Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 05 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

W składzie:

Przewodniczący SSO Monika Popielińska

o rozpoznaniu w dniu 05 marca 2018 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek odwołania J. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 29 czerwca 2017 r. nr (...)

Zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje pozwany organ rentowy do ustalenia wysokości kapitału początkowego ubezpieczonego J. R. z uwzględnieniem do podstawy wymiaru składek premii z funduszy premiowych wypłaconych ubezpieczonemu w latach 1982-1986 z tytułu zatrudnienia w Zakładzie Rolnym (...) .

SSO Monika Popielińska

Sygn. akt VII 4104/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 26 czerwca 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ponownie ustalił wysokość kapitału początkowego ubezpieczonego J. R., na dzień 1 stycznia 1999 roku, w wysokości 149.786,12 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony J. R. domagał się jej zmiany poprzez uwzględnienie wypłat z funduszu premiowego za lata 1982 – 1986, uzyskiwanych z tytułu pracy w Zakładzie Rolnym (...).

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Żadna ze stron w pierwszym piśmie procesowym nie wniosła o przeprowadzenie rozprawy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W okresie od 16 listopada 1974 roku do 14 października 1994 roku ubezpieczony J. R. był zatrudniony w Zakładzie Rolnym (...), na stanowisku specjalisty ds. produkcji.

Tytułem wypłat z funduszu premiowego, w ramach powyższego zatrudnienia, ubezpieczony otrzymał następujące kwoty:

- za 1982 rok – 4341 zł,

- za 1983 rok – 7574 zł,

- za 1984 rok – 3463 zł,

- za 1985 rok – 33589 zł,

- za 1986 rok – 33589 zł.

Okoliczności bezsporne, nadto vide: zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu – k. 24 i 25 akt ZUS.

Decyzją z 25 marca 2003 roku pozwany ustalił wysokość kapitału początkowego ubezpieczonego, na dzień 1 stycznia 1999 roku, w wysokości 152.626,43 zł.

Przy obliczeniu kapitału początkowego pozwany uwzględnił wypłaty z funduszu premiowego za lata 1982 – 1986, uzyskiwane przez ubezpieczonego z tytułu pracy w Zakładzie Rolnym (...).

W dniu 22 czerwca 2017 roku ubezpieczony wniósł o ponowne ustalenie kapitału początkowego.

Zaskarżoną decyzją z 26 czerwca 2017 pozwany ponownie ustalił wysokość kapitału początkowego ubezpieczonego, na dzień 1 stycznia 1999 roku, w wysokości 149.786,12 zł.

Przy obliczeniu kapitału początkowego pozwany nie uwzględnił wypłat z funduszu premiowego za lata 1982 – 1986, uzyskiwanych przez ubezpieczonego z tytułu pracy w Zakładzie Rolnym (...).

Pozwany wskazał w powyższej decyzji, iż w 1982 roku fundusz premiowy podlega wliczeniu do 30 czerwca 1982 roku, w okresie od 30 czerwca 1982 roku do 31 grudnia 985 roku fundusze premiowe nie podlegają w liczeniu, natomiast w 1986 roku fundusz premiowy podlega wliczeniu, jeżeli wypłata funduszu nastąpiła po 29 grudnia 1986 roku.

Okoliczności bezsporne, nadto vide: decyzje – k. 47 – 48, 57 – 58 akt ZUS, wniosek – k. 53 akt ZUS.

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny był w całości bezsporny, a wobec treści dokumentów zawartych w aktach sprawy, w tym w aktach ubezpieczeniowych, których wiarygodność nie była kwestionowana w trakcie postępowania przez żadną ze stron, również niewątpliwy, co zwalniało Sąd z dalszego postępowania dowodowego.

Odwołanie ubezpieczonego J. R. należało uwzględnić.

Zgodnie z treścią przepisu art. 148 ¹ § 1 k.p.c., Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przypadkach, o których mowa w § 1, sąd wydaje postanowienia dowodowe na posiedzeniu niejawnym (§ 2). Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo (§ 3).

W okolicznościach niniejszej sprawy wystąpiły przesłanki określone w cytowanym powyżej przepisie art. 148 ¹ k.p.c., uzasadniające wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, ponieważ po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów Sąd uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W szczególności, żadna ze stron w pierwszym piśmie procesowym nie wniosła o przeprowadzenie rozprawy, stan faktyczny w sprawie był bezsporny, a strony zajęły stanowiska w sprawie na piśmie.

Istota sporu sprowadza się do oceny, czy pozwany, przy obliczaniu kapitału początkowego ubezpieczonego, zasadnie nie uwzględnił wypłat z funduszu premiowego za lata 1982 – 1986, uzyskiwanych z tytułu pracy w Zakładzie Rolnym (...).

Stosownie do treści przepisu art. 173 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2017 roku, poz. 1373 ze zm.), dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (ust. 2).

Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 1 stycznia 1999 roku (ust. 3).

Zgodnie z treścią przepisu art. 174 ust. 1 ww. ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Zgodnie z treścią § 74 rozporządzenia z dnia 28 czerwca 1982 r. Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz dostosowania przepisów ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych do specyfiki niektórych przedsiębiorstw - w brzmieniu pierwotnym (1982.07.31 Dz.U. 1982 Dz.U. Nr 22, poz. 156)

W przedsiębiorstwach handlu zagranicznego, w związku z ich specyficzną działalnością, mogą być tworzone następujące fundusze:

1) fundusz ryzyka handlowego,

2) dewizowy fundusz ubezpieczeń,

3) fundusz akwizycyjny.

W brzmieniu obowiązującym od 12 kwietnia 1984 r. (Dz.U. 1984 Nr 20, poz. 95 t.j.) § 74 ww. rozporządzenia stanowił, iż przez roczne wynagrodzenie pracowników, o którym mowa w § 57 ust. 6 pkt 3, rozumie się wydatki pieniężne poniesione bezpośrednio przez przedsiębiorstwo na opłacenie pracy wykonywanej przez pracownika na rzecz przedsiębiorstwa. Do wynagrodzenia tego nie zalicza się równowartości świadczeń w naturze lub ekwiwalentów za te świadczenia, nagród jubileuszowych, premii eksportowych i innych wynagrodzeń nie wynikających z przepisów układu zbiorowego pracy.

Natomiast w brzmieniu obowiązującym od 20 czerwca 1986r. (Dz.U. 1986 Nr 23, poz. 113 t.j.) § 74 ww. rozporządzenia stanowił, iż:

1. Przedsiębiorstwo może ze środków funduszu załogi tworzyć fundusz premiowy.

2. Przedsiębiorstwo może uzupełniać z funduszu załogi zakładowy fundusz socjalny i zakładowy fundusz mieszkaniowy.

Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1986 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz dostosowania przepisów ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych do specyfiki niektórych przedsiębiorstw (Dz.U. Nr 47, poz. 229), wydanym na podstawie art. 3 ust. 6, art. 4 ust. 3, art. 7 ust. 3, art. 24 ust. 4, art. 42 ust. 1 pkt 6 oraz art. 43 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1986 r. Nr 8, poz. 44 i Nr 39, poz. 192) oraz art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 1960 r. o zmianach właściwości w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, rent, zaopatrzeń i opieki społecznej (Dz.U. Nr 20, poz. 119, z 1972 r. Nr 11, poz. 81, z 1974 r. Nr 39, poz. 231 i Nr 47, poz. 280, z 1985 r. Nr 20, poz. 85 i z 1986 r. Nr 33, poz. 165) i art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym (Dz.U. Nr 3, poz. 7 i z 1976 r. Nr 40, poz. 235) zarządzono, co następuje:

§ 1 W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 czerwca 1982 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz dostosowania przepisów ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych do specyfiki niektórych przedsiębiorstw (Dz.U. z 1986 r. Nr 23, poz. 113) wprowadzono się następujące zmiany:

5) § 74 otrzymał brzmienie:

,, § 74. 1. Przedsiębiorstwo gospodarki rolnej oraz państwowe gospodarstwo rolne uiszcza składki na ubezpieczenie społeczne pracowników w wysokości 14% od:

1) wynagrodzeń wypłaconych w ciężar kosztów,

2) premii i nagród wypłaconych z funduszu załogi do wysokości 50% wypłat indywidualnych, nie wyższej jednak niż kwota stanowiąca 12-krotność najniższego miesięcznego wynagrodzenia pracowników uspołecznionych zakładów pracy w dniu wypłaty,

2. Składki od wypłat, o których mowa w ust. 1 pkt 2, obciążają fundusz załogi.

3. Minister Finansów refunduje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych różnicę między składką na ubezpieczenie społeczne pracowników obliczoną od wypłat, o których mowa w ust. 1, według stawki powszechnie obowiązującej a obliczoną w sposób określony w ust. 1.”.

Zgodnie z § 2 ww. rozporządzenia, § 1 pkt 5 wszedł w życie z dniem ogłoszenia, 30 grudnia 1986 roku.

W uchwale z 1 września 2010 roku, sygn. akt II UZP 6/10, lex nr 599444, Sąd Najwyższy przesądził, iż wypłacone w latach 1970-1976 premie z funduszu premiowego w Państwowych Gospodarstwach Rolnych podlegają, ze względu na obowiązek opłacania składki na cele emerytalne na podstawie ustawy z 23.1.1968 r. o funduszu emerytalnym (Dz.U. Nr 3, poz. 7 ze zm.), uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury i renty (art. 15 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Sąd rozpoznający podziela powyżej wyrażony pogląd Sądu Najwyższego w całości, przy czym poniżej wskazuje na dokonaną przez Sąd Najwyższy wykładnię przepisów (podzielając ją również w całości), która doprowadziła do przyjęcia poglądu o uwzględnianiu premii z funduszu premiowego w Państwowych Gospodarstwach Rolnych do podstawy wymiaru świadczeń.

Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6.

Zgodnie z tym ostatnim, na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Nie budzi wątpliwości, że zawarte w tych przepisach pojęcie „ubezpieczenia emerytalne i rentowe" to ubezpieczenia, o których mowa w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 4 pkt 12 ustawy), a więc ubezpieczenia przewidziane od 1 stycznia 1999 r. w przepisach ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ponieważ art. 15 ust. 1 i 6 umożliwia ustalanie podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych z okresów poprzedzających tę datę, to niewątpliwie pojęcie ubezpieczenia społecznego i składki na to ubezpieczenie należy odnosić do okresu, w którym podstawa wymiaru składki była (powinna być) ustalana, przy uwzględnieniu obowiązującego w tym czasie stanu prawnego. Potwierdza to § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. (obowiązującego nadal na mocy art. 194 ustawy o emeryturach i rentach w zakresie niesprzecznym z jej przepisami), w myśl którego przy ustalaniu czy istnieje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne od określonych składników wynagrodzeń, stosuje się przepisy obowiązujące w okresie, z którego wynagrodzenie jest uwzględniane w podstawie wymiaru.

Istotą problemu jest to, czy obowiązujący w spornym okresie system ubezpieczenia społecznego obejmował ubezpieczenie na wypadek starości (emerytalne) niezależnie od wyodrębnienia w poszczególnych aktach prawnych pojęcia składki na ubezpieczenie społeczne i składki na cele emerytalne. Jeżeli bowiem obowiązujący wówczas system przezorności na wypadek ryzyka starości miał taki właśnie charakter, to nie ma żadnych istotnych i racjonalnych argumentów, aby składki na cele emerytalne nie uznać de facto za składkę na ubezpieczenie społeczne.

Wykładnia językowa art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach oraz obowiązujących w spornym okresie przepisów mogłaby istotnie prowadzić do rozłącznego traktowania składki na ubezpieczenie społeczne i składki na cele emerytalne, a w konsekwencji do wniosku, że wynagrodzeń stanowiących podstawę wymiaru tej drugiej nie uwzględnia się w podstawie wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych, jeżeli równocześnie wynagrodzenia te nie stanowiły podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne. Taki rezultat wykładni jest jednak wątpliwy już o tyle, że oznaczałby w istocie wyłączenie z obowiązującego w rozpatrywanym okresie systemu ubezpieczenia społecznego tej części, która była finansowana składką na cele emerytalne i uznanie jej za inną niż ubezpieczenie społeczne formę przezorności na wypadek starości, lub - idąc dalej - wyłączenie również z tego systemu części składki na ubezpieczenie społeczne opłacanej przez pracodawcę i zasilającej fundusz emerytalny utworzony ustawą z dnia 23 stycznia 1968 r. W konsekwencji można by dojść do budzącego sprzeciw wniosku, iż fundusz emerytalny nie był częścią systemu ubezpieczenia społecznego. Ponieważ wykładnia językowa wydaje się w tej sytuacji mało przydatna, konieczne staje się zastosowanie innych metod interpretacyjnych, przede wszystkim historycznej, systemowej i funkcjonalnej.

Obowiązująca nadal po drugiej wojnie światowej ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 51, poz. 396 ze zm.) określała w art. 1 następujące rodzaje ubezpieczeń: na wypadek choroby i macierzyństwa (pkt 1), na wypadek niezdolności do zarobkowania lub śmierci osoby ubezpieczonej wskutek wypadku w zatrudnieniu lub choroby zawodowej (pkt 2 lit. a) oraz wskutek wszelkich przyczyn, w tym starości (pkt 2 lit. b w związku z art. 154 ust. 3), a składki opłacane były na poszczególne rodzaje ubezpieczeń społecznych (art. 217 i nast.). Ustawa z dnia 1 marca 1949 r. o zmianie niektórych przepisów o ubezpieczeniach społecznych (Dz.U. Nr 18, poz. 109 ze zm., zwana dalej ustawą zmieniającą) w art. 1 zniosła odrębność finansową ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa, ubezpieczenia od wypadków i chorób zawodowych oraz ubezpieczenia emerytalnego robotników i pracowników umysłowych, powierzając zarządzanie wspólnym funduszem tych ubezpieczeń Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (ust. 1) oraz wprowadziła jedną składkę łączną na wymienione wyżej ubezpieczenia (ust. 2). Nie budzi więc wątpliwości, że składka ta objęła również dotychczasowe ryzyko zabezpieczenia na wypadek starości, określone w ustawie zmieniającej jako ubezpieczenie emerytalne. Kolejnych istotnych zmian w omawianym zakresie dokonano dekretem z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 30, poz. 116 ze zm.), który wyłączył z ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym ryzyko na wypadek starości, stanowiąc w art. 1, że powszechne zaopatrzenie emerytalne stanowi system obowiązkowego zabezpieczenia pracowników i ich rodzin i jest realizowane z funduszów państwowych, tworzonych ze składek opłacanych przez zakłady pracy, bez jakichkolwiek potrąceń z wynagrodzenia pracowników. W ramach tego systemu pracownikom przysługiwała między innymi renta starcza (art. 3 pkt 1). Można z tego zasadnie wyprowadzić wniosek, że opłacana przez pracodawcę i „zintegrowana" pod względem finansowym składka na ubezpieczenia społeczne obejmowała nadal ubezpieczenie emerytalne, nazywane przez ustawodawcę od 1954 r. zaopatrzeniem emerytalnym, gdyż terminologię tę zachowano również w ustawie z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) i kolejnej ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Ustawą z dnia 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym utworzono fundusz emerytalny z przeznaczeniem na wypłatę emerytur, rent i innych pieniężnych świadczeń emerytalnych przewidzianych dla pracowników i ich rodzin oraz przysługujących również innym osobom, w tym między innymi żołnierzom zawodowym, funkcjonariuszom MO i straży więziennej (art. 1 ust. 1 i 2 ustawy oraz § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 1968 r. w sprawie pokrywania wydatków na zaopatrzenie emerytalne niektórych osób, Dz.U. Nr 31, poz. 205 ze zm.). Na rzecz tego funduszu „przekierowano" z budżetu część opłacanej przez zakłady pracy składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości 8,5% podstawy jej wymiaru (art. 2 pkt 1) oraz wprowadzono obowiązek opłacania przez pracownika składki na cele emerytalne w wysokości 3% wynagrodzenia (art. 2 pkt 2 i art. 3 ust. 1 pkt 1). Fundusz emerytalny został zniesiony z dniem 1 stycznia 1987 r., a jego aktywa i pasywa przejęte przez nowopowstały Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (art. 25 ust. 1 i art. 39 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, tekst pierwotny: Dz.U. Nr 42, poz. 202; jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.). W tej ostatniej ustawie unormowano, że ubezpieczenie społeczne zapewnia ubezpieczonym i członkom ich rodzin świadczenia pieniężne z tworzonych na ten cel funduszów, obejmując między innymi świadczenie emerytalne (art. 1 i 2), a dochodami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są między innymi składki na ubezpieczenie społeczne, które w przypadku pracowników opłacają zakłady pracy z własnych środków za okres trwania ubezpieczenia społecznego każdego pracownika (art. 26 i art. 31 ustawy w pierwotnym brzmieniu). W § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1987 r. w sprawie zgłaszania pracowników do ubezpieczenia społecznego oraz składek na to ubezpieczenie (Dz.U. Nr 37, poz. 211 ze zm.) określono wysokość łącznej składki na ubezpieczenie społeczne pracowników.

W tej sytuacji nie powinno budzić zastrzeżeń stwierdzenie, że utworzony ustawą z dnia 23 stycznia 1968 r. fundusz emerytalny został w istocie wyodrębniony z dotychczasowego wspólnego funduszu ubezpieczeń społecznych finansowanego łączną składką i obejmującego również ubezpieczenie emerytalne. Wątpliwości mogą się natomiast rodzić na tle odrębnego potraktowania przez prawodawcę składki na ubezpieczenia społeczne i składki na cele emerytalne nie tylko w przepisach tej ustawy, ale również rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1968 r. w sprawie podstawy wymiaru i wysokości składki na cele emerytalne oraz rozporządzenia Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 19 sierpnia 1968 r. w sprawie obliczania podstawy wymiaru emerytury lub renty, zasiłków z ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa oraz składek na ubezpieczenia społeczne. Faktycznie, na pierwszy rzut oka mogłoby to stwarzać wrażenie, że składka na cele emerytalne nie była składką na ubezpieczenie społeczne i nie zaliczała się do funkcjonującego wówczas systemu ubezpieczeń społecznych. Istotne jest zatem określenie, po pierwsze - w jakiej relacji pozostawała składka na ubezpieczenia społeczne do składki na cele emerytalne i jakie miejsce miały obie składki w systemie finansowania świadczeń na wypadek zajścia określonych ryzyk, w tym ryzyka starości oraz po drugie - jakiej nazwy w stosunku do tego systemu należałoby użyć.

Niewątpliwie zarówno składka na ubezpieczenia społeczne jak i składka na cele emerytalne zasilały fundusz emerytalny, z tym że w przypadku pierwszej z nich była to tylko część składki. Jest to oczywiste, skoro opłacana przez zakłady pracy składka na ubezpieczenia społeczne była składką łączną i obejmowała wszystkie rodzaje ubezpieczeń określonych w ustawie zmieniającej z dnia 1 marca 1949 r. Natomiast nazwanie składki opłacanej przez pracowników składką na cele emerytalne jednoznacznie określało jej przeznaczenie, którym było zasilenie wyłącznie funduszu emerytalnego. Jeżeli się nadto uwzględni, że w sytuacji zwolnienia wynagrodzenia pracowników od podatku od wynagrodzeń i składki na cele emerytalne opłacana przez zakłady praca składka na ubezpieczenia społeczne podlegała podwyższeniu, a w rezultacie większa część tej składki przekazywana była na fundusz emerytalny (§ 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 października 1972 r. w sprawie wysokości składek na ubezpieczenia społeczne, Dz.U. Nr 72, poz. 277), to zasadnie można stwierdzić, że poprzez wyodrębnienie składki na cele emerytalne doszło do podziału składki z tytułu przezorności na wypadek starości pomiędzy pracowników a uspołecznione zakłady pracy. Ryzyko to, z finansowego punktu widzenia traktowane dotychczas zbiorczo z innymi ryzykami, zostało więc potraktowane odrębnie. Jednakże zarówno część składki na ubezpieczenia społeczne opłacanej przez zakłady pracy, jak i składka na cele emerytalne opłacana przez pracowników, odprowadzane były w ramach jednego systemu ochrony ryzyka starości, nazywanego wówczas zaopatrzeniem emerytalnym, a - w kontekście ustawy zmieniającej z dnia 1 marca 1949 r. - będącego w istocie ubezpieczeniem emerytalnym.

Z uwagi na zamienne stosowanie przez ustawodawcę w omawianym okresie pojęć zabezpieczenia społecznego, zaopatrzenia emerytalnego i ubezpieczenia społecznego, należy przyjąć, że składką na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach była w spornym okresie zarówno składka na ubezpieczenia społeczne, jak i składka na cele emerytalne. W przeciwnym razie ciągłość systemowa pomiędzy aktualnym i ówczesnym systemem ubezpieczenia emerytalnego mogłaby co najwyżej istnieć w zakresie części składki opłacanej przez zakłady pracy na ubezpieczenia społeczne, ale już nie składki opłacanej przez pracowników na cele emerytalne.

Tymczasem nie budzi wątpliwości, że z powołanych wyżej aktów prawnych wynika następstwo w zakresie zabezpieczenia na wypadek starości, realizowanego w ramach ubezpieczenia emerytalnego, stanowiącego część ówczesnego systemu ubezpieczeń społecznych.

Należy tylko przypomnieć, że następcą funduszu emerytalnego stał się utworzony ustawą z dnia 25 listopada 1986 r. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, którego środki pieniężne, wierzytelności i zobowiązania przejął z dniem 1 stycznia 1999 r. fundusz emerytalny, wyodrębniony z utworzonego na mocy przepisów ustawy systemowej Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 55 pkt 1 i art. 116 ust. 1 tej ustawy).

Nie bez znaczenia jest okoliczność, że tak rozumiane ubezpieczenie emerytalne można było w spornym okresie uznać za ubezpieczenie społeczne również w znaczeniu ustrojowym. W art. 60 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 Konstytucji z 1952 r. ustrojodawca przesądził bowiem, że zabezpieczenie na wypadek starości ma mieć formę ubezpieczenia społecznego. Co prawda w przepisach tych nie określono czym jest ubezpieczenie społeczne i jakie ma mieć formy, jednakże w oparciu o samą nazwę aktów normatywnych z 1954 r., 1968 r. i 1982 r., wskazującą, że system zabezpieczenia na wypadek starości jest systemem zaopatrzeniowym, nie można twierdzić, że pozostawał on poza ubezpieczeniem społecznym w znaczeniu ustrojowym. Takiej koncepcji sprzeciwia się jednoznacznie przedstawiona wyżej ewolucja regulacji prawnych odnoszących się do ubezpieczenia emerytalnego i składki na to ubezpieczenie. Ta ostatnia była kolejno składką wyodrębnioną, następnie zintegrowaną - łączną na ubezpieczenia społeczne (w tym ubezpieczenie emerytalne) i wreszcie składką de facto podzieloną pomiędzy pracownika i zakład pracy i nazywaną składką na cele emerytalne oraz składką na ubezpieczenia społeczne. Funkcjonalnie rzecz ujmując, składka na cele emerytalne podkreślała przede wszystkim fakt opłacania jej przez pracowników uczestniczących w tworzeniu funduszu emerytalnego. Trudno natomiast przyjąć, że była to jakaś odrębna składka funkcjonującą poza ubezpieczeniem społecznym, która nie była płacona na ubezpieczenie emerytalne. Jej ustawowa nazwa nie powoduje, że przestaje to być składka na wchodzące w skład ubezpieczeń społecznych ubezpieczenie emerytalne, odprowadzana w związku z pozostawaniem w systemie emerytalnym (zaopatrzenia emerytalnego).

W konsekwencji rozdzielne potraktowanie przez ustawodawcę składki na cele emerytalne i na ubezpieczenia społeczne nie powinno mieć znaczenia dla interpretacji art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, skoro obie składki przekazywane były do funduszu emerytalnego finansującego jeden system ochrony na wypadek zajścia ryzyka starości i to niezależnie od zamiennego nazywania tego systemu przez ustawodawcę ubezpieczeniem społecznym, zaopatrzeniem emerytalnym lub zabezpieczeniem społecznym.

Uwzględniając wyniki zastosowanych metod wykładni należy zatem uznać, że dla potrzeb ustalania podstawy wymiaru emerytury na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach zasadne jest uwzględnianie w tej podstawie wynagrodzenia, od którego opłacona została składka na cele emerytalne w rozumieniu ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym.

Odnosząc powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy, w tym dokonaną wykładnię przepisów, wskazać należy, iż w spornym okresie, tj. w latach 1982 – 1986, wykładnia ta pozostaje aktualna.

Ustawodawca dopiero z dniem 30 grudnia 1986 roku w § 1 pkt 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1986 r. zmieniającym § 74 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych oraz dostosowania przepisów ustawy o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych do specyfiki niektórych przedsiębiorstw (Dz.U. Nr 47, poz. 229) expressis verbis wyraził, iż Przedsiębiorstwo gospodarki rolnej oraz państwowe gospodarstwo rolne uiszcza składki na ubezpieczenie społeczne pracowników w wysokości 14% od wynagrodzeń wypłaconych w ciężar kosztów oraz premii i nagród wypłaconych z funduszu załogi do wysokości 50% wypłat indywidualnych.

Natomiast w spornych latach 1982 – 1986 podstawę prawną potrącenia składek z wypłaconych ubezpieczonemu spornych premii stanowiły wciąż przepisy ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o funduszu emerytalnym (Dz.U. Nr 3, poz. 7 ze zm.). Mocą art. 1 ust. 1 tej ustawy utworzono fundusz emerytalny z przeznaczeniem na wypłatę emerytur i rent oraz innych świadczeń emerytalnych przewidzianych dla pracowników i ich rodzin. Zgodnie z art. 2 dochód funduszu stanowiła między innymi część opłacanej przez zakład pracy składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości 8,5% podstawy wymiaru składki oraz składka na cele emerytalne. Przepis art. 3 ustanawiał obowiązek opłacania składki na cele emerytalne w wysokości do 3% wynagrodzenia przez osoby otrzymujące wynagrodzenie ze stosunku pracy i z innych tytułów powodujących objęcie tych osób przepisami o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników (ust. 1), za wyjątkiem osób podmiotowo całkowicie zwolnionych od podatku od wynagrodzeń (ust. 2). Stosownie do § 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rada Ministrów z dnia 20 lutego 1968 r. w sprawie podstawy wymiaru i wysokości składki na cele emerytalne (Dz.U. Nr 5, poz. 29) podstawę jej wymiaru stanowiły wynagrodzenia będące podstawą obliczania podatku od wynagrodzeń i otrzymywane (między innymi) przez pracowników z tytułu stosunku pracy. Składkę tę pobierały zakłady pracy potrącając ją przy wypłacie wynagrodzenia i przekazywały łącznie ze składką na ubezpieczenia społeczne w terminie i na zasadach określonych dla tej składki (§ 4 ust. 1 rozporządzenia).

Z tego też względu dokonana przez Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale wykładnia art. 15 ustawy emerytalnej pozostaje aktualna w odniesieniu do spornych lat 1982 – 1986.

Mając powyższe na uwadze, na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z przywołanymi wyżej przepisami, Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał pozwanego do ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego z uwzględnieniem do podstawy wymiaru składek premii z funduszy premiowych wypłaconych ubezpieczonemu w latach 1982 – 1986 z tytułu zatrudnienia w Zakładzie Rolnym (...).

SSO Monika Popielińska