Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2017 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa Budownictwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O.

przeciwko G. P. i A. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu

z dnia 31 maja 2016 r. sygn. akt 548/15

I/ prostuje zaskarżony wyrok co do oznaczenia strony pozwanej w ten sposób, że określenie (...) ujmuje w cudzysłów;

II/ uchyla zaskarżony wyrok, znosząc postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością, tj. począwszy od rozprawy w dniu 31 maja 2016r. i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Elblągu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Jakub Rusiński SSA Dorota Gierczak SSA Zbigniew Merchel

Sygn. akt I ACa 1108/16

UZASADNIENIE

Powód Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w O. domagał się orzeczenia nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym, że pozwani G. P. i A. P. winni zapłacić solidarnie na jego rzecz kwotę 161.827 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz koszty postępowania według norm prawem przepisanych. Uzasadniając powództwo wskazał, iż dochodzi roszczenia z weksla wystawionego przez pozwanych w dniu 25.07.2014 r., stanowiącego formę prawnego zabezpieczenia zawartej również w dniu 25.07.2014 r. pomiędzy stronami umowy pożyczki. Pozwani nie spłacili pożyczki, powód wypełnił weksel in blanco zgodnie z deklaracją wekslową, wezwał pozwanych do jego wykupu w terminie do 16.06.2015 r.; bezskuteczny upływ terminu uzasadnia wystąpienie z roszczeniem na drogę sądową.

Sąd Okręgowy w Elblągu nakazem zapłaty z dnia 16.09.2015r. wydanym w postępowaniu nakazowym, sygn. I Nc 83/15, uwzględnił żądanie pozwu i nakazał pozwanym G. P. i A. P., aby zapłacili solidarnie na rzecz powódki Przedsiębiorstwa Budownictwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. kwotę 161.827 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15.07.2015 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 5.640 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Pozwani wnieśli zarzuty od tego nakazu, domagając się jego uchylenia i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda kosztów postępowania według norm prawem przepisanych. Wnioskowali także o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty. Nie negowali okoliczności, iż zaciągnęli u powoda pożyczkę, której zabezpieczeniem był m.in. weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową. W ocenie pozwanych kwota 161.827 zł wskazana w pozwie była zawyżona w stosunku do rzeczywistego zadłużenia. Pozwani negowali sposób wyliczenia przez powódkę wysokości odsetek od kwoty roszczenia głównego. Domagali się dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości celem weryfikacji kwoty wekslowej.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2016r. Sąd Okręgowy w Elblągu utrzymał w mocy w całości nakaz zapłaty z dnia 16 września 2015r. wydany w sprawie I Nc 83/15 oraz oddalił wniosek pozwanych o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 25.07.2014 r. powódka Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w O., reprezentowana przez prezesa zarządu R. K., zawarła z pozwanymi A. P. i G. P. umowę pożyczki, na mocy której udzieliła pozwanym pożyczki w kwocie 150.000 zł. Pożyczkobiorcy zobligowani byli do zwrotu należności w terminie do dnia 30.09.2014r. Jednym z zabezpieczeń ewentualnych roszczeń pożyczkodawcy był wystawiony przez pożyczkobiorców weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową. Oprocentowanie pożyczki ustalono w wysokości odsetek ustawowych. Odsetki miały być zapłacone w terminie spłaty pożyczki. Uzgodniono, że w przypadku opóźnienia w spłacie pożyczki powódka może naliczać odsetki karne za każdy dzień zwłoki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych od dnia wymagalności zobowiązania do dnia zapłaty. Zgodnie z deklaracją wekslową, powódka miała prawo wypełnić weksel na kwotę stanowiącą równowartość niezwróconej pożyczki wraz z jej oprocentowaniem i odsetkami karnymi, nie wyższą niż 300.000 zł. Przed przystąpieniem do realizacji uprawnień z weksla remitent zobowiązany był do powiadomienia o tym wystawców weksla listem poleconym, przynajmniej na 7 dni przed jego realizacją. Pozwani w terminie wynikającym z umowy nie wywiązali się z obowiązku zapłaty. Powódka wezwała pozwanych do zapłaty kwoty 150.000 zł w dniu 14.01.2015r. Pismem z dnia 5.02.2015r. wezwała pozwanych do zapłaty kwoty 161.827,40 zł, na którą składała się kwota 150.000 zł, tj. kapitał pożyczki oraz kwota 11.827,40 zł z tytułu odsetek. W kolejnym piśmie, z dnia 18.02.2015r., powódka poinformowała pozwanych, że w związku niespełnieniem przez nich świadczenia wynikającego z umowy pożyczki, zostanie wypełniony weksel na kwotę 161.827,40 zł. Pozwanych wezwano do zapłaty wskazanej kwoty na rachunek bankowy powodowej spółki w terminie 7 dni od dnia skutecznego doręczenia pozwanym tego pisma.

W dniu 28.05.2015r. powódka wypełniła wystawiony przez pozwanych weksel na kwotę 161.827 zł, wyznaczając termin wykupienia weksla na dzień 16.06.2015r. Pozwani nie uregulowali zadłużenia.

Na podstawie takich ustaleń sąd I instancji zważył, co następuje:

Uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Stan faktyczny ustalił sąd w oparciu o przedłożone dokumenty w postaci umowy pożyczki z dnia 25.07.2014r., wystawionego przez pozwanych weksla in blanco stanowiącego zabezpieczenie przedmiotowej umowy, który został przez powoda wypełniony w dniu 28.05.2015r., deklaracji wekslowej, jak również wezwań pozwanych do zapłaty należności.

Za niesporne uznał sąd I instancji, że strony łączyła umowa pożyczki z dnia 25.07.2014r., na mocy której powódka przekazała pozwanym środki pieniężne w kwocie 150.000 zł, z obowiązkiem zwrotu w terminie do dnia 30.09.2014r.

Wskazał, że pozwani w zarzutach od nakazu zapłaty kwestionowali jedynie wysokość kwoty, na jaką opiewał weksel wystawiony przez powódkę, która zdaniem pozwanych była zawyżona; zarzucili powódce uchybienie polegające na niewskazaniu sposobu wyliczenia wartości przedmiotu sporu. Domagali się dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości, który miałby zweryfikować poprawność wyliczenia przez powódkę kwoty wekslowej. Odnosząc się do podnoszonego przez pozwanych zarzutu dotyczącego nieprawidłowości wyliczenia przez powódkę odsetek wskazał sąd, że strony w § 2 ust 4 umowy pożyczki z dnia 25.07.2014r. zastrzegły oprocentowanie pożyczki w wysokości odsetek ustawowych w stosunku rocznym, które to odsetki miały być zapłacone przez pozwanych w terminie spłaty pożyczki. Z treści zaś § 3 ust 1 umowy pożyczki wynika, że pozwani zobowiązali się do zwrotu pożyczki nie później niż do dnia 30.09.2014r. Powódka za pierwszy dzień wymagalności odsetek od kwoty 150.000 zł przyjmowała 29.07.2014r., zatem za okres od dnia 29.07.2014r. do dnia 30.09.2014r. łączne oprocentowanie pożyczki (wynikające z § 2 ust 4 umowy) wynosiło 3.365,75 zł. Z kolei z treści § 3 ust 2 umowy pożyczki wynikało, że w przypadku opóźnienia przez pozwanych w jej spłacie, za każdy dzień zwłoki naliczane będą odsetki karne według stopy procentowej w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych od dnia wymagalności zobowiązania do dnia zapłaty. Odnosząc się do takiego zapisu Sąd Okręgowy wskazał, że taki zapis umowy nie był zgodny z dyspozycją art. 359 § 2 ¹ k.c., w jego brzmieniu obowiązującym do dnia 31.12.2015r., z którego wynikało, iż maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie mogła w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. W art. 359 § 2 ² k.c. ustawodawca zastrzegł z kolei, że jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Uwzględniając powyższe wskazał sąd I instancji, że w okresie od 30.07.2014r. do 22.12.2014r. wysokość odsetek ustawowych wynosiła 13%, zaś w okresie od 23.12.2014r. do 16.06.2015r. – 8%. Odnosząc to do postanowienia wynikającego z § 3 ust 2 umowy pożyczki wskazał dalej, że strony zastrzegły odsetki karne za zwłokę pozwanych w nieterminowej realizacji zobowiązania w wysokości 26% (1.10.2014r. do 22.12.2014r.) oraz 16% (23.12.2014r. do 16.06.2015r.). Z kolei odsetki maksymalne w okresie od 1.10.2014r. do 8.10.2014r. wynosiły 16%, w okresie od 9.10.2014r. do 4.03.2015r. – 12%, zaś w okresie od 5.03.2015r. do 16.06.2015r. – 10%. W oparciu zatem o dyspozycję art. 359 § 2 ² k.c. odsetki maksymalne należne powodowi za okres od 1.10.2014r. do 16.06.2015r. odpowiadają kwocie 11.983,56 zł.

Łącznie powód za wskazywany okres od kwoty głównej 150.000 zł, zgodnie z postanowieniami umowy pożyczki z dnia 25.07.2014r., mógł domagać się odsetek w kwocie 15.349,31 zł. Kwota odsetek objęta wekslem zawiera się zatem w całości w tych granicach. Zarzut pozwanych podnoszony w tym zakresie uznał z tych przyczyn sąd I instancji za chybiony.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie było także usprawiedliwionych podstaw dla uwzględnienia wniosku dowodowego pozwanych o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości celem weryfikacji kwoty dochodzonej przez powódkę, skoro dla poczynienia ustaleń w tym zakresie nie były konieczne wiadomości specjalne.

Reasumując, sad I instancji uznał, że roszczenie dochodzone pozwem, tak co do zasady jak i wysokości, zostało dowiedzione przez powódkę. W tych okolicznościach, na podstawie art. 496 k.p.c., nakaz zapłaty z dnia 16.09.2015r. wydany w sprawie sygn. I Nc 83/15 utrzymał w mocy w całości

Sąd I instancji nie znalazł tez podstaw dla uwzględnienia wniosku pozwanych o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty. Żądanie w tym zakresie pozwani opierali na dyspozycji art. 492 § 3 k.p.c. Wskazał sąd, że natychmiastowa wykonalność nakazu zapłaty wydanego na podstawie weksla, po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, jest regułą i tylko w sytuacjach usprawiedliwionych charakterem zgłoszonych zarzutów uzasadnione jest wstrzymanie jego wykonania. W oparciu o powyższe skonstatował sad I instancji, że w okoliczności niniejszej sprawy oraz uwzględniając treść postawionych przez pozwanych zarzutów brak było podstaw do przyjęcia, że nakaz zapłaty został wydany bezzasadnie, albo iż na skutek wykonania nakazu pozwanym zostanie wyrządzona niepowetowana szkoda – co przemawiało za oddaleniem wniosku pozwanych podnoszonego w tej materii.

Apelację od orzeczenia sądu I instancji wywiedli pozwani - G. P. i A. P. zaskarżając w całości to orzeczenie. Apelujący zarzucali naruszenie art. 214 § 1 k.p.c., polegające na nie odroczeniu rozprawy wyznaczonej na dzień 31.05.2016r. i wydanie w tym dniu wyroku pomimo doręczenia Sądowi pełnomocnictwa udzielonemu radcy prawnemu J. K. do reprezentowania ich w niniejszej sprawie oraz doręczenia Sądowi zaświadczenia Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. z treści którego wynikało, iż ustanowiony przez nich pełnomocnik przebywa od 25.06.2016r w szpitalu, co pozbawiło ich możliwości obrony swoich praw przez fachowego pełnomocnika, a w konsekwencji skutkowało nieważnością postępowania (art. 379 pkt. 4 k.p.c.).

We wnioskach apelujący domagali się uchylenia w całości zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Elblągu.

Strona powodowa na rozprawie apelacyjnej wniosła o oddalenie apelacji pozwanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

W ocenie Sądu Apelacyjnego zasadnie wskazywali pozwani w apelacji, że zaskarżony wyrok nie może się ostać z uwagi na występującą w sprawie nieważność postępowania, mającą swą podstawę prawną w dyspozycji przepisu art. 379 pkt. 5 k.p.c. (a nie jak wadliwie wskazywali pozwani w art. 379 pkt 4 k.p.c.), a wyrażającą się pozbawieniem pozwanych możliwości obrony swoich praw przez fachowego pełnomocnika.

Wskazać na wstępie należy, że w literaturze, jak i w judykaturze na przestrzeni lat występowała rozbieżność poglądów w kwestii, kiedy występuje pozbawienie strony możności obrony wywołujące nieważność postępowania. Zróżnicowane stanowiska prezentowane w tym zakresie ewoluowały. W starszym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że pozbawienie strony możliwości obrony przysługujących jej praw prowadzące do nieważności postępowania polega na odjęciu jej w postępowaniu sądowym, wbrew jej woli, całkowitej możności podejmowania, albo świadomego zaniechania czynności procesowych zmierzających do ochrony jej sfery prawnej (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1961r., 3 CR 953/60, Nowe Prawo 1963 nr 1, s. 117 i wyrok z dnia 20 stycznia 1966 r., II PR 371/65 OSNCP 1966 nr 10, poz. 172).

Pogląd ten doznał modyfikacji w nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, które przyjmuje, że pozbawienia strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. nie należy wiązać wyłącznie z sytuacją całkowitego wyłączenia strony od udziału w postępowaniu. Zachodzi ona także wówczas, gdy z powodu uchybienia przez sąd przepisom postępowania, strona wbrew swojej woli została faktycznie pozbawiona możliwości obrony swoich praw w jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji i to bez względu na to, czy takie działanie strony mogłoby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 468/08, LEX nr 515415; z dnia 1 kwietnia 2011r., II PK 248/10, LEX nr 898418).

Niezmienne i niekwestionowane jest natomiast stanowisko Sądu Najwyższego, które Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę podziela, że stwierdzenie nieważności postępowania wymaga rozważenia, czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek, strona mogła bronić swoich praw.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania, pozwani w dniu 18 maja 2016r. ustanowili pełnomocnika - radcę prawnego J. K. do reprezentowania ich w niniejszej sprawie. Stosowny dokument najpierw drogą elektroniczną, a następnie drogą pocztową przesłali do Sądu Okręgowego w Elblągu wraz z zaświadczeniem Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. z treści którego wynikało, iż ustanowiony przez nich pełnomocnik przebywa od 25.06.2016r w szpitalu. Sąd I instancji dokumentami tymi (tak nadesłanymi w drodze elektronicznej jak i pocztą, dysponował w dniu rozprawy (vide protokół rozprawy k. 204). Sąd meriti mimo tych dokumentów w dniu 31 maja 2016r. procedował dalej w sprawie uznając, że pozwani zostali zawiadomieni o rozprawie i wydał zaskarżone orzeczenie. Takiego działania nie można uznać za prawidłowe.

Należy wskazać, że sąd I instancji w pisemnym uzasadnieniu wyroku nie odniósł się do zaistniałej sytuacji, jak i nie przedstawił oceny wskazanych wyżej i dołączonych do akt tych dokumentów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że Sąd I instancji uchybił przepisom prawa procesowego – art. 214 k.p.c., które to uchybienia mogły mieć wpływ na wynik postępowania, realizując tym samym dyspozycję art. 379 pkt. 4 k.p.c.

O ile można by uznać, że pozwani nie usprawiedliwili swojej nieobecności na rozprawie i były w związku z tym podstawy do pominięcia dowodu z ich przesłuchania i dalej procedowania bez ich udziału, o tyle nie można tej samej zasady odnieść do ich pełnomocnika.

Pamiętać należy, że w modelu postępowania kontradyktoryjnego ranga rozprawy jest szczególnie istotna i prawo do udziału w rozprawie należy do podstawowych uprawnień strony, i możliwości prezentowania swego stanowiska tak osobiście, a w sytuacji ustanowienia pełnomocnika za jego pośrednictwem. Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 214 § 1 k.p.c. rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania albo, jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Przyczyny odroczenia rozprawy, wymienione w art. 214 k.p.c. odnoszą się także do pełnomocnika procesowego (por. wyrok SN z dnia 6 października 1995 r., I CRN 150/95, LEX nr 50551). Zgodnie z orzecznictwem Sądów Apelacyjnych, między innymi Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 11 maja 2004r., I ACa 1647/03, (LEX nr 127031), rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku, pod nieobecność pełnomocnika procesowego strony na rozprawie, np. wywołanej kolizją terminu rozprawy, z terminami innych rozpraw, o której pełnomocnik procesowy strony zawiadomił sąd, wskazując jednocześnie na niemożność ustanowienia substytuta, stanowi uchybienie sądu skutkujące uznaniem, że strona została pozbawiona możności udowodnienia swoich racji i obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Tym bardziej niemożliwość stawienia się pełnomocnika na rozprawę z powodów zdrowotnych (przebywania w szpitalu) musi być uznana za przeszkodę, której nie może on przezwyciężyć. W takiej sytuacji nie jest niezbędnym warunkiem uznania przez sąd nieobecności pełnomocnika na rozprawie z powodu choroby za usprawiedliwioną, złożenie zaświadczenia od lekarza sądowego. Nie zawsze bowiem możliwe będzie uzyskanie takiego zaświadczenia przez pełnomocnika z właściwym wyprzedzeniem, np. z powodu nagłości choroby i jej skutków, godzin urzędowania lekarza sądowego, czy pobytu w szpitalu (tak było w niniejszej sprawie) lub innym miejscu uniemożliwiającym to, albo innych uwiarygodnionych przyczyn. Uwiarygodnienie przez pełnomocnika lub stronę, którą profesjonalny pełnomocnika reprezentuje faktu jego choroby uniemożliwiającej stawienie się do sądu zaświadczeniem lekarskim wystawionym przez lekarza nie będącego lekarzem sądowym powinno było stanowić przyczynę odroczenia rozprawy w świetle treści art. 214 k.p.c. - wbrew odmiennemu stanowisku Sądu I instancji. W ocenie sądu II instancji istniała dostatecznie wykazana podstawa do odroczenia rozprawy w dniu 31 maja 2016r. albowiem znana była Sądowi przeszkoda, dla której pełnomocnik pozwanych nie mógł stawić się na rozprawie.

Mając na względzie przytoczone okoliczności, Sąd Apelacyjny z mocy art. 386 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością, tj. w zakresie od rozprawy z dnia 31 maja 2016 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Elblągu, na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSA Zbigniew Merchel SSA Dorota Gierczak SSA Jakub Rusiński