Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 października 2017 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 maja 2016 roku zobowiązującą K. O. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami i orzekł, że K. O. nie ma obowiązku zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł. odsetek od nienależnie pobranego zasiłku chorobowego i macierzyńskiego za okres od daty wydania decyzji oraz oddalił odwołanie wnioskodawczyni w pozostałej części.

Powyższe orzeczenie zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

Ubezpieczona K. O. pobierała zasiłek chorobowy w okresach od 9 marca 2015 roku do 9 sierpnia 2015 roku, od 17 lutego 2016 roku do 19 kwietnia 2016 roku oraz zasiłek macierzyński w okresie od 10 sierpnia 2015 roku do 4 października 2015 roku z tytułu zatrudnienia od 8 grudnia 2014 roku u płatnika składek (...) Sp. z o.o. M. O. w pełnym wymiarze czasu pracy, z podstawy wymiaru zasiłku 1510,08 zł, a od 1 października 2015 roku w zmniejszonym wymiarze czasu pracy, wynoszącym 0,75 etatu z podstawy wymiaru zasiłku pomniejszonej proporcjonalnie do nowego wymiaru czasu pracy wynoszącej 1197,27 zł.

Decyzją z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...) organ rentowy na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 121, z późn. zm.) stwierdził, że miesięczną podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne K. O., jako pracownika u płatnika składek (...) Karnawału” Sp. z o.o. (...) stanowi kwota odpowiadająca ¼ minimalnego wynagrodzenia za pracę tj. od dnia 8 grudnia 2014 roku – 420 zł, od 1 stycznia 2015 roku 437,50 zł, od dnia 1 stycznia 2016 roku 462,50 zł.

W oparciu o decyzję z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...), organ rentowy wydał decyzję z dnia 17 maja 2016 roku, którą odmówił K. O. prawa do zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy z powodu choroby od 9 marca 2015 roku do 9 sierpnia 2015 roku i zasiłku macierzyńskiego za okres od 10 sierpnia 2015 roku do 4 października 2015 roku z podstawy wymiaru 1750 zł oraz za okres od 17 lutego 2016 roku do 19 kwietnia 2016 roku z podstawy wymiaru 2500 zł po zmianie czasu pracy i przyznał ubezpieczonej prawo do wypłaty zasiłku chorobowego za okres od 9 marca 2015 roku do 9 sierpnia 2015 roku i zasiłku macierzyńskiego za okres od 10 sierpnia 2015 roku do 4 października 2015 roku z podstawy wymiaru 437,50 po odliczeniu 13,71 % oraz zasiłku chorobowego za okres od 17 lutego 2016 roku do 19 kwietnia 2016 roku z podstawy 462,50 po odliczeniu 13,71%.

Zarówno K. O. jak też płatnik składek M. O. odwołali się od decyzji organu rentowego z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...) do Sądu Okręgowego w Łodzi, wnosząc o jej zmianę.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 22 lutego 2017 roku, wydanym w sprawie VIII U 1252/16 Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił odwołania K. O. i płatnika składek M. O. od decyzji organu rentowego z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...), przesądzając tym samym, że miesięczną podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne K. O., jako pracownika u płatnika składek (...) Karnawału” Sp. z o.o. (...) stanowi kwota odpowiadająca ¼ minimalnego wynagrodzenia za pracę tj. od dnia 8 grudnia 2014 roku – 420 zł, od 1 stycznia 2015 roku 437,50 zł, od dnia 1 stycznia 2016 roku 462,50 zł. Podstawą takiego rozstrzygnięcia było ustalenie przez Sąd Okręgowy, że zmiana warunków zatrudnienia ubezpieczonej miała głównie na celu uzyskanie wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zdaniem Sądu strony nie wykazały, że zwiększono wymiar czasu pracy ubezpieczonej w ramach stosunku pracy i że ubezpieczona wykonywała pracę w zwiększonym wymiarze 8 godzin dziennie, 40 godzin tygodniowo. Ustalony wymiar czasu pracy i w związku z tym wynagrodzenie na kwotę 1680 zł (podwyższone w kolejnym roku do kwoty 1750 zł miesięcznie) i od 5 października 2015 roku na kwotę 2500 zł nie odpowiadał zakresowi powierzonych ubezpieczonej obowiązków i ilości świadczonej pracy. Zmiany w zakresie czasu pracy i wynagrodzenia służyły jedynie w celu bezpodstawnego uzyskania wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, co też jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Z uwagi na to postanowienia umowy o pracę zawartej przez ubezpieczoną, odnoszące się do wysokości ustalonego przez strony wynagrodzenia za pracę i wymiaru czasu pracy, w zakresie w jakim ustalone wynagrodzenie przekracza początkowo ustalone wynagrodzenie i wymiar czasu pracy w wymiarze ¼ etatu są nieważne.

Różnica pomiędzy kwotą świadczeń wypłaconych, a kwotą świadczeń należnych w oparciu o decyzję z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...) wynosi 9606,03 zł.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej zasługiwało na uwzględnienie jedynie w zakresie odsetek ustawowych od świadczenia nienależnego.

Wskazał, że prawomocnym wyrokiem z dnia 22 lutego 2017 roku, wydanym w sprawie VIII U 1252/16 Sąd Okręgowy w Łodzi przesądził, że miesięczną podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne K. O., jako pracownika u płatnika składek (...) Karnawału” Sp. z o.o. (...) stanowi kwota odpowiadająca ¼ minimalnego wynagrodzenia za pracę tj. od dnia 8 grudnia 2014 roku – 420 zł, od 1 stycznia 2015 roku 437,50 zł, od dnia 1 stycznia 2016 roku 462,50 zł.

Sąd meriti podniósł nadto, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Sąd Rejonowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 marca 2006 roku ( sygn. akt I UK 213/05, LEX
nr (...) ), iż „zasada wyrażona w art. 365 § 1 KPC w praktyce oznacza, że sąd obowiązany jest uznać, iż kwestia prawna, która była przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie,
a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie przez niego rozpoznawanej, kształtuje się tak, jak to przyjęto w prawomocnym wcześniej wyroku. Skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, iż w procesie późniejszym kwestia ta nie może być już w ogóle badana, a w konsekwencji zachodzi ograniczenie dowodzenia faktów, objętych prejudycjalnym orzeczeniem”. Niedopuszczalne jest zatem w kolejnym postępowaniu nie tylko dokonywanie ustaleń sprzecznych z wiążącym orzeczeniem merytorycznym, ale nawet przeprowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie ( zob. wyrok SN z dnia 12 maja 2011 roku, I PK 193/10). Innymi słowy przesądzenie kwestii objętej orzeczeniem prejudycjalnym oznacza, że w późniejszym postępowaniu nie może być ona już ponownie badana i zachodzi konieczność ograniczenia dowodzenia faktów objętych tym orzeczeniem.

Mając na uwadze powyższe Sąd a quo stwierdził, iż związany jest treścią prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 22 lutego 2017 roku, którym - uznając, że zmiana warunków zatrudnienia ubezpieczonej miała głównie na celu uzyskanie wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego - oddalono odwołanie ubezpieczonej i płatnika składek od decyzji organu rentowego z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...), przesądzając tym samym wysokość podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne K. O., jako pracownika u płatnika składek (...) Karnawału” Sp. z o.o. (...). Sąd ten wskazał, że nie mógł dokonywać w ramach niniejszego postępowania żadnych ustaleń w powyższym zakresie.

Dalej Sąd I instancji wskazał, że w oparciu o ustalenie wysokości podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne K. O. jak w decyzji z dnia 26 kwietnia 2016 roku nr (...), organ rentowy wydał decyzję z dnia 17 maja 2016 roku, którą odmówił K. O. prawa do zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy z powodu choroby od 9 marca 2015 roku do 9 sierpnia 2015 roku i zasiłku macierzyńskiego za okres od 10 sierpnia 2015 roku do 4 października 2015 roku z podstawy wymiaru 1750 zł oraz za okres od 17 lutego 2016 roku do 19 kwietnia 2016 roku z podstawy wymiaru 2500 zł po zmianie czasu pracy i przyznał ubezpieczonej prawo do wypłaty zasiłku chorobowego za ww. okresy z powodu choroby od 9 marca 2015 roku do 9 sierpnia 2015 roku i zasiłku macierzyńskiego za okres od 10 sierpnia 2015 roku do 4 października 2015 roku z podstawy wymiaru 437,50 po odliczeniu 13,71 % oraz zasiłku chorobowego za okres od 17 lutego 2016 roku do 19 kwietnia 2016 roku z podstawy 462,50 po odliczeniu 13,71%.

Zgodnie z art. 84 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia. Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej "należnościami z tytułu nienależnie pobranych świadczeń", podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje - ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie zwrotu bezpodstawnie pobranych zasiłków stanowi tytuł wykonawczy w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 66 ustawy zasiłkowej).

Mając na uwadze powyższe regulacje Sąd Rejonowy uznał, że w sprawie niniejszej zaistniała przesłanka z art. 84 ustawy systemowej, obligująca ubezpieczoną do zwrotu świadczenia nienależnego, bowiem ubezpieczona, chcąc uzyskać wyższe świadczenia z ubezpieczenia społecznego, zawarła pozorną umowę o pracę, w części odnoszącej się do wysokości ustalonego przez strony wynagrodzenia za pracę i wymiaru czasu pracy, w zakresie w jakim ustalone wynagrodzenie przekraczało początkowo ustalone wynagrodzenie i wymiar czasu pracy w wymiarze ¼ etatu. Tym samym, w ocenie Sądu I instancji świadomie wprowadziła w błąd organ rentowy co do wysokości należnych jej świadczeń z ubezpieczenia.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uznał, że przedmiotowa kwota, wypłacona ubezpieczonej łącznie tytułem zasiłku chorobowego za okres od 9 marca 2015 roku do 9 sierpnia 2015 roku, zasiłku macierzyńskiego za okres od 10 sierpnia 2015 roku do 4 października 2015 roku oraz zasiłku chorobowego za okres od 17 lutego 2016 roku do 19 kwietnia 2016 roku jest świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi.

W kwestii odsetek Sąd meriti uznał, że organ rentowy naliczył odsetki od dnia następnego po dniu wypłaty świadczenia do dnia wydania decyzji. Wskazał, że, zgodnie z dyspozycją art. 84 ust. 1 ustawy systemowej, osoba która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11; za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (ust. 2 pkt 2).

Sąd Rejonowy uznał., że skoro jednak wydanie decyzji administracyjnej jest konieczne w celu stwierdzenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, nie można mówić o opóźnieniu w spełnieniu tego obowiązku przed wydaniem decyzji. Konsekwencją powyższego jest zatem uznanie, że nie ma podstaw do żądania przez organ rentowy zwrotu odsetek naliczanych od dnia wypłaty świadczenia uznanego za nienależne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia z dnia 19 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 198/13).

Wskazał, że w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, iż nienależnie pobrane świadczenie z ubezpieczenia społecznego nie podlega zwrotowi w dacie wypłaty. Świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane i wypłacane w drodze decyzji administracyjnych. Nie byłby zatem uzasadniony wniosek, by świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej - jako nienależne - podlegają zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia takie podlegają zwrotowi, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję. Sąd wskazał, że powyższy pogląd znajduje uzasadnienie również w treści art. 84 ust. 4 i 7 ustawy systemowej, w których użyto sformułowania "kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją" oraz "uprawomocnienie się decyzji ustalającej te należności" (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z 3 lutego 2010 r., I UK 210/09). Podsumowując, Sąd Rejonowy uznał, że organ rentowy mógł żądać odsetek od nienależnie pobranego świadczenia dopiero po doręczeniu ubezpieczonej zaskarżonej decyzji.

Powyższe skutkowało, na podstawie art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c. zmianą zaskarżonej decyzji w części dotyczącej odsetek.

Apelacją wniesioną w dniu 5 grudnia 2017 roku organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w zakresie dotyczącym zmiany przedmiotowej decyzji, wskazując na naruszenie przez Sąd przepisu art.477 ¹⁴ k.p.c. poprzez nierozstrzygnięcie co do istoty sprawy i jednocześnie rozpoznanie sporu bez wyjaśnienia wszystkich kwestii, które dawałyby podstawę faktyczno – prawną do zmiany zaskarżonej decyzji.

W oparciu o powyższy zarzut apelujący wniósł o zmianę wyroku Sądu Rejonowego w zaskarżonej części i oddalenie w tym zakresie odwołania od decyzji z dnia 25 maja 206 roku, ewentualnie o uchylenie w tej części zaskarżonego wyroku i przekazanie sądowi p[ierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje uchyleniem wadliwego rozstrzygnięcia.

Uznać bowiem należy, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał w skarżonym zakresie istoty sprawy, bowiem nie ustalił podstawy faktycznej, a co za tym idzie – podstawy prawnej.

Rację ma bowiem skarżący, że Sąd Rejonowy zmieniając zaskarżoną decyzję w zakresie odsetek od nienależnie pobranych zasiłków chorobowych wypłaconych K. O. orzekł, że świadczenie to nie należy się organowi rentowemu za okres od daty wydania decyzji, podczas gdy z treści uzasadnienia tego Sądu wynika, że organ rentowy mógł żądać odsetek dopiero od tej właśnie daty.

Jak wynika z uzasadnienia rozstrzygnięcia Sądu meriti, Sąd ten nie wypowiedział się jednak w żaden sposób co do kwestii, która została wyrażona w sentencji wyroku w zaskarżonej apelacją części, tzn. nie poczynił żadnych rozważań na temat odsetek należnych organowi rentowemu do daty wydania decyzji.

Niemożliwa stała się zatem kontrola zaskarżonej części orzeczenia tego Sądu.

Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala więc na merytoryczną ocenę ustaleń i rozważań prawnych Sądu I instancji w powyższym zakresie, ponieważ wymagałoby to poczynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej.

W takiej sytuacji uzasadnione jest uchylenie orzeczenia ze względu na respektowanie uprawnień stron (uczestników) wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68 i z dnia 23 września 2016 r., II CZ 73/16, niepublikowane, z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 130/16, opubl. L.).

Przyjęcie w tej sytuacji powinności wydania przez Sąd drugiej instancji orzeczenia co do meritum prowadziłoby do zamknięcia całego postępowania dowodowego wraz z oceną prawną realnie w ramach jednej instancji.

Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie art.386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Rejonowy winien odnieść się w sposób pełny co do kwestii odsetek w zakresie ustalonym zaskarżoną decyzją, nie wychodząc poza jej ramy, motywując właściwie swe rozstrzygnięcia w tej części.

Tak dokonane ustalenia i ocena dowodów stanowić mogą dopiero podstawę stwierdzenia czy zaskarżona decyzja w zakresie ustalenia prawa bądź braku prawa organu rentowego do żądania odsetek od nienależnie pobranego przez wnioskodawczynię jest prawidłowa czy też wymaga zmiany.

Przewodniczący: Sędziowie: