Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt X C 5638/17

O., 21.05.2018 r.

UZASADNIENIE WYROKU ZAOCZNEGO Z DNIA 13.04.2018 ROKU

I.  STANOWISKA STRON

1.  Powódka (...) S.A. w dniu 14.06.2016 r. wniosła pozew przeciwko C. W.. Domagała się od niego zapłaty kwoty 6442,75 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 22.04.2016 roku do dnia zapłaty.

2.  W uzasadnieniu wskazała, że pozwany zobowiązał się, poprzez podpisanie weksla w dniu 30.10.2015 roku do zapłaty w dniu 21.04.2016 roku kwoty wskazanej na wekslu w wysokości 6442,75 zł. Dlatego powódka wezwała w dniu 22.03.2016 roku pozwanego do wykupu weksla, lecz ten do dnia dzisiejszego nie dokonał żadnej wpłaty.

3.  Pozwany, pomimo odebrania adresowanej do niego korespondencji, nie stawił się na rozprawę, ani w inny sposób nie zajął stanowiska w sprawie.

4.  W dniu 22.03.2018 roku Prokurator Prokuratury Rejonowej O. – Północ poinformował Sąd, iż zgłasza udział w niniejszym postępowaniu.

5.  Prokurator na rozprawie w dniu 13.04.2018 roku wskazał, iż kwota ubezpieczenia jest zawyżona do rozmiarów przekraczających rozsądne granice, wynikające z potrzeb rynkowych. Zakwestionował zakres objęcia ubezpieczeniem, tj. iż ma ono stanowić dodatkowe źródło zarobku powoda, nie zaś realną ochronę pozwanego. Zawnioskował o przejście na stosunek podstawowy, to jest umowę, w związku z tym, że kwoty wpisane w wekslu wynikają z treści stosunku umownego, która zawarta została z rażącym naruszeniem interesów konsumenta, w szczególności z uwagi na wskazaną opłatę ubezpieczeniową. Złożył zarzut niewłaściwego wypełnienia weksla, to jest kwotami, które z uwagi na powszechnie obowiązujące przepisy prawa nie mogłyby być żądane przez powoda na podstawie umowy.

II.  USTALENIA FAKTYCZNE

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

1.  W dniu 30.10.2015 roku powódka zawarła z pozwanym umowę pożyczki gotówkowej nr (...), na mocy której pozwany zobowiązany był do zapłaty łącznej kwoty 5958 zł, na którą składały się: kwota 2000 zł tytułem całkowitej kwoty pożyczki, kwota 3451 zł tytułem kosztu ubezpieczenia, kwota 365 zł tytułem opłaty przygotowawczej, oraz kwota 142 zł tytułem wynagrodzenia umownego.

2.  Ponadto pozwany wystawił weksel zobowiązując się do zapłaty w dniu 21.04.2016 roku kwoty wskazanej na wekslu w wysokości 6442,75 zł. Sporządził również deklarację wekslową, w której upoważnił powoda do wypełnienia ww. weksla, w przypadku gdy nie zapłaci w terminach określonych w umowie pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności, po uprzednim wezwaniu pozwanego do zapłaty zaległych rat, w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania.

(dowód: umowa pożyczki - k. 35 – 40, weksel - k. 6, deklaracja wekslowa - k. 41)

3.  Pozwany z tytułu zawartej umowy spłacił kwotę 520 złotych.

(okoliczność bezsporna)

4.  W dniu 22.03.2016 roku powódka wypowiedziała pozwanemu ww. umowę pożyczki i jednocześnie wezwała do zapłaty łącznej kwoty 6442,75 zł, na którą składają się kwoty: 5296 zł tytułem niespłaconej pożyczki, kwota 20,05 zł obliczona na podstawie pkt. 9,2 a) postanowień ww. umowy, kwota 1059,20 zł obliczona na podstawie pkt. 9,2 b) ww. umowy, kwota 60 zł obliczona na podstawie pkt. 9.2 c) postanowień ww. umowy oraz kwota 7,50 zł tytułem umownych odsetek dziennych, obliczonych na podstawie pkt. 11.1 postanowień ww. umowy.

(dowód: wypowiedzenie umowy pożyczki - k. 8)

III.  OCENA DOWODÓW

Sąd Rejonowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału:

1.  W ocenie Sądu brak było podstaw do kwestionowania autentyczności przedłożonych przez powódkę dokumentów. Kwestii tej nie podważał pozwany, który w ogóle nie zajął stanowiska w sprawie, ani prokurator. Również Sąd nie dopatrzył się z urzędu takich okoliczności, które mogłyby wskazywać, że przedłożone dowody nie są autentyczne.

2.  Odmienną okolicznością jest uznanie za rzeczywiście zrealizowanej umowy ubezpieczenia w zamian za uiszczenie składki w wysokości 3451 zł. W ocenie Sądu postanowienia dotyczące ubezpieczenia spłaty pożyczki stanowiły ukryte koszty umowy, zaś kwota wskazana w pozycji „koszt ubezpieczenia” jedynie w nieznacznej części stanowiła rzeczywiście uiszczoną składkę ubezpieczeniową (o ile w ogóle do przekazania składki doszło, czego powód nie wykazał). Ustalenie kosztu ubezpieczenia na sumę niemal 3500 złotych przy kapitale pożyczki 2000 złotych jest całkowicie oderwane od realiów rynkowych i zasad zdrowego rozsądku.

IV.  ROZWAŻANIA PRAWNE

Sąd Rejonowy rozważył, co następuje:

1.  Powództwo podlegało oddaleniu.

2.  Zgodnie z art. 339 § 1 i 2 kpc jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd wyda wyrok zaoczny. W tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

3.  Sąd każdorazowo ma obowiązek krytycznie ustosunkować się do twierdzeń powoda z punktu widzenia ich ewentualnej zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a przepis art. 339 § 2 kpc nie zwalnia sądu orzekającego od obowiązku rozważenia, czy oświadczenia te uzasadniają należycie i w całości żądania pozwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1998 roku, sygn. akt I CKU 85/98). Pogląd powyższy jest również powszechnie przyjmowany w orzecznictwie Sądu Okręgowego w Olsztynie (zob. m.in. wyroki: z 14 lipca 2015 roku, sygn. akt IX Ca 617/15; z 14 lipca 2015 roku, sygn. akt IX Ca 636/15; z 30 października 2017 roku, sygn. akt IX Ca 891/17; z 20 września 2017 roku, sygn. akt IX Ca 406/17).

4.  Na wstępie wskazania wymaga, że niniejszą sprawę należało rozpoznać przy uwzględnieniu stosunku podstawowego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 1997 r. w sprawie I CKN 48/97, po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór
z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego, nawet jeśli okaże się, że roszczenie wekslowe nie istnieje. W judykaturze utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym w postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony weksel gwarancyjny (por. m.in. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 stycznia 1967 r. III CZP 19/66).

5.  W przedmiotowej sprawie wprawdzie nie został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, a tym samym strona pozwana nie wniosła od takiego nakazu zarzutów, jednakże z uwagi na przystąpienie do sprawy prokuratora i złożenie przez ten podmiot stosownych zarzutów, sprawa winna zostać rozpoznana przy uwzględnieniu stosunku podstawowego.

6.  Prokurator bowiem stosownie do treści art. 7 kpc, może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Jak wynika już z samej treści powołanego przepisu, ocena, czy zaistniały przesłanki z ww. przepisu należy do samego prokuratora i nie podlega weryfikacji przez jakikolwiek inny podmiot, w tym Sąd (zob. też m.in. E. S., kom. do art. 60 kpc, teza 2, sip.lex.pl)

7.  W myśl zaś art. 60 kpc § 1 zdanie pierwsze kpc, Prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Prokurator nie jest związany z żadną ze stron. Może on składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Posiada on również uprawnienie do zaskarżenia zapadłego orzeczenia (art. 60 § 2 kpc).

8.  Prokurator nie jest związany z żadną ze stron, a więc jego stanowisko jest w pełni samodzielne, jest on trzecim – obok stron – podmiotem postępowania procesowego. O podejmowaniu konkretnych działań w procesie (składanie wniosków i oświadczeń, przytaczanie okoliczności faktycznych i dowodów) decyduje sam prokurator, oceniając ich celowość na podstawie całokształtu sprawy (zob. P. Grzegorczyk, M. Jędrzejewska, kom. do art. 60 kpc, teza 3 i 5, sip.lex.pl).

9.  W tym stanie rzeczy nie budzi wątpliwości, że prokurator posiada samodzielne uprawnienie do zakwestionowania prawidłowości wypełnienia weksla, a co za tym idzie przeniesienia sporu na płaszczyznę stosunku podstawowego, nawet przy biernej postawie pozwanego. Jako że ustawodawca nie poczynił żadnego ograniczenia co do uprawnień prokuratora po przystąpieniu do sprawy, brak podstaw by takowe były formułowane przez sądy.

10.  W konsekwencji złożenia przez prokuratora zarzutu nieprawidłowego wypełnienia weksla doprowadziło do oceny łączącego powoda i pozwanego stosunku prawnego na gruncie uregulowań zawartej umowy pożyczki, nie zaś podpisanego przez pozwanego weksla in blanco. Łączność między zobowiązaniem z weksla gwarancyjnego a zobowiązaniem ze stosunku „podstawowego” oznacza, że zaspokojenie jednego powoduje wygaśnięcie drugiego oraz, że bezpodstawność roszczenia cywilnoprawnego pociąga za sobą bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu.

11.  W przedmiotowej sprawie odpowiedzialność pozwanego względem powoda wynika zatem z art. 3 ust. 1. ustawy o kredycie konsumenckim, z dnia 12 maja 2011 r., w której przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, w zw. z art. 720 kc, z którego wynika obowiązek zwrotu przez pożyczkobiorcę otrzymanych sum.

12.  Jak wynika z przepisu art. 5 pkt 8 ustawy o kredycie konsumenckim, całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta stanowi sumę całkowitego kosztu kredytu i całkowitej kwoty kredytu. Z kolei w pkt 6 tego artykułu wskazano, że całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu, z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta.

13.  Uwzględniając powyższe, obowiązek zwrotu przez pozwanego kwoty pożyczki, wynikający wprost z przepisu art. 720 kc nie budzi zastrzeżeń co do zasady. Sąd uznał jednak poszczególne dodatkowe żądania pozwu jako nieudowodnione i nazbyt wygórowane.

14.  Jak wynika z załączonych w sprawie dokumentów, powód domagał się: kwoty niespłaconej pożyczki, kosztu ubezpieczenia, opłaty przygotowawczej, odsetek umownych zgodnie z pkt. 9.2 a) umowy, kwoty w wysokości do 20% z pozostałej całkowitej kwoty do zapłaty tytułem poniesionych kosztów windykacji, zgodnie z pkt. 9.2 b) umowy, opłaty za upomnienie pisemne lub wezwanie do zapłaty zgodnie z pkt. 9.2 c) umowy oraz umownych odsetek dziennych obliczonych na podstawie pkt. 11.1 umowy, łącznie – 6442,75 zł.

15.  Tym samym zgodnie z powołanymi wyżej przepisami oraz zgodnie z przedłożonymi przez powoda dokumentami, obowiązek zwrotu udzielonej pozwanemu kwoty pożyczki faktycznie wypłaconej do jego rąk, co do zasady nie budzi wątpliwości (2.000 zł – kwota spłaconej pożyczki 520 zł = 1480 zł). Podobnie należało ocenić również obowiązek uiszczenia przez pozwanego opłaty przygotowawczej, określonej na kwotę 365 zł, wynagrodzenia umownego w kwocie 142 zł oraz odsetek umownych od poszczególnych rat pożyczki wymienionych w harmonogramie spłaty w łącznej kwocie 27,55 zł.

16.  Na uwzględnienie nie zasługiwało zaś żądanie pozwu w zakresie odnoszącym się do kosztu ubezpieczenia oraz kosztów windykacyjnych.

17.  Powódka obciążyła pozwanego kosztem ubezpieczenia w wysokości 3451 zł, czego w żaden sposób nie udowodniła – nie dołączyła dowodu uiszczenia składki ubezpieczeniowej ubezpieczycielowi ani samej umowy ubezpieczenia

18.  Nie można nie dostrzegać, że na mocy zawartej umowy pozwany otrzymał 2000 złotych, zaś był obowiązany do zwrotu łącznie kwoty 5958 zł. Żądana przez powoda kwota stanowiła więc niemal trzykrotność sumy przekazanej pozwanemu. Mając świadomość, że same odsetki, nawet w formie odsetek maksymalnych jedynie w niewielkim stopniu pełnią aktualnie funkcji wynagrodzenia za udzielenie kredytu, a głównym źródłem zysku są nakładane na pozwanych opłaty i prowizje, to koszty udzielenia pożyczki musza mieścić się w rozsądnych granicach. Co do umów zawartych po 11 marca 2016 roku, stosowny limit został przewidziany wprost w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim.

19.  W ocenie Sądu wskazane wyżej warunki umowy pożyczki gotówkowej nr (...)- (...) z 30.10.2015 roku rażąco odbiegały od dopuszczalnych przez prawo i zasady współżycia społecznego, uczciwości kupieckiej i sprawiedliwości. Udzielanie pożyczek osobom biednym, nieobeznanym w prawie, którym banki komercyjne odmówiły pożyczek, nie oznacza absolutnej dowolności w określaniu warunków spłaty, stosowaniu lichwy i ewidentnego wyzysku, z liczeniem się na brak wiedzy prawnej i niepodejmowanie obrony w sądzie.

20.  Za klauzulę abuzywną Sąd uznał również postanowienie z pkt 9.2.b umowy, przewidujące obciążenie pożyczkobiorcy kwotą kosztów windykacji w wysokości do 20% całkowitej pozostałej sumy do zapłaty. Co prawda w ww. punkcie postanowiono, że suma ta nie może przekroczyć rzeczywistych kosztów windykacji, jednakże powód nie wykazał w żaden sposób, by jakiekolwiek koszty z tego tytułu zostały przez niego poniesione. Obciążył zaś pozwanego obowiązkiem zapłaty sumy 1059,20 zł, czyli w wysokości maksymalnej 20% pozostałej według powoda do zapłaty kwoty. Jak już wskazano wyżej, nie przedłożono żadnego wykazu ewentualnie poniesionych kosztów.

21.  Za naruszenie zasad współżycia społecznego należy rozumieć zawarcie umowy sprzecznej z uczciwością i rzetelnością kupiecką lub takiej, która kształtować będzie wzajemne stosunki między stronami w sposób ewidentnie urągający słuszności (tak Agnieszka Rzetecka-Gil, Kodeks Cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, sip.lex.pl).

22.  W świetle art. 58 § 2 i 3 kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przy czym jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

23.  Na końcu wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Okręgowego w Olsztynie (m.in. wyrok z dnia 20 września 2017 roku o sygn. akt IX Ca 406/17) zarysował się pogląd, że sąd jest upoważniony do przeprowadzenia z urzędu na podstawie art. 232 zdanie drugie kpc dowodu z umowy stanowiącej podstawę weksla gwarancyjnego, nawet bez złożenia stosownego zarzutu przez stronę pozwaną. Nie widząc potrzeby powielania zawartej w tym orzeczeniu argumentacji, należy odwołać się do treści sporządzonego do niego uzasadnienia.

24.  Tym samym, w świetle powyższych rozważań, zdaniem Sądu żądanie pozwu zasadne było wyłącznie co do kwoty 2014,55 zł (tj. 1480 zł – kapitał niespłaconej pożyczki, 365 zł – opłata przygotowawcza, 142 zł wynagrodzenie umowne, oraz 27,55 zł – odsetki umowne).

25.  Od ww. sumy należało zasadzić odsetki umowne w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, każdorazowo nie wyższe niż odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone zgodnie z żądaniem powoda, od dnia 22.04.2016 roku do dnia zapłaty – obowiązek zapłaty ww. odsetek wynikał z umowy.

26.  Postanowieniem z dnia 21 maja 2018 roku Sąd Rejonowy w Olsztynie dokonał sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej w pkt I wyroku, poprzez wpisanie „każdorazowo nie wyższymi od odsetek maksymalnych za opóźnienie” w miejsce „każdorazowo nie wyższymi z odsetkami ustawowymi za opóźnienie”.

27.  W pozostałym zakresie należało powództwo oddalić (pkt II wyroku).

28.  Orzeczenie o kosztach procesu wydano w oparciu na przepisie art. 100 zd. 1 kpc, zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

29.  Powództwo zostało uwzględnione w 31% (2014, (...),75) dlatego też w takim zakresie powód powinien otrzymać zwrot kosztów procesu, pozwany nie poniósł bowiem żadnych kosztów w rozumieniu art. 98 § 1 i 2 kpc.

30.  W skład kosztów powoda weszły: 2400 zł wynagrodzenie radcy prawnego (§ 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia pozwu – 14.06.2016 r.), opłata od pozwu w kwocie 323 zł (art. 13 ust 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz o opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o opłacie skarbowej). Suma kosztów poniesionych przez powoda wyniosła więc 2740 zł.

31.  Mając na uwadze powyższe, zasądzeniu od pozwanego na rzecz powoda podlegała kwota 849,40 zł (31% x 2740 zł)

32.  W pkt IV na podstawie art. 333 par. 1 pkt 3 kpc, Sąd nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w zakresie roszczenia głównego, mając na uwadze, że postanowienie o kosztach postępowania jest odrębnym postanowieniem, ze względów funkcjonalnych jedynie zawartym w treści wyroku zaocznego. Zakaz wykładni rozszerzającej w stosunku do przepisów o charakterze wyjątkowym nie pozwala na rozciąganie rygoru natychmiastowej wykonalności również na postanowienie o kosztach postępowania.

33.  Mając na uwadze powyższe, na podstawie powołanych wyżej przepisów, Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji wyroku zaocznego.

34.  Wydany w niniejszej sprawie wyrok pozostaje wyrokiem zaocznym, mimo przystąpienia do sprawy prokuratora. Wydanie wyroku kontradyktoryjnego wymaga bowiem wdania się w spór przez pozwanego, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Asesor Sądowy Sądu Rejonowego w Olsztynie

M. O.

Sygn. akt X C 5638/17

O., 21.05.2018 r.