Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Wojciech Wołoszyk

Sędziowie: SO Elżbieta Kala

SO Artur Fornal (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2018 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z powództwa J. H. i M. P.

przeciwko (...) w P.

na skutek zażalenia powodów na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 21 listopada 2017 r. (sygn. akt VIII GC 4014/17)

p o s t a n a w i a:

oddalić zażalenie.

Artur Fornal Wojciech Wołoszyk Elżbieta Kala

Sygn. akt VIII Gz 211/17

UZASADNIENIE

Powodowie J. H. i M. P. w pozwie skierowanym przeciwko (...) domagali się ustalenia, że wierzytelności pozwanego z tytułu sprzedaży energii elektrycznej i usługi dystrybucji za okres od 28 lutego 2015 r. do 31 października 2015 r. wynikające z faktur VAT (korekta) nr : (...) na kwotę 1.372,42 zł, (...) na kwotę 1.325,62 zł, (...) na kwotę 1.318,01 zł, (...) na kwotę 1.220,90 zł, (...) na kwotę 1.470,28 zł, (...) na kwotę 1.465,42 zł, (...) na kwotę 1.149,36 zł oraz (...) na kwotę 1.263,51 zł - uległy przedawnieniu. Jednocześnie powodowie wnieśli o udzielenie zabezpieczenia dochodzonego roszczenia poprzez zakazanie pozwanemu wstrzymania dostarczania energii elektrycznej do nieruchomości powodów położonej w B. przy ul. (...) do czasu prawomocnego zakończenia niniejszego postępowania.

W uzasadnieniu powodowie podnieśli, że z pozwanym łączy ich umowa o świadczenie usługi kompleksowej polegającej na sprzedaży energii elektrycznej wraz z usługą dystrybucji energii elektrycznej m.in. dla potrzeb nieruchomości położonej w B. przy ul. (...), a z tego tytułu a powodowie zobowiązani są do odbioru energii i zapłaty należności za świadczoną usługę - w miesięcznym okresie rozliczeniowym. Należności z tego tytułu, wynikające z przesyłanych przez pozwanego faktur VAT, są przez powodów regulowane na bieżąco. W marcu 2017 r. powodowie otrzymali od pozwanej faktury korygujące VAT za okres od dnia 28 lutego 2015 r. do dnia 28 lutego 2017 r., dotyczące korekty należności z tytułu sprzedaży energii elektrycznej oraz usługi dystrybucji, wynikających z otrzymanych wcześniej i zapłaconych już przez powodów faktur. Jako przyczynę korekty pozwany podał fakt częściowego jedynie rozliczenia za ww. okres wynikającego z błędnego zaprogramowania licznika energii elektrycznej. W ocenie powodów obciążenie takie jest bezpodstawne, niezależnie jednak od powyższego roszczenia pozwanego z tego tytułu uległy już 2-letniemu przedawnieniu, skoro powinien on stwierdzić prawidłowość działania układu pomiarowego niezwłocznie po jego zainstalowania tj. najwcześniej w miesiącu kwietniu 2013 r., a ww. faktury korygujące dotyczą sprzedaży energii elektrycznej zrealizowanej w okresie od lutego 2015 r. do października 2015 r. (art. 120 § 1 w zw. z art. 554 k.c.). Interes prawny w wystąpieniu z powództwem o ustalenie powodowie uzasadnili tym, że innym pozwem nie mogą dochodzić ochrony prawnej, a jego celem jest uzyskanie w trybie art. 189 k.p.c. wyroku ostatecznie rozstrzygającego istniejący między stronami spór, dotyczący tego czy pozwany może domagać się zapłaty należności za sporny okres. Pozwany nie wystąpił dotąd o zapłatę tej należności na drogę sądową, powodowie zaś chcą uniknąć niepewności w tym zakresie, a w szczególności możliwego wstrzymania dostawy energii elektrycznej. Uzasadniając interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia powodowie podnieśli, że pozwany – pomimo, że ma świadomość iż roszczenie jest sporne – nie występuje z pozwem o zapłatę, ale chcąc wymusić na powodach zapłatę tej należności wskazuje, że jeżeli nie nastąpi zapłata w wyznaczonym przez niego terminie to wstrzyma dostawę energii elektrycznej do nieruchomości powodów. Powodowie w obiekcie tym wynajmują lokale użytkowe innym podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, w tym hurtowni mięsa, wstrzymanie zatem dostawy prądu elektrycznego przez pozwanego spowoduje poważne straty w majątku najemców, których pokrycia w ramach roszczeń odszkodowawczych będą się domagali od powodów, a w konsekwencji także rozwiązanie zawartych umów najmu. W ocenie powodów żądane zabezpieczenie nie obciąży pozwanego ponad potrzebę, ponieważ powodowie regularnie i terminowo regulują wszystkie swoje bieżące zobowiązania z tytułu dostarczania energii elektrycznej.

Postanowieniem z dnia 21 listopada 2017 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił wniosek powodów o udzielenie zabezpieczenia.

W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji wskazał, dokonując wstępnej oceny tego roszczenia z punktu widzenia obowiązujących przepisów prawa, że roszczenie powodów nie zostało uprawdopodobnione. Pozew oparto na regulacji art. 189 k.p.c., zgodnie z którą powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny, powodowie zaś uzasadnili jego istnienie przewidzianym przez przepis art. 117 § 2 k.c. uprawnieniem dłużnika do uchylenia się od obowiązku zaspokojenia roszczenia, które uległo przedawnieniu. Odwołując się do motywów wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 maja 2017 r., I ACa 9/17 (LEX nr 2308676), Sąd Rejonowy przyjął, że pozytywne rozstrzygniecie żądania ustalenia przedawnienia roszczenia wobec powoda nie doprowadzi do definitywnego zakończenia sporu między stronami. Nie stałoby ono na przeszkodzie wytoczeniu powództwa przez wierzyciela, a dodatkowo wiązałoby inny sąd jedynie w kwestii przedawnienia roszczenia, co jednak nie przesądzałoby o treści orzeczenia w sprawie o zapłatę, chociażby wobec możliwości uwzględnienia przez sąd zarzutu nadużycia prawa (art. 5 k.c.). Przyjmując wątpliwość występowania interesu prawnego powodów, Sąd Rejonowy nie badał istnienia drugiej przesłanki zabezpieczenia z art. 730 ¹ § 1 i 2 k.p.c., tj. interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczeniu.

Zażalenie na to postanowienie złożyli powodowie, którzy zarzucili naruszenie art. 730 ¹ § 2 k.p.c., a na tej podstawie wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia i udzielenie zabezpieczenia zgodnie z wnioskiem lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Skarżący podnieśli, że w pozwie przedstawili podstawę faktyczną powództwa – powołując się na faktury korygujące wystawione przez pozwanego za okres wsteczny – ponad dwuletni od daty, kiedy pierwotnie wystawione były faktury VAT za pobraną energię elektryczną. Wystawienie tych faktur za okresy wsteczne nastąpiło z powodu nienależytego wykonania przez pozwanego umowy łączącej strony, polegającego na nieprawidłowym podłączeniu licznika energii elektrycznej. Powodowie podnieśli, że obecnie mają oni uprawnienie, aby uchylić się od zaspokojenia przedawnionego roszczenia (art. 117 § 2 k.c.). Rozważania Sądu Rejonowego co do dochodzenia ewentualnych roszczeń przez pozwanego, skarżący uznali za bezprzedmiotowe, skoro taki pozew nie został dotąd wniesiony. Powodowie podnieśli także, że zabezpieczenie ma zapewnić tymczasową ochronę prawną wierzycielowi przed utratą możliwości zaspokojenia jego roszczenia lub wykonalności orzeczenia w przyszłości – do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Wskazali ponadto na istnienie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, w sytuacji gdy wstrzymanie przez pozwanego dostaw energii elektrycznej postawi powodów w sytuacji przymusowej – zostaną oni zmuszeni do zapłaty kwot wynikających z faktur korygujących, których ewentualny zwrot będzie niemożliwy z uwagi na ograniczenie wynikające z art. 411 § 3 k.c.

W piśmie z dnia 14 listopada 2017 r. powodowie oświadczyli, że precyzują żądanie pozwu, domagając się ustalenia, że wierzytelności pozwanego z powyższego tytułu, wynikające z opisanych wyżej korygujących faktur VAT uległy przedawnieniu, a powodowie mają prawo do uchylenia się od obowiązku zaspokojenia powyższych roszczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie strony powodowej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd odwoławczy co do zasady podziela i przyjmuje za własną przyjętą przez Sąd pierwszej instancji ocenę braku uprawdopodobnienia dochodzonego roszczenia (art. 730 ¹ § 1 k.p.c. a contrario). Podnieść należy, że zasadność roszczenia pozwu, opartego na opisanych wyżej twierdzeniach, podlegać będzie ostatecznej weryfikacji w toku procesu (zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 stycznia 2014 r., V ACz 1061/13, LEX nr 1428110), jednak już na tym etapie postępowania stwierdzić można, że ewentualne ustalenie przez Sąd – czego, po sprecyzowania żądania, domagają się obecnie powodowie – iż wierzytelności pozwanego, wynikające z ww. faktur korygujących, uległy przedawnieniu, z czego wynikać ma uprawnienie powodów do uchylenia się od obowiązku ich zaspokojenia ( zob. k. 49-50 akt), nie mogłoby uchylić w sposób definitywny stanu niepewności w stosunkach pomiędzy stronami.

Chociaż przepisy o przedawnieniu mają charakter stabilizujący stosunki prawne i gwarantują ich pewność, a ustawowym skutkiem upływu terminu przedawnienia jest powstanie po stronie tego, przeciw komu przysługuje roszczenie, uprawnienia do uchylenia się od jego zaspokojenia (art. 117 § 2 k.c.), to jednak nie budzi wątpliwości, że wykonanie tego uprawnienia następuje poprzez podniesienie przez dłużnika, w razie wytoczenia przeciwko niemu powództwa, zarzutu o charakterze peremptoryjnym (niweczącym). Dopiero bowiem w przypadku skutecznego podniesienia takiego zarzutu, w procesie wszczętym przez wierzyciela, sąd nie może przyznać mu ochrony, co skutkować musi oddaleniem powództwa i niemożnością przymusowej realizacji przedawnionego roszczenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2016 r., I CNP 21/15, LEX nr 2050667).

W zobowiązaniu przedawnionym dłużnik ma jednak w dalszym ciągu obowiązek świadczenia, więc jeśli uczyni mu zadość, świadczenie jest należne i nie podlega zwrotowi (art. 411 pkt 3 k.c.). Natomiast to uprawniony nie ma kompetencji do żądania od organów państwa, aby użył przymusu w celu skłonienia zobowiązanego do powinnego zachowania. Ów brak kompetencji właściwy organ uwzględnia jednak wyłącznie na stosowny zarzut pozwanego, a uprawnienie do podniesienia takiego zarzutu nie może być wykonywane poza procesem (zob. P. Machnikowski [w:] Kodeks cywilny. komentarz, red. E. Gniewek, Wydawnictwo C.H. Beck, t. 1, Wydanie 8, Warszawa 2017, nb 8 do art. 117). Co więcej, ponieważ roszczenie przedawnione nadal istnieje, stan przedawnienia nie mógłby stanowić o braku interesu prawnego w ustaleniu istnienia takiego roszczenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 lutego 2009 r., I CSK 332/08, LEX nr 500176). Zgodzić się trzeba również z poglądem, że w sytuacji odwrotnej – tj. prawomocnego ustalenia pomiędzy stronami upływu terminu przedawnienia roszczenia – nie przesądziłoby to następnie o oddaleniu powództwa wierzyciela w sytuacji, gdyby zdecydował się on na wystąpienie z pozwem o zapłatę, także i z tego względu, że sąd orzekający w takiej sprawie mógłby nie uwzględnić zarzutu przedawnienia, gdyby jego podniesienie uznał za nadużycie prawa (art. 5 k.c.; por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 maja 2017 r., I ACa 9/17, LEX nr 2308676).

Wskazać ponadto trzeba, że powództwo o ustalenie (art. 189 k.p.c.) nie ma w zasadzie, jak chcą tego powodowie, charakteru zapobiegawczo-prewencyjnego, lecz jego zasadność zależy wyłącznie od wykazania przez powoda konkretnego interesu prawnego w żądanym ustaleniu stosunku prawnego lub prawa. Występuje on w szczególności wtedy, gdy istnieje obiektywna niepewność co do istnienia stosunku prawnego lub prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., III CSK 138/11, LEX nr 1109267). Tymczasem w niniejszej sprawie strona powodowa domaga się udzielenia zabezpieczenia roszczenia dotyczącego, w istocie rzeczy, realizacji uprawnienia (skorzystania z zarzutu przedawnienia), z jakiego mogłaby ona dopiero skorzystać w przyszłym procesie. W ocenie Sądu odwoławczego w takim przypadku ingerencję organu państwowego w treść stosunku prawnego łączącego strony – mającą polegać na unormowaniu praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania (art. 755 § 1 pkt 1 k.p.c.) – uznać należy za niedopuszczalną, byłaby ona bowiem sprzeczna z istotą i charakterem instytucji przedawnienia.

Niezależnie od powyższego trzeba także podnieść, że z pisma pozwanego z dnia 24 lipca 2017 r. wynika, iż wzywając powodów do zapłaty spornej należności, wskazał on, iż niezastosowanie się do tego wezwania spowoduje wstrzymanie dostarczania energii elektrycznej na podstawie art. 6b ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 220 ze zm.). Z regulacji art. 6c ust. 1 i art. 6d ust. 1 ww. ustawy wynika jednak, że już samo złożenie przez odbiorcę do przedsiębiorstwa energetycznego, we właściwym trybie, reklamacji w przedmiocie wstrzymania dostarczania energii z powodu zaległości płatniczych (art. 6b ust. 3 ww. ustawy) tamuje możliwość wstrzymania dostaw, ewentualnie skutkuje obowiązkiem ich wznowienia. W ocenie Sądu odwoławczego wyłączona jest tym samym również możliwość uznania, aby powodowie uprawdopodobnili interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia (art. 730 ¹ § 2 k.p.c. a contrario).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

Artur Fornal Wojciech Wołoszyk Elżbieta Kala