Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2018 r. w Krakowie

sprawy z wniosku M. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji wnioskodawcy M. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 kwietnia 2016 r. sygn. akt V U 1866/15

I.  u c h y l a zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz M. P. kwotę 30 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 999/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 1 czerwca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił M. P. wznowienia postępowania zakończonego decyzją z dnia 31 sierpnia 2012 r., którą ustalono, iż wnioskodawca podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą.

Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2016r. Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił odwołanie M. P. od decyzji z dnia 1 czerwca 2015r. Sąd Okręgowy ustalił, iż M. P. prowadził działalność gospodarczą w okresie od 1 lutego 2000 r. do dnia 29 grudnia 2011 r. . Nie dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych jako ubezpieczony i płatnik z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W dniu 31 sierpnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. wydał decyzję stwierdzającą, że M. P. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu we wskazanym wyżej okresie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Od decyzji tej M. P. nie odwołał się. Kolejną decyzją z dnia 2 grudnia 2012 r. znak (...)Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. ustalił ubezpieczonemu podstawę wymiaru składek za wskazany okres prowadzenia działalności gospodarczej. Od decyzji tej ubezpieczony odwołał się, jednakże postanowieniem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 11 kwietnia 2013 r. sygn. akt VI U 198/13 postępowanie zostało umorzone. Pismem z dnia 10 maja 2015 r. skierowanym do organu rentowego M. P. wniósł o wznowienie postępowania, jednakże nie przedłożył nowych dowodów i nie ujawnił nowych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które miałyby wpływ na jej wydanie.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie od decyzji odmawiającej wznowienia postępowania z dnia 1 czerwca 2015r. jest bezzasadne. Sąd wskazał, iż zgodnie z art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie. Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9 osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Art. 12 ust 1 stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Zdaniem Sądu Okręgowego M. P. nie wykazał przesłanek warunkujących wznowienie postępowania przewidzianych w art. 83a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ponieważ nie przedłożył żadnego nowego dowodu w sprawie, ani też nie ujawnił okoliczności istniejących przez wydaniem decyzji z dnia 31 sierpnia 2012 r., które miałyby wpływ na ustalenie podlegania przez niego obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu oraz rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Skarżący w toku postępowania przedłożył szereg dokumentów, z których wynika jego aktualny stan zdrowia, poziom osiąganych przez niego dochodów i wysokość jego miesięcznych wydatków i zobowiązań. W niniejszym stanie faktycznym przedłożone przez skarżącego dokumenty nie mogły być przez organ rentowy potraktowane jako nowe dowody istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na ustalone tą decyzją zobowiązanie. Sytuacja materialna skarżącego i jego stan zdrowia zobrazowane w przedłożonych dokumentach nie mają wpływu na rozstrzygnięcie w przedmiocie podlegania przez niego ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie. Tym samym wszczęcie postępowania w oparciu o przedłożone przez M. P. dokumenty w ocenie Sądu Okręgowego było niedopuszczalne.

W apelacji M. P. domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i wznowienia postępowania w sprawie ustalenia podlegania ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Podnosił, że działalność gospodarcza nie została faktycznie przez niego podjęta, nie rozpoczęto planowanej produkcji nawozów organicznych i ich sprzedaży. Prowadzenie działalności gospodarczej uniemożliwiły mu sytuacja rodzinna i zły stan zdrowia, który był również przyczyną braku odwołania od decyzji dnia 31 sierpnia 2012r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Rozpoznanie apelacji wymaga w pieszej kolejności odwołania się do samego wniosku z dnia 10 maja 2015r. o wznowienie postępowania zakończonego ostateczną decyzją z dnia 31 sierpnia 2012r. o podleganiu przez wnioskodawcę ubezpieczeniom społecznym tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w latach 2000 - 2011. We wniosku tym M. P. powołał się na trzy (dołączone do wniosku) zaświadczenia Naczelnika Urzędu Skarbowego w S. z dnia 7 maja 2015r. dotyczące wysokości podatku dochodowego wnioskodawcy, tym z tytułu działalności gospodarczej za lata 2004 - 2011. Do wniosku dołączył również deklaracje dla podatku od towarów i usług za lata 2000 - 2003. Twierdził też, iż podlegał w tym okresie ubezpieczeniom z tytułu wykonywania umów zlecenia. We wniosku o wznowienia domagał się analizy tych dokumentów, które w jego ocenie miały uzasadniać tezę, iż działalności gospodarczej nie prowadził i „oddawał zwykle puste deklaracje”.

W zaskarżonej decyzji z dnia 1 czerwca 2015r. poza przytoczeniem treści w/w decyzji z dnia 31 sierpnia 2012r. oraz przepisów ustawy 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, organ rentowy odnosząc do samego wniosku o wznowienie stwierdził, że wnioskodawca zwrócił się o ponowną analizę dokumentów, „nie przedkładając nowych dowodów, które miałyby wpływ na zmianę decyzji”. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji nie odniesiono się jednak w żaden sposób do konkretnych dowodów (dokumentów dołączonych do wniosku), do ich treści oraz okoliczności podnoszonych we wniosku. W ocenie Sądu Apelacyjnego w świetle takiego uzasadnienia zaskarżonej decyzji nie sposób przyjąć, że Zakład rozpoznał istotę sprawy. Zgodnie z art. 83a ust. 1 ustawy z 13 października 1998r. (Dz. U. 2017 poz. 1778) o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawy systemowej) prawo lub zobowiązanie stwierdzone decyzją ostateczną ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przez wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie. Sprawa w przedmiocie ustalenia prawa lub zobowiązania rozstrzygnięta ostateczną decyzją może być zatem wszczęta ponownie po przedstawieniu nowych dowodów lub ujawnieniu okoliczności istniejących przed jej wydaniem, które mają wpływ na ustalenie, zwolnienie z obowiązku lub rozmiar nałożonego ciężaru. Ten wyjątkowy tryb, przewidziany w art. 83a ust. 1 ustawy systemowej, jest właściwy w postępowaniu przed organem ubezpieczeń społecznych, jako szczególny i odrębny od wznowienia postępowania administracyjnego na podstawie art. 145 k.p.a. Rozwiązanie to tworzy wyłom w zasadzie trwałości decyzji ostatecznych i jest instytucją o charakterze szczególnym. Celem tej instytucji jest ponowne rozstrzygnięcie o prawach czy obowiązkach, które powstały ex lege, w sytuacji gdy ujawnione zostaną nowe dowody lub okoliczności mające wpływ na prawo lub obowiązek. W świetle tego przepisu przesłanki wznowienia to ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji, ale nie zostały przez organ rentowy uwzględnione przy jej wydawaniu. Pojęcie nowości odnosi się natomiast do dowodów, które mogą powstać także po wydaniu decyzji, jednak muszą dotyczyć okoliczności istniejących przed jej wydaniem. W postępowaniu wywołanym wnioskiem o wznowienie, organ rentowy powinien zatem dążyć do ustalenia czy przedłożone dowody albo ujawnione okoliczności mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, a w konsekwencji wpływ na prawo lub zobowiązanie stwierdzone poprzednią decyzją. Dlatego nie można przyjąć, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoznał wniosek w trybie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej, jeśli w ogóle nie odniósł do treści nowych dowodów (dokumentów) i okoliczności powołanych we wniosku o wznowienie. W przedmiotowej sprawie Zakład w uzasadnieniu decyzji nawet nie wskazał jakie to nowe dowody przedłożył wnioskodawca oraz na jakie okoliczności się powołuje. Również Sąd pierwszej instancji w żaden sposób nie odniósł się do konkretnych dowodów dołączonych do wniosku o wznowienie (zaświadczeń Naczelnika Urzędu Skarbowego o wysokości podatku dochodowego oraz deklaracji podatku VAT) oraz okoliczności, na które powołał się wnioskodawca. Analiza tych dowodów i okoliczności w świetle art. 83a ust.1 ustawy systemowej pod katem ich wpływu na istnienie stosunku ubezpieczeniowego stwierdzonego poprzednią decyzją z dnia 31 sierpnia 2012r. nie powinna mieć miejsca po raz pierwszy dopiero na etapie postępowania apelacyjnego. Reasumując, Zakład rozpoznając wniosek w trybie art. 83a ust. 1 ustawy systemowej, powinien ocenić poszczególne, konkretne dowody (dokumenty), na które powołuje się wnioskodawca oraz ocenić podnoszone przez niego okoliczności pod kątem, czy mają one z punktu widzenia odpowiednich przepisów prawa materialnego wpływ na podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie objętym decyzją z dnia 31 sierpnia 2012r.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd drugiej instancji może - stosownie do art. 477 ^14a k.p.c. - uchylając wyrok sądu drugiej instancji, uchylić także objętą nim decyzję organu rentowego i przekazać sprawę bezpośrednio temu organowi do ponownego rozpoznania. Przepis ten służy rozwiązywaniu sytuacji, w których - ze względu na zakres kompetencji sądu ubezpieczeń społecznych - przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia uchybień popełnionych przez organ rentowy. Przepis art. 477 ^14a k.p.c. nie ma samodzielnego bytu i jego zastosowanie wymaga w pierwszej kolejności spełnienia warunków z art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c., czyli zaistnienia przesłanek uzasadniających uwzględnienie apelacji przez uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2011 r., I UZ 33/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 274; z dnia 19 listopada 2013 r., I UZ 40/13, LEX nr 1555391; z dnia 27 listopada 2014 r., III UZ 12/14, LEX nr 1628950). W przedmiotowej sprawie przede wszystkim to organ rentowy nie rozpoznał istoty sprawy. Organy orzecznicze w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zobowiązane są do szczególnej staranności przy ocenie sedna sporu. Uwaga ta dotyczy w szczególności organu rentowego, który powinien zweryfikować pismo wszczynające postępowanie i dołączone do niego dokumenty tak, aby odzwierciedlić jego prawdziwy sens i rozstrzygnąć o istocie sprawy. Wniosek ubezpieczonego oraz powołane w nim okoliczności i nowe dowody powinny zatem znajdować odzwierciedlenie w decyzji oraz jej uzasadnieniu. Skoro przepis art. 477 ^14a k.p.c. upoważnia także do uchylenia decyzji organu rentowego, to zakłada, że również na etapie postępowania administracyjnego może dojść do nierozpoznania istoty sprawy. Gdy organ rentowy nie rozpoznał istoty sprawy, Sąd drugiej instancji jest zatem uprawniony, aby przekazać sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio temu organowi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 2017 r. III UZ 8/17).

Zauważyć jeszcze należy, iż z przekazanych Sądowi akt administracyjnych nie wynika dokładnie kiedy wnioskodawca przedłożył organowi rentowemu kolejne dokumenty (poza wymienionymi wniosku z dnia 10 maja 2015r.). Zakład bowiem przekazał do Sądu jedynie kserokopie akt, wśród których znajdują dokumenty w postaci deklaracji VAT za cały niemal okres objęty decyzją z dnia 31 sierpnia 2012r. Ponownie rozpoznając sprawę organ rentowy powinien ocenić od katem przesłanek do wznowienia postępowania z art. 83a ust.1 ustawy systemowej oprócz dokumentów dołączonych do wniosku, również i te dokumenty.

Wobec powyższego na zasadzie art. 477 ^14a k.p.c. Sąd orzekł jak w punkcie I wyroku. O kosztach postępowania (punkt II) orzeczono zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, zasądzając od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy zwrot kosztów postępowania na które składała się opłata od apelacji (art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych j.t. Dz. U. z 2016 r. poz. 623).

Agata Pyjas – Luty Dariusz Płaczek Bożena Lichota