Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Balion - Hajduk (spr.)

Sędzia SO Magdalena Hupa - Dębska

Sędzia SO Anna Hajda

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2018 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa H. T.

przeciwko Z. J.

o rozwiązanie dożywotniej renty

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 5 października 2017 r., sygn. akt I C 2303/16

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powódki kosztami postępowania odwoławczego.

SSO Anna Hajda SSO Magdalena Balion - Hajduk SSO Magdalena Hupa - Dębska

Sygn. akt: III Ca 64/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 5 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim oddalił powództwo, H. T. przeciwko Z. J. o rozwiązanie dożywotniej renty orzeczonej od niej na rzecz pozwanej wyrokiem Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim z dnia 31 grudnia 2012r., w sprawie o sygn. akt I C 1890/12, w miejsce prawa dożywocia ustanowionego mocą umowy o dożywocie z dnia 14 kwietnia 2010r., zawartej w formie aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem T. K. w Kancelarii Notarialnej w W., Rep. A Nr (...) oraz

zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 2417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił, że umową z dnia 14 kwietnia 2010r., Rep. A Nr (...), zawartą przed notariuszem T. K. w jego Kancelarii Notarialnej w W., pozwana, będąca wówczas współwłaścicielem w 1/3 części nieruchomości położonej w G., przy ulicy (...), zapisanej w księdze wieczystej Kw Nr (...) Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim, przeniosła na rzecz swojej siostrzenicy I. P. i B. P. do wspólności ustawowej udział wynoszący 1/3 w prawie własności opisanej wyżej nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie stosownie do postanowień art. 908 § 1 k.c., zgodnie z zapisem § 2 wskazanej wyżej umowy notarialnej.

Zawarcie umowy o dożywocie było wynikiem szeregu zaszłości w stosunkach osobistych panujących pomiędzy powódką, pozwaną oraz I. P. i B. P.. Powódka, pozwana i M. G. były współwłaścicielkami w udziałach wynoszących po 1/3 części w nieruchomości, którą bez tytułu prawnego zajmowali córka M. I. P. i B. P.. W budynku mieszkalnym posadowionym na tej nieruchomości zamieszkiwała wówczas i zamieszkuje do nadal siostra stron M. G.. Ponieważ zamieszkiwanie małżonków P. na przedmiotowej nieruchomości generowało nieustannie konflikty, nie wyrażali oni również woli dobrowolnego opuszczenia tejże nieruchomości, M. G. złożyła do Sądu pozew o ich eksmisję. Postępowanie, które toczyło się przed Sądem Rejonowym w Wodzisławiu Śląskim, w sprawie o sygn. akt I C 389/08, zakończyło się wydaniem w dniu 7 maja 2009r. wyroku nakazującego eksmisję małżonków P. z lokalu mieszkalnego znajdującego się na tej nieruchomości. Wobec wszczętego przeciwko małżonkom P. postępowania egzekucyjnego pozwana zawarła z nimi umowę o dożywocie. W związku z zaistniałą sytuacją powódka złożyła do tut. Sądu wniosek o zniesienie współwłasności spornej nieruchomości. Postępowanie w tej sprawie toczyło się pod sygnatura akt I Ns 627/10, gdzie w dniu 28 lutego 2012r. zapadło postanowienie o zniesieniu współwłasności, mocą którego powódka uzyskała własność całej nieruchomości z obowiązkiem spłaty I. i B. małżonków P., którzy zostali zobowiązani do opuszczenia nieruchomości, z jednoczesnym zachowaniem prawa dożywocia na rzecz pozwanej. Prawo dożywocia zostało wycenione w toku tego postępowania w oparciu o opinię biegłego z zakresu wyceny nieruchomości z dnia 23 września 2011r. na kwotę 8.372,76 zł, przy czym, miesięczne kwoty uprawnień wyniosły 697,73 zł. Z uwagi na zniesienie współwłasności obciążonej prawem dożywocia nieruchomości oraz niewypełnianie przez powódkę obowiązków wynikających z dożywocia, pozwana wystąpiła przeciwko niej o zmianę prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Wyrokiem z dnia 31 grudnia 2012r., wydanym w sprawie o sygn. akt I C 1809/12, Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim zmienił prawo dożywocia ustanowione mocą umowy o dożywocie z dnia 14 kwietnia 2014r., Rep. A Nr (...), na dożywotnią rentę w kwocie po 697,73 zł miesięcznie, płatną do 10 – go każdego miesiąca począwszy od stycznia 2013r.

Po prawomocnym zakończeniu postępowania o zmianę prawa dożywocia na dożywotnią rentę w sprawie o sygn. akt I C 1809/12 pozwana wniosła o wszczęcie przeciwko powódce postępowania egzekucyjnego celem wyegzekwowania należnych jej świadczeń rentowych. Postępowanie to było prowadzone przez działającego wówczas przy Sądzie Rejonowym w Wodzisławiu Śląskim komornika sądowego – A. T., w sprawie o sygn. akt I Kmp 59/13. Egzekucja jest prowadzona do chwili obecnej ze świadczenia rentowego powódki oraz z nieruchomości. Do chwili obecnej wyegzekwowano na rzecz pozwanej kwotę 30.105,43 zł wraz z kosztami egzekucyjnymi.

Powódka pobiera rentę rolniczą w wysokości 1087,57 zł brutto miesięcznie. Jest wdową, ma 84 lata, prowadzi wspólne gospodarstwo domowe ze swoim synem. O. zamieszkują w domu jednorodzinnym, położonym w G., przy ulicy (...). Powódka ponosi opłaty za media, choruje na kręgosłup, żołądek i nerwy. Na zakup lekarstw wydaje około 200 zł miesięcznie. Potrącenia komornicze z tytułu dożywotniej renty wynoszą od czerwca 2016r. kwotę 763,44 zł miesięcznie. Obecnie na nieruchomości, która była obciążona prawem dożywocia zamieszkuje siostra stron M. G. wraz z mężem, którzy poczynili tam nakłady w postaci doprowadzenia instalacji centralnego ogrzewania i zamontowania okien. Powódka od daty złożenia przez pozwaną do Sądu pozwu o zmianę prawa dożywocia na dożywotnią rentę nie utrzymuje z nią kontaktów, nie odwiedza pozwanej, nie rozmawia z nią.

Pozwana również jest wdową, ma 71 lat. Mieszka w budynku jednorodzinnym położonym w G., przy ulicy (...). Utrzymuje się z emerytury w wysokości 1.600 zł miesięcznie. Pozwana leczy się kardiologicznie, zdiagnozowano u niej raka skóry w okolicach potylicy oraz jaskrę. Miała również w dniu 14 czerwca 2017r. przeprowadzoną operację kolana. Pomiędzy stronami nie dochodziło do drastycznych zachowań, czy też szczególnie nagannego postępowania powódki (zobowiązanej) względem pozwanej (dożywotniczki).

Sąd Rejonowy jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazał art. 913 § 1 k.c. Podkreślił, że renta jest elementem prawa dożywocia, a roszczenie o jej uiszczanie może być ujawnione w księdze wieczystej. W doktrynie przyjmuje się, że zamiana części albo całości uprawnień składających się na dożywocie na rentę nie powoduje wygaśnięcia prawa dożywocia, lecz zmianę jego treści. (por. B. Lanckoroński „Kodeks cywilny - część szczególna. Komentarz", pod red. Osajdy, wydanie 17, Legalis 2017) Zatem, przyjmując powyższy pogląd, uznać należy, iż rozwiązanie umowy o dożywocie nie jest dopuszczalne po zbyciu nieruchomości obciążonej dożywociem. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2004r., II CK 91/03, OSNC 2005/3/52). Przy czym, zbyciem w rozumieniu art. 914 k.c. jest każde przeniesienie własności nieruchomości w drodze czynności prawnej, tak odpłatnej, jak i nieodpłatnej, tak więc np. w drodze sprzedaży, zamiany, darowizny. Zbyciem nie jest przejście własności w drodze dziedziczenia. (por. Komentarz do Kodeksu cywilnego pod red. G. Bieńka, Księga III, tom 2, wydanie 5, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis) Ponadto, jeżeli prawem dożywocia obciążony był udział jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, a w wyniku zniesienia współwłasności cała nieruchomość przypadła na własność drugiemu współwłaścicielowi, to dożywotnik ani aktualny właściciel nieruchomości nie może żądać rozwiązania umowy o dożywocie, bo oznaczać by to musiało powrót do współwłasności, a ta została zniesiona prawomocnym orzeczeniem sądu. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1971r., III CRN 372/71) Przyjmując skutek obligacyjny umowy rozwiązującej dożywotnią rentę (umowę o dożywocie), należałoby zobowiązać pozwaną w wyroku do złożenia stosownego oświadczenia przenoszącego prawo własności powrotnie na zbywców, tj. I. i B. małżonków P., co nie byłoby możliwe wobec przyznania na wyłączną własność powódki całej nieruchomości obciążonej prawem dożywocia w wyniku zniesienia współwłasności. Poza tym, powództwo o wydanie tej nieruchomości musiałoby zostać skierowane przeciwko osobie, w której faktycznym władaniu przedmiotowa nieruchomość się znajduje, tj. w rozpatrywanej sprawie przeciwko siostrze stron M. G., która na spornej nieruchomości zamieszkuje wraz ze swoim mężem.

Sąd I instancji uzasadnił, że powódka będąca aktualnym właścicielem całej nieruchomości nie może żądać rozwiązania dożywotniej renty w oparciu o przepis art. 913 § 2 k.c., wracając w ten sposób do współwłasności, a to wobec jej zniesienia prawomocnym orzeczeniem Sądu i dokonaniem spłaty z tego tytułu na rzecz zbywców udziału w nieruchomości I. P. i B. P.. Podnoszone przez powódkę okoliczności dotyczące stosunków panujących pomiędzy nią a pozwaną, a także sytuacji zdrowotnej, osobistej i materialnej stron nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sąd podniósł jednocześnie, że pomiędzy stronami nie wystąpiły wymogi z art. 913 § 1 k.c., ani wyjątkowość zaistniałej sytuacji. Wyjątkowość sytuacji wyraża się przede wszystkim w fakcie, że zamiana dożywocia na rentę nie prowadzi do należytego rezultatu (np. gdy zobowiązany nie jest w stanie płacić renty zaspokajającej potrzeby dożywotnika), a także w drastycznym naruszaniu przez zobowiązanego zasad współżycia społecznego. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 listopada 1995r., I ACr 520/95, OSA 1998/3/11) Nie ustalono w toku przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego, że powódka jako zobowiązana z dożywotniej renty w szczególny, drastyczny sposób naruszała zasady współżycia społecznego względem pozwanej jako dożywotniczki. Istniejący pomiędzy stronami konflikt nie przybierał postaci kwalifikowanej, takiej, jak np. agresja, czy też naruszanie nietykalności cielesnej. Pomiędzy powódką a pozwaną dochodziło jedynie do nieporozumień, powódka pomawiała pozwaną o niewłaściwe postępowanie, strony nie utrzymywały ze sobą kontaktów, nie rozmawiały ze sobą.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 98 § 1 i § 3 k.p.c.

Powódka w wywiedzionej apelacji wniosła o zmienne wyroku i uwzględnienie powództwa ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi i instancji i nie obciążanie powódki kosztami procesu za I i II instancję z uwagi na jej trudną sytuację materialną i zdrowotną. Powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie, polegające na braku przesłanek po stronie powódki do uwzględnienia powództwa, podczas gdy dalsze działanie pozwanej nie może być uznane za wykonywanie prawa nie powinno korzystać ochrony, art. 913 k.c. w zw. z art. 914 k.c. przez błędną wykładnię albowiem w sprawie zachodzą przesłanki do rozwiązania umowy o dożywocie przejawiające się w postaci renty albowiem zachodzi wyjątkowość zaistniałej sytuacji z powodu niskich dochodów powódki, która nie jest w stanie zaspokajać swoich potrzeb, a pozwana w drodze egzekucji uzyskała już kwotę przekraczającą wartość udziału jakim kiedyś dysponowała jako współwłaściciel nieruchomości wycenionej na 51 000 zł.

Pozwana wniosła o oddalanie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie może odnieść skutku.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które nie były przez strony kwestionowane, wyciągnął na tej podstawie prawidłowe i logiczne wnioski, prawidłowo też wskazał podstawę prawną rozstrzygnięcia. Sąd odwoławczy, unikając zbędnych powtórzeń ustalenia te jak i obszerne wywody Sądu I instancji podziela i przyjmuje za własne.

Zarzuty apelacji dotyczą naruszenia prawa materialnego tj. art. 5 k.c. i art. 913 k.c. w zw. z art. 914 k.c.

Zgodnie art. 913 § 1 k.c. jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. § 2 art. 913 k.c. stanowi, że w wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie, natomiast art. 914 k.c., że jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.

W sprawie o sygn. I C 1809/12 Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim wyrokiem z dnia 31 grudnia 2012r. dokonał w związku z przeniesieniem własności nieruchomości obciążonej prawem dożywocia na inną osobę tj. na podstawie art. 914 k.c. zamiany dożywocia na dożywotnią rentę. Apelacje od tego wyroku pozwanej w tamtej sprawie, a powódki w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy oddalił. Sąd podkreślał w tamtym postępowaniu, co wynika z uzasadnienia Sądu I instancji, że ani dożywotnik ani aktualny właściciel nie może żądać rozwiązania umowy o dożywocie, wracając w ten sposób do współwłasności, a to wobec jej zniesienia prawomocnym postanowieniem Sądu. Powódka, wnosząc o zniesienie współwłasności przez przyznanie na jej rzecz całej nieruchomości obciążonej dożywociem musiała mieć świadomość łączących się z tym konsekwencji. Stan prany nie uległ zmianie.

Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, że w przypadku rozwiązania dożywotniej renty należałoby wrócić do stosunków własnościowych sprzed zniesienia współwłasności tj. do współwłasności pozwanej i powódki po 1/3, co wobec zmiany stanu prawnego nieruchomości nie jest możliwe. Z tych samych przyczyn podstawą uwzględnienia powództwa o rozwiązanie dożywotniej renty nie może być art. 5 k.c.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako nieuzasadnioną. O kosztach postepowania odwoławczego orzeczono natomiast na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążając nimi powódki z uwagi na jej sytuację zdrowotną i życiową albowiem powódka ma 84 lata, utrzymuje się z emerytury w wysokości 1087,57 zł brutto miesięcznie, z której jest zobowiązana do wypłaty na rzecz pozwanej dożywotniej renty w kwocie 697,73zł miesięcznie.

SSO Anna Hajda SSO Magdalena Balion - Hajduk SSO Magdalena Hupa - Dębska