szkodę w określonej pozwem wysokości, która pozostaje w normalnym związku przyczynowym z niezgodnym z prawem działaniem funkcjonariuszy Prokuratury przy wykonywaniu przez ten organ władzy publicznej.

O kosztach Sąd orzekł na zasadzie art. 98 §1 i 3 i art. 99 k.p.c. i art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 08.07.2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, oraz art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. jednol. Dz. U. z 2014 r., poz. 1025).

Apelację od tego wyroku wniósł powód T. J. (2), który zaskarżył go w całości i zarzucił mające wpływ na jego treść naruszenie przepisów postępowania a mianowicie:

1. art. 233 k.p.c. poprzez sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności:

a.i.1.a. przez pominięcie w rozważaniach okoliczności, takich jak likwidacji majątku B. i P. A. (1), jego wielkości w dacie zawarcia umowy oraz w późniejszym okresie, podczas były to okoliczności na których powód opierał swoje roszczenie,

a.i.1.b. przyjęcie, że działanie Prokuratury Okręgowej (...)było działaniem prowadzonym na podstawie i w granicach prawa i nie nosiło cech bezprawności, opierając się w tym względzie na decyzjach procesowych wydawanych przez Prokuratora Prokuratury Okręgowej (...), przyjmując z góry ich prawidłowość, rezygnując jednocześnie z ich weryfikacji pod kontem bezprawności, podczas gdy prawidłowa i wszechstronna ocena materiału dowodowego w sprawie prowadzi do wniosku, że zachowanie pozwanego było bezprawne, gdyż przedmiotowy weksel był zbędny dla postępowania karnego,

a.i.1.c. nieustalenie, faktu, że przy okazji tej czynności procesowej sporządzono kserokopie zatrzymanych w lutym 2009 r. dokumentów, podczas gdy prawidłowa ocena zebranego materiału dowodowego, a w szczególności protokołu oględzin z 10 lutego 2009 r., prowadzi do takiego wniosku,

a.i.1.d. przyjęcie, że przedmiotowy weksel stanowił dowód w sprawie karnej i nie podlegał zwrotowi powodowi,

a.i.1.e. uznanie, że zeznania T. J. (1) są w części niewiarygodne i gołosłowne, podczas gdy prawidłowa i wszechstronna ocena materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że są to zeznania w pełni zasługujące na wiarygodność,

a.i.1.f. przyjęcie, że T. J. (1) poprzez swoje zaniechanie poniósł szkodę majątkową związaną z przedawnieniem roszczenia podczas, gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że nie miał on możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia, czy też przerwania biegu terminu przedawnienia,

a.i.1.g. przyjęcie, że przedmiotowy weksel nie został wystawiony na zabezpieczenie roszczeń z umowy leasingu nr (...), podczas gdy z zeznań T. J. (1) jednoznacznie wynika, że weksel stanowił zabezpieczenie umowy, a świadek P. A. (1) temu nie zaprzeczył, potwierdzając jednocześnie autentyczność podpisów na wekslu i fakt wystawienia tego weksla na zabezpieczenie należności powoda z tytułu zawieranych umów leasingowych,

a.i.1.h. przyjęcie, że umowa leasingu operacyjnego nr (...) została zawarta w dniu 19 grudnia 2007 r., jak również dnia 26 stycznia 2012 r., podczas gdy z zebranego prawidłowa ocena materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że umowa została zawarta w dniu 19 grudnia 2007 r.

2. art. 217 § 2 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. , które spowodowało niewyjaśnienie sprawy, poprzez:

a.  oddalenie wniosku pełnomocnika powoda, zgłoszonego na rozprawie z dnia 30 czerwca 2016 r., o przeprowadzenie dowodu z dokumentów z biura rachunkowego o przychodach spółki (...), z powodu jego zbędności dla rozstrzygnięcia sprawy, jak również odmowę świadka odpowiedzi na pytanie o stan jego majątku, podczas gdy dowód ten zmierza do udowodnienia faktu istotnego dla rozstrzygnięcia, a świadek sam deklarował możliwość złożenia takich dokumentów,

b.  oddalenie wniosku pełnomocnika powoda, zgłoszonego na rozprawie z dnia 30 czerwca 2016 r., o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania (...), który sporządzał akt oskarżenia w sprawie przeciwko T. J. (1), w sprawie o sygnaturze (...) w przedmiocie czy przedmiotowy weksel stanowił dowód w postępowaniu przygotowawczym, czy został dołączony do aktu oskarżenia, a jeżeli nie to z jakich przyczyn, podczas gdy dowód ten prowadziłby do wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, związanych z bezprawnością postępowania pozwanego,

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu za obie instancje, według norm prawem przepisanych.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prokuratora Okręgowego (...) – zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

Na rozprawie odwoławczej pełnomocnicy stron podtrzymali powyższe stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja, o ile wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku, jest bezzasadna i podlega oddaleniu, choć część zarzutów w niej podniesionych jest uzasadniona.

Mianowicie należy zgodzić się ze skarżącym, że materiał dowodowy zebrany w sprawie, wbrew stwierdzeniom Sądu Okręgowego, daje podstawy do przyjęcia, że sporny weksel wystawiony przez S. A., a poręczony przez P. A. (1) i B. A. (1) miał zabezpieczać roszczenia powoda z umowy leasingu nr (...). Wskazują na to nie tylko zeznania powoda T. J. (2), ale też okoliczności zatrzymania tego weksla - jako załącznika do umowy nr (...) (zob. k.322, k.341-354), podobnie jak inne weksle były przyporządkowane do innych umów, które zabezpieczały. Potwierdza to, że dotyczył właśnie realizacji tej umowy nr (...).

W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, przy czym zgodzić się należy, że Sąd pominął ustalenia dotyczące likwidacji majątku B. i P. A. (1), jak też nie dokonał ustaleń co do tego, że w postępowaniu karnym sporządzano kserokopie zatrzymanych u powoda dokumentów. Jednakże sporządzenie tych kserokopii nie ma większego znaczenia dla rozstrzygnięcia, zaś likwidacja majątku poręczycieli wekslowych nie wpływa na prawidłowość rozstrzygnięcia Sądu o oddaleniu powództwa.

Należy zaznaczyć, że w znacznej części zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. nie dotyczy oceny dowodów ani ustaleń faktycznych, a w istocie oceny prawnej (pkt a.i.1b, a.i.1.d, a.i.1.f.) i Sąd odniesie się do nich poniżej. Ponadto uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji nie zawiera w ogóle stwierdzenia zawartego w zarzucie a.i.1.f.

Podobnie zarzut jakoby Sąd przyjął, że umowa leasingu nr (...) została zawarta w dniu 19 grudnia 2007 roku, jak również dnia 26 stycznia 2012 roku (pkt a.i.1.h) jest o tyle bezprzedmiotowy, że Sąd pierwszej instancji nie poczynił takich ustaleń wskazując, że umowa była zawarta w dniu 19 grudnia 2007 roku, a data 26 stycznia 2012 roku została wskazana przez Sąd jako data, do której obowiązywała umowa, co jest trafne i wynika wprost z załącznika do umowy (k.18).

Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty dotyczące naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. i art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych.

Jeśli chodzi o dowody z dokumentów oraz zeznań świadka P. A. (1) dotyczące przychodów jego Spółki i w ogóle jego aktualnej sytuacji majątkowej, to należy wskazać, że przeprowadzenie tych dowodów było niedopuszczalne z uwagi na to, że świadek podlega programowi ochrony świadka koronnego, co wynika wprost z art. 14 ust. 4 ustawy (...)

Natomiast, jeśli chodzi o przesłuchanie A. K. (prokuratora, który sporządzał akt oskarżenia przeciwko powodowi), to dowód z zeznań świadka nie jest adekwatnym środkiem dowodowym do przedstawiania wskazanych okoliczności – czy przedmiotowy weksel stanowił dowód w postępowaniu przygotowawczym, czy był dołączony do aktu oskarżenia. Tego rodzaju okoliczności winny być wykazywane stosownymi dokumentami z akt postępowania karnego.

Z tych samych względów wnioski te zostały oddalone także przez Sąd Apelacyjny.

Przechodząc do oceny prawnej należy wskazać, że, jak podniósł Sąd Okręgowy, odpowiedzialność deliktowa Skarbu Państwa, oparta na art. 417 k.c. powstaje wówczas, gdy spełnione są łącznie jej trzy ustawowe przesłanki: bezprawność działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej, szkoda oraz normalny związek przyczynowy między bezprawnym zachowaniem sprawcy a szkodą. Dla uwzględnienia roszczenia powoda konieczne było ustalenie, że wskutek niewydania przez Prokuratora Okręgowego(...) – z naruszeniem prawa – decyzji w przedmiocie wydania oryginału zatrzymanego weksla, po stronie T. J. (1) powstała szkoda w wysokości 244.000 zł, która była normalnym i przewidywanym następstwem błędów w działalności statio fisci pozwanego Skarbu Państwa. Jak też trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, że ciężar wykazania tych okoliczności obciążał powoda (art. 6 k.c.), czemu nie podołał.

Za uzasadnione należy uznać zarzuty z punktu a i.1.b i d apelacji dotyczące błędnego przyjęcia że zachowanie Prokuratury Okręgowej (...)nie nosiło cech bezprawności, choć nie wynika to z naruszenia art. 233 k.p.c., a z wadliwego zastosowania art. 417 § 1 k.c. zw. z art. 230 § 2 k.p.k.

Bezprawne jest każde działanie, które nie jest usprawiedliwione przepisami prawa. W niniejszym przypadku decydujące znaczenie miała ocena czy postępowanie Prokuratora było zgodne z art. 230 § 2 k.p.k., według którego zatrzymane rzeczy należy zwrócić osobie uprawnionej niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego.

Jak słusznie zauważa skarżący, w świetle art. 230 § 2 k.p.k. prokurator lub sąd winny na każdym etapie sprawy czuwać nad tym czy zatrzymane rzeczy są nadal niezbędne dla rozstrzygnięcia, a obowiązek zwrotu zatrzymanych rzeczy, które nie są przydatne dla postępowania karnego powstaje z mocy ustawy.

Trafnie zarzuca autor apelacji, że Sąd Okręgowy ograniczył się do stwierdzenia, iż skoro organy prowadzące postępowanie karne podjęły decyzję o uznaniu tego dokumentu za dowód rzeczowy, czy o jego zabezpieczeniu (przekazaniu do depozytu), to nie był to dokument zbędny, co nie było wystarczające. Tylko to, że dokument w postaci weksla został uznany jako dowód w sprawie karnej nie oznacza automatycznie że było to działanie zgodne z prawem.

Należy wskazać że ocena bezprawności działań Prokuratury w niniejszym przypadku nie mogła sprowadzać się tylko do oceny czy zatrzymanie weksla mieściło się w ramach formalnych kompetencji prokuratury jako organu prowadzącego postępowanie karne, koniecznym było również analiza czy taka czynność a właściwe brak czynności (zwrotu weksla) miały merytoryczne uzasadnienie.

Natomiast Sąd pierwszej instancji nie dokonał weryfikacji tych decyzji procesowych pod kątem ich zasadności - nie przeanalizował czy zatrzymany w powoda weksel był potrzebny w postępowaniu karnym w kontekście stawianych powodowi zarzutów, w tym biorąc w szczególności pod uwagę że zarzut postawiony T. J. (1) nie dotyczył w ogóle umowy leasingu (...), ani ewentualnie zabezpieczającego ją weksla, ale umowy kredytu zawartej przez powoda z Bankiem Spółdzielczym (...)

Natomiast w ocenie Sądu Apelacyjnego oryginał weksla winien być zwrócony powodowi co najmniej gdy zapadła decyzja o treści zarzutu wobec powoda. Nie można się zgodzić jakoby winno to nastąpić zaraz po zatrzymaniu dokumentów i sporządzeniu ich kserokopii w dniu 10 lutego 2009 roku, jak uważa skarżący.

Przede wszystkim samo sporządzenie kopii dokumentu nie jest równoznaczne z weryfikacją jego autentyczności, jak też trudno uznać, że Prokurator od razu był w stanie (przy takiej ilości dokumentów) ocenić znaczenie i przydatność ich do postępowania i zdecydować który w ogóle będzie przedmiotem postępowania i który może mieć istotne znaczenie jako dowód. Konieczna była dopiero analiza poszczególnych dokumentów, zestawienie ich z innymi dowodami, ale też sprawdzenie pod kątem ich prawdziwości, co wymagało czasu i dysponowania oryginałami dokumentów. Tym bardziej że dotyczyło to kilku postępowań przygotowawczych, a analiza dokumentów zatrzymanych u powoda doprowadziła do wyłączenia ich (łącznie z przedmiotowym wekslem) w maju 2009 roku do kolejnego postępowania (...)w sprawie wyłudzenia za pomocą dokumentów stwierdzających nieprawdę pieniędzy na szkodę różnych instytucji, w którym doszło do przedstawienia powodowi zarzutu oszustwa w postaci wyłudzenia kredytu (k.518-519).

Niemniej już we wrześniu 2009 roku, kiedy Prokurator podjął decyzję o treści zarzutu, jaki ma być postawiony powodowi, możliwy był zwrot przedmiotowego weksla, w szczególności że treść zarzutu w ogóle nie dotyczyła tego dokumentu, a powód już wcześniej - w sierpniu 2009 roku występował o zwrot oryginałów dokumentów (k. 534, 546). Tym bardziej że weksel jest tego rodzaju dokumentem, którym uprawniony (żeby zrealizować swoje prawa) musi dysponować w oryginale i ograniczenia w dysponowaniu takim dokumentem winny wynikać z niezbędnej konieczności skorzystania z tego dokumentu w postępowaniu karnym, a jednocześnie prawdziwość tego dokumentu nie została w ramach prowadzonego postępowania podważona.

Oznacza to że oryginał weksla nie był już wówczas niezbędny do postępowania karnego w rozumieniu art. 230 § 2 k.p.k. Ponadto, nawet jeśli wystawienie tego weksla miało mieć jakieś znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie karnej, to biorąc pod uwagę treść zarzutu i dość odległy związek pomiędzy istnieniem przedmiotowego weksla, a istotą postępowania karnego, należy stwierdzić że wystarczające było dysponowanie jego kopią.

Powyższe wskazuje, że co najmniej od pewnego etapu – postawienia powodowi zarzutów we wrześniu 2009 roku zatrzymywanie oryginału tego dokumentu było już zbędne dla postępowania karnego, a brak jego zwrotu naruszał art. 230 § 2 k.p.k., co świadczy o wystąpieniu bezprawności w rozumieniu art. 417 § 1 k.c.

Jednakże, nawet przy przyjęciu, że zachowanie Prokuratora polegające na braku wówczas zwrotu powodowi zatrzymanego weksla miało charakter bezprawny, to nie zmienia to faktu że po stronie powodowej zachodziła konieczność udowodnienia szkody oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a tym bezprawnym zachowaniem Prokuratury. W realiach niniejszej sprawy sprowadzało się to do konieczności wykazania, że gdyby Prokurator zwrócił powodowi oryginał weksla, to uzyskałby on środki w kwocie 244000 zł z majątku poręczycieli B. i P. A. (1) (na czym opierał swoje żądanie), czyli powód winien wykazać, że przysługiwały mu z umowy leasingu roszczenia na kwotę 244000 zł (jako, że był to weksel niezupełny), że przedmiotowy weksel zabezpieczał te roszczenia, że wystąpiłby do sądu o zapłatę należności z weksla po jego uzupełnieniu, że uzyskałby wyrok zasądzający, a następnie, że zostałby zaspokojony w tej kwocie. Dopiero wówczas można by mówić o spełnieniu przesłanek z art. 417 § 1 k.c. do przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa.

Jak zaznaczono, powód wykazał że przedmiotowy weksel miał zabezpieczać roszczenia z tej umowy, jednakże nie występują pozostałe powyższe przesłanki.

Powód wskazywał, że jego szkoda w wysokości 244000 zł uwzględnia pozostałą do zapłaty wierzytelność z tytułu rat leasingowych wraz z opłatą za wykup (k.263). Jeśli chodzi o konstruowanie przez powoda szkody, to biorąc pod uwagę, że powód spłacił we własnym zakresie kredyt zaciągnięty na zakup brykieciarki (k.300), należy stwierdzić że w jego majątku wystąpił uszczerbek w postaci braku uzyskania pozostałych rat leasingowych wynikających z umowy nr (...). Jednakże wątpliwości budzi wskazywana przez powoda wysokość szkody, jak też brak jest związku przyczynowego w powstaniu powyższej szkody z bezprawnym zatrzymaniem weksla przez Prokuraturę.

Z treści umowy leasingu wynika, że powód miał otrzymać 48 rat leasingowych po 6161 zł, czyli kwotę 295728 zł (k.19). Jednocześnie, jak sam wskazał, leasingobiorcy spłacili łącznie kwotę 95000 zł (k.253), co oznacza, że tytułem pozostałych rat pozostało do zapłaty 200728 zł, natomiast kwota wykupu miała wynosić zgodnie z umową 6000 zł plus 22 % Vat, czyli 7320 zł, co łącznie wynosi 208048 zł i nie odpowiada kwocie dochodzonej pozwem.

Ponadto nie można się zgodzić z powodem, jakoby to zatrzymanie weksla uniemożliwiło mu zaspokojenie z uwagi na wyzbycie się majątku przez poręczycieli; przeciwko temu przemawia treść umowy leasingu oraz chronologia wydarzeń.

Mianowicie, jeśli chodzi o likwidację majątku P. i B. A. (1) to nastąpiła ona w znacznej części już 2008 roku. Wówczas P. A. (1) zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej i to zarówno własnej, jak i na nazwisko żony. W grudniu 2008 roku zarówno on, jak i jego rodzina zostali objęci programem ochrony świadka koronnego, co wiązało się z koniecznością opuszczenia miejsca zamieszkania i zaprzestaniem uzyskiwania jakichkolwiek dochodów, w tym zaprzestaniem pracy przez B. A. (1) (zeznania P. A. (1) k. 281, 695, 806, P. J. k. 229).

Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że w momencie zatrzymania weksla (luty 2009 roku) poręczyciele wekslowi dysponowali nieruchomościami – B. A. (1) zabudowanym gospodarstwem rolnym o powierzchni ok. 5 ha w B. G. (k. 269, powód nie wskazał i nie wykazał jakie to były konkretnie nieruchomości), zaś P. A. (1) był współużytkownikiem wieczystym w ½ nieruchomości położonej w B. objętej Księgą wieczystą nr (...) oraz współwłaścicielem budynków na tej nieruchomości, na której wcześniej była prowadzona przez niego działalność. Brak jest danych żeby dysponowali wówczas jeszcze innym majątkiem.

Jak wskazał sam powód, nieruchomości (gospodarstwo) należące do B. A. (1) zostały zbyte w maju 2009 roku przed postawieniem mu zarzutów (k. 932), natomiast P. A. (1) zbył swój udział ½ w użytkowaniu wieczystym nieruchomości w B. oraz w budynkach P. K. w dniu 14 marca 2012 roku (k.40).

Jak wynika z treści księgi wieczystej nr (...) do udziału P. A. (1) w dniu 9 marca 2009 roku (k.44) zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne, do którego następnie przyłączali się kolejni wierzyciele. Udział ten był obciążony kilkoma hipotekami, w tym w 2009 roku umowną kaucyjną w kwocie 555100 zł na rzecz Banku (...), jak też hipotekami w kwotach 550000 zł i 170000 zł na rzecz (...) (k. 48-51). Brak jest danych, żeby do chwili obecnej postępowanie egzekucyjne zostało zakończone, wobec czego nie ma podstaw do przyjęcia, że na dzień zamknięcia rozprawy powód uzyskałby zaspokojenie z tej nieruchomości na podstawie przedmiotowego weksla i to nawet pomijając, że inni wierzyciele mieliby pierwszeństwo w uzyskaniu zaspokojenia.

Sam powód mając tego świadomość ostatecznie na rozprawie apelacyjnej wskazał, że gdyby miał weksel zaspokoiłby się z gospodarstwa ok. 6 ha i domu (k.932v), jednakże zdaniem Sądu Apelacyjnego taka sytuacja by nie nastąpiła.

Po pierwsze należy podnieść, że umowa leasingowa była zawarta na okres do 26 stycznia 2012 roku, co oznacza, że w latach 2009 – 2011 te roszczenia, na które opiewa pozew (m.in. brakujące raty leasingowe) nie były wymagalne, a ostatnia rata stała się wymagalna dopiero w styczniu 2012 roku. Powód nie wykazał, żeby wypowiedział wcześniej tę umowę, a tym samym żeby wcześniej zachodziły podstawy do wypełnienia weksla na kwotę, którą powód uważa za swój uszczerbek. Niewątpliwie takie podstawy nie zachodziły w maju 2009 roku, kiedy doszło już do zbycia przez B. A. (1) gospodarstwa, wobec czego nie było już później możliwe zajęcie tych nieruchomości na poczet należności powoda.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że skoro, jak twierdzi sam powód, leasingobiorca uiścił kwotę 95000 zł, to oznacza, że uiścił ponad 15 rat (po 6161 zł), czyli raty były płacone do kwietnia lub maja 2009 roku (por. harmonogram k. 19). Żeby możliwe było wypowiedzenie umowy koniecznym było w pierwszej kolejności wyznaczenie terminu do zapłaty zaległości (art. 709 ¹³ § 2 k.c.), a dopiero po tym jej wypowiedzenie – nie mogło to nastąpić przed zbyciem nieruchomości.

To wskazuje, że nawet dysponowanie wekslem w tym czasie nie spowodowałoby zaspokojenia powoda skoro i tak w ogóle nie zachodziły przesłanki do wypełnienia weksla, do wystąpienia do Sądu o zapłatę, a w konsekwencji nawet zajęcia nieruchomości B. A. (2) przed jej zbyciem (choćby w trybie zabezpieczenia) i to co do jakiejkolwiek kwoty z umowy nr (...), a w szczególności co do kwoty 244000 zł

Powyższe oznacza, że nawet gdyby weksel był wydany powodowi od razu w lutym 2009 roku (a tym bardziej we wrześniu 2009 roku), to i tak nie uzyskałby on zaspokojenia z nieruchomości poręczycielki wekslowej, a tym samym brak jest adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zaniechaniem wydania weksla a ewentualną szkodą doznaną przez powoda.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że w tych okolicznościach podnoszona kwestia zaginięcia weksla (choć nie ma uzasadnienia, gdyż jak wynika z informacji na k. 883 oryginał weksla został złożony do depozytu) nie zmieniałaby rozstrzygnięcia. Także w takim wypadku i tak bezprawność po stronie Prokuratury sprowadzałaby się do braku zwrotu powodowi weksla w odpowiednim czasie, ewentualne późniejsze zaginięcie weksla nie miałoby znaczenia o tyle, że nawet jeśli powód dysponowałby wekslem, to i tak na jego podstawie nie uzyskałby zaspokojenia od poręczycieli, z uwagi na brak po ich stronie majątku, z którego mogłoby to nastąpić.

Z powyższych względów nie zachodziły przesłanki z art. 417 § 1 k.c. i rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego oddalające powództwo jest prawidłowe, zaś apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna na mocy art. 385 k.p.c.

Na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd zasądził od powoda, jako strony przegrywającej postępowanie odwoławcze, na rzecz pozwanego kwotę 10800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję (wynagrodzenia radcy Prokuratorii).