Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2017 roku

Sąd Rejonowy w Człuchowie I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2017 roku w Człuchowie

sprawy z powództwa (...) (...) z siedzibą w W.

przeciwko M. R. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda (...) (...) z siedzibą w W. umowę o podział majątku wspólnego na mocy której nastąpiło przeniesienie na rzecz M. R. (1) własności lokalu położnego na pierwszej kondygnacji w budynku numer (...) w miejscowości C. przy ulicy (...), woj. (...) dla którego w Sądzie Rejonowym w (...) prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) wraz z przynależnym doń udziałem wynoszącym (...) części we własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...) w tym prawie współwłasności w tym stosunku do wszelkich części domu i innych urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli innych lokali, która to umowa została zawarta w dniu 8 kwietnia 2016 roku przed notariuszem M. B. w Kancelarii Notarialnej w S., repertorium A Nr (...) pomiędzy S. R. i jego żoną M. R. (1) w zakresie wierzytelności (...) (...) z siedzibą w W. w kwocie 14.435,30 zł (czternaście tysięcy czterysta trzydzieści pięć złotych trzydzieści groszy) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty oraz w kwocie 2.584,26 zł (dwa tysiące pięćset osiemdziesiąt cztery złote dwadzieścia sześć groszy) wynikającej z nakazu zapłaty Sądu Rejonowego Lublin Zachód w Lublinie z dnia 30 sierpnia 2011 roku w sprawie o sygn. VI Nc-e (...),

2.  zasądza od pozwanej M. R. (1) na rzecz powoda (...) (...) z siedzibą w W. kwotę 4.468,00 zł (cztery tysiące czterysta sześćdziesiąt osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu,

3.  nakazuje zwrócić powodowi (...) (...) z siedzibą w W. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w (...) kwotę 150,00 zł (sto pięćdziesiąt złotych) tytułem niewykorzystanej zaliczki.

I C 279/17

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 13 sierpnia 2017 roku, skierowanym przeciwko M. R. (1), reprezentowany przez pełnomocnika będącego radcą prawnym powód (...) (...) z siedzibą w W. zażądał uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda czynność prawną w postaci umowy o podział majątku wspólnego zawartej w dniu 8 kwietnia 2016 roku przed notariuszem M. B. Rep. A (...) między S. R. a M. R. (1) celem zaspokojenia wierzytelności przysługującej powodowi wobec S. R., w kwocie 14.435,30 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty oraz w kwocie 2584,26 zł wynikającej z nakazu zapłaty Sądu Rejonowego Lublin Zachód w Lublinie z dnia 30 sierpnia 2011 roku w sprawie o sygn. VI Nc-e (...).

Wniósł także o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu pełnomocnik powoda podniósł, iż nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Rejonowy Lublin Zachód w Lublinie w dniu 30 sierpnia 2011 roku w sprawie VI Nc-e (...) Sąd zasądził na rzecz powoda łącznie kwotę 14.435,30 zł, w tym kwotę 9498,35 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty; kwotę 3.761,93 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty; kwotę 122,65 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty; kwotę 1052,37 zł. z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty, oraz kwotę 2584,26 zł. Powyższy nakaz zapłaty został zaopatrzony w klauzulę wykonalności na mocy postanowienia z dnia 21 października 2011 roku.

W kwietniu 2012 roku powód złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko S. R. na podstawie w/w tytułu wykonawczego do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...), który wszczął i prowadził postępowanie egzekucyjne za numerem KM (...).

Powód uzyskał informację od Komornika, iż małżonkowie M. R. (1) oraz S. R. są właścicielami lokalu mieszkalnego położnego na I kondygnacji w budynku numer (...) w miejscowości C. przy ulicy (...), woj. (...) dla którego w Sądzie Rejonowym w (...) prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) wraz z przynależnym doń udziałem wynoszącym (...) części we własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...) w tym prawie współwłasności w tym stosunku do wszelkich części domu i innych urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli innych lokali.

Mając na uwadze, iż S. R. zawarł umowę pożyczki nr (...) z dnia 10 stycznia 2008 roku bez zgody pozwanej małżonki, powód nie miał możliwości uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko pozwanej i dochodzenia swojej wierzytelności z majątku wspólnego małżonków, dlatego też w dniu 26 czerwca 2015 roku wniósł do Sądu Rejonowego w (...) pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia.

Postanowieniem z dnia 12 października 2015 roku Sąd Rejonowy w (...) III Wydział Rodzinny i Nieletnich udzielił zabezpieczenia na czas trwania procesu o ustanowienie rozdzielności majątkowej w ten sposób, że zakazał S. R. i M. R. (1) zbywania i obciążania w/w nieruchomości, a następnie w dniu 17 grudnia 2015 roku wyrokiem ustanowił rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami M. R. (1) i S. R. z dniem 26 czerwca 2015 roku.

Pismem z dnia 23 maja 2016 roku Komornik poinformował powoda, że przeciwko S. R. na dzień 23 maja 2016 roku było prowadzonych łącznie 13 spraw. Egzekucja jest skuteczna jedynie ze świadczenia emerytalnego dłużnika. W dniu 27 czerwca 2016 roku Komornik umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec S. R. jako bezskuteczne.

W pełnomocnik powoda wyjaśnił, że podstawą prawną roszczenia pozwu jest art. 527 i nast. kc.

Pełnomocnik pozwanej na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2017 roku wniósł o oddalenie powództwa jako niezasadnego, dlatego iż pozwana dokonała podziału majątku wspólnego odpłatnie. Mąż pozwanej otrzymał kwotę 30.000 złotych, a wartość przedmiotu sporu wskazana przez stronę powodową jest mniejsza od w/w kwoty, w związku z czym S. R. mógł z łatwością spłacić zadłużenie wobec powoda, a zgodnie z treścią art. 527 § 2 kc czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli w skutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był sprzed jej dokonania.

Pełnomocnik powoda nie zgodził się z argumentacją strony pozwanej zaznaczając, iż akt notarialny statuujący podział majątku wspólnego został sporządzony po wydaniu wyroku o ustanowieniu rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami M. R. (1) i S. R..

Stanowisko stron nie zmieniło się do zakończenia rozprawy.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Nakazem zapłaty Sąd Rejonowy Lublin Zachód w Lublinie z dnia 30 sierpnia 2011 roku wydanym w sprawie VI Nc-e (...) zasądził na rzecz powoda od S. R. kwotę łącznie kwotę 14.435,30 zł, w tym kwotę 9498,35 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty; kwotę 3.761,93 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty; kwotę 122,65 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty; kwotę 1052,37 zł. z odsetkami ustawowymi od dnia 27 czerwca 2011 roku do dnia zapłaty, oraz kwotę 2584,26 zł. Powyższy nakaz zapłaty został zaopatrzony w klauzulę wykonalności na mocy postanowienia Sądu Rejonowego Lublin Zachód w Lublinie z dnia 21 października 2011 roku.

/ okoliczności bezsporne, dowód: odpis nakazu zapłaty - k. 28, odpis postanowienia k. 29/

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w (...) I. O. w sprawie o sygnaturze akt Km (...) prowadził egzekucję przeciwko dłużnikowi S. R. na wniosek (...) (...) z siedzibą w W. na podstawie tytułu wykonawczego w postaci opisanego powyżej nakazu zapłaty wydanego w sprawie VI Nc-e (...), zaopatrzonych w klauzulę wykonalności z dnia 21 października 2011 roku.

Pismem z dnia 28 maja 2012 roku Komornik zawiadomił wierzyciela, że wobec S. R. jest prowadzonych 12 postępowań egzekucyjnych, a jedynym zaspokojeniem wierzycieli jest świadczenie uzyskiwane z emerytury lub renty mundurowej przez dłużnika, kwota ta nie pozwala na pokrycie wszystkich należności.

W ciągu trzech lat od wszczęcia egzekucji wobec S. R. powód otrzymał kwotę 2586,91 zł.

Pismem z dnia 9 stycznia 2015 roku Komornik poinformował wierzyciela, że egzekucja wobec S. R. jest bezskuteczna i postępowanie egzekucyjne zostanie umorzone.

/ okoliczności bezsporne, dowód wezwanie do dokonywania potrąceń z renty lub emerytury z dnia 10 IV 2012 r. k. 30-31, zajęcie wierzytelności z dnia 22 V 2012 r., k. 32-33; postanowienie o procentowym planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z dnia 28 maja 2012 roku, wezwanie do oświadczenia z dnia 9 I 2015 r. k.34-35/

Powód uzyskał informację od Komornika, iż małżonkowie M. R. (1) oraz S. R. są właścicielami lokalu mieszkalnego położnego na I kondygnacji w budynku numer (...) w miejscowości C. przy ulicy (...), woj. (...) dla którego w Sądzie Rejonowym w (...) prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) wraz z przynależnym doń udziałem wynoszącym (...) części we własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...) w tym prawie współwłasności w tym stosunku do wszelkich części domu i innych urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli innych lokali.

/ okoliczności bezsporne; dowód: pismo Starosty (...) z dnia 1 IX 2012 r. k. 37; odpis zupełny księgi wieczystej (...), k.21/

Mając na uwadze, iż S. R. zawarł umowę pożyczki nr (...) z dnia 10 stycznia 2008 roku bez zgody pozwanej małżonki, powód nie miał możliwości uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko pozwanej i dochodzenia swojej wierzytelności z majątku wspólnego małżonków, dlatego też w dniu 26 czerwca 2015 roku wniósł do Sądu Rejonowego w (...) pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia.

Postanowieniem z dnia 12 października 2015 roku Sąd Rejonowy w (...) III Wydział Rodzinny i Nieletnich udzielił zabezpieczenia na czas trwania procesu o ustanowienie rozdzielności majątkowej w ten sposób, że zakazał S. R. i M. R. (1) zbywania i obciążania w/w nieruchomości, a następnie w dniu 17 grudnia 2015 roku wyrokiem ustanowił rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami M. R. (1) i S. R. z dniem 26 czerwca 2015 roku.

/ okoliczności bezsporne; dowód: postanowienie SR w (...) z dnia 12 października 2015 roku, k.43; wyrok SR w Człuchowie z dnia 17 grudnia 2015 roku sygn.. III RC (...)/

Pismem z dnia 23 maja 2016 roku Komornik poinformował powoda, że przeciwko S. R. na dzień 23 maja 2016 roku było prowadzonych łącznie 13 spraw. Egzekucja jest skuteczna jedynie ze świadczenia emerytalnego dłużnika. W dniu 27 czerwca 2016 roku Komornik umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec S. R. jako bezskuteczne.

/ okoliczności bezsporne; dowód: wezwanie do złożenia oświadczenia z dnia 23 V 2016 r., k. 46; postanowienie Komornika przy Sądzie Rejonowym w (...) z dnia 27 VI 2016 r. sygn. KM (...)/

W drodze umowy notarialnej o podział majątku wspólnego sporządzonej dnia 8 kwietnia 2016 roku przed notariuszem M. B. w Kancelarii Notarialnej w S., za numerem Repertorium A (...), pozwana nabyła od swojego męża S. R. lokal mieszkalny położny na I kondygnacji w budynku numer (...) w miejscowości C. przy ulicy (...), woj. (...) dla którego w Sądzie Rejonowym w (...) prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) wraz z przynależnym doń udziałem wynoszącym (...) części we własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...) w tym prawie współwłasności w tym stosunku do wszelkich części domu i innych urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli innych lokali. Strony umowy ustaliły, iż czynność tę dokonują odpłatnie za kwotę 30.000 zł., która ta kwota zgodnie z oświadczeniami stron umowy została przekazana S. R. przez M. R. (1) na dzień sporządzania aktu notarialnego.

/ dowód kserokopia aktu notarialnego k. 74-77, załączone akta księgi wieczystej Kw. (...), zeznania pozwanej na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2017 roku, k. 78 verte-79/

Pismem z dnia 6 lutego 2017 roku powód wezwał pozwaną M. R. (1) do spłaty zadłużenia S. R. w kwocie 25.771,46 zł albo do wskazania majątku dłużnika, który wystarczy na zaspokojenie powyższej należności w terminie 5 dni, pod rygorem skierowania pozwu w trybie art. 527 kc.

/ dowód: kserokopia pisma wraz z potwierdzeniem nadania k. 49-53/

Sytuacja materialna S. R. była ciężka od 2009 roku i systematycznie pogarszała się gdyż popadła on w spiralę zadłużenia. Miał zadłużenia m.in. wobec banków, oraz innych instytucji finansowych. Pozwana wiedziała, że jej mąż ma zadłużenia i kłopoty z wierzycielami oraz, że wobec niego prowadzone są postępowania egzekucyjne. Obecnie S. R. utrzymuje się z emerytury mundurowej, a kwota ta nie pozwala na pokrycie należności wszystkich wierzycieli. Potrącenia komornicze nie wystarczały na zaspokojenie odsetek bieżących w związku z powyższym Komornik umorzył postępowanie egzekucyjne wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

S. R. oprócz udziału w przedmiotowym lokalu mieszkalnym nie posiadał innych wartościowych składników majątku.

Ponadto powód w dniu 26 czerwca 2015 roku wystąpił do Sądu Rejonowego w (...) z powództwem przeciwko S. R. i M. R. (1) o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków ponieważ S. R. zawarł umowę pożyczki nr (...) z dnia 10 stycznia 2008 roku bez zgody pozwanej małżonki, powód nie miał możliwości uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko pozwanej i dochodzenia swojej wierzytelności z majątku wspólnego małżonków.

/ dowód: zeznania pozwanej na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2017 roku, k. 78 verte-79, zeznania świadków na rozprawie w dniu 28listopada 2017 roku, k. 100-102; pozew z dnia 26 sierpnia 2015 roku, k.38-42/

Powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o powołane dowody z dokumentów lub ich kserokopii stosując przepis art. 308 k.p.c., których treść i autentyczność nie budziła żadnych wątpliwości, a także w oparciu o zeznania pozwanej i powołanych w sprawie świadków (o zakresie w jakim Sąd nie dał wiary tym dowodom – w dalszej części uzasadnienia).

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo podlega uwzględnieniu w całości.

Podstawę prawną żądania pozwu stanowi przepis art. 527 k.c., statuujący zasadę skargi pauliańskiej.

Stosownie do powołanego przepisu, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała

lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (§ 1). Paragraf 2 stanowi, iż czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (§3).

Cytowany przepis przyznaje wierzycielowi uprawnienie do zaskarżania czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, czego konsekwencją może być uznanie tych czynności za bezskuteczne względem skarżącego. Nie ulega wątpliwości, że zaskarżona może być tylko czynność prawna, której skutkiem jest zmniejszenie majątku dłużnika: bądź dlatego, że z majątku coś ubyło, bądź że do niego nie weszło to, co mogło i powinno wejść, gdyby czynność nie została dokonana. Według wskazanego przepisu przesłankami skargi paulińskiej są:

1. pokrzywdzenie wierzycieli;

2. uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią wskutek czynności prawnej dłużnika;

3. działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli;

4. wiedza lub możliwość – przy zachowaniu należytej staranności – dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.

Ocena stanu faktycznego przez pryzmat wskazanych przesłanek uzależniona jest od stwierdzenia, czy charakter czynności objętej żądaniem pozwu jest tego rodzaju, że mieści się w zakresie wytyczonym przez przepis art. 527 k.c.

Za bezskuteczną na gruncie omawianego przepisu uznana być może jedynie taka czynność, mocą której majątek dłużnika ulega pomniejszeniu – a zatem umowa wywołująca bezpośredni skutek w jego majątku. W niniejszej sprawie w drodze umowy o podział majątku wspólnego S. R. przekazał na rzecz pozwanej M. R. (1) (swojej żony) własność nieruchomości - lokalu mieszkalnego położnego na I kondygnacji w budynku numer (...) w miejscowości C. przy ulicy (...), woj. (...) dla którego w Sądzie Rejonowym w (...) prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) wraz z przynależnym doń udziałem wynoszącym (...) części we własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) Sądu Rejonowego w (...) w tym prawie współwłasności w tym stosunku do wszelkich części domu i innych urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli innych lokali. W wyniku tej czynności prawnej majątek dłużnika uległ pomniejszeniu.

W analizowanym stanie faktycznym nie miało znaczenia twierdzenie pozwanej iż czynność była dokonana odpłatnie za kwotę 30.000 złotych

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podziela pogląd, że uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej wcale nie musi wiązać się bezpośrednio z uzyskaniem przez osobę trzecią wymiernych korzyści. (por. M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 1991; R. Longchamps de Bérier, Zobowiązania, Lwów 1939).

Do przyjęcia, iż osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, wystarczy zatem wykazanie, że na podstawie czynności prawnej dłużnika nabyła ona rzecz lub prawo albo została zwolniona z obowiązku, co spowodowało zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli (wyr. SN z 7.12.1999 r., I CKN 287/98). Korzyść ma miejsce także wówczas, gdy osoba trzecia płaci za rzecz nabytą od dłużnika cenę odpowiadającą wartości rynkowej tej rzeczy (por. wyr. SA w Gdańsku z 28.10.1999 r., I ACa 638/99, OSA 2002, Nr 2, poz. 14).

Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 czerwca 2007 roku, w sprawie o sygn. akt IV CSK 115/07, wskazując że samo uzyskanie przez dłużnika na skutek dokonania zaskarżonej czynności ekwiwalentu od osoby trzeciej nie eliminuje stanu pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli wierzyciel nie miał możliwości uzyskania zaspokojenia chronionej wierzytelności z ekwiwalentu (świadczenia wzajemnego osoby trzeciej). Również w takiej sytuacji rozporządzenie majątkowe dłużnika mogłoby prowadzić do stanu jego niewypłacalności, skoro uzyskany przez dłużnika ekwiwalent rozporządzenia nie umożliwia wierzycielowi zaspokojenia egzekucyjnego chronionej wierzytelności.

W powództwie opartym na skardze pauliańskiej, powód, będący wierzycielem, powinien wskazać nie tylko czynność, która została dokonana z jego pokrzywdzeniem, sam fakt pokrzywdzenia, okoliczności subiektywne po stronie dłużnika i pozwanego, ale przede wszystkim winien wskazać, że istnieje dłużnik oraz, że pozwany uzyskał od niego korzyść majątkową kosztem powoda w tym sensie, że powód, na skutek wynikłej niewypłacalności dłużnika, nie jest w stanie zaspokoić się z majątku dłużnika odnośnie do swojej wierzytelności (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2000 roku, V CKN 149/00). Przy czym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2003 roku (III CKN 355/01) zaakcentował, że precyzja wierzytelności (obejmująca przynajmniej jej istnienie, tytuł prawny i wysokość) należy do wierzyciela, bowiem wierzyciel wyznacza w skardze z art. 527 k.c. przedmiot ochrony pauliańskiej. Ochroną pauliańską objęta jest bowiem zawsze konkretna wierzytelność, stanowiąca przedmiot żądanej przez wierzyciela ochrony, a nie wszelkie bliżej nieoznaczone prawa powoda. Wskazanie wysokości wierzytelności jest tym bardzie istotne, że bezskutecznością może być objęta jedynie czynność prawna dłużnika maksymalnie do rozmiarów konkretnej wierzytelności przysługującej wierzycielowi, stąd sentencja wyroku wydanego na podstawie art. 527 § 1 k.c., a co za tym idzie żądanie pozwu wyznaczające granice rozpoznania sprawy i rozstrzygnięcia musi określać wierzytelność, której ochronie wyrok ze skargi pauliańskiej ma służyć, stanowiąc podstawę pierwszeństwa w zaspokojeniu wierzytelności, stosownie do art. 532 k.c.

W rozpoznawanej sprawie ustalono istnienie wierzytelności powoda. Nadto, w ocenie Sądu, wierzytelność powoda w dniu umowy o podział majątku wspólnego i w dniu wystąpienia z powództwem była skonkretyzowana w takim stopniu, który umożliwiał udzielenie jej ochrony w ramach actio pauliana. Dodatkowo, na dzień wystąpienia ze skargą pauliańską była ona objęta tytułem wykonawczym.

W niniejszej sprawie ustalono, że S. R. jest dłużnikiem strony powodowej, a także bezspornym jest, iż nie zapłacił na rzecz wierzyciela dłużnej kwoty wraz z odsetkami, w wysokości wynikającej z nakazu zapłaty wydanego w sprawie VI Nc-e (...).

W ocenie sądu, w niniejszym postępowaniu powód wykazał niewypłacalność dłużnika, będącą obiektywnie istniejącym stanem majątku dłużnika, który może być wykazany wszelkimi środkami dowodowymi. Załączył postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego w stosunku do dłużnika z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

Pokrzywdzenie wierzyciela polega na tym, że jego wierzytelność nie może być zrealizowana i zrealizowanie jej w przyszłości jest również wątpliwe.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 18.09.1998 r., III CKN 612/97 (OSNC 1999, nr 3, poz. 56), o niewypłacalności dłużnika w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. świadczy m.in. bezskuteczność przeprowadzonej przeciwko niemu egzekucji, która, w odniesieniu do świadczeń pieniężnych, może być prowadzona z różnych, a zatem także tylko z niektórych składników majątku dłużnika. Jeżeli zatem egzekucja świadczenia pieniężnego przeprowadzona z jednej choćby części majątku okaże się bezskuteczna, jest to wystarczające do przyjęcia, że wykazana została w ten sposób niewypłacalność dłużnika zalegającego z zapłatą. Stanowisko takie znajduje podwójne uzasadnienie: z jednej strony dłużnik może i powinien, dysponując innymi składnikami majątku, zapłacić egzekwowaną należność, co czyniłoby roszczenie pauliańskie bezprzedmiotowym, z drugiej zaś strony nie można wymagać od chcącego skorzystać z tej ochrony wierzyciela, ażeby wszczynał kolejno wiele postępowań egzekucyjnych, mnożył związane z tym koszty, pokonywał przeszkody związane z samym ustaleniem, z jakich części składa się majątek dłużnika, i wreszcie przyjmował na siebie skutki niepowodzeń kolejnych egzekucji.

Zgodnie z przyjętym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia, oraz że wiążąca się z pokrzywdzeniem niewypłacalność dłużnika musi istnieć zarówno w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o zawartym w niej żądaniu uznania czynności prawnej za bezskuteczną (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22.3.2001 r., V CKN 280/00, nie publ., z dnia 23.7.2003 r., II CKN 299/01, nie publ. lub z dnia 29.6.2004 r., II CK 367/03, nie publ.).

W niniejszej sprawie, zatem dla oceny pokrzywdzenia powoda miarodajny jest stan majątku dłużnika w chwili wytoczenia powództwa, tj. w dniu 13 kwietnia 2017 roku, oraz w chwili wydania wyroku.

Wobec dłużnika toczyło się postępowanie egzekucyjne, które nie doprowadziło do zaspokojenia wierzyciela. Egzekucja komornicza prowadzona przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) I. O. w sprawie o sygn. akt Km (...) okazała się bezskuteczna.

Czynność odpłatna może powodować niewypłacalność dłużnika także wówczas, gdy otrzymany przez dłużnika ekwiwalent jest nieosiągalny dla wierzyciela (np. stanowią go usługi, przedmioty niepodlegające egzekucji, pieniądze, które dłużnik ukrył).

Nie można natomiast skutecznie zaskarżyć czynności odpłatnej, jeżeli uzyskany ekwiwalent został przez dłużnika wykorzystany do zaspokojenia wierzycieli (tak wyr. SN: z 7.12.1999 r., I CKN 287/98; z 5.3.2008 r., V CSK 471/07; z 9.4.2010 r., III CSK 273/09; z 6.10.2011 r., V CSK 493/10). Wobec braku ustawowych ograniczeń w tym względzie dłużnik ma, co do zasady, swobodę wyboru tego z kilku wierzycieli, którego chce zaspokoić i dokonanie tego wyboru nie uzasadnia zarzutu pokrzywdzenia wierzycieli. W orzecznictwie dopuszcza się jednak wyjątek od tej zasady, gdy "dłużnik dokonał wyboru wierzyciela w sposób arbitralny, prowadzący do jego uprzywilejowania kosztem pozostałych wierzycieli" (tak wyr. SN z 23.11.2005 r., II CK 225/05, oraz wyr. SN z 20.10.2011 r., IV CSK 39/11).

Pozwana nie podniosła, że jej mąż przeznaczył uzyskane z tytułu umowy o podział majątku wspólnego pieniądze w kwocie 30.000 zł na spłatę niektórych wierzycieli stąd nie można wywodzić, że czynność prawna dłużnika nie powodowała pokrzywdzenia wierzycieli.

Stosownie do treści art. 533 k.c., osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.

Osobie trzeciej może zależeć na zachowaniu korzyści uzyskanej od dłużnika. Może ona, zatem zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela, jeżeli sama go zaspokoi albo wskaże mienie dłużnika wystarczające dla zaspokojenia (i zarazem nadające się do egzekucji). Przysługuje jej zatem, jako zobowiązanej do znoszenia prowadzonej przez wierzyciela egzekucji, upoważnienie przemienne umożliwiające zwolnienie się z tego zobowiązania w inny sposób (por. orz. SN z 11.10.1980 r., III CZP 37/80, OSP 1983, poz. 83; tamże, glosa M. Ożoga; M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona, s. 171).

Zaspokojenie wierzyciela w rozumieniu art. 533 k.c. polega na spełnieniu na jego rzecz świadczenia o wartości uzyskanej przez osobę trzecią korzyści. Nie jest, zatem konieczne zaspokojenie wierzytelności w pełnej wysokości. To samo dotyczy wartości wskazanego przez osobę trzecią mienia dłużnika "wystarczającego" do zaspokojenia wierzyciela.

Strona pozwana nie zgłosiła jednak zarzutów z art. 533 k.c., a tym bardziej nie zaspokoiła wierzyciela ani nie wskazała mienia dłużnika wystarczającego do zaspokojenia wierzyciela.

Po ustaleniu, że przedmiotowa czynność prawna dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycieli, należało odnieść się do stanowiska pozwanego w zakresie braku po jej stronie świadomości tego pokrzywdzenia.

W piśmiennictwie podkreśla się, iż dzięki art. 527 § 3 k.c. wierzyciel nie musi wykazywać, że osoba trzecia wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – bowiem okoliczność ta jest objęta domniemaniem prawnym. Uzasadnieniem dla wprowadzenia tego domniemania jest okoliczność, iż osoby bliskie gotowe są do niesienia pomocy dłużnikowi i są bardziej skłonne do zawarcia nieuczciwej transakcji. Nadto, gdy czynność dokonana jest na rzecz osoby pozostającej w bliskim stosunku faktycznym z dłużnikiem, mogą mieć miejsce takie sytuacje, gdy dłużnik nie będzie pozbawiony faktycznego dysponowania korzyścią.

W orzecznictwie i piśmiennictwie wskazuje się, że o istnieniu bliskiego stosunku pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią decydują zwykle więzy rodzinne (pokrewieństwo, powinowactwo) oraz małżeństwo, konkubinat. Do takich stosunków zaliczyć można więzy przyjaźni, bliskiej znajomości, wdzięczności, zależności, więzy powstające na tle prowadzenia wspólnych interesów (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1996 r., I CRN 61/96, OSNC 1996, nr 9, poz. 125). Bliska więź prawno-rodzinna może stanowić podstawę domniemania faktycznego, że dane osoby pozostają w bliskim stosunku w rozumieniu art. 527 k.c.

W odniesieniu do tej kwestii, punktem rozważań winien być ciężar dowodu. Domniemanie zawarte w art. 527 § 3 k.p.c., dotyczące osób pozostających z dłużnikiem w bliskim stosunku oznacza, że ciężar dowodzenia został przerzucony na nabywcę. To pozwana w niniejszej sprawie winna wykazać, że nie posiadała wiedzy na temat sytuacji męża i okoliczności, w jakich nabywa własność przedmiotowego lokalu mieszkalnego. Dokonana pod tym kątem analiza przedstawionych dowodów prowadzi do wniosku, że strona pozwana nie sprostała ciężarowi dowodu.

Pozwana jak i przesłuchani w sprawie świadkowie jednoznacznie stwierdzili, iż S. R. był osobą zadłużoną wobec którego wykonywane były czynności windykacyjne oraz prowadzone były postępowania egzekucyjne. M. R. (1) na rozprawie w dniu 22 sierpnia 2017 roku stwierdziła, iż zawarła notarialną umowę o podział majątku wspólnego małżonków na podstawie której nabyła własność przedmiotowego lokalu mieszkalnego z obawy, że go straci w wyniku długów jakie zaciągnął jej mąż S. R.. Pozwana o długach męża dowiedziała się w związku ze sprawą o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków zainicjowaną przez powoda w dniu 26 czerwca 2015 roku.

Pozwana nie wskazała na żadne okoliczności mogące uprawdopodobnić rzeczywiste zerwanie więzi z mężem, który nadal zamieszkuje w przedmiotowym mieszaniu wspólnie z żoną. Wobec małżonków nie została orzeczona separacja, żaden z małżonków nie wystąpił z powództwem rozwodowym. S. R. dokłada się do wspólnego gospodarstwa domowego przekazując pozwanej kwotę 1200 zł. miesięcznie. Zdaniem pozwanej to ona opiekuje się mężem, który nadużywa alkoholu.

W ocenie Sądu powyższe świadczy to istnieniu bliskich więzi rodzinnych. Pozwana nie wykazała tym samym, aby jego relacje z mężem były dotknięte dysfunkcją, nieprawidłowością, nie obaliła domniemania wynikłego z art. 527 § 3 k.p.c.

Pozwana twierdziła, iż wyszła z inicjatywą przepisania mieszkania na nią, ponieważ wobec zadłużenia męża obawiała się, że to mieszkanie straci na rzecz wierzycieli. Pozwana stwierdziła, iż spłaciła udział męża w nieruchomości przekazując mu kwotę 30.000 zł. nie przedłożyła jednak Sądowi żadnego dowodu potwierdzającego dokonanie spłaty jak choćby dokument przelewu bankowego. M. R. (1) stwierdziła, iż otrzymuje emeryturę w kwocie 1250 zł. miesięcznie. Pieniądze na spłatę męża pożyczyła od siostry H. S. w kwocie 10.000 zł. oraz od swojego sąsiada J. K. (1) w kwocie 10.000 zł. Pozostałą kwotę 10.000 zł. zaoszczędziła zbierając sezonowo runo leśne. Przesłuchani w charakterze świadków H. S. oraz J. K. (1) zeznali, iż rzeczywiście przekazali M. R. (1) pieniądze w/w kwotach nie sporządzając na tę okoliczność żadnego dokumentu, będącego dowodem w sprawie, oraz nie określając obowiązku, ani terminu zwrotu pożyczki. Wskazane osoby nie zabezpieczyły również w żaden sposób roszczenia pomimo podeszłego wieku pozwanej, mając świadomość iż otrzymuje emeryturę w kwocie 1250 zł., a jej mąż prowadzi hulaszczy tryb życia. Pożyczkodawcy zgodnie oświadczyli, iż M. R. (1) zarabia sezonowo zbierając runo leśne i osiąga z tego tytułu znaczne dochody i zwróci im pożyczone pieniądze jak będzie w stanie. Pozwana oprócz stwierdzenia, iż osiąga znaczne dochody ze zbierania runa leśnego nie przedstawiła Sądowi żadnych dowodów na potwierdzenie tych okoliczności.

Ponadto przesłuchany w charakterze świadka notariusz M. B., który sporządził umowę notarialną podziału majątku wspólnego małżonków nie był świadkiem przekazania pieniędzy przez M. R. (1) S. R.. W umowie jedynie zawarł zgodne oświadczenia stron co o kwoty i jej przekazania.

Zdaniem Sądu zeznania pozwanej oraz świadków J. K. (2) i H. S. są niewiarygodne w zakresie przekazanej kwoty pożyczki M. R. (1). Trudno sobie wyobrazić, aby w/w osoby będące w podeszłym wieku, otrzymujące emeryturę przekazały pozwanej nieodpłatnie znaczną kwotę pieniędzy nie sporządzając umowy dokumentującej fakt jej przekazania oraz nie określając terminu i obowiązku jej zwrotu. Pozwana miała im zwrócić pieniądze z niepewnego źródła zarobkowania jakim było zbieranie sezonowe runa leśnego, które silnie uzależnione jest od warunków atmosferycznych.

Nie bez znaczenia jest fakt, iż M. R. (1) jest w podeszłym wieku, a zbieranie runa leśnego jest trudną pracą i można z dużym prawdopodobieństwem wskazać, iż wiek oraz towarzyszące mu typowe schorzenia mogą nie pozwolić pozwanej pracować z taką intensywnością jak w poprzednich latach.

Nie bez znaczenia jest również fakt, iż M. R. (1)w żaden sposób nie nie uprawdopodobniła dochodów ze sprzedaży produktów runa leśnego, nie przedstawiła bowiem żadnych dowodów potwierdzających sprzedaż takich towarów, nie wskazała punktów skupu, ani osób, którym go sprzedawała.

W związku z powyższym zdaniem Sądu nieracjonalne i nielogiczne są w tym zakresie zeznania w/w osób i w tym zakresie nie dano im wiary.

Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że strona pozwana nie zdołała udowodnić podnoszonych twierdzeń i obalić domniemania ustawowego.

Podstawowa reguła z art. 527 § 1 KC wymaga, by dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, czyli zdawał sobie sprawę z tego, że jego czynność prawna może spowodować niemożliwość uzyskania zaspokojenia przez jego wierzycieli. Nie chodzi tu zatem o zamiar pokrzywdzenia, a tylko o świadomość możliwości jego wystąpienia. Świadomość ta nie musi odnosić się do żadnego konkretnego wierzyciela. Dlatego nawet, gdyby pozwana nie wiedziała o istnieniu wierzytelności powoda, to nie miałoby to znaczenia w sytuacji, gdy wiedziała, że jej mąż ma zadłużenia wobec różnych podmiotów, a jego sytuacja materialna nie pozwala na regulowanie tych zobowiązań, co w konsekwencji doprowadziło do postępowań egzekucyjnych.

Do przyjęcia świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli, o którą chodzi w art. 527 par. 1 KC, wystarczy by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Rzeczą obojętną przy tym jest, do którego z wierzycieli się ona odnosiła. /tak Sądu Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 10 stycznia 1995 roku, w sprawie o sygn. akt I ACr 1014/94, por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 2014-09-25, I ACa 411/14/.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd uznał, że pozwany nie obalił domniemania z art. 527 § 3 k.c..

Reasumując powyższe rozważania Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie oznacza, że zaskarżone czynności zachowują ważność, ale są one bezskuteczne tylko w stosunku do wierzyciela, który czynności te zaskarżył, natomiast w stosunku do innych osób, a w szczególności między dłużnikiem a osobą trzecią, która uzyskała korzyść majątkową, oraz w stosunku do innych wierzycieli czynności te pozostają nadal skuteczne (jest to tzw. bezskuteczność względna).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., przyjmując że skoro powód wygrał proces należy się mu od pozwanego zwrot poniesionych kosztów. Na koszty te złożyły się: opłata stosunkowa od pozwu w kwocie 851 zł., koszty zastępstwa procesowego w wysokości 3.600 zł. ustalone zgodnie z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz (Dz. U. z 2015r. poz. 1804 ze zm.), oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji.