Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2013 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa Spółdzielczej Kasy (...)

(...) z siedzibą w G.

przeciwko A. O., M. W. i P. W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie

z dnia 25 kwietnia 2013 r., sygnatura akt I C 405/11/S

1.  oddala apelację;

2.  koszty postępowania odwoławczego pomiędzy stronami wzajemnie znosi.

UZASADNIENIE

Powódka Spółdzielcza Kasa(...)z siedzibą w G., pozwem z dnia 8 grudnia 2010 roku wniosła o orzeczeniem nakazem zapłaty, że pozwani A. O., M. W. i P. W. mają zapłacić solidarnie powódce kwotę 34.186,46 złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości wynoszącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powódka wniosła również o zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu swego żądania powódka wskazała, iż w ramach prowadzonej przez siebie działalności zawarła w dniu 30 czerwca 2008 roku z K. O. umowę pożyczki na kwotę 22.500 złotych. W dniu 6 września 2008 roku pożyczkobiorca zmarł nie regulując należności wynikającej z zawartej umowy. Powódka wskazała, iż zgodnie z § 29 Regulaminu Udzielania Kredytów i P. (...), roszczenie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z chwilą śmierci pożyczkobiorcy. Nadto powódka podniosła, iż spadkobiercami ustawowymi powołanymi w pierwszej kolejności do dziedziczenia po zmarłym są jego dzieci: J. W. (1) oraz małoletni K. O.. Jednakże wobec odrzucenia przez J. W. (1) spadku, jej udział przeszedł na jej dwóch synów – M. W. i P. W.. W uzasadnieniu pozwu wskazano także, iż na dochodzoną kwotę składa się kapitał pożyczki w wysokości 22.195,81 złotych oraz odsetki karne wynikające z zaległości w spłacie rat, naliczone od kwoty całego niespłaconego kapitału od dnia następującego po dniu wypowiedzenia umowy przez powoda, a także odsetki naliczone zgodnie z treścią umowy – łącznie 11.990,65 złotych. W związku z powyższym pozwani stali się w ten sposób dłużnikami solidarnymi powódki, wobec czego powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym z dnia 15 grudnia 2010 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie, Wydział I Cywilny uwzględnił powództwo orzekając zgodnie z żądaniem pozwu.

Sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty został wniesiony przez wszystkich pozwanych. M. W. zaskarżył nakaz zapłaty w całości i zarzucił bezzasadność roszczenia powódki. Oświadczył nadto, iż nie utrzymywał ze spadkodawcą kontaktów, zaś sprawa o nabycie spadku nie została przeprowadzona.

W imieniu małoletniego pozwanego P. W., J. W. (1) zaskarżył nakaz zapłaty w całości, wskazując, iż małoletni nie utrzymywał kontaktu z K. O..

Imieniem małoletniego A. O. sprzeciw złożyła jego matka J. W. (2). W jego uzasadnieniu wskazała, iż spadkobierca nie interesował się synem, który nie posiada własnego majątku, jest uczniem szkoły podstawowej i nie ma możliwości zdobycia sumy odpowiadającej pozostawionym przez zmarłego długom.

W piśmie procesowym z dnia 17 sierpnia 2011 roku, pozwany M. W. wniósł o oddalenie powództwa i podniósł, iż zgodnie z punktem 14 umowy pożyczki konsumenckiej nr (...) zawartej pomiędzy powódką a K. O., zabezpieczenie tej umowy stanowiła cesja z umowy ubezpieczenia ATUT BIS, wobec tego świadczenie z umowy pożyczki zostało z pewnością spełnione przez ubezpieczyciela. M. W. wskazał na potrzebę przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po K. O., co pozwoli na definitywne określenie kręgu spadkobierców. Pozwany zarzucił również, iż zastrzeżenie odsetek w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP należy uznać za niezgodne z zasadami współżycia społecznego, zaś w przypadku uwzględnienia powództwa wniósł o zastrzeżenie prawa powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności w toku postępowania egzekucyjnego. Pismo procesowe o niemal identycznej treści złożył również pozwany P. W..

W odpowiedzi na sprzeciw pozwanego z dnia 31 sierpnia 2011 roku powódka wniosła o nieuwzględnienie sprzeciwu. Wskazała, iż pozwani są powołani do spadku w pierwszej kolejności i nie budzi wątpliwości fakt, iż są następcami prawnymi K. O.. Nadto podniosła, iż nie ma obowiązku wykazania postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, iż osoba określona przez nią jako następca prawny zmarłej strony jest jej spadkobiercą. Powódka przedstawiła również sposób naliczania odsetek karnych a także wyjaśniła, iż na dochodzoną kwotę składają się również koszty wezwań do zapłaty w wysokości 412 złotych. Nadto wskazano, iż spadkobierca co do zasady wchodzi w sytuację prawną w jakiej znajdował się spadkodawca, a dziedziczeniu podlegają prawa i obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych. Powódka podniosła okoliczność, iż wobec nie odrzucenia spadku w wymaganym terminie, nastąpiło proste przyjęcie spadku przez pozwanych, zaś dochodząc zwrotu pożyczki, powódka miała obowiązek wykazania jedynie faktu zawarcia tej umowy.

W kolejnych pismach procesowych pozwani: M. W. oraz P. W. reprezentowany przez J. W. (1) podnieśli, iż zachodzi wobec nich brak legitymacji procesowej biernej, zaś ewentualne dziedziczenie po zmarłym nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza.

Wobec skierowania przez powódkę do Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym K. O., postanowieniem z dnia 13 lutego 2012 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie, zawiesił postępowanie do czasu prawomocnego zakończenie postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.

Postanowieniem z dnia 16 marca 2012 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie stwierdził, iż spadek po K. O. nabyli ma podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza: syn A. O. w ½ części, oraz wnukowie: M. W. i P. W. po ¼ części.

W związku z powyższym, Sąd I instancji podjął zawieszone postępowanie.

W piśmie procesowym z dnia 7 lutego 2013 roku pozwany P. W. podniósł, iż klauzula § 29 regulaminu udzielania pożyczek i kredytów(...), wskazująca, że w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot kredytu staje się wymagalne z dniem ustania członkostwa, a więc w chwili śmierci pożyczkobiorcy jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, przez co stanowi niedozwoloną klauzulę w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c. i jako taka nie wiąże pozwanego. W związku z powyższym jego zdaniem wypowiedzenie umowy nie nastąpiło i strony pozostają nią nadal związane. Pozwany wskazał także, iż odsetki karne zostały nieprawidłowo naliczone i w istocie stanowią niższą kwotę, niż ta wskazana przez powódkę. Nadto P. W. zarzucił, iż roszczenie powódki o zapłatę kwoty 412 złotych tytułem kosztów windykacyjnych jest niezasadne. Tej samem treści pismo zostało złożone przez M. W..

Powódka w kolejnym piśmie oświadczyła, iż ubezpieczyciel podjął decyzję odmowną w przedmiocie wypłaty świadczenia z tytułu zgonu pożyczkodawcy. Nadto podniosła, iż postanowienia statutu i regulaminu stanowiące o wymagalności całej pożyczki z chwilą śmierci pożyczkobiorcy stanowią powielenie treści ustaw i są zgodne z prawem.

Sąd I instancji zasądził od pozwanych solidarnie kwotę 33.837,46 złotych wraz z odsetkami w wysokości żądanej przez powódkę od dnia 17 stycznia 2011 roku, zastrzegając, iż odpowiedzialność wszystkich pozwanych ogranicza się do wartości czynnego stanu masy spadkowej po zmarłym K. O.. W pozostałej części zaś powództwo oddalił.

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach prawnych:

Spółdzielcza Kasa (...) z siedzibą w G. udzieliła K. O. w dniu 30 czerwca 2008 roku pożyczki w kwocie 22.500 złotych. W dniu 6 września 2008 roku pożyczkobiorca zmarł nie spłaciwszy wcześniej żadnej z rat. Zgodnie z postanowieniami umowy, w chwili śmierci całość pożyczki stała się wymagalna. Spadkobiercami zmarłego zostali: A. O. w ½ , M. W. w ¼ i P. W. w ¼ , którzy odziedziczyli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Towarzystwo Ubezpieczeń (...) odmówiło wypłaty świadczenia z tytułu zgonu K. O., bowiem zgon ten nie nosił cech nieszczęśliwego wypadku, zawału serca lub udaru mózgu, a w związku z tym zdarzenie to nie było objęte zakresem ubezpieczenia.

Sąd I instancji wskazał, iż powyższy stan faktyczny w istocie pozostawał bezsporny pomiędzy stronami, zaś spór tyczył poglądów prawnych i skutków prawnych zaistniałych zdarzeń. Okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy znalazły potwierdzenie w przeprowadzonych dowodach z dokumentów, które nie były kwestionowane przez strony i jako takie nie budziły wątpliwości Sądu I instancji.

Sąd Rejonowy wskazał, iż pozwani jako następcy prawni zmarłego K. O. weszli także w ogół obowiązków spadkodawcy. Wobec faktu, iż K. O. nie zwrócił zaciągniętej pożyczki, ten obowiązek spoczywa na jego spadkobiercach. Sąd uznał, iż wysokość karnych odsetek od przeterminowanych należności była prawidłowo zastrzeżona, gdyż nie przekroczyła ona wysokości odsetek maksymalnych oraz, że powódka dokonała ich prawidłowego wyliczenia. Sąd I instancji wskazał także, iż od skapitalizowanych odsetek można naliczać odsetki maksymalne od dnia wniesienia o nie powództwa. Za niesłuszny Sąd Rejonowy uznał zarzut, iż roszczenie o zwrot pożyczki nie stało się wymagalne z chwilą śmierci pożyczkobiorcy, w związku z czym § 29 regulaminu udzielania pożyczek i kredytów (...) im (...) nie stanowi niedozwolonej klauzuli umownej. Natomiast zarzut pozwanych o zastrzeżeniach umownych opłat windykacyjnych stanowiących w istocie klauzule abuzywne Sąd I instancji uznał za zasadny w kwocie 350 złotych. Sąd wskazał, iż zastosował przepis art. 319 k.p.c. na skutek czego, zastrzegł pozwanym możliwość powoływania się na ograniczenie ich odpowiedzialności. Sąd nie obciążył pozwanych P. W. i M. W. kosztami procesu, zaś wobec A. O. zastosował przepis art. 100 k.p.c. obciążając go w całości kosztami procesu.

Od powyższego wyroku apelację złożyła powódka, zaskarżając go w części co do punktu I w zakresie orzeczenia ograniczającego odpowiedzialność pozwanych do wartości stanu czynnego spadku po K. O.. Wyrokowi temu powódka zarzuciła naruszenie przepisu postępowania, a to art. 319 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na ograniczeniu odpowiedzialności pozwanych za dług spadkowy po K. O.. W następstwie tak sformułowanych zarzutów powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I poprzez zastrzeżenie pozwanym prawa powoływania się na ograniczenie odpowiedzialności za dług spadkowy do wartości stanu czynnego spadku po zmarłym K. O. w miejsce orzeczenia o ograniczeniu odpowiedzialności pozwanych „do wartości czynnego stanu masy spadkowej po zmarłym w dniu 6 września 2008 roku w K. K. O.”. Nadto powódka wniosła o stwierdzenie oczywistego naruszenia art. 319 k.p.c. na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz o zasądzenie od pozwanych solidarnie kosztów postępowania odwoławczego.

Skarżący zarzucił, iż ograniczenie odpowiedzialności pozwanych do wartości stanu czynnego spadku jest oczywiście nieprawidłowe, gdyż na podstawie przepisu art. 319 k.p.c., Sąd posiada jedynie kompetencje do zastrzeżenia na rzecz pozwanych prawa powoływania się przez nich na ograniczoną odpowiedzialność za dług spadkowy.

Postanowieniem z dnia 8 lipca 2013 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie dokonał sprostowania pkt I sentencji wyroku w ten sposób, że w miejsce słów: „zastrzegając, iż odpowiedzialność wszystkich pozwanych ogranicza się do wartości czynnego stanu masy spadkowej po zmarłym” wpisuje słowa: „zastrzegając wszystkim pozwanym prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości czynnego stanu masy spadkowej po zmarłym”.

W odpowiedzi na apelację powódki, pozwany M. W. wniósł o umorzenie postępowania apelacyjnego i zwolnienie go w całości od zwrotu kosztów postępowania odwoławczego. Skarżący wskazał, iż sprostowanie sentencji wyroku z dnia 25 kwietnia 2013 roku zgodnie z interesem powódki w powiązaniu z brakiem innych zarzutów apelacyjnych co do prawidłowości tego orzeczenia skutkuje zbędnością postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powódki jakkolwiek zawierała słuszne zarzuty co do pierwotnego brzmienia zaskarżonego wyroku okazała się bezzasadna wobec jego prawomocnego sprostowania zgodnie z żądaniem apelującego.

Powyższy wyrok w zaskarżonym zakresie zapadł na podstawie poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż zasadniczo Sąd jest związany wydanym przez siebie orzeczeniem, co oznacza, iż nie może go uchylić lub zmienić – poza wypadkami przewidzianymi w ustawie, ani też w żaden sposób modyfikować jego brzmienia. Jednakże wyjątek od tej zasady przewiduje m. in. przepis art. 350 k.p.c., który reguluje tzw. rektyfikację orzeczenia sądowego, a konkretnie umożliwia sprostowanie z urzędu przez Sąd orzekający niedokładności, błędów rachunkowych lub innych oczywistych omyłek. Instytucja sprostowania wyroku służy bowiem przywróceniu rzeczywistej woli składu orzekającego, ilekroć zachodzi pewna niezgodność pomiędzy rzeczywistą wolą i wiedzą a ich wyrażeniem na piśmie. Redakcja tego przepisu pozwala stwierdzić, iż wszystkie wymienione powyżej wady orzeczenia charakteryzuje ich oczywistość, która wyznacza granicę przedmiotowej dopuszczalności sprostowania, wyrażającej się w tym, że sprostowanie nie może prowadzić do merytorycznej zmiany orzeczenia. Oczywistość omyłki wynika z jej samej natury, bądź z porównania orzeczenia z uzasadnieniem. Podkreślić należy, iż omyłka to widoczne wbrew zamierzeniu Sądu, niewłaściwe użycie wyrazu, widocznie mylna pisownia, błąd gramatyczny albo nie zamierzone opuszczenie jednego lub więcej wyrazów (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 1995 roku, sygn. akt: III CZP 55/95). Kodeks stwarza sądowi możliwość dokonania sprostowania wyroku w każdym czasie z urzędu.

Zgodnie z treścią przepisu art. 319 k.p.c., jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Tylko wówczas, gdy powoływanie się na ograniczenie odpowiedzialności zostało zastrzeżone w tytule wykonawczym, dłużnik może z tego prawa skorzystać. Jest to kodeksowa zasada ograniczenia egzekucji obowiązująca na mocy art. 837 k.p.c.

Wskazać należy, iż pomimo błędnego sformułowania punktu I wyroku jako „zastrzegając, iż odpowiedzialność wszystkich pozwanych ogranicza się do wartości czynnego stanu masy spadkowej” zamiast „zastrzegając wszystkim pozwanym prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości czynnego stanu masy spadkowej”, Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku na karcie 288 (t. II) prawidłowo wskazał, iż „stosując przepis art. 319 k.p.c. zastrzegł pozwanym możliwość powoływania się na ograniczenie ich odpowiedzialności”. Jakkolwiek zgodzić by się można z apelującym, że dokonanie sprostowania punktu I sentencji zaskarżonego orzeczenia przez Sąd I instancji doprowadziło do jego merytorycznej zmiany, to rozstrzygniecie to wobec braku zaskarżenia przez strony uprawomocniło się, co czyni apelację bezzasadną skutkując jej oddaleniem na mocy art. 385 k.p.c.

Na marginesie wskazać należy, że -jak słusznie zarzuciła skarżąca- przepis art. 319 k.p.c. nie przewiduje możliwości odgórnego ograniczenia przez Sąd odpowiedzialności pozwanych za dług spadkowy. Kreuje on bowiem prawo do powołania się na takie ograniczenie, zaś od pozwanych zależy, czy w toku postępowania egzekucyjnego zdecydują się na powołać na przysługujące im mocą wyroku prawo, czy też nie. Słusznie zarzuciła skarżąca, iż brzmienie sentencji wyroku (sprzed jego sprostowania) zobowiązywało organ egzekucyjny do prowadzenia egzekucji ograniczonej do stanu czynnego spadku bez względu na to, czy pozwani w toku egzekucji powołają się na przysługujące im uprawnienie.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił wniosku apelującej o stwierdzenie oczywistego naruszenia prawa i w związku z tym o zwrot uiszczonej opłaty od apelacji. Przepis art. 79 ust. 1 pkt 1 lit e) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zezwala na zwrot całej opłaty od apelacji, jednakże konieczną przesłanką uwzględnienia takiego wniosku jest uwzględnienie środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenie takiego naruszenia przez sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy. W niniejszej sprawie, w ocenie Sąd Okręgowego nie doszło do oczywistego naruszenia prawa przez Sąd I instancji. Naruszenie prawa jest oczywiste, gdy występuje sprzeczność z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami prawa, jeżeli wadliwość zaskarżonego orzeczenia jest zauważalna bez konieczności dokonywania jego głębszej analizy (zob. orzeczenia SN z dnia 19 marca 1947 r., C III 149/47, OSN 1948, nr 1, poz. 12 oraz z dnia 20 maja 1999 r., II UZ 58/99, OSNAPiUS 2000, nr 15, poz. 602). Omawiany przepis jest wyjątkiem od zasady wyrażonej w art. 113 ustawy oraz w art. 98 § 1 k.p.c., zwalniającym strony - w zakresie unormowanym - od finansowych konsekwencji oczywistego naruszenia prawa przez sąd. Z tej przyczyny opłat od skutecznych środków odwoławczych nie ponosi docelowo żadna ze stron; ani strona skarżąca, ani jej przeciwnik procesowy (uczestnik). Ponosi je wyłącznie Skarb Państwa (A. Górski, L. Walentynowicz, Koszty Sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny, Oficyna 2008).

Z uwagi na oddalenie apelacji, (powód nie zdecydował się na jej cofnięcie mimo sprostowania wyroku zgodnie z jego żądaniem) oraz brak wykazania poniesienia kosztów postępowania apelacyjnego przez stronę przeciwną Sąd Okręgowy zniósł wzajemnie koszty postępowania apelacyjnego pomiędzy stronami, na podstawie art. 100 k.p.c.

ref. SSR Maciej Rejzerewicz