Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Barbara Bojakowska

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2018 r. w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa G. C. i A. Z.

przeciwko M. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 31 sierpnia 2017 r. sygn. akt I C 1142/16upr.

I . zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten tylko sposób, że obniża kwotę zasądzoną na rzecz powodów z 1634,77 złotych do kwoty 776,82 ( siedemset osiemdziesiąt sześć 82/100) złotych, obniża kwotę od której należą się odsetki za opóźnienie z 1424,77 zł do 566,82 (pięćset sześćdziesiąt sześć 82/100) złotych oraz obniża kwotę z tytułu kosztów procesu z 1247 zł do 599 ( pięćset dziewięćdziesiąt dziewięć) złotych, oddalając powództwo w pozostałej części;

II. oddala apelację w pozostałej części

III. znosi wzajemnie miedzy stronami koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

IV. przyznaje adwokatowi K. M. wynagrodzenie w kwocie 369 (trzysta sześćdziesiąt dziewięć) złotych brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, które wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Sieradzu.

Syg. akt I Ca 542)17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Sieradzu zasadził od M. Z. na rzecz G. C., A. Z. i A. G. 1634,77 zł z odsetkami umownymi od 20 września 2016 r. oraz 1200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Przyznał także wynagrodzenie dla pełnomocnika pozwanego ustanowionego z urzędu.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, który zaskarżył go w całości zarzucając mu:

- naruszenie art. 720 § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędna wykładnię polegające na przyjęciu, ze strony łączyła ważna umowa pożyczki oraz , że bezspornym jest fakt zawarcia jej przez strony,

- naruszenie przepisów prawa procesowego – art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny materiału dowodowego w postaci dokumentów , w szczególności uznanie, że konstrukcja umowy pożyczki nie jest sprzeczna z zasadą swobody umów, nie narusza ekwiwalentności świadczeń, a dodatkowa umowa , to jest obowiązkowe ubezpieczenie w (...) nie ma charakteru pozornego a opłaty za te usługę w stosunku do wartości umowy nie są rażąco wygórowane, co spowodowało uznanie zawartej pożyczki za ważną mimo, że była to czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W konsekwencji podniesionych zarzutów wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie stancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację powodowie wieźli o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja jest częściowo uzasadniona, chociaż nie wszystkie jej zarzuty są trafne.

Na wstępie należy zaznaczyć, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń na podstawie zebranego w sprawie materiału, które Sąd Okręgowy w całości podziela i przyjmuje za własne.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutów skarżącego naruszenia przepisów postępowania, - art. 233 k.p.c. dopiero bowiem w oparciu o niewadliwe ustalenia można rozważać prawidłowe zastosowanie prawa materialnego.

Skarżący błędnie zarzuca Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa procesowego, które dotyczy ustaleń faktycznych przez niego samego nie kwestionowanych, to jest faktu zawarcia umowy, jej warunków i zakresu wykonania umowy przez obie strony.

Natomiast zarzuty jakie zostały przedstawione przez skarżącego na uzasadnienie naruszenia prawa procesowego stanowią w istocie zarzut błędu subsumpcji, czyli nieprawidłowego zastosowania prawa materialnego, to jest błędne przyjęcie, że postanowienia umowy zawartej między stronami nie są nieważne z powodu ich sprzeczności z zasadni współżycia społecznego – art. 353 ¹ k.c.

Odnosząc się zatem do naruszenia prawa materialnego należy podzielić zarzut apelującego co do zasady, że sąd pierwszej instancji naruszył ten przepis nie uznając, postanowień umowy w zakresie umowy dodatkowej ubezpieczenia za nieważne.

Przepis art. 353 ¹ k.c. deklarując swobodę zawierania umów, wskazuje jednocześnie, że treść lub cel swobodnie ułożonego stosunku prawnego nie może sprzeciwiać się między innymi zasadom współżycia społecznego. W rezultacie zastrzeganie w umowie pożyczki między konsumentem a osoba prowadzącą działalność gospodarczą w formie udzielania pożyczek, opłaty prowizji w wysokości przekraczającej faktyczną wartość udzielonej pożyczki, nie mającej uzasadnienia ani w wysokości poniesionych kosztów, czy też zmuszanie do zawarcia umowy dodatkowej ubezpieczenia, która nie chroni w żadnym wypadku interesów pożyczkobiorcy, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W realiach sporu pozwanemu udzielono pożyczki w kwocie 3000 zł, przy czym kwota 916 zł stanowić miała prowizja za udzielnie pożyczki (200 zł) i opłata związana z udzieleniem zabezpieczenia 816 zł., natomiast łączna suma kosztów uzyskania pożyczki w tym odsetki , to 1568,29 zł.

Dla oceny umowy stron w kontekście przesłanek przepisów art. 58 § 2 k.c i art. 353 ¹ k.c. miarodajne jest porównanie wartości świadczenia, które ze względu na wysokość ustalonych kosztów dodatkowych powód zamierzał uzyskać, ze świadczeniem, jakie pozwany uzyskał w wyniku jej zawarcia. Rażące zachwianie ekwiwalentności świadczeń przesądza zaś o sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego w z 13 października 2005 r., sygn. akt IV CK 162/05).

Zasadniczo należy zgodzić się z apelującym, że umowa ubezpieczenia zawarta przez pozwanego i związane z nią opłaty jest pozorna i stanowi faktycznie ukryte opłaty dodatkowe pobierane przez powodów. Oczywiście trafnie twierdza powodowie, ze uzyskanie zabezpieczenia spłaty kredytu jest dozwolone przez prawo, ale musi ono przede wszytki spełnić swój cel i pozostać w związku z zawartą umową pożyczki. Sąd Rejonowy dokonując oceny tej umowy i formy zabezpieczenia nie zwrócił wystarczającej uwagi na treść jej postanowień. Przede wszystkim umowa ubezpieczenia do której przystąpił pozwany dotyczyła ochrony zapłaty nie pożyczki za pozwanego na skutek jego śmierci, ale zryczałtowanych kosztów pogrzebu. Brak jest w OWU wskazania zdarzeń kiedy umowa ekspiruje, nie znajduje ona w ogóle powiązania z zawartą umową pożyczki. Nadto składka od tej umowy jest pobierana miesięcznie po 34 zł, podczas gdy powodowie pobrali od pozwanego całą kwotę z góry. Wypłata odszkodowania następowała po zajściu zdarzenia losowego objętego umową, czyli poniesienie zryczałtowanych kosztów pogrzebu, nie wiadomo kogo, ponieważ kończyła się z chwilą śmierci ubezpieczonego. Postanowienia tej umowy są tak nieostre i niejasne, że istnieją bardzo poważne wątpliwości co do jej charakteru.

Nie sposób podzielić stanowiska, pełnomocnika powodów że w uwagi na brak w dacie zawierania umowy przepisów ograniczających wysokość prowizji ważne są postanowienia umowy w tym zakresie i nie podlegają one ocenie Sądu, w zakresie zgodności umowy z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Według hipotezy art. 353 ¹ k.c. zasady współżycia społecznego ograniczają swobodę kontraktową, a art. 58 § 2 k.c. wyznacza granice dopuszczalnej treści czynności prawnej. Umowa sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest w tym zakresie bezwzględnie nieważna ze skutkiem ex tunc, a zatem zanim jeszcze dochodzi do czynienia z niej użytku (podobnie SN w wyroku z dnia 8 stycznia 2003 r. w sprawie o sygn. akt II CKN 1097/00). Zawarcie umowy ubezpieczenia jako zabezpieczenie splaty kredytu jest co do zasady możliwe, ale warunkiem jest aby spełniało swoją rolę , a nie stanowiło ukrytej opłaty dla pożyczkodawcy.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem powodów , że swoboda zawierania umów jest niczym nieograniczona i nie podlega żadnej ocenie Sądu, jeżeli tylko konsument został o nich poinformowany. Pogląd taki jest sprzeczny a treścią art. 353 ¹ k.c. i art. 385 ¹ § 1 k.c.

Pozwany jako konsument był słabszą stroną umowy i wymagał objęcia go ochroną, szczególnie w realiach rozpoznawanej sprawy. Wzorzec przeciętnego konsumenta, należycie poinformowanego i uważnego musi być definiowany w odniesieniu do konkretnej sprawy i okoliczności zawieranej umowy ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 11 lipca 2002 r I CKN1319/00 OSNC 2003/5/73).

W tych okolicznościach należało zgodzić się z poglądem apelującego, że umowa w części dotyczącej umowy ubezpieczenia jest nieważna.

Nie oznacza to jednak , ze nieważność świadczenia ubocznego powoduje nieważność całej umowy. Wniosek taki jest sprzeczny z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c.

Chybiony był także zarzut apelującego dotyczący naruszenia art. 720 k.c., ponieważ sama umowa pożyczki była ważnie zawarta, a ustalona prowizja od zawarte umowy - 200 zł mieści się w uzasadnionych kosztach jej zawarcia, i nie jest zawyżona. Natomiast nieważność umowy dodatkowej nie powoduje nieważności całej umowy.

Błędny jest jednak pogląd powodów zawarty w odpowiedzi na apelację, że koszty prowizji i zabezpieczenia stanowią świadczenie główne stron, ponieważ koszy umowy nie stanowią o jej istocie nie stanowią esecialia negotti umowy.

Uznając, że umowa ubezpieczenia była nieważna, należało przyjąć, że niesłusznie pobrano od pozwanego kwotę 816 zł, co skutkowało, że kapitał pozostały do spłaty po wypowiedzeniu umowy wynosi 493,19 zł, a nie jak chcieli tego powodowie 1309,19 zł.

Od kwoty 493,19 zł należało także policzyć odsetki za opóźnienie zgodnie z treścią umową czterokrotność stopy lombardowej NBP, co stanowi 10% , co daje kwotę 25,12 zł zamiast 67,07 za okres od 13 marca 2016 r. do 15 września 2016 r. Łącznie kapitał (493,19) oraz odsetki umowne 29, 12 i za opóźnienie 25,12 zł dają kwotę 566,82 zł, a powiększone o koszty windykacji 210 zł, daje kwotę podlegającą zasądzeniu - 776,82 zł.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy, zmienił zaskarżony wyrok obniżając zasądzoną kwotę zgodnie w powyższymi wyliczeniami na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., a w dalszej części oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za pierwszą instancje orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 stosownie do wygranej. Powodowie wygrali sprawę w 47,5 %, a ponieśli koszty w wysokości i 1247 zł, co oznacza, że należało zasądzić na ich rzecz kwotę 599 zł, zamiast 1247 zł.

O koszach procesu za drugą instancję orzeczono na podstawie art. 100 zd.1, znosząc pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego, ponieważ pozwany wygrał sprawę w 53 %, a koszty za jego pełnomocnika ponosi Skarb Państwa.

Wynagrodzenie dla pełnomocnika pozwanego ustalono w oparciu o § 8 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z 3 października 2016 r. ( Dz. U. z 2016 poz. 1714)