Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2014 roku w S.

sprawy z powództwa R. P.

przeciwko A. B.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie

z dnia 27 lutego 2013 r., sygn. akt III C 105/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I powództwo oddala;

b)  uchyla punkty II i III;

2.  zasądza od powoda R. P. na rzecz pozwanego A. B. kwotę 567 (pięćset sześćdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 483/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 r. Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa R. P. przeciwko A. B. w punkcie I zasądził od pozwanego A. B. na rzecz powoda R. P. kwotę 1996 zł 93 gr z ustawowymi odsetkami od dnia 7 lipca 2010 r. do dnia zapłaty, w punkcie II zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 647 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego i w punkcie III nakazał ściągnąć od pozwanego A. B. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 774 zł 90 gr tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł o następujący stan faktyczny.

W dniu 16 czerwca 2010 r. powód zlecił pozwanemu naprawę uszkodzonego systemu ABS w samochodzie marki M. (...) o nr rej. (...). Po wykonaniu naprawy pozwany wystawił pozwanemu fakturę VAT nr (...) z dnia 16 czerwca 2010 r. na kwotę 1.906 zł 93 gr. Po odbiorze przedmiotowego samochodu i wykonaniu przez powoda jazdy testowej oraz testu komputerowego okazało się, że układ ABS jest nadal niesprawny. W związku z tym powód ponownie udał się do pozwanego, gdzie nastąpiła kolejna naprawa uszkodzonego systemu ABS. Za tę naprawę pozwany wystawił powodowi kolejną fakturę VAT nr (...) z dnia 18 czerwca 2010 r. na kwotę 90 zł. Obie faktury zostały zapłacone przez powoda. Po odbiorze naprawianego przez pozwanego pojazdu okazało się, że nadal jest niesprawny ABS w układzie hamulcowym, a w czasie próby ruchowej pojazdu układ hamulcowy sprawdzanego pojazdu jest całkowicie niesprawny i nieskuteczny. Powód wezwał pozwanego do zwrotu kwoty wynikającej z zapłaconych przez niego faktur VAT. W związku z takim stanem rzeczy powód był zmuszony wykonać drugą skuteczną naprawę ABS w swoim pojeździe. Naprawa taka została wykonana prawidłowo w warsztacie A. J. J. w S., a przedmiotowy samochód jest sprawny technicznie. Za taką naprawę powód zapłacił kwotę 1.647 zł według faktury VAT nr (...). Poprzednia naprawa układu hamulcowego, a przede wszystkim układu ABS była wykonana niesolidnie i niefachowo. Co prawda pozwany naprawiał system ABS, ale naprawa tego systemu przez niego wykonana była nieskuteczna. Natomiast czynności wykonane przez warsztat J. J. i opisane w fakturze VAT nr (...) okazały się czynnościami, które skutecznie usunęły niesprawność układu ABS w pojeździe powoda. Naprawa systemu ABS w pojeździe powoda wykonana przez pozwanego była niewystarczająca co do zakresu naprawy i nieskuteczna co do jej efektów.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione w całości. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał treść przepisu art. 734 § 1 k.c., uznając, że strony zawarły umowę zlecenia, na podstawie której powód zlecił pozwanemu naprawę uszkodzonego systemu ABS w samochodzie marki M. (...). Sąd Rejonowy wskazał, że poczynił ustalenia faktyczne na podstawie opinii biegłego sądowego M. M. oraz ekspertyzy J. I., wykonanej na zlecenie powoda. Biorąc pod uwagę wnioski opinii biegłego sądowego co do nieskuteczności naprawy wykonanej przez pozwanego, Sąd I instancji doszedł do przekonania, że powództwo zasługuje na uwzględnienie. O odsetkach ustawowych od kwoty należności głównej Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 476 k.c. w zw. z art. 481 k.c.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach postępowania należnych stronie powodowej Sąd Rejonowy wskazał treść przepisu art. 98 k.p.c.

Pozwany A. B. wniósł apelację od powyższego wyroku Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 27 lutego 2013 r., zaskarżając wyrok w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił:

1)  naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, mianowicie:

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstawy prawnej rozstrzygnięcia, które w konsekwencji wymyka się kontroli instancyjnej,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na nieuzasadnionej odmowie wiarygodności zeznaniom pozwanego co do uzgodnionego z powodem zakresu naprawy przedmiotowego w sprawie pojazdu oraz co do wykonanych przez pozwanego na podstawie tych uzgodnień czynności, pomimo iż zeznania te znajdują potwierdzenie w całokształcie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności w opinii biegłego sądowego z dnia 9 lutego 2012 r., a częściowo także w zeznaniach powoda,

2)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na uznaniu, iż:

- pisemne zgłoszenie naprawy z dnia 16 czerwca 2010 r. zostało przez powoda złożone przed wykonaniem przez pozwanego czynności opisanych w fakturze VAT nr (...), pomimo iż ze zgromadzonych w sprawie dowodów, w szczególności zeznań obydwu stron, wynika jednoznacznie, iż zgłoszenie to zostało sporządzone już po wystawieniu przez pozwanego wzmiankowanej faktury VAT, a przeprowadzonej przez pozwanego w następstwie tego zgłoszenia naprawy dotyczyła druga z wystawionych przez pozwanego faktur, to jest faktura VAT nr (...),

- powód dwukrotnie zlecał pozwanemu naprawę niesprawnego układu ABS, która dwukrotnie nie została prawidłowo wykonana, pomimo iż ze zgromadzonych w sprawie dowodów, w szczególności z zeznań obydwu stron wynika, że pierwotne zlecenie powoda dotyczyło naprawy spalonej instalacji elektrycznej w jego pojeździe,

3)  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie analizy wzajemnego zakresu czynności ujętych w wystawionych przez pozwanego fakturach VAT nr (...) oraz czynności opisanych w wystawionej przez J. J. fakturze VAT nr (...), pomimo iż w świetle podnoszonych przez pozwanego zarzutów pod adresem żądania pozwu analiza taka była niezbędna dla stwierdzenia ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego wobec powoda oraz zakresu tej odpowiedzialności.

W powołaniu powyższych zarzutów, pozwany wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości,

- zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obydwie instancje, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych,

ewentualnie:

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia wymogów wynikających z przepisu art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie należytego wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Jedynym przepisem prawa materialnego wskazanym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (poza regulującym rozkład ciężaru dowodu przepisem art. 6 k.c. oraz przepisami art. 476 i art. 481 k.c., dotyczącymi kwestii skutków opóźnienia dłużnika w spełnieniu świadczenia) jest przepis art. 734 § 1 k.c. Z przepisu tego żadną miarą nie wynika norma prawna, która uzasadniałaby zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.996 zł 93 zł, odpowiadającej łącznie kwocie uiszczonej przez powoda na rzecz pozwanego w zamian za spełnienie przez pozwanego świadczenia. Normy takiej nie wskazywała również w toku całego postępowania strona powodowa.

W ocenie pozwanego zasadnicze zastrzeżenia budzą dokonane przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, przyjęte za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia. W świetle przeprowadzonych dowodów nie wytrzymuje bowiem krytyki ustalenie jakoby opiewająca na kwotę 1.906 zł 93 faktura VAT nr (...) z dnia 16 czerwca 2010 r. została przez pozwanego wystawiona po wykonaniu naprawy, której dotyczyło pisemne zgłoszenie naprawy ABS z dnia 16 czerwca 2010 r. W rzeczywistości bowiem zarówno z zeznań pozwanego, jak i ze złożonych na rozprawie w dniu 21 września 2011 r. zeznań powoda wynika jednoznacznie, że przedmiotem pierwotnego zlecenia naprawy była naprawa spalonej instalacji elektrycznej. Prezentowane przez pozwanego w toku postepowania stanowisko znajduje także potwierdzenie w treści zakwestionowanej przez stronę powodową oraz uznanej przez Sąd I instancji za wiarygodną opinii biegłego sadowego z zakresu techniki samochodowej – M. M.. Biegły ten bowiem niewadliwie ustalił bowiem, że przedmiotowy w sprawie pojazd został do warsztatu pozwanego dostarczony na lawecie z uwagi na spaloną podczas pożaru samochodu instalacje elektryczną i brak możliwości uruchomienia pojazdu. Instalacja zapaliła się w okolicy akumulatora i pompy ABS. Biegły wskazał, że przeprowadzona przez pozwanego wymiana uszkodzonej w pożarze pompy ABS była uzasadniona, podobnie jak naprawa instalacji elektrycznej, która uległa spaleniu. Opisane w fakturze VAT nr (...) czynności biegły uznał za konieczne i uzasadnione dla przywrócenia sprawności pojazdu. Natomiast fakt naprawiania przez pozwanego także instalacji ABS wynika z faktury VAT nr (...) (opiewającą na kwotę 90 zł brutto), którą to naprawę biegły ocenił jako nieskuteczną. Pozwany podniósł, że ustalenia biegłego w powyższym zakresie odpowiadają także w znacznej mierze zeznaniom powoda, który przyznał że po pierwszej z wykonanych napraw przez pozwanego unieruchomiony samochód udało się uruchomić, jak również, że przedmiotem pierwotnych ustaleń stron była naprawa spalonej instalacji elektrycznej. Z ustaleń biegłego sądowego nie wynika, by czynności opisane w fakturze VAT nr (...) były czynnościami zbędnymi bądź wykonanymi przez pozwanego nieprawidłowo, podobnie jak nie wynika z nich, by zamontowane przez pozwanego w pojeździe powoda części (w szczególności pompa ABS zastępująca uszkodzone w pożarze urządzenie) były częściami wadliwymi bądź niesprawnymi.

W ocenie pozwanego w takim stanie rzeczy uwzględnienie żądania pozwu i zasądzenie na rzecz powoda kwoty 1.996 zł 93 gr jawi się jako niczym nieuzasadnione. Uiszczona przez powoda tytułem faktury VAT nr (...) kwota 1.906 zł 93 gr stanowiła bowiem należność za przeprowadzoną przez pozwanego naprawę spalonej instalacji elektrycznej w samochodzie powoda, w ramach której doszło także do wymiany niesprawnego systemu ABS. Z kolei „naprawa instalacji (...), której dotyczyło pisemne zlecenie powoda z dnia 16 czerwca 2010 r. oraz wystawiona przez pozwanego w dniu 18 czerwca 2010 r. faktura VAT nr (...) na kwotę 90 zł ograniczona jedynie była do naprawy złącza na tylnym moście.

Wbrew stanowisku Sądu I instancji, powyższym okolicznościom nie przeczy nie tylko treść przeprowadzonej w sprawie opinii biegłego sądowego, ale także przedstawiona przez powoda faktura VAT nr (...) z dnia 29 lipca 2010 r., wystawiona przez J. J.. Z treści tej faktury wynika bowiem jedynie, że w lipcu 2010 r. w samochodzie powoda dokonywana była inna naprawa, nie pokrywająca się swoim zakresem z zakresem naprawy wynikającym z wystawionej przez pozwanego faktury VAT nr (...). W szczególności z faktury tej nie wynika, by J. J. wymieniał bądź naprawiał zamontowane przez pozwanego w pojeździe powoda części ujęte w fakturze VAT nr (...), w szczególności by wymiana bądź naprawa dotyczyła zamontowanej przez pozwanego pompy ABS. Z ustaleń biegłego sądowego nie wynika, by czynności opisane w fakturze VAT (...) były czynnościami zbędnymi bądź wykonanymi przez pozwanego nieprawidłowo, podobnie jak nie wynika z nich, by zamontowane przez pozwanego w pojeździe powoda części (w szczególności pompa ABS zastępująca uprzednio uszkodzone urządzenie) były częściami wadliwymi bądź niesprawnymi. Przeciwnie, biegły ustalił, że objęte fakturą VAT nr (...) czynności pozwanego były czynnościami uzasadnionymi i koniecznymi dla uruchomienia samochodu powoda.

Zdaniem pozwanego brak jest jakiejkolwiek podstawy prawnej, pozwalającej na pozbawienie pozwanego ekwiwalentu pieniężnego za wykonanie tych czynności na rzecz powoda, podobnie jak brak jest podstaw, by zwalniać powoda z obowiązku zapłaty pozwanemu za części zamontowane w przedmiotowym pojeździe przez pozwanego i użytkowane przez powoda. Według pozwanego brak jest jakichkolwiek podstaw, aby nakazywać mu zwrot kwot zapłaconych przez powoda tytułem faktycznie przeprowadzonej przez pozwanego naprawy spalonej instalacji elektrycznej. Tego rodzaju rozstrzygnięcie nie znajduje umocowania w obowiązujących przepisach prawa. O zwrocie wzajemnie spełnionych świadczeń można mówić jedynie w sytuacji gdyby powód złożył pozwanemu oświadczenie o odstąpieniu od umowy (do czego jednak w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie doszło). Wobec braku odstąpienia od umowy podstaw hipotetycznej odpowiedzialności pozwanego w stosunku do powoda można poszukiwać jedynie w przepisach kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania, co z kolei wymagałoby ustalenia przez Sąd (i wykazania przez stronę powodową) wysokości doznanej przez powoda szkody. Szkody owej nie można utożsamiać ani z kwota uiszczoną przez powoda pozwanemu, ani z kwotą uiszczoną przez powoda J. J..

W powołaniu powyższej argumentacji pozwany wniósł jak w petitum apelacji.

W odpowiedzi na apelację powód R. P. wniósł o oddalenie apelacji pozwanego w całości i o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację powód przedstawił argumentację zbieżną ze swoim stanowiskiem zaprezentowanym w toku postępowania przed Sądem I instancji, podzielając argumentację Sądu Rejonowego, a zawartą w treści pisemnego uzasadnienia zapadłego wyroku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego A. B. okazała się uzasadniona w całości i doprowadziła w konsekwencji do zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy po dokonaniu kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia uznał zarzuty apelacyjne pozwanego za uzasadnione.

Uzasadniony okazał się zarzut naruszenia przez Sąd I instancji treści przepisu art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu wyroku podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa odnośnie wskazania podstawy prawnej zasądzenia kwoty należności głównej. Mianowicie Sąd I instancji nie wskazał podstawy prawnej, to jest przepisu powszechnie obowiązującego prawa, z którego miałby wynikać obowiązek zwrotu przez pozwanego na rzecz powoda kwot uiszczonych z tytułu dwóch faktur VAT wystawionych przez pozwanego i zapłaconych przez powoda.

Zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Artykuł 328 § 2 k.p.c. wskazuje obligatoryjną treść uzasadnienia. W praktyce uzasadnienie składa się z trzech części:

1) tzw. części historycznej (opisowej), w której sąd przedstawia zwięźle stanowiska stron (np. "w pozwie z dnia powód wniósł o...", "pozwany nie uznał powództwa i podniósł zarzut...");

2) przytoczenia ustalonego przez sąd stanu faktycznego ("sąd ustalił co następuje...");

3) wywodu prawnego sądu ("sąd zważył co następuje"), w którym sąd omawia podstawę prawną wyroku, tj. wskazuje zastosowane przepisy oraz wyjaśnia sposób ich wykładni.

Mimo niewskazania przez Sąd I instancji przepisu lub przepisów prawa, które stanowiły podstawę zasądzenia kwoty dochodzonej pozwem, co stanowi naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy wskazuje, że Sąd I instancji przeprowadził w całości postępowanie dowodowe i dokonał ustaleń faktycznych, co pozwala w ramach postępowania apelacyjnego dokonać prawidłowej oceny prawnej zgłoszonego żądania, ewentualnie po dokonaniu nowych, czy też ewentualnie prawidłowych ustaleń faktycznych.

Zgodnie z art. 382 k.p.c. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Artykuł 382 k.p.c. jest konsekwencją przyjęcia, że postępowanie apelacyjne polega na merytorycznym rozpoznaniu sprawy i wyrok sądu drugiej instancji musi opierać się na jego własnych i samoistnych ustaleniach faktycznych i prawnych (zob. orzeczenie SN z dnia 26 kwietnia 1935 r., C III 473/34, OSN(C) 1935, nr 12, poz. 496). Sąd drugiej instancji może ponownie przeprowadzić dowody przeprowadzone w pierwszej instancji, może również podzielić ustalenia sądu pierwszej instancji i przyjąć je za podstawę własnego orzeczenia. Może także przeprowadzić nowe dowody (zob. wyrok SN z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 385/99, OSNP 2001, nr 15, poz. 493). Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji. Z tego względu sąd drugiej instancji jako sąd apelacyjny ma nie tylko prawo, lecz i obowiązek rozważenia na nowo całokształtu okoliczności, istniejących w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej oraz własnej ich swobodnej i samodzielnej oceny (art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c.). Każdorazowo efektem tej merytorycznej oceny powinno być, dokonanie ustaleń faktycznych i na ich kanwie wydanie wyroku. Obowiązek dokonywania ustaleń istnieje niezależnie od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych lub ich braku (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124). Sąd drugiej instancji może też na podstawie zawartego w aktach sprawy materiału procesowego (protokoły zeznań, dokumenty) jedynie uzupełnić ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji.

Sąd Rejonowy błędnie zakwalifikował umowę łączącą strony jako umowę zlecenia w rozumieniu art. 734 § 1 k.c. Pomijając na razie kwestię sporną zakresu przedmiotowego umowy łączącej strony, stwierdzić należy, że ogólnie przedmiotem umowy stron była naprawa samochodu powoda, a pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie naprawy pojazdów. Tak zakreślony przedmiot umowy wskazuje, że strony łączyła umowa o dzieło w rozumieniu art. 637 k.c., a nie umowa zlecenia w rozumieniu art. 734 § 1 k.c.

Zgodnie z art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Elementami przedmiotowo istotnymi umowy o dzieło są określenie dzieła, do którego wykonania zobowiązany jest przyjmujący zamówienie, a także, z uwzględnieniem regulacji art. 628 k.c. w zw. z art. 627 k.c., wynagrodzenia, do którego zapłaty zobowiązany jest zamawiający. Umowa o dzieło jest umową o "rezultat usługi" (w szczególności w odróżnieniu od umowy o pracę i umowy zlecenia; zob. K. Kołakowski (w:) G. Bieniek, Komentarz, t. II, 2006, s. 166-167; W. Siuda, Istota i zakres umowy o dzieło, Poznań 1964, s. 102 i n.; na temat różnic między umową o dzieło a umową o pracę oraz umową zlecenia zob. uwagi zawarte w pkt 32-33). W wypadku umowy o dzieło niezbędne jest, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu. W wyroku z 26 stycznia 2006 r. (III AUa 1700/05, OSA 2008, z. 3, poz. 5) Sąd Apelacyjny w Lublinie słusznie stwierdził, że istotą umowy o dzieło jest osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Umowa o świadczenie usług jest zaś umową starannego działania, zatem jej celem jest wykonywanie określonych czynności, które nie muszą zmierzać do osiągnięcia rezultatu. Jednym z kryteriów pozwalających na odróżnienie umowy o dzieło od umowy o świadczenie usług jest możliwość poddania umówionego rezultatu (dzieła) sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Umowa o dzieło stanowi zatem typowe zobowiązanie rezultatu zamierzonego przez strony (zob. M. Romanowski, Umowy rezultatu i starannego działania, PPH 1997, nr 2, s. 22 i n.; Ł. Kowalczyk, Zobowiązania starannego działania i rezultatu - dyskusja, Radca Prawny 2003, nr 6, s. 91 i n.; B. Kosmus, G. Kuczyński, Kilka mitów z zakresu teorii umów, GSP 2000, t. 7, s. 309 i n.).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania stwierdzić należy, że umowa o naprawę samochodu, jak w niniejszej sprawie, jest typową umową o dzieło, co determinuje dalsze rozważania co do ewentualnej podstawy prawnej żądania zwrotu przez pozwanego powodowi uiszczonego wynagrodzenia za wykonanie dzieła.

W przeważającym zakresie uzasadnione okazały się zarzuty apelacyjne co do naruszenia przez Sąd I instancji treści przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i sprzeczności istotnych ustaleń Sądu Rejonowego z treścią zgromadzonego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy w tym zakresie odniesie się szczegółowo do zarzutów, które w konsekwencji miały wpływ na wynik postępowania apelacyjnego.

Stosownie do treści art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w tym przepisie sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie "wszechstronnego rozważenia zebranego materiału", a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (wyrok SN z dnia 17 listopada 1966 r., II CR 423/66, OSNPG 1967, nr 5-6, poz. 21; uzasadnienie wyroku SN z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 632/98, OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 382; uzasadnienie postanowienia SN z dnia 11 lipca 2002 r., IV CKN 1218/00, LEX nr 80266; uzasadnienie postanowienia SN z dnia 18 lipca 2002 r., IV CKN 1256/00, LEX nr 80267). Jak ujmuje się w literaturze, moc dowodowa oznacza siłę przekonania uzyskaną przez sąd wskutek przeprowadzenia określonych środków dowodowych na potwierdzenie prawdziwości lub nieprawdziwości twierdzeń na temat okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Wiarygodność zaś decyduje o tym, czy określony środek dowodowy, ze względu na jego indywidualne cechy i obiektywne okoliczności, zasługuje na wiarę. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 20 marca 1980 r., II URN 175/79, OSNC 1980, nr 10, poz. 200; uzasadnienie wyroku SN z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000, nr 17, poz. 655).

Sąd I instancji ustalił, że strony łączyła umowa w przedmiocie naprawy uszkodzonego systemu ABS w pojeździe, co jest pewnym uproszczeniem i nie uwzględnia całokształtu materiału dowodowego zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Z przedłożonych dowodów w postaci dokumentów – faktur VAT, pisemnego zlecenia naprawy systemu ABS, przesłuchania stron, dowodu z opinii biegłego sądowego wynika, że przedmiotem umowy łączącej strony była naprawa spalonej instalacji elektrycznej oraz systemu ABS (vide na taki przedmiot umowy wskazywał sam powód, co potwierdził biegły sądowy). Pozwany wykonał czynności wyszczególnione w fakturach VAT (powód przy tym nie wykazał – art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c., aby był inny zakres przedmiotowy umowy, ewentualnie dwóch umów) i otrzymał za te czynności od powoda wynagrodzenie.

Sąd I instancji nienależycie i pobieżnie dokonał oceny opinii biegłego sądowego w kontekście zakresu przedmiotowego czynności wykonanych przez pozwanego, a wyszczególnionych w fakturach VAT, sprowadzając obowiązek pozwanego do zwrotu całości wynagrodzenia uiszczonego mu przez powoda. W tym zakresie zasadne okazały się zarzuty apelacji, a poparte wnioskami z opinii biegłego sądowego, że czynności wskazane w pierwszej z faktur VAT wystawionych przez pozwanego były konieczne i uzasadnione dla przywrócenia sprawności pojazdu. Z opinii biegłego sądowego wynika, że biegły sądowy nie zakwestionował zasadności czynności naprawczych wyszczególnionych zarówno w fakturze VAT numer (...), jak i w fakturze VAT numer (...), a tylko odnośnie naprawy układu ABS uznał czynności pozwanego za niewystarczające co do zakresu naprawy i skuteczności jej efektów. Jak wskazano wyżej, biegły sądowy uznał za uzasadnioną wymianę zarówno pompy ABS, jak i naprawę instalacji elektrycznej, która uprzednio uległa spaleniu. W tym stanie rzeczy całkowicie nieuzasadniony okazał się podnoszony przez powoda w toku postępowania przed Sądem I instancji zarzut, że pozwany dokonał wymiany pewnych podzespołów, części niezasadnie. Biegły sądowy nie zakwestionował w opinii zasadności prac odnośnie naprawy instalacji elektrycznej w pojeździe, wymiany pompy ABS, a tylko ocenił naprawę systemu ABS jako niewystarczającą co do zakresu naprawy i jako nieskuteczną co do jej efektów.

Mimo iż pozwany nie naprawił skutecznie systemu ABS, nie mogło to prowadzić do uwzględnienia powództwa, z następujących względów. Jak wskazano wyżej, powód dochodził od pozwanego zwrotu całości wynagrodzenia uiszczonego w wykonaniu umowy łączącej strony. Umowa o dzieło jest umową wzajemną i ekwiwalentną w tym sensie, że świadczeniu przyjmującego zamówienie w postaci przedmiotu dzieła odpowiada świadczenie zamawiającego w postaci wynagrodzenia. Skoro powód dochodził zwrotu całego wynagrodzenia, powinien wykazać zasadność swojego żądania (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.) w kontekście możliwych podstaw prawnych dla tak sformułowanego żądania. Powód w treści pozwu nie wskazał z jakiego reżimu prawnego dochodzi zwrotu wynagrodzenia od pozwanego, nie był zresztą do tego zobowiązany, albowiem strona powodowa może poprzestać tylko i wyłącznie na wskazaniu podstawy faktycznej żądania, która wedle jej oceny uzasadnia roszczenie.

Powód dochodził zwrotu wynagrodzenia uiszczonego pozwanemu za wykonanie naprawy pojazdu. Jednakże powołana w treści pozwu podstawa faktyczna żądania, jak i dokonane ustalenia faktyczne w toku postępowania przed Sądem I i II instancji, nie mogły prowadzić w konsekwencji do uwzględnienia powództwa. Przypadki zwrotu wynagrodzenia uiszczonego w wykonaniu umowy o dzieło, w kontekście okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, powinny zostać rozpatrzone z punktu widzenia możliwych podstaw prawnych, wynikających z przepisów powszechnie obowiązującego prawa w tym zakresie.

Zwrot wzajemnego świadczenia powoda w postaci wynagrodzenia za wykonanie dzieła mógłby być uzasadniony tylko w przypadku odstąpienia przez powoda od umowy, przy uprzednim ustaleniu, że istniały uzasadnione podstawy do odstąpienia przez powoda od umowy i że powód w istocie takie oświadczenie o odstąpieniu od umowy złożył pozwanemu.

Zgodnie z art. 627 ¹ k.c. do umowy zawartej, w zakresie działalności przedsiębiorstwa przyjmującego zamówienie, z osobą fizyczną, która zamawia dzieło, będące rzeczą ruchomą, w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą ani zawodową, stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży konsumenckiej. Biorąc pod uwagę stan faktyczny niniejszej sprawy i to, że powód zamówił dzieło w postaci naprawy pojazdu w celu niezwiązanym z jego działalnością gospodarczą ani zawodową, a pozwany w zakresie napraw pojazdów prowadzi działalność gospodarczą, stwierdzić należy, że do oceny prawnej żądania powoda ma zastosowanie ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego. Art. 8 wskazanej ustawy przewiduje uprawnienia kupującego (odpowiednio zamawiającego z umowy o dzieło), stanowiąc, że jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość towaru zgodnego z umową oraz rodzaj i stopień stwierdzonej niezgodności, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie naraziłby kupującego inny sposób zaspokojenia. Nieodpłatność naprawy i wymiany w rozumieniu ust. 1 oznacza, że sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia. Jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione. Jeżeli kupujący, z przyczyn określonych w ust. 1, nie może żądać naprawy ani wymiany albo jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy; od umowy nie może odstąpić, gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna. Przy określaniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany uwzględnia się rodzaj towaru i cel jego nabycia.

Stosownie do treści art. 494 k.c. strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Powód nie podnosił dla uzasadnienia swojego roszczenia, że odstąpił od umowy z pozwanym, również z żadnego dowodu nie wynika ta okoliczność, również powód nie podnosił, że wykonał uprawnienia przewidziane w/w ustawą. Z ustalonego stanu faktycznego sprawy wynika, że powód nie odstąpił od umowy z pozwanym.

Powód nie wykazał (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.) również, aby zaistniała inna podstawa faktyczna, która uprawniałaby go do odstąpienia od umowy, niezależnie od tego, że jak wskazano wyżej, powód w istocie od umowy z pozwanym nie odstąpił. Powód nie tylko nie podnosił w tym zakresie odpowiednich twierdzeń faktycznych, ale i nie wykazał ich dowodowo (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.) w kontekście możliwych podstaw prawnych do uznania zasadności odstąpienia od umowy z pozwanym i domagania się zwrotu wzajemnie spełnionego świadczenia w postaci wynagrodzenia.

W kontekście twierdzeń faktycznych powoda i dokonanych ustaleń faktycznych w sprawie stwierdzić należy, że nie zaistniały inne podstawy do zwrotu wynagrodzenia, czy to przewidziane w przepisach o umowie o dzieło (art. 635 k.c., art. 636 k.c.), czy w przepisach ogólnych dotyczących wykonania i skutków niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art. 491 k.c., art. 492 k.c., art. 493 k.c.).

Wobec powyższych ustaleń i rozważań prawnych stwierdzić należy, że w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie została wykazana przez powoda żadna podstawa możliwości domagania się zwrotu uiszczonego wynagrodzenia na podstawie art. 494 k.c., czy to wynikająca z art. 8 ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego czy z przepisów o umowie o dzieło (art. 635 k.c., art. 636 k.c.), czy z przepisów ogólnych dotyczących wykonania i skutków niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art. 491 k.c., art. 492 k.c., art. 493 k.c.). To przemawiało w konsekwencji za uznaniem powództwa jako nieuzasadnionego i doprowadziło do wydania orzeczenia reformatoryjnego w postaci zmiany wyroku Sądu I instancji poprzez oddalenie powództwa w całości.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania stwierdzić należy, że bezprzedmiotowym było ustosunkowanie się do zarzutu apelacyjnego pozwanego odnośnie zaniechania przez Sąd I instancji analizy wzajemnego zakresu czynności naprawczych w fakturach VAT wystawionych przez pozwanego i przez J. J..

Z całą stanowczością podkreślić należy, że Sąd Okręgowy przy dokonaniu oceny prawnej zgłoszonego żądania nie dokonywał odpowiednich rozważań prawnych czy kwota dochodzona pozwem byłaby uzasadniona jako odszkodowanie z tytułu nienależytego wykonania umowy przez pozwanego (art. 471 k.c.). Pozwany w treści apelacji odniósł się do tej kwestii, jednakże pozostała ona poza polem rozważań Sądu Okręgowego, albowiem podstawa faktyczna zakreślona przez powoda dla zgłoszonego roszczenia nie obejmowała twierdzeń faktycznych sprowadzających się do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego od pozwanego. Zgodnie z art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. to powód jest zobowiązany przytoczyć okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie, a Sąd zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem.

W uwzględnieniu powyższej argumentacji Sąd Okręgowy, uznając powództwo w konsekwencji za nieuzasadnione, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. uwzględnił apelację pozwanego A. B. i zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w punkcie I powództwo oddalił i uchylił punkty II i III. Uchylenie punktów II i III wyroku Sądu Rejonowego wynikało z tego, że w punkcie II wyroku Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty procesu, a w punkcie III nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe, jednakże skoro pozwany w konsekwencji wygrał proces, to na podstawie art. 98 k.p.c. to powód powinien ponieść koszty procesu pozwanego, przy czym pozwany przed Sądem I instancji nie poniósł żadnych kosztów procesu, stąd uchylenie punktu II wyroku Sądu Rejonowego. Uchylenie punktu III wyroku Sądu Rejonowego wynikało z tego, że skoro powód powinien ponieść koszty procesu stosownie do wyniku postępowania (art. 98 k.p.c.), to co do zasady powinien on ponieść nieuiszczone koszty sądowe, co wynika z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jednakże powód był zwolniony w niniejszym postepowaniu od kosztów sadowych w tym zakresie, co powoduje, że w konsekwencji koszty te poniesie Skarb Państwa (art. 100 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

W punkcie 2 wyroku Sąd Okręgowy rozstrzygnął w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego, które stosownie do wyniku postępowania powinien ponieść powód, stosownie do treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Na koszty postępowania apelacyjnego pozwanego składały się uiszczona opłata od apelacji w wysokości 100 zł (art. 18 ust. 1 i 2 w zw. z art. 13 ust. 1 w zw. z art. 21 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w osobie adwokata w wysokości 450 zł (§ 6 pkt 3 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu) oraz uiszczona opłata skarbowa od pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł. Łącznie dało to kwotę 567 zł, o której obowiązku zwrotu przez powoda na rzecz pozwanego orzeczono w punkcie 2 wyroku.

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji wyroku.