Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Elżbieta Zarzecka (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Teresa Suchcicka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2018 r. w B.

sprawy z odwołania A. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o podleganie dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu

na skutek apelacji A. Ł.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 czerwca 2017 r. sygn. akt V U 171/17

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od A. Ł. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Teresa Suchcicka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka

Sygn. akt III AUa 647/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 26 sierpnia 2016 r., wydaną na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 2 oraz art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 121, z późn. zm.) stwierdził, że A. Ł. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 1 do 31 października 2015 r. i od 1 grudnia 2015 r. ZUS wyłączył wnioskodawczynię z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w listopadzie 2015 r. z uwagi na opłacenie składki po terminie i brak złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie.

W odwołaniu od tej decyzji A. Ł. domagała się ustalenia w przedmiocie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu nieprzerwanie od 1 października 2015 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 13 czerwca 2017 r. odwołanie oddalił (punkt I) oraz zasądził od A. Ł. na rzecz ZUS 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).

Sąd ten ustalił, że A. Ł. 28 września 2015 r. złożyła w organie rentowym druk zgłoszeniowy (...) o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 1 października 2015 r. i przystąpiła do opłacania składek łącznie ze składką na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. W dniu 8 grudnia 2015 r. przesłała organowi rentowemu deklarację rozliczeniową za listopad 2015 r. ze wskazanym terminem przesłania deklaracji za miesiąc ubiegły do 10 dnia danego miesiąca. Dnia 28 stycznia 2016 r. odwołująca zgłosiła roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego za okres od 30 grudnia 2015 r. do 28 stycznia 2016 r. Po analizie dokumentów rozliczeniowych organ rentowy stwierdził, że deklaracja za listopad 2015 r. została złożona z terminem „2” (tj. do 10 dnia), a składki na ubezpieczenia zostały naliczone tylko za osobę prowadzącą działalność. Składki te zostały opłacone 15 grudnia 2015 r., czyli po terminie. W dniu 19 kwietnia 2016 r. ubezpieczona złożyła drogą elektroniczną korektę deklaracji rozliczeniowej za listopad 2015 r. na wyższą kwotę, wraz z imiennymi raportami miesięcznymi i naliczonymi składkami za siebie i osobę zgłoszoną do ubezpieczenia z tytułu wykonywania umowy zlecenia. Termin płatności został zmieniony na 15 dzień miesiąca, przy czym okazało się, że składka opłacona w dniu 15 grudnia 2015 r. została uiszczona w zaniżonej wysokości. Po rozliczeniu konta Zakład potwierdził także, że różnica składek za listopad 2015 r. została opłacona po terminie. Różnica składki została pokryta z dokonanej po terminie wpłaty z 7 kwietnia 2016 r.

Dnia 18 lipca 2016 r. A. Ł. złożyła wniosek o wydanie decyzji stwierdzającej podleganie ubezpieczeniu chorobowemu od 1 października 2015 r. Przed wydaniem decyzji ZUS skierował do niej pismo informujące o możliwości wniesienia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składek za listopad 2015 r. Ponadto, pismem z 17 sierpnia 2016 r. organ poinformował wnioskodawczynię o możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym oraz o tym, że składka za listopad 2015 r. została opłacona po terminie płatności, o możliwości złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie i o okresach podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W dniu 26 sierpnia 2016 r. organ rentowy wydał obecnie zaskarżoną decyzję.

Oceniając stan faktyczny sprawy Sąd pierwszej instancji odwołał się do przepisów art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 1, ust. 1a, ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dotyczących powstania i ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Ustanie dobrowolnego ubezpieczenia może być konsekwencją działania samego ubezpieczonego, przejawiającego się w złożeniu wniosku o wyłączenie z ubezpieczeń albo konsekwencją okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia ex lege. W drugim przypadku chodzi o sytuacje, gdy ustał tytuł podlegania ubezpieczeniom albo gdy nie została opłacona składka należna na dobrowolne ubezpieczenie. W przypadku nieopłacenia w terminie składki należnej na ubezpieczenie dobrowolne, ustaje ono z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki. Przez nieopłacenie składki należy rozumieć zarówno sytuację, gdy składki na ubezpieczenia społeczne, w tym na chorobowe nie zostały za dany miesiąc opłacone, jak i gdy wpłata miała miejsce, ale była dokonana po terminie lub w niepełnej wysokości. Sąd Okręgowy wskazał również, że w przypadku ustania ubezpieczenia ze względu na nieopłacenie składek, osoby prowadzące pozarolniczą działalność mogą wystąpić z wnioskiem o dopuszczenie możliwości opłacenia składek po terminie.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe A. Ł. ustało od 1 listopada 2015 r., bowiem za listopad 2015 r. ubezpieczona opłaciła i rozliczyła składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe 15 grudnia 2015 r., czyli po terminie, który upływał 10 grudnia 2015 r.

Odnosząc się do zarzutu ubezpieczonej odnośnie istnienia nadpłaty, Sąd Okręgowy wskazał, że według rozliczenia (...), 6 grudnia 2015 r. rzeczywiście istniała nadpłata, która została rozliczona na poczet bieżących składek. Zgodnie z 24 ust. 6 ustawy systemowej, nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku na poczet przyszłych składek. Od 6 grudnia 2015 r., jako daty nadpłaty (która powinna być zaliczona na poczet należności za listopad 2015 r.), do dnia złożenia korekty zwiększającej kwotę składki za listopad 2015 r., minęły 4 okresy sprawozdawcze, w których wpłaty rozliczane były na bieżąco zgodnie z ww. przepisem. W związku z tym, rozliczeniu konta na dzień 19 kwietnia, tj. na dzień przekazania korekty (...) za listopad 2015 r. zwiększającej kwotę składek – wpłaty, które stanowiły nadpłatę zostały rozliczone w poczet bieżących składek. W związku z tym, że korekta (...) za listopad 2015 r. została przekazana do ZUS 4 miesiące po obowiązującym terminie składania (...), wpłaty stanowiące nadpłatę w tym dniu figurowały z datą wpłaty 7 kwietnia 2016 r. (tj. z ostatniej dokonanej przez płatnika wpłaty) i zostały rozliczone na zaległe składki za listopad 2015 r. powstałe po złożeniu korekty za ten miesiąc.

W tych okolicznościach skarżąca nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu w listopadzie 2015 r. Jednocześnie, zasadnie została ponownie objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 1 grudnia 2015 r., na zasadzie dorozumianego wniosku albowiem za ten miesiąc składkę opłaciła w terminie i w należnej wysokości. Mając to na uwadze Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie oddalił. O kosztach zastępstwa procesowego orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła A. Ł.. Zaskarżyła wyrok w całości i zarzuciła naruszenie:

1. art. 14 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez błędne uznanie, iż nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w listopadzie 2015 r.;

2. art. 233 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej zamiast swobodnej oceny dowodów, objawiające się w jednostronnej, korzystnej jedynie dla organu rentowego ocenie materiału dowodowego, co skutkowało błędnym uznaniem przez Sąd pierwszej instancji, iż skarżąca miała obowiązek opłacenia składki na ubezpieczenie za listopad 2015 r. do 10 grudnia 2015 r. (prawidłowo: do 15 grudnia 2015 r.) a tym samym, że nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w listopadzie 2015 r.

Mając na uwadze te zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania w całości, tj. uznanie, że podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w listopadzie 2015 r. oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ewentualnie wniosła o przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji w celu ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Spór w sprawie sprowadzał się wyłącznie do kwestii podlegania przez A. Ł. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w listopadzie 2015 r. Poza sporem pozostaje okoliczność prowadzenia przez wnioskodawczynię działalności gospodarczej oraz podlegania z tego tytułu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w październiku 2015 r. Organ rentowy wyłączył wnioskodawczynię z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w listopadzie 2015 r. z uwagi na nieopłacenie składki w terminie i w prawidłowej wysokości.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych i wszechstronnie ocenił zgromadzony materiał dowodowy, nie naruszając przy tym zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. Jak prawidłowo ustalił ten Sąd, z dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego wynika, że 28 września 2015 r. A. Ł. złożyła w ZUS wniosek o objęcie jej obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi oraz dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 1 października 2015 r. ( (...), k. 96 akt ZUS). W dniu 8 grudnia 2015 r. wnioskodawczyni przesłała do ZUS deklarację rozliczeniową za listopad 2015 r. ze wskazanym terminem przysyłania deklaracji i raportów o symbolu „2”, co oznacza termin do 10 dnia następnego miesiąca (k. 111 akt sprawy). Pomimo wskazania tego terminu, wnioskodawczyni składkę na własne ubezpieczenia społeczne za listopad 2015 r. opłaciła w dniu 15 grudnia 2015 r. (bezsporne), zatem po wskazanym terminie. Dopiero w dniu 19 kwietnia 2016 r. złożyła ona w ZUS korektę deklaracji rozliczeniowej za listopad 2015 r. wskazując w niej wyższą kwotę składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne oraz inny termin płatności – symbol „3” oznaczający termin do 15 dnia następnego miesiąca (k. 218 akt ZUS). Wraz z tą deklaracją wnioskodawczyni przesłała do organu rentowego imienne raporty miesięczne z naliczonymi składkami za siebie i za osobę zgłoszoną z tytułu umowy zlecenia.

Wskazać należy, że z treści art. 47 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, iż płatnik składek przesyła w tym samym terminie deklarację rozliczeniową, imienne raporty miesięczne oraz opłaca składki za dany miesiąc nie później niż: do 10 dnia następnego miesiąca - dla osób fizycznych opłacających składkę wyłącznie za siebie (pkt 1); do 15 dnia następnego miesiąca - dla pozostałych płatników (pkt 3). Ponieważ wnioskodawczyni w deklaracji rozliczeniowej złożonej w ZUS 8 grudnia 2015 r. wskazała termin przesyłania deklaracji do 10 dnia następnego miesiąca i opłaciła składkę na ubezpieczenia społeczne wyłącznie za siebie, prawidłowo uznał organ rentowy oraz Sąd pierwszej instancji, że obowiązywał ją właśnie ten termin na opłacenie składki, tj. składka za listopad 2015 r. powinna zostać opłacona do 10 grudnia 2015 r. Poza sporem jest to, że wnioskodawczyni składkę za listopad 2015 r. opłaciła dopiero 15 grudnia 2015 r., co należało uznać za opłacenie jej po terminie. Po dokonaniu w dniu 19 kwietnia 2016 r. korekty deklaracji rozliczeniowej za listopad 2015 r. wnioskodawczyni zadeklarowała chęć opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne nie tylko za siebie, ale też za inną osobę, w konsekwencji czego termin płatności tych składek przypadałby do 15 dnia miesiąca następnego. ZUS uznał jednak, że nawet w takim wypadku kwota składki, którą skarżąca wpłaciła za listopad 2015 r. w terminie do 15 grudnia 2015 r., była zaniżona. Różnica składki należnej za listopad 2015 r. została ostatecznie pokryta dopiero z wpłaty z 7 kwietnia 2016 r., tj. po terminie.

Przypomnieć należy, że osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Osoby te ubezpieczeniu chorobowemu podlegają natomiast dobrowolnie na swój wniosek (art. 11 ust. 2 ww. ustawy). Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (art. 14 ust. 1 ww. ustawy).

Stosownie natomiast do art. 14 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe tych osób ustaje między innymi od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie.

W oparciu o powyższy przepis istotne jest zdefiniowanie określenia „nieopłacenie w terminie składki należnej”. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 23 kwietnia 2013 r. (III AUa 1067/12, LEX nr 1313228), w zawartym w art. 14 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy sformułowaniu „nieopłacenie w terminie składki należnej” mieszczą się trzy sytuacje: nieopłacenie w terminie składki w ogóle za dany miesiąc, opłacenie składki w niepełnej wysokości oraz opłacenie składki z przekroczeniem terminu. Nieopłacenie składki w terminie powoduje zatem wyłącznie z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z mocy prawa, a więc niezależnie od woli ubezpieczonego i jedynie złożenie wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie umożliwia kontynuację tego ubezpieczenia. W sprawie niniejszej poza sporem jest to, że skarżąca nie złożyła takiego wniosku, pomimo otrzymania w tym zakresie stosownego pouczenia w pismach ZUS z 2 sierpnia 2016 r. (k. 102 akt ZUS) i z 17 sierpnia 2016 r. (k. 108 akt ZUS).

W ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczność, iż wnioskodawczyni nie wpłaciła składki na ubezpieczenia społeczne za listopad 2015 r. w terminie wynikającym z deklaracji rozliczeniowej z 8 grudnia 2015 r., tj. do 10 grudnia 2015 r. spowodowała wyłącznie jej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z mocy prawa, z uwagi na treść art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Ponadto, nawet gdyby uznać, że po dokonaniu w dniu 19 kwietnia 2016 r. korekty deklaracji rozliczeniowej za listopad 2015 r. (wraz z którą zgłosiła ona do ubezpieczeń społecznych dodatkową osobę ubezpieczoną z tytułu zawarcia umowy zlecenia) uzasadnione było przyjęcie innego terminu na opłacenie składki za listopad 2015 r. – do 15 dnia następnego miesiąca, to i tak w terminie tym wnioskodawczyni nie dokonała wpłaty składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości wynikającej z tej deklaracji. Pomimo uzyskania od organu rentowego informacji, że składki za listopad 2015 r. zostały opłacone po terminie, co powoduje ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego oraz pouczenia, że ZUS na wniosek ubezpieczonego może wyrazić zgodę na opłacenie składek po terminie, wnioskodawczyni nie złożyła takiego wniosku. W konsekwencji braku złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustało więc z mocy prawa (ex lege). Tym samym, zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 14 ustawy o systemie ubezpieczeń okazał się chybiony.

Mając powyższe na uwadze należało uznać, że wyrok Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu, dlatego też apelacja podlegała oddaleniu, o czym Sąd orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. – punkt I sentencji wyroku.

Orzekając o kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego w II instancji Sąd zastosował art. 102 k.p.c., który w wypadkach szczególnie uzasadnionych uprawnia sąd do zasądzenia od strony przegrywającej tylko części kosztów albo nie obciążania jej w ogóle kosztami. Jako szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 102 k.p.c. Sąd miał na uwadze sytuację majątkową A. Ł. oraz istniejące w orzecznictwie rozbieżności co do wykładni przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości regulujących kwestie związane z wysokością należnego pełnomocnikowi wynagrodzenia w sprawach o podleganie ubezpieczeniu społecznemu. Dopiero uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 lipca 2016 r. wydana w sprawie III UZP 2/16 wskazała obowiązujący w tym zakresie kierunek orzecznictwa stanowiąc, że w sprawach o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu wysokość wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika ustala się od wartości przedmiotu sprawy, a nie według stawek przewidzianych dla sprawy o świadczenie z ubezpieczenia społecznego. Jednak w świetle rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 20 września 2017 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1799) powyższa uchwała Sądu Najwyższego utraciła moc. W rozporządzeniu zmieniającym z 20 września 2017 r. przyjęto, że od 13 października 2017 r. stawka minimalna obowiązuje nie tylko w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, ale również w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym. Oznacza to, że wysokość wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą prawnym lub adwokatem w sprawach o podleganie ubezpieczeniu społecznemu jest obecnie określana w wysokości jak w sprawie o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, a nie od wartości przedmiotu sporu czy zaskarżenia. Co prawda przepisy te nie mają bezpośredniego zastosowania w sprawie niniejszej, jednak ich wejście w życie przemawia w ocenie Sądu za zastosowaniem art. 102 k.p.c.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny uznał za zasadne przy określaniu wynagrodzenia pełnomocnika organu rentowego przyjęcie stawki w wysokości określonej jak w sprawie o świadczenie z ubezpieczenia społecznego, o której mowa w § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu obowiązującym od 27 października 2016 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804) - punkt II sentencji wyroku.

SSA Teresa Suchcicka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Barbara Orechwa-Zawadzka