Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 7 marca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Elżbieta Zalewska-Statuch

Sędziowie SSO Barbara Bojakowska

SSR (del.) Mirosław Chojnacki

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 7 marca 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku J. H. (1)

z udziałem B. H., J. H. (2) i H. H. (1)

o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 9 listopada 2017 roku, sygnatura akt VIII Ns 433/17

postanawia:

oddalić apelację.

Sygn. akt I Ca 39/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Wieluniu oddalił wniosek J. H. (1) o uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w sprawie
z udziałem B. H., J. H. (2) i H. H. (1)

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

I. H., syn (...), zmarł dnia 5 marca 1980 roku
w K., gdzie ostatnio stale przed śmiercią zamieszkiwał.

W dniu 13 grudnia 1983 roku do Sądu Rejonowego w Wieluniu wpłynął wniosek H. H. (2), małżonki zmarłego I. H., o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym.

W dniu 29 grudnia 1983 roku odbyła się rozprawa przed Sądem Rejonowym
w W., w której uczestniczyła wnioskodawczyni H. H. (2) oraz J. H. (1) jako uczestnik postępowania. Pozostali uczestnicy postępowania: B. H., J. H. (2) i H. H. (1) nie stawili się na rozprawie.

Wnioskodawczyni na rozprawie podała, że w skład spadku po zmarłym mężu wchodzi gospodarstwo rolne, położone w K., o powierzchni 5,45 ha, w którym pracowała w chwili śmierci spadkodawcy. Uczestnik postępowania J. H. (1) podał,
że sam w gospodarstwie nie pracował, kwalifikacji rolniczych nie posiada, oświadczył również, że kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego nie posiadają jego bracia B., J. i H..

Postanowieniem z dnia 12 stycznia 1984 roku w sprawie sygn. akt Ns 499/83
Sąd Rejonowy w Wieluniu stwierdził, że spadek po I. H. na podstawie ustawy nabyli żona H. w 4/16 części oraz synowie B., J., J. i H.
po 3/16 części każdy z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne
w całości nabyła żona spadkodawcy H. H. (2). Postanowienie uprawomocniło się w braku jego zaskarżenia.

Aktem notarialnym z dnia 29 sierpnia 1984 roku H. H. (2), powołując się na „umowę sprzedaży, akt własności ziemi i postanowienie dotyczące stwierdzenia nabycia spadku”, gospodarstwo rolne położone w K. o powierzchni 5,45 ha przekazała nieodpłatnie synowi J. H. (1). Strony umowy przedłożyły zaświadczenie Naczelnika Gminy w K. z dnia 8 czerwca 1984 roku, stwierdzające, że J. H. (1) pracuje w gospodarstwie rolnym zbywcy i posiada kwalifikacje praktyczne
do prowadzenia tego gospodarstwa. Umowa została zawarta w trybie ustawy z dnia
14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Do aktu przedłożono także decyzję organu rentowego z dnia 20 stycznia 1984 roku
nr (...).

W dniu 19 maja 1992 roku do Sądu Rejonowego w Wieluniu wpłynął ponowny wniosek H. H. (2) o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym I. H..

W dniu 8 czerwca 1992 roku odbyła się rozprawa przed Sądem Rejonowym
w W., w której uczestniczyła wnioskodawczyni H. H. (2) oraz J. H. (1), J. H. (2) i B. H. jako uczestnicy postępowania. H. H. (1) nie stawił się na rozprawie.

Wnioskodawczyni na rozprawie podała, że w skład spadku po zmarłym mężu nie wchodzi gospodarstwo rolne. Uczestnik postępowania B. H. wskazał,
że jest to nieprawda, gdyż w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne o powierzchni 2,47 ha, położone w K..

Wnioskodawczyni na pytanie Sądu zaprzeczyła, aby przekazała gospodarstwo rolne za rentę. Podała, że w dacie śmierci męża pracowała w gospodarstwie rolnym, a dzieci w tym gospodarstwie pomagały, zaś kwalifikacje teoretyczne do prowadzenia gospodarstwa rolnego posiadają J. i B. H.. Oświadczyła nadto, że syn H. w chwili śmieci ojca był studentem uczelni wyższej.

J. H. (2) na rozprawie podał, że bezpośrednio przed śmiercią ojca pracował jako monter ciągnikowy, w spadkowym gospodarstwie rolnym pracował dorywczo, ukończył kurs przysposobienia rolniczego.

J. H. (1) oświadczył, że przed śmiercią ojca uczył się na uczelni wyższej. W gospodarstwie rolnym pracował dorywczo.

B. H. podał, że bezpośrednio przed śmiercią ojca stale pracował
w spadkowym gospodarstwie rolnym i posiadał kwalifikacje teoretyczne do prowadzenia gospodarstwa rolnego z uwagi na zdobycie tytułu mistrza ogrodnika warzywnika w 1978 roku.

Postanowieniem z dnia 8 czerwca 1992 roku w sprawie sygn. akt Ns 278/92
Sąd Rejonowy w Wieluniu stwierdził, że spadek po I. H. na podstawie ustawy nabyli żona H. w 4/16 części oraz synowie B., J., J. i H.
po 3/16 części każdy z nich wraz z wchodzącym w skład spadku udziałem w gospodarstwie rolnym. Orzeczenie uprawomocniło się w braku jego zaskarżenia.

H. H. (2) zmarła w marcu 2017 roku. Po jej śmierci J. H. (1) uznał, że aby uniknąć ewentualnych roszczeń braci odnośnie spadkowego gospodarstwa rolnego, należy wyeliminować postanowienie, w którym stwierdzono kwalifikacje wszystkich spadkobierców do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Od roku 1992 roku J. H. (1) nie podejmował żadnych czynności, zmierzających do wyeliminowania jednego z orzeczeń z obrotu prawnego mimo świadomości funkcjonowania w obrocie dwóch postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po ojcu, bo „póki nic się nie działo, to było jak było”.

W ocenie Sądu, wniosek pozbawiony jest uzasadnionych podstaw, gdyż samo przekonanie wnioskodawcy, że funkcjonowanie dwóch prawomocnych orzeczeń w tym samym przedmiocie uzasadnia jego żądanie, bez konieczności wykazania spełnienia dodatkowych przesłanek i bez konieczności prawidłowego sformułowania żądania,
nie znajduje oparcia w przepisach prawa.

Sąd wskazał, iż w niniejszej sprawie wnioskodawca domagał się uchylenia w trybie art. 679 k.p.c. jednego z dwóch prawomocnych orzeczeń, stwierdzających nabycie spadku
po ojcu I. H., na uzasadnienie którego wskazywał, że uczestniczył w obu postępowaniach o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym, wiedział o wydaniu drugiego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym ojcu, natomiast przez te lata „nic się nie działo”, więc „było jak było”, zaś obecnie uważa, że należy wyeliminować późniejsze orzeczenie z obrotu prawnego, aby uniknąć pretensji braci co do spadkowego gospodarstwa rolnego.

Następnie Sąd, w oparciu o orzecznictwo Sądu Najwyższego omówił problematykę prawną związaną z art. 679 k.p.c. w zw. z art. 403 § 2 w zw. z art. 13 § 2 oraz art. 524 § 2 k.p.c. wskazując, iż wbrew przekonaniu wnioskodawcy, wniosek o uchylenie prawomocnego postanowienia na podstawie art. 679 k.p.c. nie jest dopuszczalnym środkiem prawnym, mogącym prowadzić do usunięcia z obrotu prawnego jednego z dwóch istniejących orzeczeń, stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy, o czym wnioskodawca został pouczony w toku niniejszego postępowania.

Sąd stwierdził, że zarządzeniem z dnia 12 września 2017 roku wezwano wnioskodawcę do sprecyzowania w terminie 7 dni, czy złożone pismo Sąd ma traktować jako skargę o wznowienie postępowania, prowadzonego w sprawie o sygnaturze akt Ns 278/92, czy też zgodnie z jego treścią jako wniosek o uchylenie postanowienia wydanego w sprawie o sygnaturze akt Ns 278/92, pouczając, że uchylenie jednego z kilku prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy może nastąpić wyłącznie w drodze skargi o wznowienie postępowania (k. 1). W odpowiedzi na wezwanie, wnioskodawca oświadczył, iż „dokonał w sposób wystarczający określenia żądania”,
a konstrukcję uchylenia postanowienia można znaleźć – oprócz przepisów wskazanych przez Sąd – w art. 679 k.p.c. To stanowisko wnioskodawca podtrzymał w piśmie z dnia 26 października 2017 roku (k. 20), jak również na rozprawie w dniu 2 listopada 2017 roku, oświadczając, iż podstawę jego żądania stanowi art. 679 k.p.c. Wnioskodawca wskazał także, iż w sprawie „radził się prawnika”.

W tych warunkach, zdaniem Sądu, dokonany przez wnioskodawcę wybór środka prawnego w postaci wniosku o uchylenie postanowienia w oparciu o art. 679 k.p.c. nie jest właściwy i nie może prowadzić do uchylenia jednego z wielu prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy.

Wskazano przy tym, że nawet zaś przy podzieleniu stanowiska wnioskodawcy
o dopuszczalności uchylenia jednego z kilku orzeczeń w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po tym samym spadkodawcy w trybie art. 679 k.p.c., choć – jak wskazano powyżej
– brak jest ku temu podstaw, wnioskodawca nie wykazał – według Sądu – spełnienia przesłanek, przewidzianym w tym przepisie, gdyż uczestnik postępowania w celu doprowadzenia do zmiany postanowienia w trybie art. 679 k.p.c. powinien zatem wykazać, że nie znał okoliczności mających wpływ na krąg spadkobierców lub wielkość przysługujących im udziałów, a wiedzę taką uzyskał po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Jeżeli uczestnik nie przedstawił sądowi istotnej okoliczności w uprzednio prowadzonym postępowaniu, nie może domagać się na tej podstawie zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 r., IV CSK 183/12, LEX nr 1288710).

Sąd podniósł, że wnioskodawca był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, zakończonego postanowieniem Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia
8 czerwca 1992 roku w sprawie o sygnaturze akt Ns 278/92, a to oznacza, że jego wniosek
o zmianę tego postanowienia podlega badaniu w świetle przesłanek ustalonych w art. 679 § 1 zdanie drugie k.p.c.

Do zmiany postanowienia spadkowego, według Sądu, mogło zatem doprowadzić tylko powołanie się przez wnioskodawcę na taką nową podstawę faktyczną, która nie mogła być powołana w poprzednio toczącym się postępowaniu, a która uzasadniałby przyjęcie,
że porządek dziedziczenia po spadkodawcy jest inny niż stwierdzony w postanowieniu spadkowym. Takiej podstawy wnioskodawca nie powołał, gdyż nie wskazał żadnej nowej okoliczności, która nie byłaby mu znana w toku postępowania spadkowego i tym samym mogłaby stanowić podstawę do zmiany postanowienia spadkowego.

Wobec powyższego, z uwagi na brak przytoczenia przez wnioskodawcę takiej podstawy, która uzasadniałaby żądanie, oparte na treści art. 679 k.p.c., wniosek podlegał oddaleniu.

Zwrócono przy tym uwagę, iż funkcjonowanie w obrocie dwóch prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, i to postanowień
o odmiennej treści, jest stanem niepożądanym, natomiast do stanu tego doprowadzili sami spadkobiercy zmarłego, którzy nie ujawnili faktu uprzedniego stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym w trakcie ponownego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (H. H. (2) zaprzeczyła przy tym, aby przekazała gospodarstwo w zamian za świadczenie rentowe, pomimo dokonania tej czynności na rzecz J. H. (1)), a nadto we wcześniejszym postępowaniu „pominęli” informacje, mogące wskazywać na posiadanie kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez dzieci zmarłego I. H., w wyniku czego w prowadzonych postępowaniach zapadły odmienne rozstrzygnięcia co do tej kwestii wobec oparcia rozstrzygnięcia przez Sąd na odmiennych informacjach, przekazywanych przez samych uczestników tych postępowań.

Wskazano również, że wnioskodawca, niezależnie od konsekwentnego wskazywania na treści art. 679 k.p.c. jako podstawy żądania, nie naprowadził także żadnych okoliczności, mogących przemawiać za ewentualnym merytorycznym rozpoznaniem złożonego środka
w kierunku postulowanym przez wnioskodawcę jako skargi o wznowienie postępowania.

Dlatego też, Sąd omówił – w oparciu o orzecznictwo Sądu Najwyższego - kwestie prawne związane ze skargą o wznowienie postępowania, podnosząc, iż sąd jest przy tym związany żądaniem strony i nie może z uwagi na art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekać co do przedmiotu nie objętego tym żądaniem także w postępowaniu nieprocesowym z zakresu postępowania spadkowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 września 1994 r. III CRN 36/93).

Końcowo Sąd wskazał, że kolizja prawomocnych postanowień jako podstawa wznowienia również podlega ocenie z punktu widzenia zachowania terminu do złożenia skargi oraz wystąpienia ustawowych przesłanek wznowienia.

W tym kontekście Sąd omówił problematykę prawną związaną z art. 410 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 403 § 2 k.p.c., art. 407 § 1 k.p.c. oraz art. 408 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wskazując, iż na gruncie niniejszej sprawy od daty uprawomocnienia się orzeczenia
w sprawie o sygnaturze akt Ns 278/92 upłynęło 25 lat, a z okoliczności sprawy nie wynika przy tym, by po stronie wnioskodawcy wystąpiły jakiekolwiek okoliczności, wskazujące
na pozbawienie go możliwości obrony swych praw czy niewłaściwą reprezentację w tym postępowaniu.

W świetle powyższego – według Sądu – z okoliczności przytaczanych przez wnioskodawcę nie wynika podstawa, umożliwiająca obecnie uchylenie wskazanego
we wniosku prawomocnego orzeczenia.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając
je w całości, zarzucając:

1/ nieuprawnione zobowiązanie wnioskodawcy do wskazania podstawy prawnej żądania, kiedy wnioskodawca uczestnicząc w postępowaniu nie ma obowiązku podania
we wniosku podstawy prawnej swojego żądania - w sytuacji gdy w konkretnej sprawie wnioskodawca w sposób wyraźny wskazywał od samego początku, że wnosi o uchylenie postanowienia Sądu z dnia 08.06.1992 r. sygn. akt Ns.278/92;

2/ niewłaściwe przyjęcie przez Sąd, że pozwany wskazał jako podstawę swojego żądania art. 679 k.p.c., ponieważ pozwany wnosił przede wszystkim o uchylenie wymienionego wcześniej postanowienia;

3/ naruszenie art. 366 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie faktu pozytywnego postanowienia w postępowaniu nieprocesowym Sądu Rejonowego w Wieluniu w sprawie sygn. akt Ns.499/83 rozstrzygającego co do istoty sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po osobie tego samego spadkodawcy, którego dotyczy także postanowienie Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 08.06.1992 r. sygn. akt Ns.278/92, którego uchylenia żąda wnioskodawca;

4/ uwzględnienie przez Sąd okoliczności następstw materialno - prawnych polegających m. in. na nieodpłatnym przekazaniu przez H. H. (2) aktem
notarialnym z dnia 29.08.1984 r. gospodarstwa rolnego o pow. 5,45 ha wnioskodawcy
z powołaniem się przez H. H. (2) także na pierwsze postanowienie dotyczące stwierdzenia-nabycia spadku po I. H. - jako mającej niejako sanować sytuację istnienia w obrocie prawnym dwóch postanowień spadkowych;

5/ błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, że wniosek pozbawiony jest uzasadnionych podstaw i mimo uznania przez ten Sąd nieprawidłowości funkcjonowania dwóch prawnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy - pozostawienie ich nadal w obrocie prawnym wobec oddalenia wniosku.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 08.06.1992 r. sygn. akt Ns.278/92; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Wbrew jej zarzutom Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny żądania wnioskodawcy oraz słusznej wykładni przepisów kodeksu postępowania cywilnego, które pozwalają na wzruszenie prawomocnych orzeczeń .

W rozpoznawanej sprawie niesporne jest istnienie dwóch postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po I. H., co jest sytuacją niepożądaną, ale występującą w obrocie prawnym.

Nie można zgodzić się ze skarżącym, że Sąd Rejonowy błędnie rozpoznał jego wniosek w trybie art. 679 k.p.c., podczas gdy on chciał tylko chylenia drugiego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wydanego w sprawie I Ns 278/92. Sąd Rejonowy kierując się treścią wniosku zwrócił dwukrotnie uwagę skarżącemu, że jego żądanie nie jest zgodne z celem który chce osiągnąć. Dwukrotnie poinformował go , że uchylenie jednego z kilku prawomocnych orzeczeń jest możliwe tylko w drodze skargi o wznowienie postępowania. Mimo to skarżący nie zmienił swego żądania a dodatkowo wskazał jako podstawę prawną - art. 679 k.p.c.

W tych okolicznościach nie sposób zarzucić Sądowi Rejonowemu niewłaściwego rozpoznania sprawy. Sąd jest bowiem związany treścią żądania i nie może orzekać co do przedmiotu nieobjętego jego treścią.

Nie został także naruszony przepis art. 366 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., który dotyczy powagi rzeczy osądzonej. Przepis ten w żadnym wypadku nie upoważnia do uchylenia kolejnego orzeczenia wydanego w tej samej sprawie. Okoliczność , że na podstawie pierwszego postanowienia I Ns 499/83 dokonano czynności prawnej jest dla tego postępowania prawnie obojętna.

Trafnie Sąd Rejonowy wskazał, że jednym sposobem wyeliminowania istnienia dwóch lub więcej prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy jest tylko wznowienie postępowania na podstawie art. 403 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. lub art. 524 § 2 k.p.c. Słusznie jednak zwrócił uwagę, że aby skorzystać z tej możliwości konieczne jest zachowanie terminu do wniesienia skargi określonego w art. 407 k.p.c. czyli trzy miesiące od daty dowiedzenia się o podstawie wznowienia. Tymczasem w przedmiotowej sprawie wnioskodawca od 25 lat wiedział o istnieniu dwóch postanowień o rożnej treści. Zatem nawet gdyby skarżący zgodnie z sugestią Sądu Rejonowego zmienił żądanie na skargę o wznowienie postępowania, to i tak nie osiągnąłby swego celu, ponieważ uchybił terminowi do wniesienia skargi.

Sąd Rejonowy w bardzo obszernym i wyczerpującym uzasadnieniu swego orzeczenia rozważył wszystkie istotne okoliczności, które to rozważania Sąd Okręgowy w całości aprobuje i przyjmuje za własne nie znajdując potrzeby ponownego ich przytaczania.

Z tych wszystkich względów należy uznać, że zaskarżone rozstrzygnięcie odpowiada prawu, a apelacja wnioskodawcy podlega oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.